1. Postanowieniem z 3 marca 2009 r., sygn. akt XVII K 7/09, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, Wydział XVII Grodzki (dalej: pytający sąd), wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy: 1) art. 42 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej k.k.) w zakresie, w jakim przewiduje obligatoryjne orzeczenie przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w wypadku popełnienia przez osobę uczestniczącą w ruchu, skazaną za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnione w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub ze zbiegnięciem z miejsca zdarzenia także w odniesieniu do tych sprawców, którzy w czasie czynu nie prowadzili pojazdu mechanicznego, jest zgody z art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 ust. 1, art. 52 ust. 1 i art. 65 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji oraz 2) czy art. 43 § 1 pkt 1 w związku z art. 39 pkt 3 k.k. w zakresie, w jakim za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. dopuszcza możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów na okres do lat 10, jest zgodny z art. 31 ust. 3 w związku z art. 52 ust. 1 i art. 65 ust. 1 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym: 31 grudnia 2008 r. wpłynął do sądu pytającego akt oskarżenia przeciwko oskarżonemu o czyn z art. 178a § 2 k.k., w związku z zarzutem, że 3 sierpnia 2008 r. w Łodzi kierował rikszą po drodze publicznej, znajdując się w stanie nietrzeźwości 0,61 mg/l alkoholu w wydychanym powietrzu. Jak wskazał pytający sąd oskarżony był dotąd osobą niekaraną, przyznał się do winy, a także wyraził skruchę. Sąd postanowił wystąpić z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego przed wyznaczeniem pierwszego terminu rozprawy.

Wątpliwości sądu pytającego związane są, w pierwszej kolejności, z treścią art. 42 § 2 k.k., który nakazuje orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w art. 42 § 1 k.k. był pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, art. 174 oraz art. 177. Każdy z powyższych zakazów orzeka się na czas od roku do lat 10 (art. 43 § 1 pkt 1 K.k. w związku z art. 39 pkt 3 k.k.). Przyjęcie takiego kształtu regulacji sprawia, że w wypadku przestępstwa z art. 178a § 2 k.k., np. sprawca prowadzący rower, zostaje również pozbawiony prawa prowadzenia pojazdów mechanicznych. Przy czym w art. 42 k.k. zakaz prowadzenia pojazdów niemechanicznych określono jedynie fakultatywnie (§ 1), obligatoryjne jest natomiast orzeczenie prowadzenia takiego rodzaju pojazdu, którego sprawca w ogóle w czasie popełnienia czynu nie prowadził.

Pytający sąd przedstawił w pytaniu przyjęte w orzecznictwie sposoby interpretacji art. 42 § 2 k.k., wskazując jednocześnie, że teoretycznie możliwa jest taka wykładnia celowościowa skarżonego przepisu, która prowadzi do wniosku, że przepis ten w odniesieniu do art. 178a § 2 k.k. nie ma zastosowania, gdyż do czynów z art. 178a § 1-2 k.k. stosuje się wyłącznie art. 42 § 1 k.k. W ocenie sądu pytającego, przyjęcie wskazanego rozumienia tego przepisu sprawia, że problem zgodności z Konstytucją art. 42 § 2 k.k. w ogóle nie występuje. Do wyobrażenia jest zaś, zdaniem sądu pytającego, wydanie przez Trybunał orzeczenia zakresowego o niekonstytucyjności art. 42 § 2 k.k., ale jedynie w zakresie dotychczas powszechnie przyjmowanej wykładni normy prawnokarnej. Jednocześnie jednak podana analiza dotychczasowego dorobku doktryny prawa karnego i orzecznictwa Sądu Najwyższego, w zakresie art. 42 § 2 k.k. i jego obligatoryjności, wskazuje, że jest on na tyle jasny, iż jakakolwiek jego wykładnia, odmienna od wykładni językowej, jest generalnie odrzucana (por. postanowienie SN z 25 października 2007 r., sygn. akt I KZP 32/07, OSNKW nr 12/2007, poz. 89). To sprawia, że nie jest aprobowane odwoływanie się do wykładni celowościowej dla uzasadniania nieorzekania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych za zachowania z art. 178a § 2 k.k. Próbą ominięcia negatywnych konsekwencji płynących z powszechnej wykładni art. 42 § 2 k.k. jest orzekanie w odniesieniu do sprawcy czynu z art. 178a § 2 k.k. zakazu prowadzenia pojazdu mechanicznego takiego rodzaju, którym sprawca się w ogóle nie porusza i potrzeba poruszania się nim nie zaistnieje w przyszłości (np. łódź motorowa). Zdaniem sądu pytającego, skarżony przepis powoduje nadmierne represjonowanie pijanych kierowców pojazdów niemechanicznych, np. rowerzystów. Dodatkowo wątpliwości budzi, zdaniem sądu pytającego, art. 43 § 1 w związku z art. 39 ust. 3 k.k., zgodnie z którym środki karne, w tym zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, orzeka się w latach – od roku do lat 10.

