1. W pytaniu prawnym z 17 stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, II Wydział Cywilny, wniósł o zbadanie zgodności:

1) art. 42 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych z 1967 r.) z art. 92 ust. 1 Konstytucji;

2) § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów (Dz. U. Nr 27, poz. 197, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 1982 r.) z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało przedstawione Trybunałowi Konstytucyjnemu do rozpoznania w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym:

W ramach toczącego się przed sądem pytającym postępowania w sprawie rozwodowej ustanowiony został kurator dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego. W związku z podjętymi czynnościami kurator wniósł o przyznanie mu wynagrodzenia. Podstawę prawną przyznania takiego wynagrodzenia stanowi § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia.

Rozporządzenie zostało wydane na podstawie art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. Ustawa ta została uchylona ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych z 2005 r.), która zawierała nowe upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości do wydania rozporządzenia określającego wysokość wynagrodzenia i zwrot wydatków poniesionych przez kuratorów (art. 9 pkt 3). Jednocześnie do czasu wydania przepisów wykonawczych na podstawie ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. moc obowiązującą miały zachować przepisy wydane przed wejściem w życie ustawy (art. 148 ust. 2). W związku z powyższym moc obowiązującą zachowało również rozporządzenie z 1982 r., w części odnoszącej się do wynagrodzenia ustanowionych w postępowaniu sądowym kuratorów.

W związku z tym, że od wejścia w życie ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. nie zostało wydane nowe rozporządzenie określające wysokość wynagrodzenia kuratorów, w aktualnym stanie prawnym podstawą przyznania wynagrodzenia na rzecz ustanowionego przez sąd kuratora procesowego jest § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia 1982 r.

W ocenie sądu, art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r., stanowiący delegację do wydania rozporządzenia, nie zawiera szczegółowych wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego, a przez to narusza art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Dalszą część wywodu sąd pytający poświęcił kwestii możliwości kierowania się zasadą jedności aktu normatywnego i rekonstrukcji wytycznych na podstawie innych przepisów ustawy. W ocenie sądu, od wejścia w życie Konstytucji z 1997 r. zasada ta nie znajduje zastosowania, ponieważ art. 92 ust. 1 Konstytucji wymaga, aby szczegółowe wytyczne zostały zawarte w przepisie stanowiącym delegację do wydania rozporządzenia. Gdyby przyjąć odmienne stanowisko, oznaczałoby to, zdaniem sądu, że zaskarżając zgodność przepisu upoważniającego do wydania rozporządzenia, należałoby zaskarżyć wszystkie przepisy ustawy.

Uzasadniając istnienie związku funkcjonalnego między wyrokiem Trybunału a rozstrzygnięciem sądu w zawisłej przed nim sprawie, sąd pytający wskazał, że „objęty przedmiotem kontroli § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. stanowi podstawę prawną wydania rozstrzygnięcia co do wniosku złożonego przez ustanowionego przez sąd kuratora (…). Wysokość przyznanego wynagrodzenia uzależniona będzie zatem od ewentualnego zastosowania w tym postępowaniu zakwestionowanych przepisów rozporządzenia z 1982 r. Przyznanie wynagrodzenia na rzecz ustanowionego kuratora powinno jednak nastąpić wyłącznie w oparciu o przepisy zgodne z Konstytucją”.

2. W pytaniu prawnym z 22 czerwca 2012 r. (sygn. P 28/12) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, II Wydział Cywilny, ponownie zakwestionował zgodność art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. i § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji, dodatkowo zaskarżając zgodność art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Z uwagi na tożsamość sprawy, na podstawie zarządzenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 19 lipca 2012 r., pytanie prawne z 22 czerwca 2012 r. zostało dołączone do wcześniej złożonego pytania prawnego z 17 stycznia 2012 r. – celem łącznego ich rozpoznania pod sygnaturą akt P 12/12.

Stan faktyczny i prawny sprawy, w związku z którą skierowano pytanie prawne, przedstawia się tak samo jak w sprawie pytania sądu z 17 stycznia 2012 r. i dotyczy wynagrodzenia kuratora ustanowionego w sprawie o rozwód dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego.

Argumenty podniesione w uzasadnieniu tego pytania prawnego pokrywają się z argumentami zawartymi w pytaniu sądu z 17 stycznia 2012 r. W ocenie tego sądu art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. nie utracił mocy obowiązującej w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Przepisy rozporządzenia z 1982 r. pozostają bowiem nierozerwalnie związane z upoważnieniem ujętym w ustawie.

Uzasadniając zarzut niezgodności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji, sąd pytający podkreślił, że zgodnie z przepisami załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. Nr 100, poz. 908; dalej: zasady techniki prawodawczej lub z.t.p.), utrzymanie w mocy przepisów wydanych na podstawie dotychczasowych przepisów upoważniających w przypadku uchwalenia nowej ustawy dopuszczalne jest tylko wówczas, gdy akt ten jest zgodny z nową ustawą (§ 33 ust. 1 z.t.p.). W ocenie sądu pytającego, uwzględnienie reguły wnioskowania a minori ad maius nakazuje przyjąć, że tym bardziej niedopuszczalne jest pozostawienie w mocy aktu wykonawczego pozostającego w sprzeczności z Konstytucją. Pozostawienie w mocy rozporządzenia z 1982 r. mogło zatem nastąpić pod warunkiem niesprzeczności tego aktu wykonawczego z ustawą o kosztach sądowych z 2005 r., ale także z art. 92 ust. Konstytucji. Dalszy wywód sądu opiera się na założeniu, że skoro art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. jest niezgodny z Konstytucją, to także regulacja zawarta w art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. uchybia wymogom poprawnej legislacji. Doprowadziła ona bowiem do dalszego obowiązywania aktu prawnego niezgodnego z Konstytucją.

