1. Spółka Projekty Kapitałowe sp. z o.o. wniosła skargę konstytucyjną o stwierdzenie niezgodności art. 831 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.

1.1. Skargę złożono w związku z następującym stanem faktycznym:

Prawomocnym nakazem zapłaty z 12 listopada 2003 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie, zasądził od Wojewódzkiego Szpitala Opieki Długoterminowej i Hospicyjnej w Sieradzu (dalej: szpital) na rzecz skarżącej należności z tytułu niezapłaconych faktur wystawionych za dostarczony towar. W lutym 2004 r. skarżąca skierowała sprawę na drogę postępowania egzekucyjnego. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Sieradzu dokonał zajęcia wierzytelności szpitala przypadających od Narodowego Funduszu Zdrowia (dalej: NFZ) oraz zajęcia rachunku bankowego. Mimo to egzekucja była do chwili złożenia skargi konstytucyjnej bezskuteczna.

Dnia 18 kwietnia 2005 r. szpital wniósł skargę na czynność komornika, którą zakwestionował zajęcie rachunku bankowego i wynikający stąd zakaz wypłat w zakresie należności wpływających z NFZ. W skardze szpitala stwierdzono, że wierzytelności przypadające dłużnikowi od NFZ nie podlegają egzekucji w wysokości nie przekraczającej 75% każdorazowej wypłaty, a to na podstawie art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. Ponadto, zdaniem szpitala, wierzytelności są zwolnione spod egzekucji i przekazywane dłużnikom nawet, jeżeli równocześnie prowadzona była egzekucja z rachunku bankowego dłużnika, bowiem w przeciwnym wypadku doszłoby do obejścia ustawy i podważania sensu całego art. 831 k.p.c. W odpowiedzi skarżąca wniosła o oddalenie skargi dłużnika i wskazała między innymi, że ograniczenia przewidziane w art. 831 k.p.c. mają charakter wyjątkowy jako odstępstwo od zasady prowadzenia egzekucji z całego majątku dłużnika (art. 803 k.p.c.), a wobec tego przepis nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Egzekucja z rachunku bankowego obejmuje wierzytelności, jakie dłużnik posiada względem banku z tytułu prowadzonego dla niego rachunku bankowego w związku ze zgromadzonymi na tym rachunku środkami pieniężnymi, a nie wierzytelności dłużnika względem innych podmiotów (państwowych jednostek organizacyjnych). Poza tym wśród przewidzianych w k.p.c. sposobów egzekucji oddziela się i poddaje odrębnej regulacji egzekucję z wierzytelnościami (art. 895 i n. k.p.c.) i egzekucję z rachunku bankowego (art. 899 i n. k.p.c.).

Postanowieniem z 20 maja 2005 r. Sąd Rejonowy w Sieradzu uchylił zajęcie rachunku bankowego szpitala w części dotyczącej należności przelewanych każdorazowo przez NFZ z tytułu zapłaty za świadczenie usług leczniczych przewyższających 25% każdorazowej wypłaty, umarzając egzekucję w tym zakresie. W uzasadnieniu sąd stwierdził, że na rachunek bankowy dłużnika wpływają jedynie należności przekazywane na podstawie umowy z NFZ, wyłącznie spod egzekucji i że wyłączenie z art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. „(…) byłoby fikcją, jeżeli istniałaby możliwość egzekucji z tych należności po ich wpływie na rachunek bankowy szpitala. Wpłata na konto jest przecież jedyną dopuszczalną formą przekazania tych środków. Dla faktycznej realizacji przepisu art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. niezbędne jest zatem również ograniczenie egzekucji z rachunku bankowego dłużnika (…)”. Skarżąca zaskarżyła omówione wyżej postanowienie i wniosła o utrzymanie zajęcia rachunku bankowego szpitala w całości. Sąd Okręgowy w Sieradzu postanowieniem z 30 września 2005 r. oddalił zażalenie skarżącej.

