1. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w Bełchatowie, IV Wydział Pracy (dalej: sąd pytający), postanowieniem z 19 czerwca 2008 r., sygn. akt IV P 132/08, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym w sprawie niektórych przepisów określających wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych. Wniósł mianowicie o zbadanie zgodności:

– § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie), w części określającej stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego, z art. 10 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji;

– art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) w związku z § 2 rozporządzenia z art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1 i art. 178 ust. 2 Konstytucji;

– art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.), art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.) i § 2 rozporządzenia z art. 178 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja) ;

– § 2 rozporządzenia, w części określającej stawki wynagrodzenia zasadniczego asesora sądowego, sędziego sądu rejonowego i sędziego sądu okręgowego, z art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169; dalej: Pakt).

Sąd pytający zwrócił się także o niezwłoczne wydanie przez Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) postanowienia sygnalizującego Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP konieczność podjęcia pilnej inicjatywy ustawodawczej, dotyczącej unormowania systemu wynagradzania osób sprawujących władzę sądowniczą tak, aby zapewnić pełną realizację konstytucyjnych standardów prawa każdego sędziego sądu powszechnego do wynagrodzenia odpowiadającego godności sprawowanego urzędu.

Pytanie prawne zostało zadane w związku z toczącym się przed sądem pytającym postępowaniem w sprawie z powództwa Danuty S. przeciwko Sądowi Rejonowemu w Radomsku (sygn. akt IV P 145/08) o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od lipca 2007 r. do listopada 2007 r. z ustawowymi odsetkami od poszczególnych kwot. Sąd pytający wskazał, że powódka jest sędzią i w okresie objętym żądaniem pozwu świadczyła i nadal świadczy pracę w pozwanym sądzie, który jest jej pracodawcą.

Ponadto sąd pytający zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z tożsamymi pytaniami prawnymi z 19 czerwca 2008 r. w związku z toczącymi się przed nim postępowaniami: z powództwa Wioletty K. przeciwko Sądowi Rejonowemu w Radomsku (sygn. akt IV P 149/08) o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od lipca 2007 r. do lutego 2008 r. z ustawowymi odsetkami od poszczególnych kwot oraz z powództwa Kamila K. przeciwko Sądowi Rejonowemu w Radomsku (sygn. akt IV P 132/08) o wyrównanie wynagrodzenia zasadniczego za pracę za lipiec 2007 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 sierpnia 2007 r. Sąd pytający wskazał, że powódka i powód są sędziami i w okresie objętym żądaniem pozwu świadczyli i nadal świadczą pracę w pozwanym sądzie, który jest ich pracodawcą.

Powódki Danuta S. i Wioletta K. wniosły również o zwrócenie się przez sąd rozpoznający ich sprawy do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, o treści odpowiadającej punktowi 4 petitum pytań prawnych. Powód Kamil K. pozostawił do uznania sądu pytającego zwrócenie się do Trybunału o zbadanie zgodności § 2 rozporządzenia oraz art. 91 § 1a i § 1b p.u.s.p. z zasadą równości wobec prawa i zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 32 i art. 2 Konstytucji).

Z uwagi na tożsamość przedmiotu pytania prawnego Sądu Rejonowego w Bełchatowie, IV Wydział Pracy, z 19 czerwca 2008 r. (sygn. akt P 75/08) oraz pytań prawnych Sądu Rejonowego w Bełchatowie, IV Wydział Pracy, z 19 czerwca 2008 r. (sygn. akt P 74/08 oraz P 73/08) – Prezes Trybunału Konstytucyjnego 31 lipca 2008 r. zarządził łączne rozpoznanie wskazanych pytań prawnych pod wspólną sygnaturą P 73/08. Ze względu na taką samą treść pytań prawnych zostaną one przedstawione wspólnie.

2. Sąd pytający uzasadnił zarzuty wobec poszczególnych zaskarżonych przepisów przede wszystkim w obszernym petitum swojego pytania prawnego. W uzasadnieniu pytania odniósł się zaś przede wszystkim do ogólnego sposobu określania wynagrodzeń sędziowskich, najczęściej nie wskazując wprost związku kolejnych twierdzeń z poszczególnymi zaskarżonymi jednostkami redakcyjnymi w stosunku do konkretnych, wskazanych w petitum, wzorców kontroli.

