Postanowieniami z 14 kwietnia 2014 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, orzekający w sprawach o sygn. akt II C 175/11 i sygn. akt II C 352/11, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniami prawnymi, czy: 1) art. 9 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji, 2) art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji, 3) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie) jest zgodne z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji, 4) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz. 1476; dalej: rozporządzenie w sprawie wynagrodzenia kuratorów) jest zgodne z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji; ewentualnie – na wypadek stwierdzenia braków formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytania prawne zawarte w punktach 3 i 4, czy: 5) § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji, 6) § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów jest zgodny z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.

1.1. Pytania prawne zostały przedstawione na tle identycznych dwóch stanów faktycznych:

W obu sprawach powódki wytoczyły powództwa o rozwód. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie odpowiednio: postanowieniem z 12 lipca 2011 r. i zarządzeniem z 9 marca 2012 r. ustanowił kuratorów dla nieznanych z miejsc pobytu pozwanych. Na rozprawach, odpowiednio: 14 listopada 2011 r. i 11 czerwca 2012 r. kuratorzy reprezentujący pozwanych wnieśli o przyznanie na ich rzecz wynagrodzeń.

1.2. Pytający sąd, uzasadniając zarzut naruszenia Konstytucji przez kwestionowane przepisy, wskazał następujące argumenty.

Przyznanie wynagrodzenia na rzecz ustanowionego przez sąd kuratora procesowego następuje między innymi na podstawie przepisów rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów. Ze względu na odesłanie zawarte w § 1 ust. 1 tego rozporządzenia, istotne jest także rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie. Uzasadnia to także zakwestionowanie przepisów delegacyjnych stanowiących podstawę do wydania wymienionych rozporządzeń, tj. art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych i art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze.

1.3. Zdaniem sądu, wytyczne dotyczące określenia wysokości stawek minimalnych, zawarte w art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, nie spełniają warunku szczegółowości, o którym mowa w art. 92 ust. 1 Konstytucji. Wytyczne wskazujące na „rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata” mają charakter ogólnikowy, a usunięcie którejś z nich nie wprowadziłoby w istocie żadnej merytorycznej zmiany. Wykładnia każdej z tych wytycznych nie wprowadza żadnych dodatkowych, weryfikowalnych warunków. Żadna zmiana obowiązujących stawek, w tym stawki znajdującej zastosowanie w rozpatrywanej sprawie, nie doprowadzi do sprzeczności tego rodzaju stawki, normy określającej tę stawkę, z obowiązującymi wytycznymi. To znaczy to – zdaniem sądu – że Minister Sprawiedliwości nie korzystał, wydając rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie, ze swobody legislacyjnej stanowienia aktów prawa wykonawczego, ale z pełnej normatywnej dowolności, co jest niezgodne z Konstytucją.

W ocenie sądu takie same zarzuty jak wyżej z taką samą argumentacją należy odnieść do wytycznych ujętych w art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych.

1.4. Niezgodność rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie z art. 92 ust. 1 Konstytucji jest wynikiem wydania tego aktu na podstawie blankietowego upoważnienia, tj. na podstawie wytycznych niespełniających konstytucyjnych kryteriów. Rozporządzenie narusza także art. 2 Konstytucji, przez to, że pozostaje w sprzeczności z art. 92 ust. 1 Konstytucji, ale także z zasadami dotyczącymi należytego stanowienia prawa. Minister Sprawiedliwości uchybił bowiem § 119 Zasad techniki prawodawczej i nie zachował przy tym spójności między tytułami poszczególnych rozdziałów i przedmiotem zawartej w nich regulacji.

Rozporządzenie w sprawie wynagrodzenia kuratorów przewiduje, że wynagrodzenie nie może przekraczać stawki minimalnego wynagrodzenia adwokata. Rozporządzenie nie określa zatem stawki wynagrodzenia, ale jedynie wskazuje zakresy w ramach których to sąd ustali wysokość wynagrodzenia od 1 zł do 360 zł. Wprowadzenie do obrotu prawnego rozwiązania, które nie gwarantuje pewności co do wysokości wynagrodzenia możliwego do uzyskania przez kuratora, nie jest – zdaniem sądu – wyrazem należytego stanowienia prawa.

1.5. Uzasadniając zarzut niezgodności § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie z art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji, sąd zaznaczył, że mają charakter ewentualny – na wypadek, gdyby Trybunał przyjął, że niedopuszczalne jest zakwestionowanie w pytaniu prawnym całego rozporządzenia.

Niezgodność przepisów rozporządzeń sąd upatruje w tym, że ich wydanie nastąpiło na podstawie blankietowych upoważnień.

2. W piśmie z 13 października 2014 r. stanowisko w sprawie przedstawił Minister Sprawiedliwości, który wniósł o umorzenie postępowania w zakresie dotyczącym zakwestionowanych w pytaniu prawnym rozporządzeń. W wypadku nieuwzględnienia wniosku o umorzenie postępowania, Minister Sprawiedliwości wniósł o stwierdzenie, że: a) rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie, w tym § 7 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, oraz b) rozporządzenie w sprawie wysokości wynagrodzenia kuratorów, w tym § 1 ust. 1 tego rozporządzenia, są zgodne z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.

