1. Skargą konstytucyjną z 11 maja 2009 r., uzupełnioną pismem procesowym z 10 sierpnia 2009 r., skarżący Henryk Grynberg zakwestionował zgodność: 1) art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze zm.; dalej: ustawa o IPN) z art. 47 oraz z art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; 2) art. 32 ust. 4 ustawy o IPN z art. 45 Konstytucji; 3) art. 32 ust. 6 ustawy o IPN w zakresie, w jakim pozbawia skarżącego możliwości uzyskania pisemnego uzasadnienia orzeczenia wydanego na posiedzeniu niejawnym, z art. 45 Konstytucji; 4) art. 32 ust. 8 ustawy o IPN w zakresie, w jakim nakazuje stosowanie do skargi kasacyjnej przepisów wskazanych w punktach 3 oraz 4 skargi, z art. 45 Konstytucji.

Uzasadniając zarzuty w zakresie niezgodności zaskarżonych przepisów z powołanymi wzorcami kontroli, skarżący wskazał, że łączy je z wydanymi w jego sprawie decyzjami organów administracji publicznej oraz z dotyczącymi go orzeczeniami sądów administracyjnych. Skarżący podkreślił, że wydane w jego sprawie decyzje organów administracji publicznej naruszają jego prawa konstytucyjne przez uniemożliwienie mu wglądu w dotyczące go dokumenty zgromadzone w Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (dalej: IPN). Wgląd w te dokumenty mają natomiast dziennikarze, którzy na ich podstawie sformułowali zarzut współpracy skarżącego z organami bezpieczeństwa PRL. Skarżący nie jest w stanie podjąć merytorycznej polemiki ze sformułowanym w tym zakresie zarzutem. Skarżący podkreślił, że dotyczące go orzeczenia sądów administracyjnych zostały wydane na posiedzeniach niejawnych, bez pisemnego uzasadnienia.

W dalszej części uzasadnienia skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że podstawą odmowy udostępnienia mu dokumentów znajdujących się w zbiorach IPN był art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN. W tym kontekście, w nawiązaniu do brzmienia art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji, podkreślił, że przepisy ustawy o IPN, których konstytucyjność kwestionuje, zawierają istotne ograniczenia w zakresie dostępu do dokumentów zgromadzonych w archiwach IPN. Stwierdził przy tym, że zaskarżone przepisy naruszają prawo każdego do dostępu do urzędowych dokumentów i zbiorów danych (art. 51 ust. 3 Konstytucji) oraz prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą (art. 51 ust. 4 Konstytucji), naruszając w konsekwencji także możliwość skutecznej realizacji prawa do prywatności (art. 47 Konstytucji).

W ocenie skarżącego, realizacja konstytucyjnych praw określonych w art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji oraz ochrona prawa prywatności (art. 47 Konstytucji) „nie jest możliwa w wypadku pozbawienia (…) dostępu do dotyczących obywatela urzędowych zbiorów danych”.

Uzasadniając zarzut niezgodności art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN z art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji, skarżący stwierdził, że zarzut niekonstytucyjności wiąże tu z brakiem dostępu do dokumentów, które mogłyby być przedmiotem konstytucyjnego prawa jednostki do sprostowania informacji.

W nawiązaniu do brzmienia art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN wymieniającego trzy rodzaje dokumentów, których istnienie uzasadnia odmowę realizacji konstytucyjnego prawa wglądu lub sprostowania, skarżący wskazał, że z uzasadnienia zapadłej w jego sprawie decyzji Dyrektora IPN w Warszawie z 6 marca 2008 r. wynika, iż dotyczące go dokumenty zostały zakwalifikowane do kategorii określonej w art. 31 ust. 1 pkt 2 lit. a. Zdaniem organów administracji publicznej, wnioskodawca był zatem traktowany w określony sposób przez organy bezpieczeństwa państwa. Skarżący podkreślił, że nie zgadza się z prawdziwością tej kwalifikacji, jednak ze względu na ustawowo zamknięty dostęp do treści dokumentów nie może się z nimi zapoznać ani ich sprostować.

W dalszej części uzasadnienia wniesionej skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że przewidziane w art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN ograniczenie konstytucyjnego prawa wglądu w urzędowe dokumenty dotyczące obywatela nie spełnia wymogów określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Podkreślił przy tym, że „nie może być uznane za realizujące przesłanki konieczności dla bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, moralności publicznej, wolności i praw innych osób, odmawianie dostępu do dokumentów dotyczących obywatela, który został uznany przez organy bezpieczeństwa państwa za tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zbieraniu informacji przy jednoczesnym udzieleniu w tej samej ustawie dostępu do tychże dokumentów osobom trzecim w celu publikacji materiału prasowego, co jest dopuszczalne na podstawie art. 36 ust. 1 punkt 3) ustawy o IPN”.

W odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 32 ust. 4, 6 i 8 ustawy o IPN, skarżący stwierdził, że kontrola sądowa decyzji administracyjnych dotyczących odmowy udostępnienia dokumentów następuje wyrokiem wydawanym na posiedzeniu niejawnym, którego pisemne uzasadnienie sporządza się wyłącznie w wypadku uwzględnienia skargi. Zasada ta znajduje zastosowanie także w postępowaniu kasacyjnym.