2.1. Na podstawie całego pytania prawnego zarzuty stawiane § 2 rozporządzenia można zrekonstruować następująco:

Przepis ten kształtuje wynagrodzenia sędziów sądów powszechnych (w zakresie podstawowego i obligatoryjnego elementu uposażenia, jakim jest stawka wynagrodzenia zasadniczego, która determinuje skalę uzyskiwanych przez sędziego w danym roku dochodów) w akcie podustawowym, przez co narusza zasadę, że ustrój sądów może być unormowany wyłącznie w ustawie (art. 176 ust. 2 Konstytucji). Ponadto pozostaje w kolizji z art. 216 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym wszelkie kwestie związane z kształtowaniem wydatków publicznych wymagają ustawowej regulacji. Zdaniem sądu pytającego, ustalanie przez Prezydenta RP wysokości podstawowego elementu wynagrodzenia każdego sędziego w akcie podustawowym wkracza również w sferę wyłącznych kompetencji władzy ustawodawczej w sposób sprzeczny z zasadą podziału władzy (art. 10 ust. 1 Konstytucji).

W tym kontekście sąd pytający wskazał, że według Europejskiej karty ustawowych zasad dotyczących sędziów z 1998 r. w krajach europejskich normy wewnętrzne zawierające podstawowe zasady dotyczące praw sędziów powinny być zawarte w ustawach najwyższej rangi, zaś szczegółowe regulacje dotyczące stosowania tych zasad muszą być umieszczone w odpowiednich aktach prawnych.

W ocenie sądu pytającego, § 2 rozporządzenia „pozostaje w kolizji z konstytucyjnym systemem źródeł prawa” z uwagi na niedookreślenie granic upoważnienia ustawowego. Zarzut ten – w ujęciu sądu pytającego – powiązany jest z niekonstytucyjnością art. 91 § 8 p.u.s.p., który pozostawia Prezydentowi RP nieograniczoną swobodę w kształtowaniu wysokości wynagrodzeń sędziowskich, a kryteria w nim zawarte mają charakter ogólny i niedookreślony. Z uzasadnienia pytania prawnego wynika zatem, że w opinii sądu pytającego, zakwestionowany przepis rozporządzenia został wydany bez precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego.

Kolejne zarzuty wobec § 2 rozporządzenia wiążą się z naruszeniem przez ten przepis konstytucyjnej zasady równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji), zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji) oraz art. 7 lit. a pkt i Paktu. Zdaniem sądu pytającego, naruszenie to polega na tym, że zakwestionowany przepis określa zasady wynagradzania sędziów sądów rejonowych i okręgowych na poziomie niższym niż sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych, pomimo iż obie te grupy sędziów charakteryzują się tą samą cechą relewantną w równym stopniu (sprawują wymiar sprawiedliwości, orzekają jako sędziowie pierwszej instancji), a Konstytucja nie przewiduje nadrzędności sądów administracyjnych wobec sądów powszechnych.

W tym kontekście sąd pytający zaznaczył, że możliwość porównywania sytuacji płacowej różnych grup zawodowych została uznana w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości na gruncie zasady niedyskryminacji (sąd powołał się w tym zakresie na wyrok w sprawie Royal Copenhagen, sygn. akt C-400/93, oraz w sprawie Angestelltenbetriebsrat der Wiener Gebietskrankenkasse przeciwko Wiener Gebietskrankenkasse, sygn. akt C-309/97, Zb. Orz. 1999, s. I-02865).

Sąd pytający wskazał, że zrozumiałe jest zróżnicowanie w poziomie wynagrodzeń sędziów poszczególnych szczebli sądów powszechnych (będącego wynikiem wytyczonej przez ustawodawcę drogi awansu sędziów w oparciu o dokonywaną długotrwałą weryfikację merytoryczną ich pracy). Jego zdaniem, nie można jednak zaakceptować drastycznie różnego traktowania (w zakresie praw) sędziów sądów powszechnych i administracyjnych, orzekających w pierwszej instancji i posiadających taki sam staż pracy przygotowujący do zawodu przy ich jednakowych – w ocenie sądu – obowiązkach.