1.2. Skarżąca, zanim przeszła do uzasadnienia niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu, poddała analizie wykładnię treści kontraktów zawieranych pomiędzy NFZ a zakładami opieki zdrowotnej i wyprowadziła stąd wniosek, że wierzytelności z tych kontraktów, a tym bardziej należności zakładów na rachunkach bankowych, pozostają poza zakresem zastosowania ograniczenia z art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. Następnie stwierdziła, że orzekające w sprawie sądy w nieuzasadniony sposób rozszerzyły zastosowanie kwestionowanego ograniczenia na egzekucję prowadzoną z rachunku dłużnika.

1.3. Zarzut niezgodności kwestionowanego przepisu z zasadą równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji skarżąca uzasadniała tym, że wprowadzając ten przepis w 1964 r. ustawodawca nadał państwowym jednostkom organizacyjnym uprzywilejowaną w stosunku do innych podmiotów pozycję w postępowaniu egzekucyjnym. Przepis ten jest wyrazem dawnej ideologii społeczno-politycznej.

Zdaniem skarżącej kwestionowany wyjątek od konstytucyjnej zasady równości nie znajduje uzasadnienia w innych wartościach, zasadach czy normach konstytucyjnych, w szczególności zaś nie pozostaje w zgodzie i nie służy urzeczywistnianiu zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). Na gruncie wartości i zasad wypracowanych w nowej Konstytucji nie można akceptować różnicowania sytuacji prawnej podmiotów tylko ze względu na państwowy lub niepaństwowy charakter, a tym bardziej tylko ze względu na powiązanie stosunkiem cywilnoprawnym z podmiotem państwowym.

Skarżąca stwierdziła, że z podanych wyżej powodów brak jest usprawiedliwienia dla obowiązywania art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. w jego aktualnym brzmieniu. Przepis ma blankietowy charakter, a przyjęta redakcja nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, jakim w istocie celom ma służyć, w jakich sprawach (przypadkach) powinien być stosowany, dlatego stwarza zagrożenie wykorzystywania do realizacji celów nie zasługujących na wyjątkowe traktowanie w stosunkach cywilnych i gospodarczych. O tym, że przepis powstał, by pośrednio służyć celom politycznym, przekonuje fakt, że zakresem obejmuje wyłącznie jednostki państwowe, pomijając jednostki o innym charakterze, które potencjalnie mogą pełnić i w rzeczywistości pełnią ważne funkcje w interesie ogółu np. jednostki społeczne, a obecnie również jednostki gminne, powiatowe czy wojewódzkie.

1.4. Naruszenie przez kwestionowany przepis konstytucyjnej zasady równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji) skarżąca upatruje w tym, że o ile rozpatrywany w kontekście ogólnej zasady równości wobec prawa pkt 4 art. 831 § 1 k.p.c. faworyzuje pewną grupę dłużników (kontrahentów państwowych jednostek organizacyjnych), o tyle w odniesieniu do zasady równej ochrony prawnej praw majątkowych – dyskryminuje odpowiednią grupę wierzycieli faworyzowanych dłużników.

1.5. Zdaniem skarżącej art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. nie znajduje racjonalnego uzasadnienia w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności). Zasada ta ustala elementarne przesłanki stanowienia ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw. Wszelkie ograniczenia mogą wynikać jedynie z ustaw i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla ochrony wartości w tej normie konstytucyjnej wymienionych oraz tylko w takim zakresie, by nie naruszać istoty wolności czy prawa. Kwestionowany przepis spełnia tylko tę pierwszą z wymaganych przesłanek.

Skarżąca podniosła, że nie jest znana niezbędność regulacji dla ochrony konstytucyjnych wartości, skoro przepis zawęża zastosowanie do wierzytelności od państwowych jednostek, pomijając inne mogące również te wartości realizować, a jednocześnie sam przepis wartości tych nie wskazuje. Poza tym, jeżeli nawet istnieje jakaś potrzeba podobnego uregulowania, to obecny przepis zdecydowanie godzi w istotę praw, które ogranicza w nadmiernym zakresie (aż 75%!), a zatem w stopniu nieproporcjonalnym do wartości czy interesów, jakie w zamiarze ustawodawcy miał chronić.