W ocenie skarżącego, wskazane powyżej przepisy ustawy o IPN kolidują z art. 45 Konstytucji, nie spełniają bowiem wymogu jawnego rozpatrzenia sprawy, „nie odpowiadają konstytucyjnym przesłankom wyłączenia jawności rozprawy poprzez wprowadzenie postępowania całkowicie niejawnego i naruszają art. 45 Konstytucji in fine poprzez utajnienie ogłoszenia wyroku”.

Skarżący podkreślił, że całe postępowanie sądowoadministracyjne wywołane odwołaniem od decyzji Prezesa IPN ma charakter niejawny, a strona, poza możliwością zainicjowania postępowania przez złożenie skargi, jest pozbawiona prawa do czynnego udziału w sprawie, nie ma nadto informacji o przyczynach podjęcia niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia. Ustawa o IPN wprowadza utajnienie całego postępowania jurysdykcyjnego, sprawa jest rozstrzygana na posiedzeniu niejawnym, zamkniętym nie tylko dla publiczności, lecz także dla stron. Zakwestionowane przepisy ustawy o IPN nie realizują konstytucyjnego wymogu jawnego ogłoszenia wyroku, zapada on bowiem na posiedzeniu niejawnym.

W piśmie procesowym z 10 sierpnia 2009 r. skarżący wyjaśnił, że przedmiotem zaskarżenia czyni: 1) art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN, zarzucając mu niezgodność z art. 47 oraz z art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji; 2) art. 32 ust. 4 ustawy o IPN, nakazujący rozpoznanie skargi administracyjnej wyłącznie na posiedzeniu niejawnym, zarzucając mu niezgodność z art. 45 Konstytucji; 3) art. 32 ust. 6 ustawy o IPN w zakresie, w jakim „pozbawia skarżącego publicznego ogłoszenia wyroku oraz możliwości uzyskania pisemnego uzasadnienia orzeczenia wydanego na posiedzeniu niejawnym”, zarzucając mu niezgodność z art. 45 Konstytucji; 4) art. 32 ust. 8 ustawy o IPN w zakresie, w jakim nakazuje stosowanie do skargi kasacyjnej przepisów zaskarżonych art. 32 ust. 4 oraz art. 32 ust. 6 ustawy o IPN, zarzucając mu niezgodność z art. 45 Konstytucji.

Skarżący podkreślił, że ostateczne rozstrzygnięcie w jego sprawie zapadło na podstawie zakwestionowanych przepisów. Z treści dotyczących go decyzji administracyjnych wynika, że powodem odmownego rozstrzygnięcia wniosku o udostępnienie dokumentów znajdujących się w zbiorach IPN było stwierdzenie, iż z treści tych dokumentów wynika, że skarżący był traktowany przez organy bezpieczeństwa jako tajny informator. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oraz Naczelny Sąd Administracyjny na posiedzeniach niejawnych orzekły o oddaleniu skargi administracyjnej i skargi kasacyjnej skarżącego, a nadto odmówiły sporządzenia pisemnych uzasadnień wydanych w tym przedmiocie wyroków.

W piśmie procesowym z 10 sierpnia 2009 r. skarżący powtórzył zarzut niezgodności art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN z konstytucyjnym prawem do obrony dobrego imienia (art. 47 Konstytucji) oraz z prawem dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych, żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą (art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji). Powtórzył również zarzut niezgodności art. 32 ust. 4, 6 oraz 8 ustawy o IPN z konstytucyjnym prawem do jawnego rozpoznania sprawy przez sąd (art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji).

2. W piśmie z 24 lutego 2010 r. Marszałek Sejmu zajął stanowisko w imieniu Sejmu. W ocenie Sejmu: 1) art. 31 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o IPN jest niezgodny z art. 47 oraz z art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji; 2) art. 32 ust. 4 i 8 ustawy o IPN jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji; 3) art. 32 ust. 6 ustawy o IPN w zakresie, w jakim przewiduje odstąpienie od uzasadnienia wyroku nieuwzględniającego skargi, jeżeli nie jest to niezbędne dla realizacji ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. Nr 218, poz. 1592, ze zm.; dalej: ustawa o ujawnianiu informacji), jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W pozostałym zakresie Sejm wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

W uzasadnieniu stanowiska Sejmu wskazano, że kwestię zgodności art. 31 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o IPN ze wskazanymi wzorcami kontroli konstytucyjnej należy poddać ocenie przez pryzmat wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2007 r., sygn. K 2/07, OTK ZU nr 5/A/2007, poz. 48), w którym stwierdzono, że art. 30 ust. 2 pkt 2 ustawy o IPN w brzmieniu nadanym przez ustawę o ujawnianiu informacji jest niezgodny z art. 2, art. 45 i art. 61 Konstytucji. Zakwestionowany przepis stanowił, że w wypadku wystąpienia przez osobę zainteresowaną z wnioskiem o udostępnienie do wglądu kopii dotyczących jej dokumentów, udostępnieniu nie podlegały dokumenty, z których treści wynikało, że wnioskodawca był traktowany przez organy bezpieczeństwa państwa jako osobowe źródło informacji. W ocenie Sejmu, powyższy wyrok Trybunału Konstytucyjnego wywołuje bezpośrednie implikacje w stosunku do stanowiącego przedmiot kontroli w niniejszym postępowaniu art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN. Przepis ten jest bowiem funkcjonalnie związany z treścią art. 30 ust. 2 pkt 2 ustawy o IPN. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności tego przepisu oddziałuje bezpośrednio na kwestię konstytucyjności art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN. W świetle powołanego powyżej wyroku, również ten przepis powinien zostać uznany za niezgodny z Konstytucją. W ocenie Sejmu, wskazany przepis jest niezgodny z art. 47 oraz z art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji.

W odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 32 ust. 4, 6 oraz 8 ustawy o IPN, w stanowisku Sejmu stwierdzono, że udostępnianie akt znajdujących się w zasobach IPN, w zakresie, w jakim materiały te dotyczą osoby występującej o ich udostępnienie, stanowi w świetle art. 51 ust. 3 Konstytucji prawo podmiotowe jednostki. Spory prawne dotyczące udostępniania akt stanowią sprawę w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, a co za tym idzie – są objęte określonymi w tym przepisie gwarancjami prawa do sądu.

W odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 32 ust. 4 ustawy o IPN z art. 45 Konstytucji w stanowisku Sejmu stwierdzono, że ustawa o IPN nie wskazuje motywu, któremu miało służyć przyjęcie zasady rozpatrywania skarg na posiedzeniu niejawnym. Stosowanego wyjaśnienia nie sposób również znaleźć w dokumentach oddających przebieg prac legislacyjnych nad projektem ustawy, która nadała art. 32 ust. 4 ustawy o IPN kwestionowane brzmienie.

W dalszej części uzasadnienia wskazano, że standardy rzetelnego postępowania nie stanowią wartości samej w sobie, ale mają charakter służebny wobec konstytucyjnego prawa jednostki do bezstronnego rozpatrzenia sprawy. Ocena dopuszczalności wprowadzenia poszczególnych ograniczeń powinna się koncentrować przede wszystkim na tym, czy prowadzą one do naruszenia prawa do sądu rozumianego jako prawo do bezstronnego (sprawiedliwego) rozparzenia sprawy.

W ocenie Sejmu, ze względu na przedmiot postępowania uregulowanego w art. 32 ust. 4-8 ustawy o IPN oraz zakres podlegającego w nim ocenie materiału dowodowego, wyłączenie czynnego udziału w postępowaniu oraz związany z tym brak możliwości składania oświadczeń i dowodów przez stronę nie wywiera wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Obowiązek ujawnienia w czytelny sposób motywów rozstrzygnięcia sądu jest realizowany w różny sposób, przez zapewnienie stronom czynnego udziału w postępowaniu, jak również przez nałożenie na sąd obowiązku sporządzenia uzasadnienia wyroku. Z zasady sprawiedliwości proceduralnej nie wynika konieczność wprowadzenia obydwu tych elementów. W świetle powyższego, w ocenie Sejmu, art. 32 ust. 4 ustawy o IPN jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

W odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 32 ust. 6 ustawy o IPN w stanowisku Sejmu stwierdzono, że „wprowadzenie ewentualnych ograniczeń w zakresie sporządzenia uzasadnienia na etapie postępowania sądowego może znajdować uzasadnienie tylko w oparciu o te same okoliczności, które legły u podstaw wprowadzenia stosownych ograniczeń na etapie postępowania przed organami IPN”. Zdaniem Sejmu, uregulowanie zawarte w art. 32 ust. 6 ustawy o IPN „odznacza się dysproporcją w porównaniu z przepisami normującymi zasady uzasadniania decyzji na etapie postępowania przed organami IPN”. W stanowisku Sejmu podkreślono obligatoryjny charakter odstąpienia od sporządzania uzasadnienia oraz to, że następuje ono również wtedy, gdy „nie jest to podyktowane koniecznością realizacji celów ustawy o ujawnianiu informacji”. Ograniczenia wprowadzone na etapie postępowania sądowego w zakresie uzasadniania rozstrzygnięć nie mogą być dalej idące niż te, które obowiązują w postępowaniu toczącym się w ramach IPN. W tym kontekście w stanowisku Sejmu stwierdzono, że w postępowaniu toczącym się z wyłączeniem udziału skarżącego uzasadnienie jest jedynym źródłem informacji o motywach (faktycznych i prawnych), które przesądziły o rozstrzygnięciu sprawy. Uzasadnienie uznawane jest nadto „za konieczny składnik w świetle prawa do odwołania oraz kasacyjnego modelu postępowania przed sądem drugiej instancji”. Z zasady sprawiedliwości proceduralnej wynika obowiązek wprowadzenia mechanizmów, które zapewniałyby przejrzystość postępowania. Nie jest jednak konieczne, aby w każdym postępowaniu sądowym zostały przewidziane wszystkie te mechanizmy. W sytuacji, w której dopuszcza się wyłączenie jawności, zapewnienie minimalnej przejrzystości postępowania muszą gwarantować inne instrumenty, jak np. „obowiązek sporządzenia uzasadnienia wyroku w zakresie, w jakim nie jest to niezbędne dla realizacji ustawy o ujawnianiu informacji”. W związku z powyższym, w ocenie Sejmu, art. 32 ust. 6 ustawy o IPN, w zakresie, w jakim przewiduje odstąpienie od uzasadnienia wyroku nieuwzględniającego skargi, jeżeli nie jest to niezbędne dla realizacji ustawy o ujawnianiu informacji, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

W odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 32 ust. 8 ustawy o IPN w stanowisku Sejmu podkreślono, że podniesione przez skarżącego zarzuty dotyczące art. 32 ust. 4 i 6 ustawy o IPN dotyczą postępowania sądowego jako takiego bez rozróżnienia, czy chodzi o postępowanie pierwszoinstancyjne, czy też kasacyjne. Postępowanie kasacyjne, w ocenie skarżącego, nie wyróżnia się zatem żadnymi cechami specyficznymi, które nakazywałyby jego odmienne traktowanie. Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego dotyczące trybu postępowania pierwszoinstancyjnego będzie zatem odnosić się również do postępowania kasacyjnego. Wobec powyższego należy uznać, że art. 32 ust. 8 ustawy o IPN jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

3. W piśmie z 20 maja 2010 r. stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny. W jego ocenie, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, postępowanie w sprawie podlega umorzeniu ze względu na utratę mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów przed wydaniem orzeczenia.

