1. W piśmie z 27 września 2010 r. grupa posłów wystąpiła z wnioskiem o zbadanie zgodności art. 42 ust. 2 pkt 2 lit. a oraz b ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zm.; dalej: Karta) z art. 24 w związku z art. 2 Konstytucji. Zdaniem wnioskodawcy, zaskarżona regulacja nałożyła na nauczycieli określonych szkół obowiązek świadczenia dodatkowej godziny lub dwóch godzin pracy tygodniowo, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia.

Wnioskodawca stwierdził, że czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy, zgodnie z art. 42 ust. 1 Karty, nie może przekroczyć 40 godzin tygodniowo. Składa się na to tzw. pensum − 18 godzin lekcyjnych (lub odpowiednio więcej na niektórych nauczycielskich stanowiskach) oraz liczne obowiązki dodatkowe, przede wszystkim przygotowanie się do lekcji i sprawdzanie prac uczniowskich, organizowanie imprez klasowych i szkolnych, kontakty z rodzicami uczniów czy organizowanie i sprawowanie opieki w czasie wycieczek szkolnych. Do tego dochodzi praca w radach pedagogicznych, klasyfikacyjnych i szkoleniowych. Również w szkole nauczyciel nie tylko prowadzi lekcje, lecz także pełni dyżury w czasie przerw oraz załatwia indywidualne sprawy uczniów i wychowanków. Istotną częścią obowiązków nauczyciela, pochłaniającą niemałą część jego czasu jest rozrastająca się sfera obowiązków dokumentacyjnych (arkusze ocen, zeszyty indywidualnej pracy z uczniem, wyliczenia statystyczne, sprawozdawczość). Obowiązkiem nauczyciela jest też samodoskonalenie warsztatu pracy oraz pozyskiwanie nowych kompetencji.

Przewidziane w art. 42 ust. 2 pkt 2 lit. a oraz b Karty obowiązkowe dodatkowe godziny zajęć (jedna lub dwie) są – zdaniem wnioskodawcy − nie tylko „mechanicznym przesunięciem proporcji między różnymi rodzajami aktywności zawodowej nauczyciela”, lecz także generują w praktyce następną godzinę pracy poświęconej jej „obsłudze” (przygotowaniu i dokumentacji wykonanej pracy). Ta dodatkowa praca wiąże się z przekroczeniem etatowego wymiaru czasu pracy. Zwiększony wymiar pracy nie znajduje odzwierciedlenia w strukturze wynagrodzeń nauczycieli, co narusza zasadę ochrony pracy (art. 24 Konstytucji) w związku z zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), wymagającą, by ustawowemu zwiększeniu obciążenia pracownika towarzyszyło odpowiednie zwiększenie wynagrodzenia.

2. W piśmie z 26 listopada 2010 r. Prokurator Generalny zajął stanowisko, że art. 42 ust. 2 pkt 2 lit. a oraz b Karty jest zgodny z art. 24 w związku z art. 2 Konstytucji.

Prokurator Generalny zdefiniował wzorce kontroli z powołaniem literatury przedmiotu i orzecznictwa oraz szczegółowo opisał grupy wykonywanych przez nauczycieli zajęć i czynności wypełniających „etatowy” czas pracy nauczyciela (obowiązkowe zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów oraz zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym nauczycieli). Prokurator Generalny zwrócił uwagę, że ustawodawca nie dokonał prawnego zróżnicowania poszczególnych zajęć i czynności podejmowanych przez nauczyciela w tygodniowym etatowym czasie pracy, zatem realizacja wszystkich tych zajęć i czynności jest obligatoryjna. Za błędną uznał więc tezę, że niektóre z tych obowiązków – wynikające z zaskarżonego przepisu − mają charakter „dodatkowy” i stwierdził, że jedynie łączna realizacja przez nauczyciela wszystkich określonych przez ustawodawcę zajęć i czynności jest równoznaczna z wypełnieniem obowiązków nauczycielskich.

W opinii Prokuratora Generalnego, uzasadnienie wniosku nie zawiera wystarczających argumentów przemawiających za niekonstytucyjnością zaskarżonej regulacji.

3. W piśmie z 27 stycznia 2011 r. Marszałek Sejmu zajął stanowisko, że zaskarżony art. 42 ust. 2 pkt 2 lit. a oraz b Karty jest zgodny z art. 24 w związku z art. 2 Konstytucji. Zwrócił uwagę, że przepis uzyskał zaskarżone brzmienie 1 września 2009 r. (mocą art. 1 pkt 6 lit. a ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy − Karta Nauczyciela, Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 1; dalej: nowelizacja), jednak we wcześniejszym stanie prawnym nauczyciele również byli zobowiązani do prowadzenia zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły, innych niż zajęcie dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, tyle że ustawodawca nie precyzował wówczas ich minimalnego wymiaru, co jest przedmiotem zaskarżonego przepisu w brzmieniu nadanym mu nowelizacją.