1.6. Kończąc uzasadnienie skarżąca stwierdziła, że pkt 4 art. 831 § 1 k.p.c. nie mieści się w ramach konstytucyjnego porządku, opartego na zasadzie demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej. Faworyzowanie i dyskryminowanie pewnych grup podmiotów bez należytego uzasadnienia i bez gwarancji właściwego stosowania jest niesprawiedliwe społecznie. Zaś na gruncie wypracowanych zasad poprawnej legislacji, które ze szczególną wagą należy odnosić do wszelkich wyjątków, ograniczeń czy obciążeń praw i wolności, kwestionowane ograniczenie należy uznać za nieprecyzyjne, ogólnikowe i niepoprawne w świetle zasad obecnego ustroju społeczno-gospodarczego. Tym samym regulacja kłóci się z wyrażonymi w art. 2 Konstytucji zasadami demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej oraz wynikającym z nich nakazem stanowienia dobrego prawa tj. jasnego, zrozumiałego i pewnego dla obywatela, budującego zaufanie do państwa, a nie – jak kwestionowana norma – podważającego jego autorytet.

2. W trybie art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: Rzecznik), pismem z 7 lipca 2006 r., zgłosił swój udział w postępowaniu w sprawie niniejszej skargi konstytucyjnej i wniósł o stwierdzenie, że art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. jest niezgodny z art. 2 oraz art. 32 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Rzecznik, powołując się na doktrynę i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego uzasadnił swoje stanowisko przytaczając takie same argumenty jak skarżąca.

3. Zajmujący w sprawie stanowisko Sejm, w piśmie swego Marszałka z 2 stycznia 2007 r., wniósł o stwierdzenie niezgodności zaskarżonego przepisu z art. 20, art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Marszałek Sejmu zwrócił uwagę na to, że kwestia niezgodności art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. jest przedmiotem pytania prawnego Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy IV Wydział Cywilny (sygn. P 5/05). W sprawie tej Sejm przedstawił wyjaśnienia, wnosząc o stwierdzenie niezgodności skarżonego przepisu z art. 20, art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji. Wyjaśnienia przedstawione w sprawie o sygn. P 5/05 znajdują swoją aktualność również w odniesieniu do niniejszej skargi konstytucyjnej, z wyjątkiem wyjaśnień dotyczących niezgodności z art. 20 Konstytucji, na który nie powołano się w tej skardze konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 stycznia 2007 r. (sygn. P 5/05) orzekł, że: „Art. 831 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 20, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2007 r., Nr 7, pod poz. 58, oznaczonym datą 17 stycznia 2007 r. Z tym dniem art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. – zakwestionowany także w skardze konstytucyjnej, na podstawie której wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie – utracił moc obowiązującą.

Wynik kontroli konstytucyjnej, niezależnie od tego, czy kontrola ta została wszczęta na podstawie wniosku (tzw. kontrola abstrakcyjna), czy na podstawie skargi konstytucyjnej lub pytania prawnego (tzw. kontrola konkretna), wywołuje skutek generalny i abstrakcyjny; korzystają z niego wszystkie podmioty, których prawa były naruszane przepisem uznanym przez Trybunał za niekonstytucyjny, co obejmuje także możliwość skorzystania z instrumentów przewidzianych w art. 190 ust. 4 Konstytucji (m.in. wznowienie postępowania). Dotyczy to oczywiście także osób, które wniosły skargi konstytucyjne dotyczące tego przepisu.

W niniejszej skardze konstytucyjnej, poza wzorcami konstytucyjnymi uwzględnionymi w wyroku w sprawie o sygn. P 5/05, wskazano także art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Badanie zgodności art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. z tymi przepisami nie jest potrzebne, gdyż stwierdzenie niezgodności danego przepisu choćby z jednym wzorcem konstytucyjnym wystarczy do utraty przez ten przepis mocy obowiązującej.

Wskazane okoliczności przemawiają za zbędnością wydania wyroku w niniejszej sprawie. Stanowi to – zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) – przesłankę umorzenia postępowania.

Ze względu na powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.