1. Postanowieniem z 9 czerwca 2008 r., sygn. akt I C 385/08, Sąd Rejonowy w Toruniu, Wydział I Cywilny (dalej: sąd pytający) wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 1714 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych) jest zgody z art. 2, art. 21 ust. 1 i 2, art. 64 ust. 1-3 Konstytucji oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175, ze zm.).

Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym:

Powódka wystąpiła do sądu przeciwko spółdzielni mieszkaniowej o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na nią własności lokalu, do którego przysługiwało jej spółdzielcze prawo własnościowe. Podniosła ona, że zażądała ona od pozwanej przeniesienia na nią własności mieszkania z powołaniem się na przepisy ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jednak pozwana nie uczyniła zadość jej roszczeniu. W ocenie sądu pytającego rozważyć należy czy nałożenie na spółdzielnię mieszkaniową obowiązku nieodpłatnego przeniesienia własności lokalu na jednostronne żądanie osoby trzeciej nie stanowi niedopuszczalnego naruszenia norm konstytucyjnych i międzynarodowych.

W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że prawa spółdzielców stanowią prawa na rzeczy cudzej (iura in re aliena), jednak z punktu widzenia prawa prywatnego nieruchomości spółdzielcze są wyłączną własnością spółdzielni mieszkaniowych jako osób prawnych, a nie własnością ich członków. W konsekwencji wyodrębnienie i zbycie lokalu spółdzielczego na rzecz członka spółdzielni, zdaniem sądu pytającego, oznacza przewłaszczenie go na inną osobę. Sytuacja ta jest nie do pogodzenia z regułami obrotu cywilnoprawnego i ochrony własności. Obowiązująca regulacja uzależnia dokonanie czynności prawnej wyłącznie od woli jednej strony. Spółdzielnia musi bowiem zawrzeć umowę i wyzbyć się własności lokalu niezależnie od tego, czy jej zamiarem było tego typu zachowanie, czy też nie. Skarżony przepis nie da się również pogodzić z konstytucyjną i prawnomiędzynarodową zasadą ochrony własności, gdyż prowadzi do wywłaszczenia spółdzielni z jej majątku. Jednocześnie art. 1714 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie przewiduje rekompensaty dla spółdzielni, zaś cel pozbawienia jej własności, nie jest celem publicznym. Zdaniem sądu pytającego, nie można zapominać, że własność spółdzielni ma określoną wartość rynkową nawet, jeżeli jej nieruchomości są obciążone spółdzielczymi prawami własnościowymi, a z ekonomicznego punktu widzenia należy ona do wszystkich członków spółdzielni.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Na wstępie Trybunał Konstytucyjny przyjął, że wątpliwość co do konstytucyjności art. 1714 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych), zgodnie z argumentacją przedstawionego pytania prawnego, dotyczy w istocie art. 1714 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który stanowi, że na pisemne żądanie członka lub osoby niebędącej członkiem spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, spółdzielnia mieszkaniowa jest obowiązana zawrzeć umowę przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez członka spółdzielni lub osobę nie będącą członkiem spółdzielni wyłącznie spłat, o których mowa w pkt 1 i 2. Ponadto pytanie prawne odnosi się do art. 1714 ust. 11 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który przewiduje, że spółdzielnia zawiera umowę w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia wniosku przez osobę uprawnioną, chyba że nieruchomość posiada nieuregulowany stan prawny w rozumieniu art. 113 ust. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, ze zm.) lub spółdzielni nie przysługuje prawo własności lub użytkowania wieczystego gruntu, na którym wybudowała budynek lub wybudowali go jej poprzednicy prawni. Poza zakresem argumentacji sądu pytającego pozostał art. 1714 ust. 2 oraz ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, regulujący kwestię wynagrodzenia notariusza za ogół czynności notarialnych dokonanych przy zawieraniu umowy.

Niniejsza sprawa jest przedmiotowo tożsama z rozstrzygniętą wcześniej sprawą o sygn. P 16/08, w której wyrok zapadł 17 grudnia 2008 r., ogłoszony został w Dzienniku Ustaw z 30 grudnia 2008 r. Nr 235, poz. 1617. Trybunał Konstytucyjny uznał art. 1714 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim zobowiązuje spółdzielnię do zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez członka spółdzielni lub osobę niebędącą członkiem spółdzielni wyłącznie spłat, o których mowa w pkt 1 i 2 tego przepisu, za niezgodny z art. 64 ust. 2 i 3 w związku z art. 21 ust. 2 Konstytucji oraz art. 1714 ust. 11 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych za niezgodny z art. 2 Konstytucji. Rozstrzygnięcie to ma doniosłe znaczenie dla niniejszego postępowania. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) umarza się postępowanie na posiedzeniu niejawnym, jeśli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. W świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału, o zbędności orzekania można mówić między innymi wtedy, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli zgodności z Konstytucją, w innej sprawie (por. np. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60; 24 października 2006 r., sygn. SK 2/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 141; 29 maja 2006 r., sygn. P 29/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 61; 24 października 2006 r., sygn. SK 27/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 143; 23 października 2006 r., sygn. SK 66/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 139). Zważywszy na zaistnienie przesłanki ne bis in idem, w związku z wyrokiem o sygn. P 16/08, postępowanie w niniejszej sprawie Trybunał postanowił umorzyć ze względu na zbędność wydania wyroku.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.