2.1. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, pytania prawne nie spełniają przesłanki funkcjonalnej, albowiem nie wskazują, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytania zostały postawione. Na sądzie przedstawiającym pytanie prawne ciąży powinność stosownego do charakteru sprawy odrębnego wykazania, w jaki sposób zmieniłoby się rozstrzygnięcie sądu w toczącej się przed nim sprawie, gdyby określony przepis prawny utracił moc obowiązującą wskutek orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny o jego niezgodności z Konstytucją. Artykuł 193 Konstytucji wyklucza możliwość inicjowania przez sądy abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności. Sądy powinny korzystać z kompetencji zadawania pytań prawnych roztropnie, po dokładnym przeanalizowaniu przesłanek ich dopuszczalności. W przeciwnym razie przedstawianie pytań prawnych może faktycznie wypaczać cel, któremu służy ten tryb wszczęcia konkretnej kontroli norm przed Trybunałem Konstytucyjnym.

2.2. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, wytyczne dotyczące treści rozporządzenia zawarte w art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze są zbliżone do wytycznych określonych w art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych. Przepisy określające wysokość stawek minimalnych były już przedmiotem kontroli konstytucyjnej, w szczególności w wyroku z 29 maja 2002 r., sygn. P 1/01. W wyniku tego orzeczenia znowelizowany został art. 16 prawa o adwokaturze, w ten sposób, że uszczegółowione zostały wytyczne do określenia stawek, wskazując, że mają one odpowiadać rodzajowi, zawiłości sprawy oraz nakładowi pracy adwokata.

W odniesieniu do rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349, ze zm.), mającego analogiczną treść do rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie (biorąc pod uwagę zakres przedmiotowy niniejszej sprawy), istotny jest – zdaniem Ministra Sprawiedliwości – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 29 sierpnia 2006 r., sygn. SK 23/05, zgodnie z którym stawki określone w § 11 ust. 1 pkt 1 oraz § 15 pkt 1 tego rozporządzenia są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji. Ze względu na treść i przedmiot regulacji, poglądy w nim przedstawione można odnieść także do oceny konstytucyjności rozwiązań zawartych w kwestionowanym rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności adwokackie.

2.3. W ocenie Ministra Sprawiedliwości, wytyczne zawarte w art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych oraz w art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze pozwalają określić szczegółowe kryteria, jakimi Minister Sprawiedliwości obowiązany jest kierować się realizując delegacje ustawowe. Stopień szczegółowości kwestionowanych wytycznych dostosowany jest do rodzaju spraw przekazanych do uregulowania. Przepisy, które z założenia mają mieć charakter generalny i abstrakcyjny, nie mogą kazuistycznie określać wytycznych w sprawach dotyczących ustalenia opłat za czynności adwokackie czy wynagrodzenia kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej.

Podstawową kategorią różnicującą opłaty za czynności adwokackie czy wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony jest rodzaj i zawiłość sprawy oraz nakład pracy tych podmiotów. Kierowanie się przez prawodawcę rodzajem sprawy nie jest wytyczną nadmiernie ogólną, gdyż rodzaje spraw określa się na podstawie obowiązujących przepisów prawa materialnego i procesowego. Różnorodność stosunków prawnych uniemożliwia ich całościową i pełną identyfikację na gruncie obowiązującego prawa, a tym samym wyłączona jest możliwość ich kompletnego stypizowania. Dlatego też ustawodawca posłużył się w tym zakresie określeniami ogólnymi, jednak adekwatnymi.

Stopień zawiłości spraw może być oceniany również na podstawie dodatkowych kryteriów w poszczególnych rodzajach spraw. Analiza sprawy pozwala ocenić nakład pracy adwokata (kuratora). Trzeba też dodać, że czym innym jest rodzaj sprawy (np. o zapłatę czy też o stwierdzenie nabycia spadku lub stwierdzenie nabycia własności nieruchomości na podstawie zasiedzenia), a czym innym jest zawiłość sprawy danego rodzaju, a jeszcze czym innym nakład pracy pełnomocnika, który może być różny w sprawie tego samego rodzaju i o zbliżonej zawiłości.

2.4. Technika prawodawcza przyjęta w § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów, polegająca na odesłaniu do innego aktu prawnego, jest dopuszczalna. Takie rozwiązanie przewiduje § 156 ust. 1 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. Nr 100, poz. 908). Ustalenie górnej granicy wynagrodzenia kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej w nawiązaniu do stawek minimalnych przewidzianych przepisami określającymi opłaty za czynności adwokackie wypełnia delegację ustawową, która nie narzuca technicznych kierunków regulacji. Nie wynika z niej również, by wszystkie kwestie szczegółowe dotyczące wysokości wynagrodzenia zawarte miały być w jednym akcie prawnym.

3. W piśmie z 27 listopada 2014 r. stanowisko przedstawił Prokurator Generalny, który wniósł o umorzenie postępowania w niniejszej sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK wobec niedopuszczalności wydania wyroku.

Prokurator Generalny przede wszystkim dokonał analizy pytań prawnych z punktu widzenia spełnienia przez nie przesłanek skuteczności ich przedstawienia, w związku z brzmieniem art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK, a także z punktu widzenia obowiązków, jakie nakłada na pytając sad art. 32 ust. 3 ustawy o TK.

3.1. W ocenie Prokuratora Generalnego, kwestia przesłanki funkcjonalnej w odniesieniu do zakwestionowanych w pytaniu prawnym przepisów dotyczących wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratora ustanowionego dla strony w sprawie była w pewnym zakresie przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. P 12/12. Trybunał Konstytucyjny, rozpoznając połączone pytania prawne, stwierdził wówczas brak przesłanki funkcjonalnej w pytaniach prawnych przedstawionych w sprawach, w których wyrokami nie orzeczono o wynagrodzeniu kuratora procesowego, ten zaś nie złożył – w ustawowym terminie – wniosku o uzupełnienie wyroku. Wobec identyczności stanu faktycznego, wynikającego z tożsamości postępowań cywilnych, na tle których wywiedziono pytania prawne w niniejszej sprawie oraz pytania prawne w sprawie o sygn. P 12/12, dokonane w niej ustalenia Trybunału Konstytucyjnego – w odniesieniu do przesłanki funkcjonalnej – zachowują, zdaniem Prokuratora Generalnego aktualność w zakresie niniejszego pytania prawnego, jednakże z następującym zastrzeżeniem.