W uzasadnieniu pytania prawnego, odnosząc się do przyjętych w pytaniu wzorców kontroli, sąd wskazał na pogląd, że art. 31 ust. 3 Konstytucji nie może być samoistną podstawą skargi konstytucyjnej, albowiem przepis ten nie proklamuje wolności ani praw człowieka i obywatela. Odnosząc się do art. 52 ust. 1 Konstytucji pytający sąd przyjął, że zasadniczym celem każdego zakazu prowadzenia pojazdów jest wyeliminowanie sprawcy z danej sfery ruchu w zakresie, w jakim orzeczony jest zakaz, co, jego zdaniem, stoi w sprzeczności z konstytucyjnie zagwarantowaną swobodą poruszania się po terytorium RP. Zgodnie z przyjętą interpretacją art. 52 ust. 1 Konstytucji, obejmuje ona nie tylko możliwość nieskrępowanego przemieszczania się przez obywatela po terytorium całego kraju, ale także sposób tego przemieszczania. Wskazany wzorzec, zdaniem sądu pytającego, obejmuje więc swobodę osobistego kierowania rowerem na terytorium RP.

Odnosząc się do art. 64 ust. 1 Konstytucji, pytający sąd wskazał, że orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdu wiąże się z zatrzymaniem prawa jazdy oraz koniecznością ponownego poddwania się kontrolnemu sprawdzeniu kwalifikacji. To natomiast równoznaczne jest z obowiązkiem poniesienia określonych wydatków, w szczególności związanych z opłatą za ponowne przystąpienie do egzaminu, co godzi w chronione konstytucyjnie prawo własności. Naruszenie wolności wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1 Konstytucji), zdaniem sądu pytającego, wynika z sytuacji osoby, w jakiej znalazła się ona na skutek wyroku. W wypadku kierowców zawodowych wiązać się to będzie z faktycznym pozbawieniem możliwości wykonywania zawodu, zaś w odniesieniu do osób niezajmujących się tym zawodowo, ale pragnących uczynić to w nieodległej przyszłości, pokrywającej się z okresem trwania zakazu, wiązać się będzie z wyłączeniem prawnej możliwości podjęcia pracy w charakterze kierowcy zawodowego w okresie obowiązywania zakazu.