W uzasadnieniu stanowiska Prokuratora Generalnego wskazano na wstępie, że skarga konstytucyjna czyni zadość wymogom formalnym z tym jednak zastrzeżeniem, że przedmiot zaskarżenia w odniesieniu do art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN powinien być zawężony do treści objętej literą a, w tej bowiem jednostce redakcyjnej jest zawarta przesłanka zastosowana w sprawie dotyczącej skarżącego, będąca podstawą niekorzystnego dla niego rozstrzygnięcia.

W dalszej części uzasadnienia stanowiska Prokuratora Generalnego wskazano, że 12 maja 2010 r. została ogłoszona ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. Nr 79, poz. 522). Zgodnie z art. 6 tej ustawy, wchodzi ona w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o IPN, udostępnia się kopie dokumentów dotyczących wnioskodawcy i wytworzonych przez wnioskodawcę lub przy jego udziale w ramach czynności wykonywanych w związku z jego pracą lub służbą w organach bezpieczeństwa państwa albo w związku z czynnościami wykonywanymi w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji.

Znowelizowany został również cały art. 31 ustawy o IPN, zmiana obejmuje zatem poddany przez skarżącego kontroli art. 31 ust. 1 pkt 2 lit. a. W nowym brzmieniu art. 31 ust. 1 ustawy o IPN stanowi, że udostępnianie (a nie – jak dotychczas – odmowa udostępnienia) przez Instytut Pamięci kopii dokumentów w przypadku, o którym mowa w art. 30 ust. 2 pkt 1 (w brzmieniu po nowelizacji), następuje w drodze decyzji administracyjnej.

Prokurator Generalny podkreślił, że nowelizacja objęła także kwestionowany przez skarżącego art. 32 ust. 4, 6 i 8 ustawy o IPN, przy czym – przy zachowaniu dotychczasowej treści uregulowań zawartych w tych przepisach – powtórzono je w innych jednostkach redakcyjnych siedmiopunktowego art. 32 ustawy o IPN. Te przepisy o charakterze proceduralnym funkcjonują aktualnie w innym aniżeli przed nowelizacją otoczeniu i kontekście normatywnym.

Ustawa zmieniająca nie zawiera przepisów przejściowych. Z chwilą jej wejścia w życie przepisy, którym ustawa nowelizacyjna nadała nowe brzmienie, przestają zatem obowiązywać. Prokurator Generalny podkreślił, że dotyczy to w szczególności art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN, który po nadaniu nowego brzmienia całej jednostce redakcyjnej, której był częścią, przestaje funkcjonować w systemie prawa. Nieco inna sytuacja, choć pociągająca za sobą taki sam skutek, wystąpiła w obrębie zakwestionowanych przez skarżącego art. 32 ust. 4, 6 i 8 ustawy o IPN. W tym kontekście, w nawiązaniu do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Prokurator Generalny wyraził pogląd, że utrata mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu przy powtórzeniu jego treści w nowym akcie prawnym pociąga za sobą obowiązek umorzenia postępowania dotyczącego kontroli konstytucyjności zaskarżonych przepisów ze względu na utratę mocy obowiązującej.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, niedopuszczalne jest orzekanie co do konstytucyjności art. 32 ust. 4, 6 oraz 8 ustawy o IPN, „gdyż przepisy te, mające typowo proceduralny charakter, nie mogą być w sprawie skarżącego zastosowane, jako że integralnie łączyły się one z art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN, który utracił moc obowiązującą po nadaniu mu nowego brzmienia przez ustawę nowelizującą”. W sprawie zainicjowanej przez skarżącego nie ma konieczności orzekania o konstytucyjności poddanych kontroli przepisów (art. 39 ust. 3 ustawy o TK), gdyż po nowelizacji skarżący może realizować swoje konstytucyjne prawa w trybie nowego wniosku o udostępnienie mu dotyczących go materiałów ze zbiorów IPN.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarżący kwestionuje konstytucyjność art. 31 ust. 1 pkt 2, art. 32 ust. 4, 6 oraz 8 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze zm.; dalej: ustawa o IPN).

Art. 31 ustawy o IPN w brzmieniu kwestionowanym przez skarżącego, tj. w brzmieniu obowiązującym do 26 maja 2010 r., przewidywał, że:

„1. Odmowa uwzględnienia wniosku, o którym mowa w art. 30, w zakresie dotyczącym udostępnienia dokumentów:

1) wytworzonych przez wnioskodawcę lub przy jego udziale w ramach czynności wykonywanych w związku z jego pracą lub służbą w organach bezpieczeństwa państwa albo w związku z czynnościami wykonywanymi w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji,

2) z których treści wynika, że wnioskodawca:

a) był traktowany przez organy bezpieczeństwa jako tajny informator lub pomocnik przy operacyjnym zdobywaniu informacji,

b) zobowiązał się do dostarczania informacji organowi bezpieczeństwa państwa lub świadczenia takiemu organowi jakiejkolwiek pomocy w działaniach operacyjnych,

c) realizował zadania zlecone przez organ bezpieczeństwa państwa, a w szczególności dostarczał temu organowi informacji,

następuje w drodze decyzji administracyjnej. Decyzja ta jest równoznaczna z odmową realizacji praw określonych w art. 33 ust. 2.

