W skardze konstytucyjnej z 2 marca 2010 r. skarżący wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 249 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim pomija obowiązek wysłuchania zainteresowanego (podejrzanego lub oskarżonego) przy dalszym stosowaniu – przedłużeniu aresztu, z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 5 ust. 4 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja). Ponadto zakwestionowana została zgodność art. 249 § 3 k.p.k. – w zakresie, w jakim stanowi, że zawiadomienie obrońcy osoby, wobec której ma być zastosowane tymczasowe aresztowanie, o terminie przesłuchania tej osoby nie jest obowiązkowe, ale uzależnione od wniosku oskarżonego oraz dodatkowej przesłanki nieutrudniania przeprowadzenia tej czynności w sytuacji, gdy udział prokuratora w takim przesłuchaniu jest obligatoryjny – z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 5 ust. 4 Konwencji.

Postanowieniem z 28 lutego 2011 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie dotyczącym zbadania zgodności art. 249 § 5 k.p.k. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 5 ust. 4 Konwencji. Podstawą odmowy było ustalenie, że obrońca skarżącego mógł wziąć udział w posiedzeniach w przedmiocie tymczasowego aresztowania, gdyż został o nich właściwie poinformowany, jednak nie stawił się na te posiedzenia. Ponadto wskazano, że adresatami art. 249 § 5 k.p.k. są wyłącznie prokurator i obrońca, zaś kwestionowana regulacja nie odnosi się do osoby tymczasowo aresztowanej.

W zażaleniu z 11 marca 2011 r. na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 28 lutego 2011 r. skarżący zarzucił, że „art. 249 § 5 k.p.k. przez swoją konstrukcję pomijającą udział osoby, wobec której stosowane ma być tymczasowe aresztowanie, narusza prawo do obrony, w tym zagwarantowany w art. 249 § 3 k.p.k. obowiązek wysłuchania oskarżonego”. W konsekwencji „odbiera oskarżonemu prawo do obrony oraz do sprawiedliwego i rzetelnego postępowania sądowego, a decyzja sądu jest arbitralna. (…) Wysłuchanie oskarżonego jest obowiązkiem sądu przy orzekaniu o podejmowanych w stosunku do niego decyzjach pozbawiających wolności”. Skarżący wskazuje w uzasadnieniu zażalenia, że „treść art. 249 § 3 k.p.k., nakazująca wysłuchanie oskarżonego, nie może budzić wątpliwości, ale (…) § 5 (…) zaprzecza i zmienia treść normy art. 249 § 3 k.p.k.”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Istota zarzutów sformułowanych w skardze konstytucyjnej wiąże się z pominięciem ustawodawczym. Naruszenie konstytucyjnych praw i wolności skarżący upatruje w braku gwarancji osobistego udziału w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia tymczasowego aresztowania.

Trybunał Konstytucyjny uznał za konieczne przytoczyć pogląd zawarty w postanowieniu z dnia 6 października 2004 r. (Ts 200/03, OTK ZU nr 5/B/2004, poz. 277), zgodnie z którym „odrębnego traktowania wymagają przypadki braku regulacji prawnej (»luk w prawie«), w stosunku do sytuacji tzw. unormowania niepełnego (pominięcia prawodawczego). W tej ostatniej sytuacji bowiem Trybunał Konstytucyjny nie wykluczył dopuszczalności prowadzenia postępowania i wydania merytorycznego orzeczenia o (nie-)zgodności przepisów kwestionowanych w skardze konstytucyjnej”.

W tym zatem zakresie, w jakim skarżący kieruje zarzuty przeciwko unormowaniu niepełnemu, pomijającemu udział aresztanta w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia tymczasowego aresztowania, zasadne były argumenty podniesione w zażaleniu.

Na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 7 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) należało orzec jak w sentencji.

W skardze konstytucyjnej z 2 marca 2010 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 249 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim pomija obowiązek wysłuchania zainteresowanego (podejrzanego lub oskarżonego) przy dalszym stosowaniu – przedłużeniu aresztu, z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 5 ust. 4 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja). Ponadto skarżący zakwestionował zgodność art. 249 § 3 k.p.k. – w zakresie, w jakim stanowi, że zawiadomienie obrońcy osoby, wobec której ma być zastosowane tymczasowe aresztowanie, o terminie przesłuchania tej osoby nie jest obowiązkowe, ale uzależnione od wniosku oskarżonego oraz dodatkowej przesłanki nieutrudniania przeprowadzenia tej czynności w sytuacji, gdy udział prokuratora w takim przesłuchaniu jest obligatoryjny – z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także z art. 5 ust. 4 Konwencji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 21 maja 2008 r. (sygn. akt III Kp 1172/08) Sąd Rejonowy w Białymstoku – III Wydział Karny zastosował wobec skarżącego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. Wskutek zażalenia skarżącego Sąd Okręgowy w Białymstoku wydał 4 czerwca 2008 r. postanowienie, w którym utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie. Wobec skarżącego sądy przedłużały stosowanie aresztu zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i po wniesieniu aktu oskarżenia. Postanowieniem z 17 września 2009 r. (sygn. akt III K 49/09) Sąd Okręgowy w Białymstoku – III Wydział Karny przedłużył stosowanie tymczasowego aresztowania wobec skarżącego na czas oznaczony. Wskutek zażalenia obrońcy skarżącego Sąd Apelacyjny w Białymstoku – II Wydział Karny postanowieniem z 30 września 2009 r. (sygn. akt II AKz 304/09) utrzymał w mocy zaskarżone rozstrzygnięcie w przedmiocie przedłużenia stosowania aresztu.