3. W kolejnym pytaniu prawnym, z 13 lutego 2013 r. (sygn. P 10/13), Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, II Wydział Cywilny, zwrócił się o zbadanie zgodności art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. i § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Z uwagi na tożsamość sprawy, na podstawie zarządzenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 29 kwietnia 2013 r., pytanie prawne z 13 lutego 2013 r. zostało dołączone do wcześniej złożonych pytań prawnych z 17 stycznia 2012 r. i 22 czerwca 2012 r. – celem łącznego ich rozpoznania pod sygnaturą akt P 12/12.

Pytanie prawne sądu z 13 lutego 2013 r. zostało wniesione w związku z taką samą sytuacją faktyczną i prawną jak w poprzednich pytaniach prawnych.

4. Marszałek Sejmu, zajmując stanowisko w odniesieniu do pytania prawnego sądu pytającego z 17 stycznia 2012 r., w piśmie z 12 kwietnia 2012 r. wniósł o umorzenie postępowania.

Marszałek Sejmu odniósł się najpierw do kwestii mocy obowiązującej art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. W ocenie Marszałka Sejmu, przepis ten definitywnie utracił moc obowiązującą i nie znajduje do niego zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o TK. Przepis ten nie może być stosowany do żadnej sytuacji faktycznej z przeszłości, teraźniejszości bądź przyszłości. Jako podstawę prawną dalszego obowiązywania w porządku prawnym rozporządzenia z 1982 r. należy, zdaniem Marszałka Sejmu, przyjąć art. 148 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. – a nie jak twierdzi sąd pytający – art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. oraz art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r.

Z uwagi na to, że art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. jako przepis kompetencyjny nie odnosi się do konstytucyjnych wolności i praw, a jego funkcja została przejęta przez art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., nie znajduje do niego zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o TK.

Zdaniem Marszałka Sejmu, konsekwencją ustalenia, że art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. utracił moc obowiązującą, jest brak przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego. Ewentualny wyrok Trybunału Konstytucyjnego co do tego przepisu nie spowoduje bowiem zakładanych przez sąd pytający skutków prawnych. Brak jest zatem zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy rozpatrywanej przez sąd.

5. Marszałek Sejmu, przedkładając dodatkowe wyjaśnienia w piśmie z 27 września 2012 r. w sprawie połączonych pytań prawnych Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z 17 stycznia 2012 r. i 22 czerwca 2012 r. podtrzymał stanowisko Sejmu zajęte w piśmie z 12 kwietnia 2012 r. i jednocześnie wniósł o umorzenie postępowania. Marszałek Sejmu odniósł się tym razem tylko do zarzutu niezgodności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Z uwagi na to, że pozostałe zarzuty sądu są tożsame z podniesionymi w pytaniu prawnym z 17 stycznia 2012 r., Marszałek Sejmu wskazał, że ustalenia przedstawione w poprzednim stanowisku zachowują swoją aktualność.

W ocenie Marszałka Sejmu, ze względu na nieadekwatność sformułowanych przez sąd zarzutów i przedstawioną argumentację postępowanie powinno zostać umorzone. Sąd sprowadza bowiem ocenę konstytucyjności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. do oceny rozporządzenia z 1982 r. oraz zawartego w art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. upoważnienia ustawowego. Zdaniem Marszałka Sejmu, jest to wybieg formalny, który prowadzi do zakwestionowania treści wyeliminowanego z systemu prawnego art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. Tylko bowiem negatywny wynik oceny konstytucyjnej tego przepisu (a więc również rozporządzenia z 1982 r.) prowadzi do wskazywanej w pytaniu prawnym niekonstytucyjności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r.

Zdaniem Marszałka Sejmu, ocenianie konstytucyjności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. przez pryzmat art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. jest niedopuszczalne, ponieważ utracił on moc obowiązującą. Sąd nie formułuje żadnych innych argumentów świadczących o niezgodności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z przywołanymi wzorcami kontroli. Jest to wada pisma procesowego, która skutkuje umorzeniem postępowania przed Trybunałem.

6. Marszałek Sejmu, przedkładając dodatkowe wyjaśnienia w piśmie z 26 lipca 2012 r. w sprawie połączonych pytań prawnych Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z 17 stycznia 2012 r., 22 czerwca 2012 r. i 13 lutego 2013 r., podtrzymał stanowisko Sejmu zajęte w piśmie z 12 kwietnia i 27 września 2012 r. i jednocześnie wniósł o umorzenie postępowania. Marszałek Sejmu odniósł się tym razem tylko do zarzutu niezgodności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Z uwagi na to, że pozostałe zarzuty sądu są tożsame z podniesionymi w pytaniu prawnym z 17 stycznia i 22 czerwca 2012 r., Marszałek Sejmu wskazał, że ustalenia przedstawione w poprzednim stanowisku zachowują swoją aktualność.

Marszałek Sejmu podał w wątpliwość dopuszczalność badania pytań sądu w sprawach o sygn. akt II C 175/11 i II C 352/11. W wyrokach kończących postępowanie w powyższych sprawach sąd nie orzekł w przedmiocie wynagrodzenia kuratora, a kuratorzy nie złożyli wniosków o uzupełnienie wyroku w oznaczonym terminie. W związku z tym sąd nie ma już możliwości orzeczenia w przedmiocie tego wynagrodzenia, co oznacza brak spełnienia przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego i konieczność umorzenia postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