Marszałek Sejmu zdefiniował wzorce kontroli i bardzo obszernie przeanalizował zagadnienia objęte wnioskiem oraz nasuwające się w wyniku jego analizy, w tym ogólne kwestie czasu pracy i wynagrodzenia za pracę oraz szczegółowe aspekty czasu pracy nauczycieli. Szczegółowa analiza czasu pracy nauczyciela, zarówno ewidencjonowanego (pensum dydaktyczne, godziny do dyspozycji dyrektora i in.), jak i nieewidencjonowanego (czynności, do których wykonania nauczyciel jest zobowiązany, ale które nie mogą być udokumentowane; w szczególności − przygotowanie do zajęć, samokształcenie i doskonalenie zawodowe) doprowadziła Marszałka Sejmu do wniosku, że nowelizacja − przy zachowaniu dotychczasowego wymiaru czasu pracy (40 godzin na tydzień) − zwiększyła wprawdzie zakres ewidencjonowanego czasu pracy nauczycieli, stało się to jednak kosztem zadań, których wykonania nauczyciel nie musi dokumentować. W tych okolicznościach uznał on, że zmiana art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty nie spowodowała przekroczenia etatowego wymiaru czasu pracy. Podkreślił, że ustawodawca wyraźnie określił charakter „dodatkowych” − w opinii wnioskodawcy − zadań, które nie stanowią zajęć stricte dydaktyczno-wychowawczych (będących realizacją obowiązkowych zajęć edukacyjnych). Zmiana brzmienia art. 42 Karty nie wpłynęła na zwiększenie obowiązków nauczycieli, ponieważ miałoby to miejsce tylko wtedy, gdyby „nowe zadania” nie różniły się od zajęć dydaktyczno-wychowawczych wykonywanych przez nauczycieli w ramach pensum dydaktycznego. Tym samym nie doszło również do obniżenia wynagrodzenia ani do „pozostawienia go na dotychczasowym poziomie przy zwiększonym wymiarze pracy”. Zmiana art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty nie polegała – zdaniem Marszałka Sejmu − na zwiększeniu czasu pracy w części związanej w wykonywaniem zajęć lub czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, lecz na rozszerzeniu liczby godzin ewidencjonowanego czasu pracy. W jego opinii, wewnętrzny podział zadań wykonywanych w etatowym czasie pracy − określenie wymiaru „pensum dydaktycznego” i innych obowiązków, wynikających ze statutu szkoły − lub ustalenie liczby ewidencjonowanych i nieewidencjonowanych zajęć wynikających ze statutu szkoły leży w zakresie swobody regulacyjnej ustawodawcy i może podlegać zmianie, także na niekorzyść nauczycieli w porównaniu do wcześniejszego stanu prawnego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją może wystąpić między innymi 50 posłów. Wnioskodawcą w niniejszej sprawie była grupa ponad 50 posłów Sejmu VI kadencji.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej – postanowieniem z dnia 4 sierpnia 2011 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 978) – zarządził wybory do Sejmu i Senatu na 9 października 2011 r., a postanowieniem z 18 października 2011 r. (M.P. Nr 95, poz. 960) zwołał pierwsze posiedzenie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencji na 8 listopada 2011 r. Tym samym – zgodnie z art. 98 ust. 1 in fine Konstytucji – VI kadencja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej upłynęła 7 listopada 2011 r., na skutek czego wygasły mandaty posłów tej kadencji.

Upływ kadencji Sejmu i wygaśnięcie mandatów poselskich grupy posłów oznaczają, że przestał istnieć podmiot uprawniony do występowania w sprawie. Stanowisko to jest konsekwentnie wyrażane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego ściśle łączącym wygaśnięcie mandatu posłów z utratą legitymacji procesowej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (zob. orzeczenie z 25 lutego 1992 r., sygn. K 3/91, OTK w latach 1986-1995, t. III, cz. I, poz. 1, postanowienia: z 17 sierpnia 1993 r., sygn. K 2/93, OTK w latach 1986-1995, t. IV, poz. 30, z 23 czerwca 1993 r., sygn. K 3/93, w latach 1986-1995, t. IV, poz. 26, z 4 listopada 1997 r., sygn. K 19/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 52, z 12 listopada 1997 r., sygn. K 21/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 58, z 14 listopada 2001 r., sygn. K 10/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 262, z 25 października 2005 r., sygn. K 37/05, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 106 oraz z 21 listopada 2007 r., sygn. K 12/07, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 140).

Utrata legitymacji procesowej wnioskodawcy nie pozwala na merytoryczne rozpoznanie sprawy, wobec czego zachodzi konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.