Uzasadniając zarzuty niekonstytucyjności art. 249 § 5 k.p.k., skarżący wskazał, że dochodzi do bezzasadnego zróżnicowania sytuacji procesowej osoby, wobec której areszt ma być zastosowany po raz pierwszy, i osoby, w stosunku do której nastąpić ma przedłużenie stosowania tego środka zapobiegawczego. Odstąpienie od przesłuchania aresztowanego narusza nie tylko prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji), ale także prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), „uniemożliwiając stronie osobiste stawienie się przed sędzią i podanie swoich racji oraz wskazanie na bezzasadność wniosku prokuratora o przedłużenie aresztu”, przez co jest niezgodne z konstytucyjną zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), ponieważ narusza istotę powyższych praw podmiotowych. Dochodzi do naruszenia zasady procesowej równości broni, którą można wyprowadzić z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 30 listopada 2010 r. skarżący został wezwany do określenia sposobu naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności przez zaskarżony art. 249 § 3 k.p.k. oraz do uzasadnienia zarzutów jego niekonstytucyjności. Ponadto skarżący został zobowiązany do wyjaśnienia, czy miał ustanowionego obrońcę zarówno podczas orzekania przez Sąd Okręgowy w Białymstoku – III Wydział Karny o przedłużeniu tymczasowego aresztu w sprawie III K 49/09, jak i rozpoznawania zażalenia przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku – II Wydział Karny oraz czy obrońca był prawidłowo zawiadamiany o terminach posiedzeń w tym przedmiocie.

W piśmie z 13 grudnia 2010 r. uzupełniającym braki formalne skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że „rola obrońcy w postępowaniu karnym nie jest tożsama z rolą i pozycją osoby oskarżonej, a więc nie jest wystarczające zawiadomienie tylko obrońcy. Prawo do obrony nie jest tym samym, co prawo do korzystania z [pomocy] profesjonalnego obrońcy”. Ponadto skarżący podniósł, że obrońca był ustanowiony w jego sprawie zarówno podczas orzekania przez Sąd Okręgowy w Białymstoku – III Wydział Karny o przedłużeniu tymczasowego aresztu w sprawie III K 49/09, jak i rozpoznawania zażalenia przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku – II Wydział Karny. Obrońca był prawidłowo zawiadamiany o terminach posiedzeń w tym przedmiocie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna inicjuje postępowanie, w którym podlega badaniu zgodność z Konstytucją zaskarżonych przepisów, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach lub wolnościach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej.

Objęty niniejszą skargą konstytucyjną art. 249 § 3 k.p.k. przewiduje: „przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, jeżeli się stawi; zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania nie jest obowiązkowe, chyba że oskarżony o to wnosi, a nie utrudni to przeprowadzenia czynności. O terminie przesłuchania sąd zawiadamia prokuratora”. Zatem jedynie zdanie pierwsze art. 249 § 3 k.p.k. dotyczy obecności osoby, wobec której ma być zastosowany środek zapobiegawczy, na posiedzeniu dotyczącym orzeczenia wobec niej tego środka.

Natomiast zgodnie z art. 249 § 5 k.p.k. „prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego. Niestawiennictwo obrońcy lub prokuratora należycie zawiadomionych o terminie nie tamuje rozpoznania sprawy”. Przepis ten dotyczy tylko wymienionych w nim osób – prokuratora i obrońcy.

Dla jasności wywodu Trybunał Konstytucyjny przypomina treść art. 71 § 3 k.p.k., który stanowi: „jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia »oskarżony«, odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że odnośnie do zaskarżonego art. 249 § 5 k.p.k. nie została spełniona przesłanka z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), co skutkuje oczywistą bezzasadnością skargi konstytucyjnej i koniecznością odmowy nadania jej dalszego biegu w tym zakresie.

Zasadnicze znaczenie dla oceny zarzutów skarżącego związanych z udziałem obrońcy w posiedzeniu w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania ma fakt, że prawidłowo zawiadomiony adwokat – obrońca skarżącego nie stawił się ani na posiedzenie sądu I, ani II instancji w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania w dniach – odpowiednio – 17 września 2009 r. oraz 30 września 2009 r. Świadczą o tym protokoły oraz notatki urzędowe załączone do akt sprawy przed Trybunałem. Nie sposób zatem uznać, by prawo do korzystania z pomocy obrońcy zostało skarżącemu w tym zakresie ograniczone. Skoro obrońca skarżącego mógł wziąć udział w posiedzeniach, gdyż został o nich właściwie poinformowany, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że nie zostało wykazane naruszenie przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw: do obrony oraz do sądu przez kwestionowany art. 249 § 5 k.p.k. To nie treść zaskarżonego przepisu, lecz niestawiennictwo prawidłowo zawiadomionego obrońcy faktycznie uniemożliwiło realizację przysługujących skarżącemu gwarancji procesowych.

Niezależnie od powyższego należy stwierdzić, że w zakresie, w jakim skarżący podnosi zarzut pozbawienia go – ze względu na treść art. 249 § 5 k.p.k. – możliwości osobistego udziału w posiedzeniu aresztowym, podniesione zarzuty pozostają bez związku z zaskarżoną regulacją. Adresatami przepisu art. 249 § 5 k.p.k. są wyłącznie prokurator i obrońca, zaś kwestionowana regulacja nie odnosi się do osoby tymczasowo aresztowanej. Sformułowany zarzut naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego, w szczególności prawa do osobistego przedstawienia swoich racji sądowi orzekającemu w przedmiocie przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, pozostaje zatem bez związku z zakresem normowania zaskarżonego przepisu. Przepis ten odnosi się wyłacznie do prokuratora i obrońcy, tymczasem to zdanie pierwsze § 3 art. 249 k.p.k. – również zaskarżonego w niniejszej sprawie – dotyczy osobistej obecności na posiedzeniu podejrzanego lub oskarżonego, wobec którego ma być zastosowany tymczasowy areszt.

Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.