7. Prokurator Generalny w piśmie z 25 czerwca 2012 r. wniósł o stwierdzenie niezgodności § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji. W pozostałym zakresie, zdaniem Prokuratora Generalnego, postępowanie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Analizę zgodności z Konstytucją zaskarżonych przepisów Prokurator Generalny poprzedził rozważeniem kwestii dopuszczalności merytorycznego badania przez Trybunał pytania prawnego. Podstawę obowiązywania przepisów rozporządzenia, w okresie po wejściu w życie ustawy uchylającej przepis ustawowy upoważniający do jego wydania, nie stanowią nowe przepisy upoważniające, ale przepisy przejściowe zamieszczone w ustawie, która uchyla dotychczasowe przepisy udzielające upoważnienia do wydania rozporządzenia. Sąd pytający nie zaskarżył natomiast art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. W związku z tym nie została spełniona, zdaniem Prokuratora Generalnego, przesłanka funkcjonalna pytania prawnego w zakresie orzekania o zgodności art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Ewentualne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. nie wywoła utraty mocy obowiązującej przepisu wykonawczego. Podstawą jego obowiązywania jest przepis przejściowy (art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r.). Z tych względów postępowanie w zakresie zarzutu naruszenia przez art. 42 ustawy o kosztach z 1967 r. art. 92 ust. 1 Konstytucji winno podlegać umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Przedstawiając stanowisko w zakresie zgodności § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z art. 92 ust. 1 Konstytucji, Prokurator Generalny odwołał się do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym czasowe obowiązywanie aktu wykonawczego na podstawie przepisu przejściowego nie zmienia faktu, że rozporządzenie jest powiązane z upoważnieniem zawartym w ustawie uchylonej. Nie ogranicza jednocześnie dopuszczalności oceny tego rozporządzenia z punktu widzenia materialnej treści z obowiązującą (nową) ustawą.

Art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r., stanowiący podstawę do wydania rozporządzenia, spełnia – zdaniem Prokuratora Generalnego – wymagania podmiotowej i przedmiotowej szczegółowości upoważnienia. Nie zawiera jednak jakichkolwiek wytycznych co do merytorycznej treści rozporządzenia. W związku z tym Prokurator Generalny dokonał analizy pozostałych przepisów ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. w brzmieniu z dnia wydania rozporządzenia. Z przepisów tych nie wynikają jednak żadne wskazania, mające charakter choćby ogólnych zasad dotyczących ponoszenia kosztów sądowych w sprawach cywilnych, z których można wysnuć wniosek co do ukierunkowania zakresu unormowania w rozporządzeniu. Oceny tej, zdaniem Prokuratora Generalnego, nie zmienia treść art. 4 pkt 2 tej ustawy, stanowiącego, że ,,do wydatków należą w szczególności należności świadków, biegłych i tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych w danej sprawie”. Choć określa on pewne wskazanie merytoryczne, dotyczące sposobu unormowania zasad przyznawania należności kuratorom sądowym ustanowionym w postępowaniu cywilnym, to nie jest ono wystarczające do uznania, iż w upoważnieniu z art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. zawarte zostały wytyczne. Brak jest zatem w powołanej ustawie merytorycznych wskazań dotyczących sposobu unormowania wysokości wynagrodzenia kuratorów ustanowionych w poszczególnych sprawach. Dlatego też Prokurator Generalny uznał, że § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Ponadto Prokurator Generalny wniósł o odroczenie utraty mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów rozporządzenia, ze względu na skutki społeczne, jakie mogłoby pociągnąć za sobą natychmiastowe wejście w życie orzeczenia o niekonstytucyjności § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia. Brak byłoby bowiem jakichkolwiek wskazań co do miarkowania wysokości wynagrodzenia kuratorów sądowych w zależności od okoliczności wymienionych w § 3 ust. 1 rozporządzenia, jak i określenia jego maksymalnej wysokości (§ 3 ust. 2 rozporządzenia).

8. W związku z zarządzeniem o łącznym rozpoznaniu pytań z 17 stycznia 2012 r. i z 22 czerwca 2012 r., Prokurator Generalny w piśmie z 19 września 2012 r. przedstawił dodatkowe stanowisko. Wskazał, że wywody przedstawione w piśmie z 25 czerwca 2012 r. pozostają aktualne także w odniesieniu do pytania sądu z 22 czerwca 2012 r. Prokurator Generalny odniósł się natomiast szerzej do zrzutu niezgodności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

W pierwszej kolejności Prokurator Generalny zauważył, że art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. stanowi podstawę obowiązywania nie tylko rozporządzenia z 1982 r., ale także rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46, poz. 254, ze zm.). Jednakże pytanie prawne obejmuje, w odniesieniu do przepisu art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., wyłącznie ten zakres wskazanego unormowania, w jakim stanowi ono podstawę obowiązywania rozporządzenia z 1982 r. W zakresie zaś, w jakim zaskarżony przepis stanowi podstawę obowiązywania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym, postępowanie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność orzekania.

W ocenie Prokuratora Generalnego, badaniu nie podlega także rozporządzenie z 1982 r. w zakresie, w jakim reguluje materię związaną z określeniem stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin (§ 1 i § 2). Prokurator Generalny odwołał się do wyrażonego w doktrynie poglądu, iż rozporządzenie z 1982 r. utraciło moc w części niezgodnej z art. 9 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., który – w przeciwieństwie do art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. – nie upoważnił Ministra Sprawiedliwości do przyznania sędziom i pracownikom sądowym ryczałtu za dokonanie oględzin. Pozostawił natomiast upoważnienie do określenia należności kuratorów ustanowionych w danej sprawie.

Wyrażając stanowisko w kwestii niezgodności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji, Prokurator Generalny wskazał, że charakter i cel przepisu przejściowego, utrzymującego w mocy akt wykonawczy, sprawia, że kontrola jego konstytucyjności, w perspektywie art. 92 ustawy zasadniczej, formułującego warunki, jakie powinno spełniać upoważnienie ustawowe, jest nieadekwatna.

Dlatego też wniósł o stwierdzenie, że zaskarżony art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. nie jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

W ocenie Prokuratora Generalnego, art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. jest niezgodny z zasadą poprawnej legislacji, wynikającą z art. 2 Konstytucji. Niezgodność tę Prokurator Generalny uznaje jednak za konsekwencję niekonstytucyjności rozporządzenia, a nie naruszenia zasad techniki prawodawczej.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, nie można uznać za konstytucyjnie akceptowalne zastosowania instytucji utrzymania w mocy rozporządzenia, do wydania którego upoważnienie ustawowe zostało uchylone, w sytuacji gdy sam akt wykonawczy jest niezgodny z Konstytucją, nawet jeśli nie jest on sprzeczny z przepisami znowelizowanej lub nowej ustawy.