2.2. Sąd pytający zarzucił art. 91 § 8 p.u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia brak precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego. W jego ocenie, regulacja ta jest ogólnikowa i niedookreślona i pozostawia Prezydentowi nieograniczoną swobodę w ustaleniu wysokości przeliczników oraz skutkuje niedoszacowaniem wskaźnika procentowego stawki podstawowej wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego do odpowiedniego i znaczącego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej.

2.3. Sąd pytający w petitum pytania prawnego (bez szczegółowego rozwinięcia w uzasadnieniu pytania prawnego) wyraził również swą wątpliwość co do konstytucyjności art. 16 ust. 1 ustaw budżetowych na 2007 i 2008 r., które kształtowały w latach 2007-2008 poziom wynagrodzenia sędziów sądów powszechnych z pominięciem „bardzo dobrych wskaźników ekonomicznych Państwa Polskiego” oraz „istotnego obniżenia składki rentowej” (po 1 lipca 2007 r.) i związanego tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Przepisy te, zdaniem sądu pytającego, osłabiają ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości i „w sposób sprzeczny z dobrem Państwa Polskiego” podają w wątpliwość niezależność i bezstronność „sędziego kraju Unii Europejskiej” z uwagi na jego status materialny. Ponadto powodują relatywne obniżenie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w porównaniu z poziomem płac w państwowej sferze budżetowej i pogłębiają dysproporcje między wynagrodzeniami sędziów i osób wykonujących inne zawody prawnicze.

2.4. W uzasadnieniu pytania prawnego sąd pytający przedstawił również szereg uwag o charakterze ogólnym, odnoszących się do konstytucyjnych, unijnych i międzynarodowych standardów wynagrodzeń sędziowskich (w tym m.in. Paktu, Konwencji oraz Europejskiej karty ustawowych zasad dotyczących sędziów z 1998 r.) oraz podobieństw i różnic między sędziami sądów administracyjnych i sądów powszechnych. Sąd stwierdził m.in., że kwestia wynagrodzeń sędziowskich „jest wpisana w konstrukcję ustrojowej pozycji sędziów i musi być ujmowana jako instytucja służąca dobru wymiaru sprawiedliwości w procesie wykonywania fundamentalnej, dla każdego demokratycznego państwa prawnego, funkcji orzeczniczej”.

Sąd pytający zwrócił również uwagę, że Trybunał Konstytucyjny w dotychczasowym orzecznictwie wskazał „obiektywne ramy” konstytucyjnej swobody prawodawcy w zakresie kształtowania wynagrodzeń sędziowskich (zob. wyrok z 4 października 2000 r., sygn. P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189). Sąd pytający powołał się również na orzeczenie, w którym Trybunał stwierdził, że sędziowie są jedyną kategorią zawodową, której warunki pracy i wynagradzania stanowią przedmiot wyraźnej regulacji konstytucyjnej. Warunki pracy i wynagrodzenie sędziów – odpowiadające godności tego urzędu oraz zakresowi ich obowiązków – muszą być ujmowane jako instytucja ustrojowa służąca dobru państwa, która powinna być postrzegana w kontekście szeroko rozumianego dobra wymiaru sprawiedliwości. Nakłada to na ustawodawcę szczególne obowiązki zarówno w odniesieniu do kształtowania poziomu tych wynagrodzeń, jak i tworzenia gwarancji ich ochrony (zob. wyrok z 18 lutego 2004 r., sygn. K 12/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 8).

Sąd pytający wskazał ponadto, że organy powołane do kształtowania wynagrodzeń w sferze budżetowej mają konstytucyjny obowiązek troski o należyty poziom wynagrodzeń sędziowskich, a kryteria oceny tych wynagrodzeń podlegają zmianom uwzględniającym tendencje wzrostowe w gospodarce kraju. Sąd zwrócił uwagę, że wynagrodzenia sędziowskie są trwale związane z budżetem państwa, ich kształtowanie i ocena ich modyfikacji nie może przebiegać w oderwaniu od sytuacji budżetowej państwa i stanu finansów publicznych, jednakże jednym ze sposobów wzmocnienia władzy sądowniczej może być właśnie stosowna polityka budżetowa (w tym kontekście sąd pytający przytoczył wyrok TK z 11 września 1995 r., sygn. P 1/95, OTK w 1995 r., cz. II, poz. 26).