Przedmiotem kontroli w sprawie o sygn. P 12/12 były art. 42 ustawy o kosztach sądowych oraz § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów (Dz. U. Nr 27, poz. 197, ze zm.). Przepisy te utraciły moc obowiązującą. Obecnie ich odpowiednikami są, powołane przez pytający sąd: art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych i § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów, wskazane w punktach 1 i 6 petitum pytań prawnych. W tym też jedynie zakresie można przyjąć bezpośrednią aktualność ustaleń zawartych w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego o sygn. P 12/12, a tym samym, że postępowanie w zakresie kontroli konstytucyjności art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych oraz § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów podlega umorzeniu z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.

3.2. Analizując kwestię spełnienia przesłanki funkcjonalnej w odniesieniu do przepisów zakwestionowanych w punktach 2, 3, 4 i 5 petitum w niniejszej sprawie, zdaniem Prokuratora Generalnego, pytający sąd nie uzasadnił, jaki wpływ na rozstrzygnięcie spraw, na tle których przedstawiono pytania prawne, będą miały inne przepisy kwestionowanych rozporządzeń niż § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów.

Prokurator Generalny podkreślił przy tym, że pytający sąd nie orzekałby na podstawie obu wskazanych rozporządzeń in toto, lecz podstawą orzekania byłyby jedynie niektóre przepisy, wskazane zresztą jako odrębne, „ewentualne” przedmioty kontroli konstytucyjności w punktach 5 i 6 petitum. Toteż postępowanie w zakresie kontroli zgodności z Konstytucją całych rozporządzeń podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

3.3. Odnosząc się zaś do zarzutów skierowanych wobec art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, Prokurator Generalny zwrócił uwagę, że zasadność przedstawienia pytania prawnego względem tych przepisów pytający sąd uzasadnia odesłaniem zawartym w § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów do przepisów określających opłaty za czynności adwokackie w zakresie, w jakim przewidują stawki minimalne. Odesłanie do przepisów określających opłaty za czynności adwokackie odnosi się więc wyłącznie do regulacji dotyczących stawek minimalnych. Zarzut niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji wobec art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze, który zawiera upoważnienie do określenia przez Ministra Sprawiedliwości – w drodze rozporządzenia – wysokości opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich, nie spełnia przesłanki funkcjonalnej, nawet w takim jej rozumieniu, jakie przedstawił Sąd Okręgowy w uzasadnieniu pytań prawnych. § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie należy do tych unormowań rozporządzenia, które stanowią wykonanie delegacji ustawowej zawartej w art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze, określający stawkę minimalną w sprawie o rozwód i unieważnienie małżeństwa w wysokości 360 zł. Nie znajdzie on zastosowania w sprawach, w których przedstawiono pytania prawne, bo – ze względu na brak wniosku o uzupełnienie wyroku w przedmiocie wynagrodzenia kuratora i niemożność orzeczenia o tym wynagrodzeniu z urzędu – nie znajdzie w nich zastosowania odsyłający do niego § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów, wedle którego „wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej (...) nie może przekraczać stawek minimalnych przewidzianych przepisami określającymi opłaty za czynności adwokackie”.

Z tych względów postępowanie w zakresie art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie również podlega umorzeniu wobec niedopuszczalności wydania wyroku.

4. Stanowisko Sejmu przedstawił Marszałek Sejmu w piśmie z 18 grudnia 2014 r., i wniósł o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Sejm zaznaczył przy tym, że zgodnie z treścią art. 27 pkt 2 ustawy o TK jego stanowisko dotyczy zakwestionowanych w pytaniach prawnych przepisów ustaw jako „organu, który wydał akt objęty wnioskiem lub skargą konstytucyjną”.

Zdaniem Sejmu, biorąc pod uwagę w szczególności sposób określenia istoty problemu konstytucyjnego skonfrontowany z prawnymi przesłankami wystąpienia z pytaniem prawnym, stanem faktycznym spraw, na tle których zostały zadane, oraz ich uzasadnieniem, istnieją poważne wątpliwości co do dopuszczalności merytorycznego rozpoznania połączonych pytań.

Przede wszystkim Sejm podał w wątpliwość spełnienie in casu przesłanki funkcjonalnej. Kwestia ta byłą zresztą przedmiotem rozważań (w pewnym zakresie) w postępowaniu o sygn. P 12/12. Sąd w sprawach, w związku z którymi przedstawił pytania prawne, wydał wyroki, orzekł o kosztach procesu. Mimo stosownych wniosków kuratorów złożonych na rozprawie nie orzekł w przedmiocie ich wynagrodzenia. Kuratorzy ustanowieni w sprawach nie wnieśli o uzupełnienie wyroku w tym zakresie. Sejm skonkludował, że brak wniosku o uzupełnienie wyroku w przedmiocie wynagrodzenia kuratora uniemożliwia orzeczenie o tym wynagrodzeniu z urzędu. Dlatego nie sposób przyjąć, że odpowiedź na pytanie zadane przez pytający sąd będzie miała wpływ na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem.