9. Prokurator Generalny w piśmie z 20 grudnia 2013 r. zajął dodatkowe stanowisko dotyczące pytania prawnego z 13 lutego 2013 r. Wniósł o stwierdzenie, że:

1) § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. są niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji;

2) art. 148 ust. 2 ustawy kosztach sądowych z 2005 r. w zakresie, w jakim stanowi podstawę obowiązywania rozporządzenia z 1982 r., jest niezgodny z art. 2 Konstytucji i nie jest niezgody z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

W pozostałym zakresie wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Prokurator Generalny wskazał, że ze względu na podobieństwo argumentów podniesionych w niniejszym pytaniu prawnym do argumentacji przedstawionej w dwu poprzednich pytaniach prawnych aktualne pozostają jego wywody zawarte w pismach z 25 czerwca i 19 września 2012 r.

Podał jednak w wątpliwość istnienie przesłanki funkcjonalnej w odniesieniu do pytań prawnych z 17 stycznia 2012 r. i z 22 czerwca 2012 r. Zauważył, że w obu sprawach, w związku z którymi sąd zadał powyższe pytania prawne, w wydanych wyrokach nie rozstrzygnięto o wynagrodzeniu kuratora. Brak jest natomiast informacji, by kuratorzy ustanowieni w tych sprawach złożyli wnioski o uzupełnienie zapadłych wyroków. Dlatego też wobec upływu okresu przewidzianego w art. 351 § 1 k.p.c. nie ma już możliwości złożenia takich wniosków, a tym samym rozstrzygnięcia przez sąd w przedmiocie wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego.

W ocenie Prokuratora Generalnego, przesłankę funkcjonalną spełnia natomiast pytanie sądu z 13 lutego 2013 r. Mimo że w wyroku kończącym postępowanie w sprawie sąd nie rozstrzygnął o wynagrodzeniu kuratora, to w przepisanym terminie został złożony wniosek o uzupełnienie wyroku w tym zakresie. Dlatego też Prokurator Generalny uznał, że choć pytanie prawne dotyczy kwestii incydentalnej – wynagrodzenia kuratora – to będzie ona obecnie rozstrzygana w postępowaniu niejawnym, w którym sąd wyda postanowienie w tej sprawie. Nie istnieją zatem przesłanki przemawiające za umorzeniem postępowania w sprawie pytania prawnego z 13 lutego 2013 r.

10. Minister Sprawiedliwości w piśmie z 27 kwietnia 2012 r. wniósł o stwierdzenie zgodności § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Analizując orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące podstaw obowiązywania aktów wykonawczych, w sytuacji uchylenia przepisów kompetencyjnych upoważniających do ich wydania, a także zasad oceny konstytucyjności delegacji ustawowych i wydanych na ich podstawie rozporządzeń z okresu sprzed wejścia w życie Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. – Minister Sprawiedliwości doszedł do wniosku, że ocena zgodności przepisów § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z art. 92 ust. 1 Konstytucji może być dokonywana w relacji do art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. jedynie pod kątem badania kompetencji prawotwórczej. Kompetencja do wydania rozporządzenia nie została jednak zakwestionowana w pytaniu prawnym sądu. Natomiast oceny zgodności materialnej § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji należy, w ocenie Ministra Sprawiedliwości, dokonywać w odniesieniu do obowiązującej ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., gdyż obecnie podstawą obowiązywania rozporządzenia jest art. 148 ust. 2 tej ustawy.

Jednakże, jak dalej wskazał Minister Sprawiedliwości, sąd pytający nie wyjaśnił, z jakich przyczyn § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia nie mógł być utrzymany w mocy, a także nie wykazał, że przepisy te nie służą wykonaniu ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. Dlatego też, w związku z obowiązującą w postępowaniu przed Trybunałem zasadą skargowości, sposób sformułowania pytania prawnego przesądza o jego merytorycznej bezzasadności. Przedmiotowe pytanie prawne sądu nie może stanowić podstawy do stwierdzenia niezgodności przepisów § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Niezależnie jednak od tego Minister Sprawiedliwości stwierdził, że § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. służy wykonaniu przepisów ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. i pozostaje w związku treściowym z regulacjami tej ustawy. Został wydany zgodnie z kompetencją prawotwórczą przysługującą Ministrowi Sprawiedliwości na podstawie art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r.

11. W piśmie z 20 września 2012 r. Minister Sprawiedliwości, przedstawiając dodatkowe stanowisko odnośnie co do pytania sądu z 22 czerwca 2012 r., wniósł o stwierdzenie zgodności § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

W uzasadnieniu stanowiska Minister Sprawiedliwości wskazał, że w przypadku niniejszego pytania prawnego w zakresie, w jakim zarzuty podniesione w tym pytaniu pokrywają się z zarzutami pytania prawego sądu z 17 stycznia 2012 r., aktualne pozostają argumenty uzasadnienia przedstawione w stanowisku z 27 kwietnia 2012 r.

Wskazał dodatkowo, że zgodnie z § 33 ust. 1 z.t.p., dotychczasowe przepisy wykonawcze nie mogą być stosowane w zakresie, w jakim ustanawiają normy prawne o treści niezgodnej z nowymi unormowaniami ustawowymi. Przepis ten, w ocenie Ministra Sprawiedliwości, dotyczy kwestii braku sprzeczności aktu wykonawczego wydanego na podstawie uchylanego przepisu upoważniającego z nową ustawą, nie obejmuje natomiast swym zakresem przedmiotowym kwestii braku sprzeczności aktu wykonawczego wydanego na podstawie uchylanego przepisu upoważniającego z Konstytucją. W ocenie Ministra Sprawiedliwości, ustawodawca, zachowując w mocy przepisy rozporządzenia na podstawie art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., nie mógł brać pod uwagę rzekomej niezgodności rozporządzenia z Konstytucją. Poza tym na podstawie art. 150 i art. 151 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. utracił moc obowiązującą 2 marca 2006 r., a domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego.