Zdaniem sądu pytającego, odpowiedni poziom wynagrodzeń sędziowskich jest warunkiem właściwego działania sądownictwa i ma swój wymiar funkcjonalny, budujący autorytet władzy sądowniczej. Jest zatem zawsze związany z interesem Rzeczypospolitej Polskiej, funkcjonującej od 1 maja 2004 r. w strukturach Unii Europejskiej oraz z dobrem polskiego wymiaru sprawiedliwości, a w żadnym wypadku – z realizacją interesu zawodowego czy grupowego.

W ocenie sądu pytającego, prawo do sądu, gwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji, jak również w art. 6 ust. 1 Konwencji, obejmuje także prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy. W kontekście interesu publicznego, jakim jest zaufanie do instytucji wymiaru sprawiedliwości, materialna niezależność sędziego musi być – zdaniem sądu – traktowana jako istotny element wspomagający gwarancję niezależności i wzmacniający prawo do sądu niezawisłego i bezstronnego.

Sąd pytający, w końcowej części uzasadnienia (każdego z pytań prawnych) wskazał, że w toczących się przed nim sprawach nie jest możliwe uwzględnienie powództwa na gruncie obowiązujących przepisów. Zaznaczył, że tylko stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów wskazanych w petitum pytań prawnych umożliwi zasądzenie żądanych przez powodów kwot. Zdaniem sądu, w pełni uzasadnia to konieczność wydania rozstrzygnięcia o zgodności z Konstytucją zakwestionowanych regulacji płacowych sędziów sądów powszechnych.

Sąd pytający wskazał również, że wobec determinacji środowiska sędziowskiego w celu uzyskania wynagrodzeń odpowiadających godności sprawowanego urzędu i wymuszenia na władzy wykonawczej i ustawodawczej konieczności realizowania w praktyce normy wyrażonej w art. 178 ust. 2 Konstytucji – dla dobra wymiaru sprawiedliwości konieczne jest zajęcie stanowiska przez niezależny od innych władz organ, stojący na straży Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w Bełchatowie, IV Wydział Pracy (dalej: sąd pytający), jako przedmiot zaskarżenia wskazał następujące regulacje:

– § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie) – jako samodzielny przepis kontroli (zakresowo) oraz przepis „związkowy” (w całości);

– art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) w związku z § 2 rozporządzenia;

– art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.).

Sąd pytający wskazał jako wzorce kontroli (odpowiednio): art. 2 (zasada sprawiedliwości społecznej), art. 10 ust. 1, art. 32, art. 92 ust. 1, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 2 Konstytucji (samodzielnie i w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji), art. 216 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm. ) oraz art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169).

Zarzuty sądu pytającego sprowadzają się w istocie do zagadnień:

– nieuzasadnionej dysproporcji między wynagrodzeniami sędziów sądów powszechnych i sędziów sądów administracyjnych, pozostającej w kolizji z konstytucyjnymi zasadami równości oraz sprawiedliwości społecznej;

– zbyt niskiego poziomu wynagrodzeń sędziowskich, które nie tylko nie odpowiadają godności urzędu sędziego, lecz także godzą w niezawisłość sędziowską (element prawa do sądu) i obniżają autorytet wymiaru sprawiedliwości;

– niedopuszczalności uregulowania zasadniczych wyznaczników wynagrodzeń sędziowskich (stawek wynagrodzeń zasadniczych) w rozporządzeniu, wydanym na podstawie zbyt ogólnego (w ocenie sądu – niekonstytucyjnego) upoważnienia ustawowego;

– niedopuszczalności podustawowej regulacji kwestii związanych z wydatkami publicznymi;

– sprzecznego z zasadą podziału władz wkroczenia w sferę wyłącznych kompetencji władzy ustawodawczej przez przekazanie Prezydentowi RP do uregulowania (w rozporządzeniu) wysokości podstawowego elementu wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego.