2. Decyzja, o której mowa w ust. 1, powinna zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne. Można odstąpić od uzasadnienia faktycznego lub ograniczyć je w zakresie w jakim udostępnienie informacji wnioskodawcy uniemożliwia realizację ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.

3. Od decyzji, o której mowa w ust. 1, służy odwołanie do Prezesa Instytutu Pamięci”.

Ustawa o IPN, w brzmieniu obwiązującym do 26 maja 2010 r., wyróżniała podmioty, które z mocy ustawy miały dostęp do zbiorów objętych tą ustawą, uzależniony od pozycji prawnej poszczególnych kategorii osób. Rozdział czwarty ustawy o IPN regulował kwestie związane z „udostępnianiem dokumentów przez Instytut Pamięci”, w tym procesowe zasady udostępniania do wglądu kopii dokumentów dotyczących osób, które o nie wnioskują.

Uregulowanie zawarte w powołanym przepisie korespondowało z art. 30 ust. 1 ustawy o IPN, przyznającym każdemu prawo do wystąpienia z wnioskiem do Instytutu Pamięci o udostępnienie do wglądu kopii dotyczących go dokumentów.

Art. 30 ust. 1 ustawy o IPN w brzmieniu kwestionowanym przez skarżącego, realizując konstytucyjne prawo podmiotowe zawarte w art. 51 ust. 3 Konstytucji, zapewniał każdemu dostęp do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Prawo to doznało ograniczenia w art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o IPN, zawierającym materialnoprawną przesłankę odmowy udostępniania dokumentów znajdujących się w zasobach Instytutu Pamięci. Ograniczenie odnosiło się do kopii dokumentów wytworzonych przez wnioskodawcę lub przy jego udziale w ramach czynności wykonywanych w związku z jego pracą lub służbą w organach bezpieczeństwa państwa albo w związku z czynnościami wykonywanymi w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, niepubl.).

Art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN w brzmieniu kwestionowanym przez skarżącego, jako przepis proceduralny, definiował formę, w jakiej ma być realizowany obowiązek organu administracji publicznej w wypadku, gdy obywatel podejmuje działania zmierzające do skorzystania ze swego prawa podmiotowego gwarantowanego przez ustawę zwykłą, jak i Konstytucję (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09).

Podkreślenia wymaga, że 27 maja 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. Nr 79, poz. 522; dalej: ustawa zmieniająca). W wyniku zmian wprowadzonych przez art. 1 pkt 9 lit. a oraz b i pkt 10 ustawy zmieniającej art. 30 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 ustawy o IPN otrzymały nowe brzmienie.

Aktualnie art. 30 ust. 1 ustawy o IPN stanowi, że: „Każdy ma prawo wystąpić z wnioskiem do Instytutu Pamięci o udostępnienie do wglądu dotyczących go dokumentów będących w zasobach Instytutu Pamięci”.

Art. 30 ust. 2 ustawy o IPN ma następujące brzmienie: „Instytut Pamięci udostępnia dokumenty, o których mowa w ust. 1, dotyczące wnioskodawcy lub kopie tych dokumentów, jeżeli stan fizyczny zachowania dokumentów nie pozwala na ich udostępnienie lub jeżeli o dostęp do tych samych dokumentów ubiega się jednocześnie wiele osób lub gdy dysponuje wyłącznie kopiami tych dokumentów, przy czym: 1) Instytut Pamięci udostępnia kopie dokumentów, o których mowa w ust. 1, dotyczących wnioskodawcy i wytworzonych przez wnioskodawcę lub przy jego udziale w ramach czynności wykonywanych w związku z jego pracą lub służbą w organach bezpieczeństwa państwa albo w związku z czynnościami wykonywanymi w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji; 2) (utracił moc)”.

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o IPN w obowiązującym obecnie brzmieniu: „Udostępnienie przez Instytut Pamięci kopii dokumentów, w przypadku, o którym mowa w art. 30 ust. 2 pkt 1, następuje w drodze decyzji administracyjnej”, art. 31 ust. 2 wskazanej powyżej ustawy stanowi zaś: „Od decyzji, o której mowa w ust. 1, służy odwołanie do Prezesa Instytutu Pamięci”.

Art. 32 ustawy o IPN w brzmieniu kwestionowanym przez skarżącego stanowił, co następuje:

„1. Po rozpatrzeniu odwołania, o którym mowa w art. 31 ust. 3, Prezes Instytutu Pamięci wydaje decyzję, w której:

1) utrzymuje w mocy decyzję, o której mowa w art. 31 ust. 1;

2) uchyla decyzję, o której mowa w art. 31 ust. 1, i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji.

2. Można odstąpić od uzasadnienia faktycznego decyzji, o której mowa w ust. 1, lub je ograniczyć w zakresie, w jakim udostępnienie informacji wnioskodawcy uniemożliwia realizację ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.

3. Wnioskodawcy przysługuje skarga do sądu administracyjnego na decyzję, o której mowa w ust. 1 pkt 1, w terminie określonym w art. 53 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (...).