Tym samym Minister Sprawiedliwości uznał, że niezasadny jest zarzut podniesiony przez sąd pytający, iż pozostawienie w mocy rozporządzenia mogło nastąpić m.in. przy spełnieniu warunku niesprzeczności tego aktu z art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz że art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. uchybia wymogom poprawnej legislacji, gdyż doprowadził do dalszego obowiązywania aktu prawnego niezgodnego z Konstytucją. W konsekwencji niezasadny jest też zarzut naruszenia art. 2 w związku art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Minister Sprawiedliwości podniósł ponadto, że ocena zgodności przepisów § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji może być dokonywana w relacji do art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. jedynie pod kątem kompetencji prawotwórczej do wydania powołanych przepisów rozporządzenia. W pytaniu prawnym sąd pytający nie podniósł jednak zarzutu, którego istotą byłoby naruszenie zasad dotyczących kompetencji prawotwórczej do wydania rozporządzenia. A oceny zgodności materialnej treści § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji należy dokonywać w odniesieniu do obowiązującej ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., gdyż w aktualnym stanie prawnym podstawą obowiązywania rozporządzenia jest art. 148 ust. 2 tej ustawy.

Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, do oceny zgodności treściowej § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. może posłużyć art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., zgodnie z którym Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość wynagrodzenia i zwrot wydatków poniesionych przez biegłych, kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie oraz innych osób i instytucji, mając na względzie nakład pracy i kwalifikacje niezbędne do wykonywania zleconych przez sąd czynności oraz poziom wynagrodzeń uzyskiwanych przez pracowników wykonujących podobne zawody. Treść tego przepisu, zawierająca szczegółowe wskazania dotyczące materialnego kształtu regulacji rozporządzenia w zakresie wynagrodzenia ustanowionego przez sąd kuratora procesowego, przesądza, że pozostawione w mocy przepisy § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. służą wykonaniu przepisów ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. i pozostają w związku treściowym z regulacjami tej ustawy. Zaskarżone przepisy rozporządzenia nie naruszają także, zdaniem Ministra Sprawiedliwości, art. 42 ustawy o kosztach z 2005 r. Zostały wydane zgodnie z kompetencją prawotwórczą przysługującą Ministrowi Sprawiedliwości.

12. W związku z przyłączeniem do łącznego rozpoznania do sprawy o sygn. P 12/12 pytania prawnego z 13 lutego 2013 r. Minister Sprawiedliwości w piśmie z 17 czerwca 2013 r. przedstawił dodatkowe stanowisko. Minister Sprawiedliwości wniósł w nim o stwierdzenie, że § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Odnosząc się do zarzutów pytania prawnego, Minister Sprawiedliwości wskazał, że aktualne pozostaje stanowisko Ministra Sprawiedliwości przedstawione w piśmie z 20 września 2012 r., dotyczącym pytania prawnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z 22 czerwca 2012 r.

Z uwagi na tożsamość zakresu przedmiotowego pytania prawnego zawartego w postanowieniu Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z 22 czerwca 2012 r., z zakresem przedmiotowym pytania prawnego zawartego w postanowieniu Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z 13 lutego 2013 r., a także z uwagi na tożsamość argumentów przytoczonych w ich uzasadnieniach, uzasadnienie stanowiska Ministra Sprawiedliwości, przedstawione w piśmie z 20 września 2012 r., pozostaje aktualne w odniesieniu do stanowiska dotyczącego pytania prawnego z 13 lutego 2013 r.

Niezależnie od powyższego, Minister Sprawiedliwości podał w wątpliwość spełnienie wymogu, jakiemu powinno odpowiadać pytanie prawne sądu – w postaci wskazania, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie to zostało postawione. Pytanie z 13 lutego 2013 r., sygn. akt II C 388/11, zadane zostało w sprawie z powództwa o rozwód. Wyrokiem z 4 lutego 2013 r. sąd uwzględnił powództwo o rozwód oraz orzekł o władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem stron. Sprawa o rozwód została więc osądzona, a aktualnie sąd rozpatruje wniosek kuratora z 11 lutego 2013 r. o uzupełnienie wyroku w zakresie wynagrodzenia kuratora. Wniosek kuratora o uzupełnienie wyroku jest kwestią incydentalną niewpływającą na zapadłe już rozstrzygnięcie w sprawie o rozwód. W ocenie Ministra Sprawiedliwości, sąd pytający nie wskazał, a jaki sposób odpowiedź Trybunału miałaby wpłynąć na rozstrzygnięcie sprawy z powództwa o rozwód. Dlatego też Minister Sprawiedliwości uznał, że postępowanie w zakresie niniejszego pytania prawnego sądu powinno zostać umorzone, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Na rozprawie 14 stycznia 2014 r. przedstawiciel Sejmu wniósł o umorzenie postępowania. Skutkiem wejścia w życie 24 grudnia 2013 r. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz. 1476) jest utrata mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów rozporządzenia. Zdaniem przedstawiciela Sejmu, podstawą orzekania w sprawie zawisłej przed sądem pytającym będzie nowe rozporządzenie.

Przedstawiciel Ministra Sprawiedliwości podtrzymał swoje stanowisko i wniósł o umorzenie postępowania.

Prokurator Generalny wniósł o umorzenie postępowania. Wejście w życie nowego rozporządzenia z 13 listopada 2013 r. skutkuje brakiem przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiot kontroli.