Wobec tożsamości wskazanych spraw, na tle których sąd wystąpił z pytaniem prawnym, należy uznać, że dokonane w tym zakresie ustalenia Trybunału zachowują aktualność.

W ocenie Sejmu, pytający sąd nie wypełnił w sposób prawidłowy obowiązku wynikającego z art. 32 ust. 3 ustawy o TK. Nie jest bowiem wystarczające samo stwierdzenie, że od wyroku TK zależy rozstrzygnięcie sprawy sądowej. Sąd nie wyjaśnił, w jakim zakresie odpowiedzi na pytania prawne mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy sądowej.

Zdaniem Sejmu, wniosek o umorzenie postępowania wspiera „deficyt w warstwie argumentacyjnej pytań prawnych”. Wątpliwe jest bowiem, czy zarzuty sądu zostały uzasadnione w sposób dostateczny i pozwalający na obalenie domniemania konstytucyjności, tj. czy zostały spełnione warunki określone w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. Bardzo lakoniczna argumentacja mająca dowodzić niekonstytucyjności art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych., nie odpowiada warunkom określonym w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. Skoro kontrola hierarchicznej zgodności norm opiera się na domniemaniu konstytucyjności, to podmiot inicjujący postępowanie przed Trybunałem jest zobligowany dostarczyć argumentów pozwalających obalić to domniemanie.

Argumentacja pytającego sądu w zakresie dotyczącym prawa o adwokaturze ogranicza się w zasadzie tylko do konkluzji, że pojęcia użyte przez ustawodawcę w kwestionowanych przepisach (rodzaj i zawiłość sprawy, nakład pracy) są w istocie pojęciami zamiennymi oraz „nie spełniają warunku szczegółowości wymaganego w art. 92 ust. 1 Konstytucji”. Z kolei zarzut niekonstytucyjności art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych nie został w ogóle uzasadniony; odnosi się do niego zdanie o zbieżności wytycznych zawartych w kwestionowanych przepisach ustaw.

To znaczy, że pytający sąd nie przytoczył argumentów mogących podważyć domniemanie konstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Sąd przedstawił pytania prawne w związku ze sprawami o sygn. akt II C 175/11 oraz sygn. akt II C 352/11. W obu sprawach powódki wytoczyły powództwa o rozwód. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie odpowiednio: postanowieniem z 12 lipca 2011 r. i zarządzeniem z 9 marca 2012 r., ustanowił kuratorów dla nieznanych z miejsc pobytu pozwanych. Na rozprawach, odpowiednio: 14 listopada 2011 r. i 11 czerwca 2012 r., kuratorzy reprezentujący pozwanych wnieśli o przyznanie na ich rzecz wynagrodzeń.

W sprawie o sygn. akt II C 175/11, wyrokiem z 14 listopada 2011 r., sąd orzekł rozwód z winy pozwanego oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki zwrot kosztów procesu w kwocie 977 zł. W sprawie o sygn. akt II C 352/11, wyrokiem z 11 czerwca 2012 r., sąd orzekł rozwód bez orzekania o winie, zasądził zwrot na rzecz powódki ze środków budżetowych Skarbu Państwa 300 zł tytułem zwrotu połowy opłaty od pozwu, zasądził od pozwanego na rzecz powódki 150 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W żadnej ze spraw sąd nie rozstrzygnął o kosztach wynagrodzenia na rzecz kuratorów. Z akt obu spraw nie wynika, aby kuratorzy złożyli wnioski o uzupełnienie wyroków.

2. Rozpatrywane w niniejszej sprawie pytania prawne nie są pierwszymi pytaniami Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie: po pierwsze, przedstawionymi na tle tych samych spraw toczących się przed sądem, po drugie, przedstawionymi wprawdzie na tle innej sprawy toczącej się przed pytającym sądem, ale dotyczącymi tych samych przepisów. We wszystkich tych – dotychczas rozpoznanych – pytaniach Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie spełniają one przesłanki funkcjonalnej, a także innych przesłanek dopuszczalności rozpoznania merytorycznego. Jakkolwiek spełnienie przesłanek podmiotowej i przedmiotowej nie budziło w żadnej z wcześniejszych spraw ani nie budzi w niniejszym wypadku wątpliwości, to Trybunał podzielił pogląd Sejmu i Prokuratora Generalnego, że szczegółowego wyjaśnienia wymaga spełnienie pozostałych przesłanek dopuszczalności przedstawienia i merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.

W postanowieniu z 10 grudnia 2014 r., sygn. P 27/14 (OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 126), w sprawie zainicjowanej przez ten sam skład Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, Trybunał po raz kolejny przypomniał, że pytanie prawne jest środkiem tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności, inicjowanej przez sąd w związku z toczącą się przed nim sprawą. W orzecznictwie Trybunału na podstawie art. 193 Konstytucji (i powtarzającego jego treść art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym; Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wypracowano trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność postawienia pytania prawnego. Ze względu na obowiązek spełnienia jednej z nich, a mianowicie przesłanki funkcjonalnej, art. 32 ust. 3 ustawy o TK przewiduje, że sąd zwracający się z pytaniem prawnym do Trybunału zobowiązany jest do wskazania, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione. Na sądzie stawiającym pytanie prawne ciąży tym samym powinność stosownego do charakteru sprawy odrębnego wskazania, w jaki sposób zmieniłoby się rozstrzygnięcie sądu w zawisłej przed nim sprawie, gdyby określony przepis prawny utracił moc obowiązującą wskutek orzeczenia przez Trybunał o jego niezgodności z Konstytucją. W orzecznictwie TK podkreśla się, że wymaganie określone w art. 32 ust. 3 ustawy o TK ma charakter bezwzględnie wiążący zarówno dla sądu stawiającego pytanie prawne, jak i dla Trybunału. Zarazem TK, jako organ działający na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji), ma kompetencję, by ocenić, czy sąd wykazał spełnienie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego.