2. Zarówno zakres zaskarżenia, jak i argumentacja zawarta w pytaniach prawnych sądu pytającego wykazują duże podobieństwo do spraw rozpoznanych już przez Trybunał Konstytucyjny w wyniku pytań prawnych innych sądów, złożonych w związku ze zbliżonymi stanami faktycznymi (pozwami sędziów sądów powszechnych o wyrównanie wynagrodzenia). Chodzi tu w szczególności o sprawy zakończone postanowieniami z: 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168); 10 grudnia 2008 r., sygn. P 19/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 186); 11 marca 2009 r., sygn. P 71/08 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 34); 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40); 2 kwietnia 2009 r., sygn. P 6/09 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 58); 8 czerwca 2009 r., sygn. P 95/08 (OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 91); 15 lipca 2009 r., sygn. P 111/08 (OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 118); 6 października 2009 r., sygn. P 77/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 140; 8 października 2009 r., sygn. P 117/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 141. Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowania w tych sprawach m.in. ze względu na utratę mocy obowiązującej przez niektóre zaskarżone przepisy oraz brak związku funkcjonalnego między przedmiotem pytań prawnych a postępowaniami zawisłymi przed sądami pytającymi. Rozstrzygnięcia te i uzasadniająca je argumentacja powinny zostać uwzględnione przy ocenie dopuszczalności wydania wyroku w odpowiedzi na aktualnie rozpatrywane pytanie prawne.

3. Merytoryczne rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny pytania prawnego uzależnione jest od spełnienia szeregu wymogów wynikających z Konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK; por. liczne postanowienia TK, m.in. z: 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68; 12 kwietnia 2000 r., sygn. P 14/99, OTK ZU nr 3/2000, poz. 90; 10 października 2000 r., sygn. P 10/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 195; 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; 19 kwietnia 2006 r., sygn. P 12/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 49 oraz przywołana w nich literatura).

Zgodnie z art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem. Powołany przepis formułuje trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność postawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego: a) podmiotową – może to uczynić jedynie sąd, rozumiany jako państwowy organ wymiaru sprawiedliwości; b) przedmiotową – przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą; c) funkcjonalną – wystąpienie z pytaniem jest uzasadnione tylko wtedy, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem pytającym (szerzej: postanowienie Trybunału z 6 lutego 2007 r., sygn. P 33/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 14 i powołane tam orzeczenia). Jak zwrócił uwagę Trybunał w wyroku z 6 marca 2007 r., sygn. P 45/06 (OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 22), ścisły związek instytucji pytań prawnych z postępowaniem toczącym się w konkretnej sprawie powoduje, że celem tej procedury kontroli jest ochrona indywidualnego interesu stron występujących w postępowaniu, w trakcie którego wyłoniła się wątpliwość co do konstytucyjności stosowanego przepisu.

Brak którejkolwiek przesłanki dopuszczalności pytania prawnego stanowi podstawę do umorzenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku – art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

4. Wątpliwość co do spełnienia przesłanki funkcjonalnej pytania.

4.1. W niniejszej sprawie spełnione zostały przesłanki – podmiotowa i przedmiotowa. Wątpliwości budzi jednak kwestia, czy stosownie do przytoczonego art. 193 Konstytucji oraz art. 3 ustawy o TK została spełniona przesłanka funkcjonalna pytania prawnego.

W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał wyjaśnił, że zależność między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy polega na tym, iż treść orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego ma wpływ na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem zadającym pytanie prawne. Zależność ta jest oparta na odpowiedniej relacji między treścią kwestionowanego przepisu i stanem faktycznym sprawy, w związku z którą przedstawione zostało pytanie prawne. Przedmiotem pytania prawnego może być tylko taki przepis, którego wyeliminowanie z porządku prawnego w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego wywrze wpływ na treść rozstrzygnięcia sprawy, w związku z którą przedstawiono pytanie prawne (zob. np. w ostatnich dwóch latach: postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57 oraz wyroki z: 17 lipca 2007 r., sygn. P 16/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 79; 23 października 2007 r., sygn. P 10/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 107; 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161; 19 lutego 2008 r., sygn. P 49/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 5; 27 maja 2008 r., sygn. P 59/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 64 i 16 czerwca 2008 r., sygn. P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80, a także wcześniejszy wyrok z 30 października 2006 r., sygn. P 10/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 128 i inne powołane tam wcześniejsze orzeczenia Trybunału).