Przedmiotem zaskarżenia połączonych do wspólnego rozpoznania pytań prawnych była zgodność:

1) art. 42 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych z 1967 r.) z art. 92 ust. 1 Konstytucji;

2) § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów (Dz. U. Nr 27, poz. 197, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 1982 r.) z art. 92 ust. 1 Konstytucji;

3) art. 148 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych z 2005 r.) z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

W ocenie sądów pytających, art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r., stanowiący delegację do wydania rozporządzenia, nie zawiera żadnych wytycznych określających kierunek materialnych rozwiązań. Upoważnienie jest zatem blankietowe, a przez to niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Zgodnie z art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r., w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania rozporządzenia z 1982 r., „Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Przewodniczącym Komitetu Pracy i Płac określa w drodze rozporządzenia stawki oraz warunki przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin w sprawach dotyczących nieruchomości rolnych, położonych poza miejscowością będącą siedzibą sądu, oraz należności kuratorów ustanowionych w poszczególnych sprawach”.

Na podstawie powyższej delegacji ustawowej wydane zostało rozporządzenie z 1982 r., którego § 3 stanowi: „1. Wysokość wynagrodzenia kuratorów ustanowionych w poszczególnych sprawach zależy w każdym wypadku od rodzaju sprawy, stopnia jej zawiłości i nakładu pracy kuratora. 2. Wysokość wynagrodzenia kuratorów ustala się według przepisów określających opłaty za czynności zespołów adwokackich. Wysokość wynagrodzenia kuratorów będących adwokatami nie może przekraczać stawek zasadniczego wynagrodzenia przewidzianego tymi przepisami, a wysokość wynagrodzenia innych kuratorów – 50% tych stawek”.

Wobec powyższych przepisów rozporządzenia sądy pytające podniosły zarzut niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Zarzut niezgodności art. 148 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji opiera się na twierdzeniu, że pozostawienie w mocy aktu wykonawczego jest dopuszczalne tylko pod warunkiem jego zgodności z Konstytucją. Pozostawienie w mocy rozporządzenia z 1982 r. mogło zatem nastąpić przy spełnieniu warunku jego niesprzeczności z ustawą o kosztach sądowych z 2005 r. i z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem sądu, niekonstytucyjność art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. oznacza, że regulacja zawarta w art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. uchybia wymogom poprawnej legislacji.

2. Dopuszczalność merytorycznej kontroli pytania prawnego.

2.1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji, którego treść została powtórzona w art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem. Art. 193 Konstytucji formułuje trzy przesłanki, których spełnienie jest konieczne dla dopuszczalności rozpoznania pytania prawnego: 1) podmiotową – z pytaniem prawnym może wystąpić tylko sąd, 2) przedmiotową – oznaczającą, że przedmiotem pytania prawnego może być akt normatywny mający bezpośredni związek ze sprawą (jeżeli stan faktyczny sprawy objęty jest hipotezą kwestionowanej normy) i będący podstawą rozstrzygnięcia w sprawie oraz 3) funkcjonalną – wskazującą związek, jaki musi zachodzić między orzeczeniem Trybunału a rozstrzygnięciem konkretnej sprawy, na tle której sąd zadał pytanie prawne. Wyraża się on w zależności o charakterze bezpośrednim, merytorycznym i prawnie istotnym. Kontrola konstytucyjności, inicjowana pytaniem prawnym, ma charakter kontroli ściśle związanej z indywidualną sprawą zawisłą przed sądem występującym z pytaniem prawnym. Konstytucja dopuszcza kwestionowanie w trybie pytań prawnych tylko tych przepisów, których ocena przez Trybunał Konstytucyjny może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem występującym z pytaniem prawnym. (zob. np. postanowienia TK z: 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68; 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; 30 czerwca 2009 r., sygn. P 34/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 101; 20 stycznia 2010 r., sygn. P 70/08, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 7; 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40).

W konsekwencji art. 32 ust. 3 ustawy o TK przewiduje, że sąd występujący z pytaniem prawnym jest zobowiązany do wskazania, w jakim zakresie odpowiedź Trybunału na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione, czyli wykazania przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego. Zarazem Trybunał Konstytucyjny ma kompetencję do oceny, czy sąd prawidłowo wykazał spełnienie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego (zob. postanowienie TK z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168). W razie niespełnienia tej przesłanki postępowanie ulega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

W rozpatrywanej sprawie nie budzi wątpliwości spełnienie przesłanki podmiotowej i przedmiotowej. Z pytaniem prawnym wystąpił sąd rozpoznający sprawę, na tle której powstała wątpliwość konstytucyjna przedstawiona w pytaniu prawnym, dotycząca zgodności przepisu ustawy i rozporządzenia z konstytucyjnymi wzorcami.

Wątpliwości budzi jednak to, czy w wypadku wszystkich pytań połączonych do łącznego rozpoznania w niniejszej sprawie została spełniona przesłanka funkcjonalna.

Sądy pytające w uzasadnieniu wskazały, że objęty przedmiotem kontroli § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. stanowi podstawę prawną wydania rozstrzygnięcia wniosków o przyznanie wynagrodzenia złożonych przez kuratorów ustanowionych w sprawach o rozwód dla pozwanego nieznanego z miejsca pobytu.

W orzeczeniu kończącym sprawę w instancji sąd zobowiązany jest do rozstrzygnięcia o kosztach sądowych (art. 108 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.). Sąd rozstrzyga na wniosek strony, który pod rygorem wygaśnięcia roszczenia o zwrot kosztów powinien zostać zgłoszony najpóźniej przed zamknięciem rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia (art. 109 § 1 k.p.c.). Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania jest postanowieniem sądu, także wówczas gdy zawarte jest w innym orzeczeniu, w którym nie zostało wyraźnie wyodrębnione jako postanowienia (zob. E. Gapska, Koszty postępowania cywilnego, Komentarz, Lex Wolters Kluwer business, Warszawa 2013, s. 182). Jeśli sąd nie rozstrzygnął w wyroku o kosztach procesu, strona może w trybie art. 351 k.p.c. wystąpić w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia albo doręczenia wyroku (jeśli doręczenie następuje z urzędu) z wnioskiem o uzupełnienie wyroku. W takim wypadku sąd rozstrzyga o wynagrodzeniu kuratora w postanowieniu na posiedzeniu niejawnym. Wyjątek w tym zakresie przewiduje art. 1081 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli sąd w toku postępowania nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów sądowych lub orzeczeniem nie objął całej kwoty należnej z tego tytułu, postanowienie o tym wydaje na posiedzeniu niejawnym sąd, przed którym sprawa toczyła się w pierwszej instancji. Postanowienie to sąd wydaje po uprawomocnieniu się orzeczenia co do istoty sprawy (zob. wyrok SN z 30 września 2010 r., sygn. akt I CSK 555/09, Legalis).