3. W związku z zakresem zaskarżenia w niniejszej sprawie, sąd zarzuca, że przyznanie wynagrodzenia ustanowionemu przez sąd kuratorowi procesowemu następuje na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz. 1476; dalej: rozporządzenie w sprawie wynagrodzenia kuratorów), które odsyła do rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie). Zdaniem pytającego sądu, upoważnia to sąd do zakwestionowania obydwu rozporządzeń, a także przepisów, na podstawie których te akty wykonawcze wydano.

Zakwestionowane w pytaniach prawnych przepisy upoważniające mają następujące brzmienie:

– art. 9 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych): „Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia: wysokość wynagrodzenia i zwrot wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie, mając na względzie rodzaj sprawy, stopień jej zawiłości i nakład pracy kuratorów”;

– art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2014 r. poz. 635, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze): „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich, mając na względzie, że ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, o której mowa w ust. 3, lecz nieprzekraczającej sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy adwokata”;

– art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze: „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, stawki minimalne za czynności adwokackie, o których mowa w ust. 1, mając na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata”.

Rozporządzenie w sprawie wynagrodzenia kuratorów wydane na podstawie art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych składa się z trzech przepisów: w § 1 zawiera regulację dotyczącą wysokości wynagrodzenia kuratora, w § 2 – zwrotu wydatków, a § 3 jest przepisem regulującym wejście w życie rozporządzenia. Zgodnie z § 1 ust. 1 tego rozporządzenia wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej nie może przekraczać stawek minimalnych przewidzianych przepisami określającymi opłaty za czynności adwokackie, a w przypadku gdy kuratorem jest radca prawny, przepisami określającymi opłaty za czynności radców prawnych.

3.1. Rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie, wydane na podstawie art. 16 ust. 2 i 3 oraz art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze określa: 1) opłaty za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości (rozdział 2 rozporządzenia), 2) stawki minimalne opłat za czynności adwokackie (rozdziały 3, 4 i 5) oraz 3) szczegółowe zasady ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (rozdział 6).

Formułując zarzuty wobec przepisów upoważniających i wydanych na ich podstawie rozporządzeń (lub konkretnych przepisów w nich zamieszczonych – tj. § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie i § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów), sąd stwierdził, że przepisy upoważniające mają charakter blankietowy, a to oznacza także niekonstytucyjność opartych na nich przepisów wykonawczych. Zdaniem sądu, użyte w przepisach upoważniających określenia „rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy” mają charakter „ogólnikowy”, a wykładnia każdej z tych wytycznych „nie wprowadza żadnych dodatkowych, weryfikowalnych warunków”. Sąd dodatkowo uznał, że wymienione rozporządzenia są niezgodne z art. 2 Konstytucji, co jest konsekwencją nie tylko skali naruszeń „dyspozycji art. 92 ust. 1 Konstytucji, ale także uchybienia zasadom dotyczącym należytego stanowienia prawa. Minister Sprawiedliwości uchybił bowiem § 119 Zasad techniki prawodawczej i nie zachował przy tym spójności między tytułami poszczególnych rozdziałów i przedmiotem zawartej w nich regulacji”. W ocenie sądu, rozporządzenie w sprawie wynagrodzenia kuratorów nie powinno posługiwać się techniką odesłania; tego rodzaju odesłanie powinno bowiem wynikać z ustawy o kosztach sądowych.

Jak wynika z analizy uzasadnień pytań prawnych, sąd kwestionuje przede wszystkim przepisy upoważniające jako blankietowe; akty wykonawcze mają być dotknięte niekonstytucyjnością jako oparte na wadliwej podstawie ustawowej.

3.2. Badając dopuszczalność pytań prawnych w tej części, należy zauważyć, że sąd rozpoznaje wniosek kuratora o przyznanie mu wynagrodzenia. Wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej określono w § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów. Ze względu na zastosowaną w tym przepisie technikę odesłania, do odtworzenia miarodajnej normy prawnej konieczne jest uwzględnienie treści przepisów rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie dotyczących stawek minimalnych – ponieważ sprawy, na tle których sąd przedstawił pytania prawne, to sprawy o rozwód, odpowiednim przepisem jest § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, zgodnie z którym stawki minimalne w sprawach o rozwód i unieważnienie małżeństwa wynoszą 360 zł. Mając na uwadze przesłankę funkcjonalną, należy stwierdzić, że co do zasady sąd był uprawniony do przedstawienia pytań prawnych o konstytucyjność (legalność) tych właśnie przepisów aktów wykonawczych (jako przepisów związkowych w tym sensie, że treść każdego z nich jest niezbędna do odtworzenia miarodajnej normy prawnej). Powstaje zatem pytanie, czy uzasadnione jest kwestionowanie przez sąd obu rozporządzeń w całości. W uzasadnieniach pytań prawnych sąd nie formułuje żadnych zarzutów wobec treści innych przepisów aktów wykonawczych niż § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów oraz § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie. Tym bardziej sąd nie wykazał, że rozstrzygnięcie Trybunału dotyczące konstytucyjności tych pozostałych przepisów wykonawczych miałoby wpływ na rozstrzygnięcie sprawy „w przedmiocie wniosku kuratora o przyznanie wynagrodzenia” i zwrotu części opłaty od pozwu. Trybunał dodatkowo zaznacza, że założenie, z którego wyszedł sąd, iż zarzut blankietowego upoważnienia „rozciąga się” na wydane na jego podstawie akty wykonawcze, w istocie dotyczy skutków stwierdzenia niekonstytucyjności upoważnienia ustawowego, a nie jest odrębnym zarzutem niekonstytucyjności (nielegalności) aktów wykonawczych. Dlatego Trybunał stwierdził, że w zakresie dotyczącym obydwu rozporządzeń pytania prawne nie spełniają przesłanki funkcjonalnej, a nadto wymagania określonego w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK – sąd nie sformułował i nie uzasadnił zarzutów niekonstytucyjności z powołaniem dowodów na ich poparcie.