4.2. W niniejszej sprawie sąd pytający kwestionuje wskazany zespół przepisów jako mechanizm tworzący reżim ustalania wysokości wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych. Przy tym sformułowanie petitum pytań prawnych sugeruje wyraźnie, że część zarzutów sprowadza się do twierdzenia, iż przepisy te naruszają wskazane wzorce kontroli, gdyż ukształtowany na ich podstawie poziom wynagrodzenia sędziów pomijał: po pierwsze, fakt obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników sfery budżetowej (stosownie do treści art. 1 pkt 2 i art. 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw – Dz. U. Nr 115, poz. 792), a po drugie, bardzo dobre wskaźniki ekonomiczne państwa. Natomiast druga grupa zarzutów (określona w punkcie 4 petitum) koncentruje się wokół niekonstytucyjnego zróżnicowania warunków wynagradzania sędziów rejonowych i okręgowych w stosunku do sędziów i asesorów wojewódzkich sądów administracyjnych, wynikającego z ustalenia (w § 2 rozporządzenia) różnych mnożników przy określaniu stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego, tj. 3,3 kwoty bazowej dla sędziów sądów rejonowych i 4,6 kwoty bazowej dla sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych (zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych, Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269, ze zm.; dalej: p.u.s.a., w związku z § 2 rozporządzenia).

4.3. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że kwestionowane przez sąd pytający przepisy były już przedmiotem rozpoznania Trybunału Konstytucyjnego w odniesieniu do obu wskazanych w punkcie 4.2. grup zarzutów:

1) w pytaniach prawnych, które dotyczyły spraw zainicjowanych pozwami sędziów o zasądzenie konkretnej kwoty tytułem wyrównania wynagrodzenia o kwotę odpowiadającą kwocie obniżonej składki rentowej dla ogółu zatrudnionych (m.in. w postanowieniach: sygn. P 18/08, sygn. P 19/08, z 15 lipca 2009 r., sygn. P 49/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 119, sygn. P 77/08, sygn. P 117/08, sygn. P 10/09),

2) w pytaniach, które dotyczyły spraw o zasądzenie różnicy między wypłaconym wynagrodzeniem (obliczanym dla sędziów rejonowych, zgodnie z § 2 rozporządzenia, z zastosowaniem przelicznika 3,3 kwoty bazowej) a wynagrodzeniem, które przysługiwałoby sędziom sądów rejonowych z zastosowaniem przelicznika przewidzianego dla sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych (tj. – zgodnie z art. 29 p.u.s.a. w związku z § 2 rozporządzenia – przelicznika stosowanego dla sędziów sądów apelacyjnych, czyli 4,6 kwoty bazowej) – m.in. w postanowieniach: sygn. P 6/09, sygn. P 71/08, sygn. P 77/08.

Trybunał, odnosząc się w powołanych wyżej sprawach do możliwości zbadania konstytucyjności zakwestionowanych przepisów, stwierdził brak przesłanki funkcjonalnej, wobec czego postępowania te zostały umorzone ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Należy podkreślić, że w sprawach tych, podobnie jak w sprawach leżących u podstaw trzech połączonych pytań prawnych skierowanych przez sąd pytający, stany faktyczne są co do swej istoty zbieżne.

4.4. W odniesieniu do pierwszej grupy zarzutów należy stwierdzić, że sąd pytający w uzasadnieniu pytań prawnych w istocie nie tyle kwestionuje treść poszczególnych, branych z osobna przepisów, w stosunku do których sformułowano wątpliwość konstytucyjną, ile to, że przepisy te łącznie tworzą normatywny reżim kształtowania wynagrodzeń sędziowskich w sposób odmienny niż reżim pozostałych wynagrodzeń sfery budżetowej. W treść tak sformułowanego zarzutu wpisany jest postulat analogicznego jak w pozostałej części sfery budżetowej podwyższenia wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych.