4. Sąd administracyjny rozpoznaje skargę na posiedzeniu niejawnym.

5. Przepisu art. 106 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie stosuje się.

6. Wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym uzasadnia się tylko w przypadku uwzględnienia skargi. Odpis wyroku z uzasadnieniem doręcza się tylko Prezesowi Instytutu Pamięci. Skarżącemu doręcza się odpis wyroku.

7. Po wydaniu wyroku sąd administracyjny niezwłocznie zwraca do Instytutu Pamięci akta postępowania.

8. Do skargi kasacyjnej stosuje się odpowiednio ust. 4-6”.

Skarżący nie kwestionuje powołanego powyżej przepisu w całości, ale wyłącznie art. 32 ust. 4, 6 oraz 8 ustawy o IPN. Są to przepisy o charakterze proceduralnym, regulujące tryb postępowania określony w rozdziale 4 ustawy o IPN. Wskazane przepisy dotyczą udostępniania dokumentów przez IPN oraz sądowej kontroli decyzji tego organu administracji publicznej (por. także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09).

Wskazana powyżej ustawa zmieniająca objęła także kwestionowany przez skarżącego art. 32 ust. 4, 6 i 8 ustawy o IPN. W tym wypadku, przy zachowaniu dotychczasowej treści uregulowań zawartych w tych przepisach, powtórzono je w innych jednostkach redakcyjnych art. 32 ustawy o IPN. W szczególności uregulowanie zawarte w dotychczasowym ustępie 4 przeniesiono do ustępu 3, uregulowanie pomieszczone pierwotnie w ustępie 6 – do ustępu 5, a uregulowanie objęte dawniej ustępem 8 – do ustępu 7.

Jak trafnie podkreślono w stanowisku Prokuratora Generalnego, te przepisy o charakterze proceduralnym funkcjonują aktualnie w innym aniżeli przed nowelizacją otoczeniu i kontekście normatywnym. Wskazaną powyżej ustawą zmieniającą zmienione zostały bowiem art. 30 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 ustawy o IPN zawierające uregulowania o charakterze materialnoprawnym.

Według ustawy o IPN w kwestionowanym przez skarżącego brzmieniu, osobą uprawnioną do ubiegania się o udostępnienie do wglądu kopii dotyczących go dokumentów jest każdy, kto wystąpi o to z wnioskiem do IPN (art. 30 ust. 1 ustawy o IPN). Uprawnionymi są także osoby, których dotyczy podmiotowe ograniczenie dostępu do kopii dokumentów zawarte w art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o IPN, a które to ograniczenie dotyczy dokumentów „wytworzonych przez wnioskodawcę lub przy jego udziale w ramach czynności wykonywanych w związku z jego pracą lub służbą w organach bezpieczeństwa państwa albo w związku z czynnościami wykonywanymi w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji”.

Odmowa uwzględnienia wniosku w stosunku do osób, o których mowa w art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o IPN, odbywa się w trybie i na zasadach określonych m.in. w niekwestionowanym przez skarżącego art. 32 ust. 2 ustawy o IPN w zaskarżonym brzmieniu. Zakwestionowany art. 32 ust. 4, 6 oraz 8 ustawy o IPN w brzmieniu kwestionowanym przez skarżącego pozostają w związku z uregulowaniem pomieszczonym w niekwestionowanym art. 32 ust. 3 ustawy o IPN, statuującym prawo do zaskarżenia decyzji Prezesa IPN do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Art. 32 ust. 4-6 ustawy o IPN w kwestionowanym brzmieniu reguluje postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym wszczęte na skutek skargi na decyzję organu administracji. Natomiast art. 32 ust. 8 ustawy o IPN w zaskarżonym brzmieniu zawiera uregulowanie dotyczące postępowania kasacyjnego przed NSA (por. także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09).

2. W ocenie skarżącego, zaskarżony art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN koliduje z gwarantowanym przez art. 51 ust. 3 Konstytucji prawem każdego do dostępu do urzędowych dokumentów i zbiorów danych oraz z wynikającym z art. 51 ust. 4 Konstytucji prawem do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą, naruszając w konsekwencji także możliwość skutecznej realizacji prawa do prywatności, poręczanego przez art. 47 Konstytucji.

Zarzut niekonstytucyjności art. 32 ust. 4, 6 i 8 ustawy o IPN skarżący wiąże z niejawnością posiedzenia, na którym odbywa się kontrola sądowa decyzji administracyjnych dotyczących odmowy udostępnienia dokumentów oraz niemożnością uzyskania pisemnego uzasadnienia wydanej w tej sprawie decyzji procesowej w wypadku, gdy nie uwzględnienia skargi. Zasada ta znajduje zastosowanie także w postępowaniu kasacyjnym. Wzorcem kontroli konstytucyjności wskazanych powyżej przepisów jest art. 45 Konstytucji.

3. Konstytucyjność przepisów zaskarżonych w niniejszej sprawie była już przedmiotem merytorycznej oceny Trybunału Konstytucyjnego.