3.3. Jeśli chodzi o przepisy upoważniające, tj. art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych, zarzut ich niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji sąd oparł na stwierdzeniu, że mają one charakter blankietowy, zawierając ogólnikowe pojęcia. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał już pytanie prawne tego samego składu Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie dotyczące m.in. art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, w którym sformułowano taki sam zarzut blankietowości upoważnienia, oparty na tożsamym uzasadnieniu. Uznał wówczas, że sąd nie wypełnił, między innymi, wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. W uzasadnieniu postanowienia z 18 grudnia 2014 r. (sygn. P 26/14, OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 130) Trybunał wskazał, jak powinien być skonstruowany – z punktu widzenia wymagań art. 193 Konstytucji oraz art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK – zarzut naruszenia art. 92 ust. 1 Konstytucji. Zaznaczył przy tym, że poprzestanie przez pytający sąd na stwierdzeniu „ogólnikowości wytycznych”, nawet z wyjaśnieniem, dlaczego sąd uznaje je za „ogólnikowe”, jest niewystarczające do obalenia domniemania konstytucyjności zaskarżonych przepisów. Trybunał wskazał, że skoro zakwestionowane przepisy zawierają wytyczne, rolą pytającego sądu, w kontekście tak postawionego zarzutu, powinno być przynajmniej uprawdopodobnienie, z jakich konstytucyjnych powodów (np. związanych z urzeczywistnianiem wolności i praw jednostek) owe wytyczne (tj. rodzaj sprawy, zawiłość sprawy, niezbędny lub wymagany nakład pracy) są niedostatecznie szczegółowe, a przez to niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Innymi słowy, sąd powinien wskazać, które konstytucyjne normy, zasady lub wartości przemawiają za większą precyzją unormowania ustawowego, ewentualnie, że materia dotycząca stawek minimalnych i opłat za czynności adwokatów i radców prawnych jest materią ustawową, która nie może być przekazana do rozporządzenia w takim zakresie, jak to uczynił ustawodawca w art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze. Jak zauważył Trybunał, wobec takiego sformułowania zarzutu i argumentacji, mającej uzasadniać niekonstytucyjność przepisów upoważniających, nie sposób stwierdzić, jak szczegółowe miałyby być wytyczne, by – zgodnie z oczekiwaniem pytającego sądu – spełniały wymagania wynikające z art. 92 Konstytucji.

Stanowisko jak wyżej Trybunał Konstytucyjny zajął także w postanowieniu z 10 marca 2015 r., sygn. akt P 23/14 (www. trybunal.gov.pl).

Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie stwierdził, że poglądy prawne Trybunału wyrażone w uzasadnieniu przytoczonego wyżej postanowienia są aktualne także w odniesieniu do obecnie rozpatrywanych pytaniach prawnych. Ponieważ zarzut niezgodności art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych z art. 92 ust. 1 Konstytucji jest identyczny, także jeśli chodzi o jego uzasadnienie, z zarzutem sformułowanym wobec art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, należy stwierdzić, że sąd nie spełnił wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK w zakresie dotyczącym wszystkich zakwestionowanych przepisów upoważniających.

3.4. Podobnie pytania prawne nie spełniają wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK w zakresie dotyczącym § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz § 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów. Pytający sąd uzasadnia zarzuty wobec aktów wykonawczych jedynie tym, że oparto je na niekonstytucyjnych – zdaniem sądu – przepisach upoważniających oraz że nie zachowano „spójności między tytułami poszczególnych rozdziałów i przedmiotem zawartej w nich regulacji”, nie rozwijając tej argumentacji i nie odnosząc jej do treści poszczególnych kwestionowanych przepisów. Ponadto także ta część pytań prawnych, w której sąd stwierdza w odniesieniu do § 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów, że: „Wprowadzenie do obrotu prawnego rozwiązania, które nie gwarantuje jakiejkolwiek pewności co do wysokości wynagrodzenia możliwego do uzyskania przez kuratora, niewątpliwie nie jest wyrazem należytego stanowienia prawa”, nie ma charakteru analitycznego i argumentacyjnego.

4. Trybunał Konstytucyjny stwierdził nadto, że ustalenie, czy Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie ma w niniejszej sprawie legitymację do zadania pytania prawnego na podstawie art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK wymaga uwzględnienia także okoliczności, które Trybunał brał pod uwagę, umarzając postępowania wszczęte na podstawie pytań prawnych tego samego sądu, po pierwsze: w tych samych sprawach sądowych, po drugie: dotyczących tych samych przepisów co zakwestionowane w pytaniu prawnym rozpoznawanym w niniejszym postępowaniu.