Trybunał Konstytucyjny we wcześniejszych postanowieniach rozpatrywał tak przedstawiony problem w kontekście tego, czy zachodzi tu sytuacja pominięcia czy zaniechania legislacyjnego (zob. w szczególności: sygn. P 18/08, sygn. P 19/08, sygn. P 10/09). Trybunał Konstytucyjny uznał, że w sprawach tych nie można mówić o pominięciu ustawodawczym. Sytuacja taka zachodzi bowiem wówczas, gdy ustawodawca wstrzymał się od uchwalenia pewnej normy, która stanowiła integralną część mechanizmu, jaki był objęty normowaniem. Trybunał Konstytucyjny wskazał w tym kontekście, że zgodnie z art. 91 § 9 p.u.s.p. (wcześniej art. 781 § 1 p.u.s.p. z 1985 r.) od wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne. Wynagrodzenia sędziów przysługujące 1 stycznia 1999 r. nie podlegały tzw. ubruttowieniu (zob. uchwała SN z 11 września 2001 r., sygn. akt III ZP 15/01, OSNP 2001, nr 24, poz. 707). A zatem – ze względów systemowych – operacja obniżenia składki rentowej nie obejmowała wynagrodzeń sędziów. Wynika to nie z kwestionowanych przez sąd przepisów, ale z regulacji systemowej w zakresie ubezpieczeń społecznych. Od 1998 r. nastąpiło wyłączenie wynagrodzeń sędziowskich do odrębnego podsystemu, niezwiązanego z gromadzeniem składek odprowadzanych od wynagrodzenia sędziów. Trybunał Konstytucyjny stwierdził więc, że to w sferze prawa, i to na poziomie wyboru rozwiązań systemowych, decydujących o odmienności sytemu wynagrodzeń sędziowskich i wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, a nie tylko faktów – nie ma zakładanego przez pytający sąd związku między przepisami regulującymi wysokość wynagrodzeń sędziowskich a przepisami dotyczącymi zmian wysokości i sposobu finansowania składek na ubezpieczenie rentowe.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, przepisy, do których brak odniesienia wzbudził konstytucyjne wątpliwości pytającego sądu, w ogóle nie należały do mechanizmu kształtowania wynagrodzeń sędziowskich. W sprawie nie ma zatem pominięcia ustawodawczego, a istniejąca sytuacja dotyczy zaniechania ustawodawczego i nie może być przedmiotem badania konstytucyjności przed Trybunałem (tak w postanowieniach: sygn. P 18/08, sygn. P 19/08, sygn. P 10/09).

Należy zwrócić również uwagę, że sąd w uzasadnieniu pytania prawnego wskazał wyraźnie, że w zawisłej przed nim sprawie, na gruncie obowiązujących przepisów, nie jest możliwe uwzględnienie powództwa. Zdaniem sądu, tylko stwierdzenie niekonstytucyjności wskazanych w pytaniach prawnych przepisów (w określonym w nich zakresie) umożliwiłoby zasądzenie żądanych przez powodów kwot.

Wniosek ten nie jest trafny. Jak wskazał bowiem Trybunał Konstytucyjny w powołanych postanowieniach, „usunięcie kwestionowanych przepisów (…) nie otworzyłoby drogi, bez odpowiedniej inicjatywy ustawodawcy, do uwzględnienia przez sąd pytający, konkretnego powództwa o zasądzenie, i to wedle analogii z mechanizmem kształtującym wynagrodzenia w pozostałych segmentach sfery budżetowej” (sygn. P 19/08).

4.5. W odniesieniu do drugiej grupy zarzutów, tj. nierówności płacowej sędziów sądów rejonowych i sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że regulacja wynagrodzeń sędziów WSA wynika z odrębności funkcjonalnej sądów administracyjnych w ramach systemu wymiaru sprawiedliwości. Wyodrębnienie sądownictwa administracyjnego oraz jego niezależność od sądów powszechnych wynika zarówno z art. 175 Konstytucji, jak i przepisów ustrojowych zawartych w prawie o ustroju sądów administracyjnych oraz prawie o ustroju sądów powszechnych. Trybunał podkreślił, że posłużenie się przez ustawodawcę odesłaniem do odpowiedniego stosowania przepisów prawa o ustroju sądów powszechnych w celu ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów WSA (w art. 29 p.u.s.a.) nie daje podstaw do porównywania sytuacji sędziów sądów powszechnych i administracyjnych. Trybunał Konstytucyjny uznał zatem, że nie ma możliwości wypłaty sędziemu sądu rejonowego wynagrodzenia obliczonego z zastosowaniem mnożników przewidzianych dla sędziów WSA (tak w sprawach: sygn. P 6/09, sygn. P 71/08).