W wyroku z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że: 1) art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN, w brzmieniu obowiązującym do 26 maja 2010 r., tj. przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 47 oraz art. 51 ust. 3 i 4 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji; 2) art. 31 ust. 2 zdanie drugie oraz art. 32 ust. 2 ustawy o IPN, w brzmieniu obowiązującym do 26 maja 2010 r., są niezgodne z art. 2 oraz art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji; 3) art. 32 ust. 4 i 5 ustawy o IPN, w brzmieniu obowiązującym do 26 maja 2010 r., jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji; 4) art. 32 ust. 6 ustawy o IPN, w brzmieniu obowiązującym do 26 maja 2010 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji; 5) art. 32 ust. 8 ustawy o IPN, w brzmieniu obowiązującym do 26 maja 2010 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Podkreślenia wymaga, że przepisy zaskarżone w sprawie zakończonej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, zostały poddane ocenie konstytucyjnej w brzmieniu obowiązującym do 26 maja 2010 r., tj. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie powołanej powyżej ustawy zmieniającej.

We wskazanym powyżej wyroku ocena konstytucyjna odnosiła się zatem do przepisów w brzmieniu kwestionowanym przez skarżącego w niniejszej sprawie.

Powyższy wyrok Trybunału Konstytucyjnego został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 29 października 2010 r. Nr 201, poz. 1335.

4. W sprawie zakończonej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, poddane zostały kontroli wszystkie przepisy wskazane jako przedmiot kontroli w niniejszej sprawie. We wskazanym powyżej wyroku ocena konstytucyjna zaskarżonych przepisów została dokonana w brzmieniu tożsamym z tym, które jest kwestionowane przez skarżącego w niniejszej sprawie.

Kontrola konstytucyjna w sprawie zakończonej wyrokiem z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, została przeprowadzona w kontekście tych samych wzorców kontroli, które zostały powołane przez skarżącego w niniejszej sprawie. Jedyna odmienność dotyczy wynikającej z art. 45 ust. 1 Konstytucji zasady poręczającej prawo do sądu, która w sprawie zakończonej wskazanym powyżej wyrokiem została wskazana tylko w kontekście art. 45 ust. 1 Konstytucji, w niniejszej sprawie natomiast art. 45 Konstytucji jako wzorzec kontroli konstytucyjnej został powołany w całości.

W uzasadnieniu wskazanego powyżej wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „zakwestionowane w pytaniach prawnych art. 31 ust. 1 pkt 2, art. 31 ust. 2 zdanie drugie, art. 32 ust. 2, 4, 5, 6 i 8 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, w brzmieniu obowiązującym do dnia 26 maja 2010 r., tj. przed wejściem w życie ustawy z 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, naruszają wskazane w tych pytaniach standardy konstytucyjne”.

Wskazana powyżej ustawa zmieniająca doprowadziła do częściowej zmiany stanu prawnego, z którym skarżący wiąże zarzuty objęte badaną skargą konstytucyjną.

W tym kontekście podkreślenia wymaga, że we wskazanym powyżej wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż poczynione przezeń ustalenia „pozostają w zgodzie z kluczowym rozstrzygnięciem prawodawcy zawartym w ustawie nowelizującej z 18 marca 2010 r., która wyeliminowała – z dniem 27 maja 2010 r. – dotychczasowy art. 31 ust. 1 pkt 2 i wprowadziła pro futuro, zgodny z obecnym rozstrzygnięciem, stan prawny sankcjonujący dostęp każdego do kopii dokumentów pozostających w dyspozycji Instytutu Pamięci Narodowej”.

5. W badanej skardze konstytucyjnej skarżący zarzuca, że z treści dotyczących go decyzji administracyjnych wynika, iż faktycznym powodem odmownego rozstrzygnięcia wniosku o udostępnienie dokumentów znajdujących się w zbiorach IPN było stwierdzenie, że z treści tych dokumentów wynika, iż skarżący był traktowany przez organy bezpieczeństwa jako tajny informator. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oraz Naczelny Sąd Administracyjny na posiedzeniach niejawnych orzekły o oddaleniu skargi administracyjnej i skargi kasacyjnej skarżącego, a nadto odmówiły sporządzenia pisemnych uzasadnień wydanych orzeczeń.

Powołana powyżej ustawa zmieniająca weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, tj. 27 maja 2010 r. (art. 6 ustawy zmieniającej). Wskazana ustawa nie zawiera przepisów intertemporalnych. Z dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej przepisy, którym ta ustawa nadała nowe brzmienie, straciły moc obowiązującą.

Art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN w zaskarżonym brzmieniu wraz z wejściem w życie ustawy zmieniającej utracił moc obowiązują, a w aktualnym brzmieniu ustawa zawiera uregulowanie czyniące zadość oczekiwaniom skarżącego w zakresie standardów konstytucyjnych dotyczących zasad udostępniania dotyczących go materiałów znajdujących się w zbiorach IPN. Od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej skarżący może w każdym czasie ponowić uprzednio negatywnie rozstrzygnięty wniosek o udostępnienie tychże materiałów.

W odniesieniu do zaskarżonego art. 32 ust. 4, 6 i 8 ustawy o IPN Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że utrata mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, przy powtórzeniu jego treści w nowym akcie prawnym, również pociąga za sobą obowiązek umorzenia postępowania w przedmiocie kontroli konstytucyjności zaskarżonych przepisów ze względu na utratę mocy obowiązującej. Zmieniony kontekst normatywny dotyczący uregulowania materialnoprawnego zawartego w zakwestionowanym art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o IPN powoduje, że nie ma potrzeby orzekania w przedmiocie zarzutów podniesionych przez skarżącego w odniesieniu do tych przepisów. Dyspozycja art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) w niniejszej sprawie nie aktualizuje się. Zgodnie z tym przepisem przesłanką uzasadniającą kontrolę konstytucyjności uchylonego przepisu jest ustalenie, że zachodzi związek pomiędzy daną regulacją a ochroną konstytucyjnych praw i wolności. Związek ten zachodzi wówczas, gdy spełnione są trzy przesłanki: 1) przepis będący przedmiotem oceny zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych, 2) nie istnieje żaden alternatywny instrument prawny (poza ewentualnym uznaniem przepisu za niekonstytucyjny), który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej definitywnie, zanim ów przepis utracił moc obowiązującą, 3) ewentualna eliminacja danego przepisu z systemu prawnego stanowić będzie skuteczny środek dla przywrócenia ochrony praw naruszonych obowiązywaniem kwestionowanej regulacji prawnej (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 21 maja 2001 r., sygn. SK 15/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 85).