Wskazane wolności konstytucyjne zostały, w ocenie sądu pytającego, ograniczone w sposób naruszający art. 31 ust. 3 Konstytucji. Kwestionowana regulacja narusza również art. 2 Konstytucji, w szczególności poprzez takie sformułowanie, naruszające wymogi prawidłowej legislacji, które pozwala na rozbieżną interpretację przepisów o środku karnym zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Przyjęte rozwiązanie legislacyjne może paradoksalnie prowadzić do bardziej surowego karania sprawców czynów z art. 178a § 2 k.k., aniżeli sprawców, którzy popełnili przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., czy art. 177 § 1 k.k., generalnie uznane za bardziej społecznie szkodliwe. Pytający sąd posłużył się przykładem, że mogą się zdarzyć „takie sytuacje, gdy sprawca w czasie czynu wyczerpującego dyspozycję art. 178a § 2 k.k. miał świadomość swojego stanu nietrzeźwości, ale – aby zminimalizować zagrożenie dla ruchu kołowego i pieszych – zamiast prowadzić samochód, zdecydował się pozostawić w domu pojazd mechaniczny i poprzestać jedynie na stwarzaniu mniejszego zagrożenia poprzez kierowanie rowerem. Będą także przypadki, gdy sprawca czynu z art. 178a § 2 k.k. nie zdradzał w czasie czynu, czy nawet generalnie nie zdradza, swoim zachowaniem jakiegokolwiek zamiaru stwarzania niebezpieczeństwa dla ruchu drogowego związanego z prowadzeniem pojazdów mechanicznych (nie posiada uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych, nie posiada samochodu, którym mógłby się nawet poruszać, czy wręcz faktycznie nie umie nawet prowadzić takiego pojazdu)”. W takich wypadkach, w ocenie sądu pytającego, pojawia się uzasadniona wątpliwość stosowania wobec niego środka karnego na podstawie art. 42 § 2 k.k. W związku z tym pytający sąd opowiedział się za takim ukształtowaniem tego przepisu, który pozwalałby na fakultatywne orzekanie o zakazie prowadzenia pojazdów mechanicznych w wypadkach, o których mowa w art. 178a § 2 k.k.

2. Pismem z 28 sierpnia 2009 r. stanowisko przedstawił Marszałek Sejmu, wnosząc o stwierdzenie, że art. 42 § 2 k.k. w zakresie, w jakim przewiduje obligatoryjne orzeczenie przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w wypadku popełnienia przez osobę uczestniczącą w ruchu, skazaną za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnione w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub ze zbiegnięciem z miejsca zdarzenia, w odniesieniu do tych sprawców, którzy w czasie czynu prowadzili pojazd inny niż mechaniczny, jest zgodny z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji i nie jest niezgodny z art. 52 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz że art. 43 § 1 pkt 1 w związku z art. 39 pkt 3 k.k. w zakresie, w jakim za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. dopuszcza możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów na okres 10 lat, jest zgodny z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji i nie jest niezgodny z art. 52 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Marszałek Sejmu przyjął, że zarzuty sądu pytającego skierowane w odniesieniu do art. 42 § 2 k.k. w niniejszej sprawie nie dotyczą kwestii związania sądu sankcją bezwzględnie oznaczoną, ale nadmiernej dolegliwości środka karnego stosowanego wobec sprawcy, który w chwili popełnienia czynu, będąc w stanie nietrzeźwości, kierował pojazdem innym niż mechaniczny. W szczególności Marszałek Sejmu wskazał, że art. 42 § 2 k.k. nie ma charakteru sankcji bezwzględnie oznaczonej – zgodnie z art. 43 § 1 pkt 1 w związku z art. 39 pkt 3 k.k. zakaz prowadzenia pojazdów, o których mowa w art. 42 § 2, może zostać orzeczony od roku do 10 lat. W tym kontekście nie ma podstaw, by podnosić zarzut, że sądy zostały pozbawione możliwości wymierzania kary, która odpowiadałaby charakterowi i okolicznościom czynu oraz właściwościom osobistym sprawcy. Ponadto, zdaniem Marszałka Sejmu, badaniu dopuszczalności posługiwania się przez ustawodawcę sankcją bezwzględnie oznaczoną powinny towarzyszyć odmienne, niepowołane w pytaniu prawnym, wzorce konstytucyjne. Wreszcie, z treści pytania prawnego wynika, że sąd ten kwestionuje raczej zbyt dużą rozpiętość ram czasowych, w jakich sąd, indywidualizując następstwa prawne wobec oskarżonego, orzeka środek karny – zakaz prowadzenia pojazdów, a ściślej górną granicę zagrożenia (do 10 lat).