Art. 1081 k.p.c. dotyczy sytuacji, w której sąd nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów sądowych; przy czym chodzi tu tylko o opłaty i wydatki, którymi sąd obowiązany był obciążyć jedną ze stron postępowania. Przepis ten nie obejmuje zatem swym zakresem uzupełnienia wyroku w zakresie wynagrodzenia kuratora, lecz dotyczy tylko obowiązku poniesienia kosztów sądowych przez każdą ze stron (nieuiszczonych przez strony w toku postępowania) – (zob. T. Demendecki, [w:] Kodeks postępowania cywilnego Komentarz, (red.) A. Jakubecki, Lex Wolters Kluwer business, Warszawa 2012, s. 158-159). Jeżeli bowiem określone koszty sądowe nie zostały uiszczone przez żadną ze stron, stanowią one należność przysługującą nie stronie, lecz Skarbowi Państwa. W takim wypadku zachodzi potrzeba wyróżnienia w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji kosztów sądowych rozliczanych między stroną (stronami) a Skarbem Państwa na podstawie art. 113 u.k.s.c. lub art. 1303 § 2 i kosztów procesu rozliczanych między stronami na podstawie art. 98 i n. (zob. G. Misiurek, [w:] Kodeks postępowania cywilnego Komentarz, (red.) H. Dolecki, T. Wiśniewski, t. I, Lex Wolters Kluwer business, Warszawa 2013, s. 402; zob. także E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Legalis 2012).

Art. 1081 k.p.c. nie ma zatem zastosowania do wynagrodzenia kuratora. Brak wniosku o uzupełnienie wyroku w przedmiocie wynagrodzenia kuratora uniemożliwia orzeczenie o tym wynagrodzeniu z urzędu.

W sprawie o sygn. akt II C 175/11, w związku z którą wpłynęło do Trybunału pytanie prawne z 17 stycznia 2012 r., i w sprawie o sygn. akt II C 352/11, która zainspirowała sąd do wystąpienia z pytaniem prawnym z 22 czerwca 2012 r. – sąd, mimo wniosków kuratorów złożonych na rozprawie, nie orzekł w przedmiocie wynagrodzenia kuratora. Kuratorzy ustanowieni w powyższych sprawach nie wnieśli o uzupełnienie wyroku w tym zakresie. Natomiast w sprawie o sygn. akt II C 388/11, w związku z którą sąd przedstawił pytanie prawne z 13 lutego 2013 r., kurator wniósł o uzupełnienie orzeczenia w przedmiocie przyznania wynagrodzenia. W dwu pierwszych sprawach, tj. w sprawie o sygn. akt II C 175/11 i w sprawie o sygn. akt II C 352/11, sąd pytający nie ma zatem możliwości orzeczenia na tym etapie postępowania o wynagrodzeniu kuratora.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny uznał, że pytania prawne z 17 stycznia 2012 r. i 22 czerwca 2012 r. nie spełniają przesłanki funkcjonalnej. Postępowanie w tym zakresie podlega zatem umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

2.2. Kolejną kwestią formalną wymagającą zbadania była dopuszczalność merytorycznego badania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. i § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. w związku z formalną utratą mocy obowiązującej przez zaskarżone przepisy. Dopuszczalność merytorycznego orzekania w niniejszej sprawie jest ściśle związana z zaistniałymi już po wniesieniu pytania prawnego zmianami stanu prawnego.

Ustawa o kosztach sądowych z 1967 r. została uchylona 2 marca 2006 r. wraz z wejściem w życie ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. Uchylony został tym samym również zaskarżony art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r.

Nowy przepis kompetencyjny zawarty został w art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. i stanowi: „ Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość wynagrodzenia i zwrot wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie, mając na względzie rodzaj sprawy, stopień jej zawiłości i nakład pracy kuratorów”.

Rozporządzenie z 1982 r., wydane na podstawie art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. zostało utrzymane w mocy przez art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. Zgodnie z tym ostatnim przepisem „Do czasu wydania przepisów wykonawczych na podstawie ustawy zachowują moc przepisy wydane przed wejściem w życie ustawy”.

13 listopada 2013 r. Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz. 1476; dalej: rozporządzenie z 2013 r.), które weszło w życie 24 grudnia 2013 r.

W związku z powyższym moc obowiązującą utraciły zaskarżone w pytaniu prawnym przepisy rozporządzenia z 1982 r.

2.2.1. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny rozważył kwestię dopuszczalności merytorycznego rozstrzygnięcia pytania prawnego sądu.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 39 ust. 3 ustawy o TK, w świetle którego art. 39 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Trybunał Konstytucyjny wyjaśniał w swoim dotychczasowym orzecznictwie, że uchylenie powszechnej mocy obowiązującej (erga omnes) przepisów zaskarżonych w postępowaniu przed Trybunałem nie prowadzi automatycznie do uchylenia mocy obowiązującej tych przepisów w postępowaniu przed Trybunałem, a tym samym nie powoduje konieczności umorzenia postępowania przez Trybunał w zakresie, w jakim na gruncie tych przepisów konstruowane są normy prawne, na podstawie których są lub mogą być podejmowane indywidualne akty stosowania prawa (por. np. wyroki Trybunału z 31 stycznia 2001 r., sygn. P 4/99, OTK ZU nr 1/2001, poz. 5 i z 13 marca 2006 r., sygn. P 8/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 28).