4.1. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał już pytania prawne przedstawione przez ten sam skład Sąd Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie postanowieniami z 17 stycznia 2012 r. oraz z 22 czerwca 2012 r.: sygn. akt II C 175/11 i sygn. akt II C 352/11. Pytania te rozpoznawane były łącznie przez Trybunał pod sygn. akt P 12/12.

Sąd zakwestionował wówczas zgodność: art. 42 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych z 1967 r.) oraz § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów (Dz. U. Nr 27, poz. 197, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 1982 r.) z art. 92 ust. 1 Konstytucji, a także art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny po przeprowadzeniu analizy stanu prawnego obowiązującego w czasie orzekania stwierdził, że konsekwencją uchylenia mocy obowiązującej rozporządzenia z 1982 r. wraz z wejściem w życie rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia kuratorów z 2013 r. była również utrata mocy obowiązującej powiązanego z nim treściowo przepisu stanowiącego delegację do wydania aktu wykonawczego. Utrata mocy obowiązującej przez zaskarżone przepisy rozporządzenia z 1982 r. oraz stwierdzenie, że nie mogą one stanowić podstawy rozstrzygnięcia w przedmiocie wynagrodzenia kuratora w sprawie, w związku z którą zostało wniesione pytanie prawne sądu, pozwoliło Trybunałowi na stwierdzenie utraty mocy obowiązującej art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. W konsekwencji Trybunał postanowił także umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. z art. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji, ze względu na zbędność badania merytorycznego, ponieważ derogacja z systemu prawa zaskarżonych przepisów rozporządzenia z 1982 r. spowodowała, że w tej części przestał istnieć również przedmiot przepisu przejściowego.

4.2. Z punktu widzenia niniejszego postępowania istotny jest jednak stan faktyczny sprawy o sygn. P 12/12 i w konsekwencji zapadłe na jego tle postanowienie z 14 stycznia 2014 r., OTK ZU nr 1/A/2014, poz. 6).

Umarzając postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wskazał m.in., że „W orzeczeniu kończącym sprawę w instancji sąd zobowiązany jest do rozstrzygnięcia o kosztach sądowych (art. 108 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego [Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.]. (…) Jeśli sąd nie rozstrzygnął w wyroku o kosztach procesu, strona może w trybie art. 351 k.p.c. wystąpić w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia albo doręczenia wyroku (jeśli doręczenie następuje z urzędu) z wnioskiem o uzupełnienie wyroku. W takim wypadku sąd rozstrzyga o wynagrodzeniu kuratora w postanowieniu na posiedzeniu niejawnym. Wyjątek w tym zakresie przewiduje art. 1081 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli sąd w toku postępowania nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów sądowych lub orzeczeniem nie objął całej kwoty należnej z tego tytułu, postanowienie o tym wydaje na posiedzeniu niejawnym sąd, przed którym sprawa toczyła się w pierwszej instancji. Postanowienie to sąd wydaje po uprawomocnieniu się orzeczenia co do istoty sprawy (zob. wyrok SN z 30 września 2010 r., sygn. akt I CSK 555/09, Legalis).

Art. 1081 k.p.c. dotyczy sytuacji, w której sąd nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów sądowych; przy czym chodzi tu tylko o opłaty i wydatki, którymi sąd obowiązany był obciążyć jedną ze stron postępowania. Przepis ten nie obejmuje zatem swym zakresem uzupełnienia wyroku w zakresie wynagrodzenia kuratora, lecz dotyczy tylko obowiązku poniesienia kosztów sądowych przez każdą ze stron (nieuiszczonych przez strony w toku postępowania), (…).

Art. 1081 k.p.c. nie ma zatem zastosowania do wynagrodzenia kuratora. Brak wniosku o uzupełnienie wyroku w przedmiocie wynagrodzenia kuratora uniemożliwia orzeczenie o tym wynagrodzeniu z urzędu.

W sprawie o sygn. akt II C 175/11, w związku z którą wpłynęło do Trybunału pytanie prawne z 17 stycznia 2012 r., i w sprawie o sygn. akt II C 352/11, która zainspirowała sąd do wystąpienia z pytaniem prawnym z 22 czerwca 2012 r. – sąd, mimo wniosków kuratorów złożonych na rozprawie, nie orzekł w przedmiocie wynagrodzenia kuratora. Kuratorzy ustanowieni w powyższych sprawach nie wnieśli o uzupełnienie wyroku w tym zakresie. (…) W dwu pierwszych sprawach, tj. w sprawie o sygn. akt II C 175/11 i w sprawie o sygn. akt II C 352/11, pytający sąd nie ma zatem możliwości orzeczenia na tym etapie postępowania o wynagrodzeniu kuratora.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny uznał, że pytania prawne z 17 stycznia 2012 r. i 22 czerwca 2012 r. nie spełniają przesłanki funkcjonalnej. Postępowanie w tym zakresie podlega zatem umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku”.

Z analizy akt sprawy sądowych o sygn. akt: II C 175/11 i II C 352/11, wynika, że po wpłynięciu do sądu postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 14 stycznia 2014 r. o umorzeniu postępowania, sygn. P 12/12, strony postępowania sądowego nie skierowały do sądu żadnych wniosków procesowych. Sąd nie podejmował żadnych innych czynności procesowych, przedstawił natomiast Trybunałowi Konstytucyjnemu aktualnie rozpoznawane pytania prawne, w których tym razem sformułował zarzut naruszenia Konstytucji przez art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych i art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze (niezgodność z art. 92 ust. 1 Konstytucji); rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie, ewentualnie jego § 7 ust. 1 pkt 1, oraz rozporządzenie w sprawie wynagrodzenia kuratorów, ewentualnie jego § 1 ust. 1 (niezgodność z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji).