4.6. Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie w pełni podziela wskazane wyżej poglądy, wyrażone w powołanych postanowieniach. Orzeczenie o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (a zwłaszcza § 2 rozporządzenia), wbrew twierdzeniom sądu pytającego, nie otworzy możliwości realizacji żądań powodów (nie umożliwi przyznania im wyrównania w oczekiwanej wysokości). W rozpatrywanej sprawie nie jest zatem spełniona przesłanka funkcjonalna, co skutkuje brakiem możliwości merytorycznego zbadania regulacji zaskarżonych przez sąd pytający. Trybunał Konstytucyjny postanowił zatem umorzyć postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

5. Niezależnie od powyższego, należy również zwrócić uwagę, że zaskarżone przepisy utraciły już moc obowiązującą. Dotyczy to, po pierwsze, zakwestionowanych jednostek redakcyjnych ustawy budżetowej na 2007 r. i 2008 r., które w sposób oczywisty i nieodwracalny skonsumowały się z upływem danego roku budżetowego (por. – w kontekście wynagrodzeń sędziowskich – postanowienie sygn. P 18/08, a także postanowienia z: 20 czerwca 2001 r., sygn. K 35/00, OTK ZU nr 6/2001, poz. 167; 6 lutego 2007 r., sygn. K 16/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 13). Po drugie, w wyniku uchwalenia ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459; dalej: ustawa zmieniająca) z dniem 8 maja 2009 r. derogowany został art. 91 § 8 p.u.s.p. stanowiący upoważnienie dla Prezydenta do wydania rozporządzenia w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów. Moc obowiązującą utraciło zatem rozporządzenie z 6 maja 2003 r., w tym również zaskarżony w ramach niniejszego postępowania § 2 tego rozporządzenia (zob. szerzej: postanowienia z: 20 maja 2009 r., sygn. K 25/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 77; 8 czerwca 2009 r., sygn. P 95/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 91).

Na marginesie można zauważyć, że w wyniku tej nowelizacji doszło do realizacji niektórych postulatów zawartych w pytaniu prawnym. Doprowadziła ona bowiem do całościowego uregulowania wysokości wynagrodzeń sędziowskich w ustawie, ponadto zrealizowała postulat ograniczenia wpływu innych władz na wysokość zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich.

6. Konkluzja.

Pytający sąd stwierdził, że wobec determinacji środowiska sędziowskiego w celu uzyskania wynagrodzeń odpowiadających godności sprawowanego urzędu i wymuszenia na władzy wykonawczej oraz ustawodawczej realizacji normy wyrażonej w art. 178 ust. 2 Konstytucji, konieczne jest zajęcie stanowiska przez niezależny od innych władz organ stojący na straży Konstytucji. Istnienie tego rodzaju celu nie może jednak zwolnić pytającego sądu od obowiązku wykazania w pytaniu prawnym spełnienia przesłanek kontroli konstytucyjności wymaganych przez Konstytucję i ustawę o TK. W świetle dokonanej przez Trybunał analizy wyraźne staje się jednak to, że sąd pytający nie wypełnił wymagań wynikających z art. 32 ust. 3 ustawy o TK. Trybunał Konstytucyjny jeszcze raz podkreśla, że pytanie prawne nie może abstrahować od sprawy, w związku z którą jest przedstawiane, i być traktowane przez sąd jako „okazja” do zainicjowania abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności prawa. Trybunał Konstytucyjny bierze pod uwagę determinację środowiska sędziowskiego w dążeniu do zmiany regulacji wynagrodzeń sędziowskich, ale nie jest jego rolą zastępowanie ustawodawcy.

7. Kumulacja wszystkich powyższych okoliczności prowadzi do wniosku, że zarzuty sądu pytającego nie mogą zostać poddane kontroli merytorycznej, a postępowanie podlega umorzeniu.