Trybunał Konstytucyjny podkreślał także, że przyjęcie powyższego znaczenia obowiązywania przepisów prawnych w postępowaniu przed Trybunałem ma również związek z koniecznością ochrony konstytucyjnych wolności i praw, o której mowa w art. 39 ust. 3 ustawy o TK (zob. wyrok TK z 22 czerwca 2010 r., sygn. SK 25/08, OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 51).

W świetle powyższych ustaleń Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 39 ust. 3 ustawy o TK nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie.

Biorąc pod uwagę dotychczasową linię orzeczniczą, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że zaskarżone przepisy rozporządzenia z 1982 r. utraciły moc obowiązującą. Rozporządzenie z 2013 r. nie zawiera przepisów przejściowych, które wyraźnie rozstrzygałyby o temporalnym zakresie stosowania § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. Dlatego też Trybunał Konstytucyjny uznał, że powstały w związku z wejściem w życie rozporządzenia z 2013 r. problem intertemporalny należało rozstrzygnąć zgodnie z zasadą, wyrażoną w art. 316 § 1 k.p.c., że sąd cywilny wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (zasada aktualności orzeczenia sądowego). Skoro normodawca nie wprowadził rozwiązań umożliwiających stosowanie § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. w postępowaniach sądowych w sprawach wszczętych i niezakończonych przed zmianą zaskarżonych przepisów, należy przyjąć, że objął nową regulacją nie tylko sprawy nowe, ale i wszystkie sprawy będące przedmiotem postępowań toczących się w chwili wejścia w życie nowego prawa.

Stwierdzenie, że § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r. nie może być przedmiotem merytorycznego badania w postępowaniu przed TK, ze względu na utratę mocy obowiązującej, skutkuje również umorzeniem postępowania w zakresie badania zgodności art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Pozostawienie w mocy zaskarżonych przepisów rozporządzenia z 1982 r. na podstawie art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. spowodowało utrzymanie związku treściowego między art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. a wydanym na jego podstawie rozporządzeniem wykonawczym. Formalna utrata mocy obowiązującej przez przepis upoważniający do wydania rozporządzenia, w sytuacji zaistniałej w niniejszej sprawie, nie stanowi podstawy umorzenia postępowania. Choć podstawę dalszego obowiązywania przepisów rozporządzenia w takich wypadkach stanowią przepisy przejściowe zamieszczone w ustawie, która uchyla lub zmienia dotychczasowe przepisy udzielające upoważnień do wydawania rozporządzeń (zob. wyrok TK z 14 lutego 2006 r., sygn. P 22/05, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 16), to nie zmienia to faktu, że podstawą jego wydania pozostają przepisy upoważniające.

Przepis przejściowy tworzy konstrukcję pozwalającą na zachowanie zupełności i ciągłości prawa, zapobiegając jednocześnie samoistnemu funkcjonowaniu aktu wykonawczego w systemie prawa. Zastępuje więź prawną zerwaną w wyniku utraty mocy obowiązującej dotychczasowego upoważnienia. Rozporządzenie zachowuje moc prawną, natomiast wskutek decyzji ustawodawcy zmianie ulega podstawa prawna jego dalszego obowiązywania w porządku prawnym. Zamiast przepisu uchylonego, staje się nią przepis przejściowy (por. S. Wronkowska, Model rozporządzenia jako aktu wykonawczego do ustaw w świetle konstytucji i praktyki, [w:] Konstytucyjny system źródeł prawa w praktyce, (red.) A. Szmyt, Warszawa 2005, s. 85-86; M. Zajęcki, O niezgodności aktu wykonawczego z ustawą, „Państwo i Prawo” z. 12/2011, s. 98; B. Skwara, Rozporządzenie jako akt wykonawczy do ustawy w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2010, s. 197).

Jak już wyżej wskazano, do chwili wydania nowego rozporządzenia, dotyczącego wynagrodzeń kuratorów na podstawie art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r., moc obowiązującą zachowały przepisy rozporządzenia z 1982 r. Art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. nie był jednak podstawą jego wydania i nie pozostawał z nim w związku treściowym. Czasowe obowiązywanie aktu wykonawczego na podstawie przepisu przejściowego nie zmienia faktu, że rozporządzenie nadal pozostaje powiązane z uchylonym upoważnieniem. „Utrzymanie mocy obowiązującej aktów wykonawczych oznacza bowiem zachowanie przepisu upoważnienia jako normy kompetencyjnej, a więc zachowującego legalność podstawy prawnej wydanego i obowiązującego rozporządzenia, a nie ogranicza dopuszczalności oceny tego rozporządzenia z punktu widzenia materialnej treści z obowiązującą ustawą” (wyrok z 31 sierpnia 2006 r., sygn. K 25/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 96).

W obecnym stanie prawnym Trybunał uznał, że konsekwencją uchylenia mocy obowiązującej rozporządzenia z 1982 r. wraz z wejściem w życie rozporządzenia z 2013 r. była również utrata mocy obowiązującej powiązanego z nim treściowo przepisu stanowiącego delegację do wydania aktu wykonawczego. Utrata mocy obowiązującej przez zaskarżone przepisy rozporządzenia z 1982 r. oraz stwierdzenie, że nie mogą one stanowić podstawy rozstrzygnięcia w przedmiocie wynagrodzenia kuratora w sprawie, w związku z którą zostało wniesione pytanie prawne sądu, pozwala na stwierdzenie utraty mocy obowiązującej art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r.

2.2.2. W konsekwencji Trybunał postanowił także umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji, ze względu na zbędność badania merytorycznego.

Derogacja z systemu prawa zaskarżonych przepisów rozporządzenia z 1982 r. powoduje, że w tej części przestaje istnieć również przedmiot przepisu przejściowego.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.