Podobna sytuacja miała miejsce w sprawie o sygn. P 23/13, zakończonej postanowieniem z 12 listopada 2013 r. (OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 131). Trybunał umorzył postępowanie wszczęte na podstawie pytania prawnego tego samego składu Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, przedstawionego na tle sprawy o rozwód, o sygn. akt II C 388/11, i na tym samym jej etapie – już po wydaniu przez pytający sąd wyroku rozwodowego i złożeniu wniosku kuratora nieznanego z miejsca pobytu pozwanego. Trybunał, przeanalizowawszy wówczas akta sprawy sądowej i treść przepisów procedury cywilnej dotyczących kosztów procesu (m.in. art. 79, art. 108, art. 1081, art. 109, art. 351 k.p.c.), uznał, że sprawa, w związku z którą zadano pytanie prawne została już prawomocnie rozstrzygnięta, także w kwestii kosztów postępowania. Trybunał stwierdził, że pytający sąd nie spełnił przesłanki funkcjonalnej, która „wiąże się z koniecznością wykazania (…), że rozwiązanie problemu konstytucyjnego dotyczącego kwestionowanych przepisów jest niezbędne do późniejszego rozstrzygnięcia toczącej się przed nim sprawy indywidulanej”. Nadto Trybunał zaznaczył, że pytanie prawne nie spełniało formalnego wymagania uzasadnienia zarzutów niekonstytucyjności z powołaniem dowodów na jego poparcie (art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK).

5. W świetle powyższego Trybunał uznał, że pytający sąd ponownie nie spełnił wymagań dopuszczalności pytania prawnego, których brak Trybunał stwierdził, rozpoznając wcześniejsze pytania tego sądu przedstawione w związku z tą samą sprawą, w takiej samej sytuacji procesowej i z zastosowaniem tych samych przepisów prawa. Sąd w istocie nadal dostatecznie nie wyjaśnił, w jaki sposób odpowiedź na postawione pytania wpłynie na rozstrzygnięcie spraw, w związku z którymi wystąpił do Trybunału. Trybunał po raz kolejny podkreśla, że na sądzie spoczywa szczególny obowiązek uprawdopodobnienia, w jaki sposób odpowiedź na pytanie prawne wpłynie na rozstrzygnięcie sądu w sprawie, która została już zakończona prawomocnym wyrokiem. Art. 193 Konstytucji wyklucza inicjowanie przez sądy abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności lub przedstawianie pytań prawnych zmierzających w istocie do uzyskania wykładni zakwestionowanego przepisu (por. postanowienie TK o sygn. P 27/14). Z przepisu tego wyraźnie wynika, że przedstawienie Trybunałowi pytania prawnego jest możliwe, „jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem” przedstawiającym to pytanie. Spełnienie przesłanki „zależności” będzie możliwe tylko wtedy, gdy sąd wypełni wymagania określone w art. 32 ustawy o TK.

Tylko od sądu przedstawiającego pytanie prawne zależy, czy pytanie to będzie miało szansę na merytoryczne rozpoznanie i nie stanie się jedynie iluzorycznym działaniem procesowym sądu.

6. Niezależnie od powyższych argumentów, samoistnie przesądzających o niedopuszczalności merytorycznego rozpoznania pytań prawnych, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w niniejszej sprawie pytania prawne mają w istocie charakter abstrakcyjny oraz są oderwane od okoliczności spraw toczących się przed pytającymi sądami. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, że pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej lub wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK, skutkuje koniecznością umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Trybunał Konstytucyjny uważa za stosowne i konieczne ponownie podkreślić, że ten sam skład Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie wielokrotnie przedstawiał Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawne dotyczące tych samych przepisów procesowych i analogicznych wzorców kontroli ich konstytucyjności w bardzo zbliżonych lub wręcz identycznych konfiguracjach proceduralnych. W zdecydowanej większości rozpoznanych dotychczas spraw Trybunał umarzał postępowania ze względu na niespełnienie przez sąd przesłanki funkcjonalnej, przedstawiając szczegółowe i obszerne uzasadnienie przyczyn umorzenia. Powinno to skłonić pytający sąd w niniejszej sprawie do uważnej i skrupulatnej analizy odnośnych uzasadnień, tym bardziej że struktura niniejszego pytania prawnego oraz treść i metody argumentacji zawarte w jego uzasadnieniu są w istocie tożsame z tymi pytaniami prawnymi tego samego składu sądzącego, które w ocenie Trybunału dawały wcześniej podstawę do stwierdzenia ich niedopuszczalności.

Trybunał Konstytucyjny wysoko ceni dialog z sądami przedstawiającymi pytania prawne i uważa, że to pytający sąd jest najlepiej zorientowany w okolicznościach prawnych i faktycznych rozpoznawanej przez sąd sprawy oraz że do pytającego sądu należy przedstawienie i uzasadnienie problemu konstytucyjnego, którego rozstrzygnięcie przez Trybunał będzie miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem. Jednakże przedstawianie Trybunałowi Konstytucyjnemu kolejnych pytań prawnych w sytuacji, gdy wiele uprzednich podobnie skonstruowanych i uzasadnianych pytań prawnych tego samego składu sądu zostało przez Trybunał uznane za niedopuszczalne z tych samych powtarzających się przyczyn, w tym zwłaszcza z braku przesłanki funkcjonalnej, nie służy najlepiej sądowemu dyskursowi konstytucyjnemu, powadze wymiaru sprawiedliwości i ochronie konstytucyjnych praw stron odnośnych postępowań sądowych.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.