Jak wskazano powyżej, w wyroku z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się już w kwestii prawidłowego uregulowania dostępu do kopii dokumentów pozostających w dyspozycji Instytutu Pamięci Narodowej oraz o konstytucyjnych wymogach odnoszących się do przepisów regulujących tryb postępowania określony w rozdziale 4 ustawy o IPN, tj. przepisów dotyczących udostępniania dokumentów przez IPN oraz sądowej kontroli decyzji tego organu administracji publicznej.

Chociaż w badanej sprawie wzorzec kontroli art. 32 ust. 4, 6 oraz 8 ustawy o IPN został ujęty szerzej aniżeli w sprawie zakończonej wyrokiem z 20 października 2010 r., zapadłym w sprawie toczącej się pod sygn. P 37/09, istota zgłoszonego zarzutu jest tożsama.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że problem, którego dotyczą zarzuty zgłoszone w badanej skardze konstytucyjnej Henryka Grynberga, został już rozstrzygnięty wskazanym powyżej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09. Z tej przyczyny w badanej sprawie w odniesieniu do zarzutów dotyczących art. 32 ust. 4, 6 oraz 8 ustawy o IPN nie aktualizuje się dyspozycja wynikająca z art. 39 ust. 3 ustawy o TK.

6. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny zobowiązany jest rozważyć, czy wydanie orzeczenia w toczącym się przed nim postępowaniu nie jest zbędne lub niedopuszczalne. W razie stwierdzenia negatywnej przesłanki procesowej Trybunał Konstytucyjny umarza toczące się przed nim postępowanie.

Trybunał Konstytucyjny, na każdym etapie postępowania, bada zatem, czy nie zachodzi negatywna przesłanka procesowa wyłączająca dopuszczalność merytorycznej oceny zgłoszonych zarzutów, skutkująca obligatoryjnym umorzeniem postępowania (por. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego: z 14 grudnia 1999 r., sygn. SK 15/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 169; z 5 grudnia 2001 r., sygn. K 31/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 269; z 21 października 2003 r., sygn. SK 41/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 89; z 30 maja 2007 r., sygn. SK 67/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 64 oraz z 20 grudnia 2007 r., sygn. SK 67/05, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 168).

W badanej sprawie nie ma podstaw do umorzenia postępowania ze względu na nakaz wynikający z zasady res iudicata. Wymaga ona bowiem tożsamości zarówno przedmiotowej, jak i podmiotowej środka inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Zgodnie jednak z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza, że uprzednie rozpoznanie kwestii konstytucyjności określonego przepisu prawnego (normy prawnej) z tym samym wzorcem kontroli (z tymi samymi wzorcami kontroli) jest prawnie irrelewantne. W takim wypadku aktualizuje się bowiem nakaz płynący z zasady ne bis in idem, rozumianej z uwzględnieniem specyfiki postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (por. postanowienie TK z 9 stycznia 2007 r., sygn. SK 21/06, OTK ZU nr 1/A/2007, poz. 4 oraz powoływane tam wcześniejsze orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zob. także postanowienie TK z 15 kwietnia 2009 r., sygn. SK 44/08, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 59).

Zasada ne bis in idem nakłada na Trybunał Konstytucyjny obowiązek dokonania w kategoriach pragmatycznych oceny celowości prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która już została jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta.

Mając na uwadze tę okoliczność, że problem konstytucyjny, którego dotyczą zarzuty zgłoszone w skardze konstytucyjnej Henryka Grynberga, został już rozstrzygnięty wskazanym powyżej wyrokiem o sygn. P 37/09, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w badanej sprawie aktualizuje się negatywna przesłanka procesowa zbędności orzekania ze względu na wcześniej zapadłe orzeczenie (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

Trybunał Konstytucyjny stwierdza ponadto, że ustawą zmieniającą, która weszła w życie 27 maja 2010 r., ustawodawca dokonał zmian w przepisach zakwestionowanych przez skarżącego w kierunku realizującym oczekiwania skarżącego co do wymogów, jakie w świetle gwarancji konstytucyjnych zaskarżone przepisy powinny spełniać. Ta okoliczność również stanowi podstawę umorzenia postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK). Z przyczyn wskazanych powyżej w sprawie nie zachodzi potrzeba wydania orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia ze względu na konieczność ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego. W badanej sprawie, odmiennie aniżeli w sprawie rozstrzygniętej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, nie aktualizuje się dyspozycja art. 39 ust. 3 ustawy o TK.

Postępowanie w rozpoznawanej sprawie podlega umorzeniu ze względu na zbieg dwóch negatywnych przesłanek procesowych wyłączających dopuszczalność merytorycznego badania zarzutów podniesionych przez skarżącego.

Ze względu na powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.