Odnosząc się do powołanych wzorców konstytucyjnych, Marszałek Sejmu uznał, że w świetle zrekonstruowanego przez Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie sensu normatywnego wolności poruszania się po terytorium RP, art. 52 ust. 1 Konstytucji nie zawiera takich treści, które mogłyby stanowić punkt odniesienia dla kontroli zakwestionowanego art. 42 § 2 k.k. W odniesieniu do art. 64 ust. 1 Konstytucji przyjął, że jakkolwiek opłata za kontrolne sprawdzenie kwalifikacji ma charakter świadczenia przymusowego, to samo wystąpienie o przywrócenie uprawnienia do kierowania pojazdem znajduje się w sferze swobodnego uznania osoby, której dotyczy. Marszałek Sejmu podkreślił przy tym, że obciążenie finansowe związane z koniecznością poddania się przez skazanego kierowcę kontrolnemu sprawdzeniu kwalifikacji oraz otrzymaniem nowego dokumentu prawa jazdy nie stanowi elementu kary, ani nawet elementu składowego środka karnego, tylko pośredni skutek zastosowania tego ostatniego. W związku z tym uznał, że art. 42 § 2 k.k. jest zgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zdaniem Marszałka Sejmu, kwestionowany art. 42 § 2 k.k. jest również zgodny z wzorcem z art. 65 ust. 1 Konstytucji, chociażby ze względu na funkcję, którą ustawodawca przypisał zakazowi prowadzenia pojazdów mechanicznych, orzekanemu w wypadku popełnienia przez osobę uczestniczącą w ruchu, skazaną za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnione w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub ze zbiegnięciem z miejsca zdarzenia, także w odniesieniu do tych sprawców, którzy w czasie czynu nie prowadzili pojazdu mechanicznego. Za dopuszczalnością ograniczania dostępu do określonych zawodów osób karanych, szczególnie wówczas, gdy rodzaj (typ) popełnionego przestępstwa pozostaje relewantny z punktu widzenia wymogów stawianych danej grupie zawodowej, przemawia dbałość o interes publiczny. Zakaz prowadzenia pojazdów jest bowiem środkiem o charakterze głównie prewencyjnym, stanowiącym jedno z narzędzi walki z przestępczością drogową.

W ocenie Marszałka Sejmu, nie do utrzymania jest również zarzut niezgodności z zasadą należytej określoności prawa wywodzonej z art. 2 Konstytucji w sytuacji, gdy przepisowi o nieprecyzyjnym brzmieniu, którego wykładnia abstrakcyjna mogła prowadzić do uzyskania rozbieżnych lub niepewnych rezultatów, nadany został jednoznaczny sens normatywny (na który wskazuje pytający sąd), gdyż jego treść jest trwale i jednolicie odczytywana w praktyce działania organów stosujących prawo. W związku z tym art. 42 § 2 k.k. w kwestionowanym zakresie jest zgodny z zasadą należytej określoności prawa wywodzoną z art. 2 Konstytucji.

Przechodząc do oceny zgodności art. 43 § 1 pkt 1 w zw. z art. 39 pkt 3 k.k. Marszałek Sejmu zauważył, że zarzuty sformułowane w pytaniu prawnym skupiają się wokół kwestii dolegliwości zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, orzekanego na okres nawet do 10 lat w stosunku do osoby, która dopuściła się przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, prowadząc pojazd innego rodzaju (np. rower). Odnosząc się do tak zdefiniowanego problemu, Marszałek Sejmu przyjął, powołując się na statystyki dotyczące nietrzeźwych uczestników ruchu drogowego, że dalsze obowiązywanie regulacji prawnokarnej stanowiącej przedmiot kontroli w niniejszej sprawie wydaje się być racjonalne i konieczne. Odnosząc się do proporcjonalności ograniczenia zauważył, że sądy mają możliwość uwzględnienia zróżnicowanych czynników przy kształtowaniu ram czasowych zakazu prowadzenia pojazdów w konkretnych sprawach, dzięki czemu ich dolegliwość może być dostosowana do nakazów i ograniczeń płynących z zasady proporcjonalności. Te okoliczności przesądzają, zdaniem Marszałka, o zgodności kwestionowanej regulacji z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W odniesieniu do art. 52 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Marszałek przypomniał wcześniejsze argumenty dotyczące nieadekwatności wzorca kontroli dla regulacji dotyczącej zakazu prowadzenia pojazdów.

3. Postanowieniem z 21 października 2009 r., sygn. akt XVII K 732/09, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, Wydział XVII Grodzki (dalej: pytający sąd), wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy: 1) art. 42 § 2 k.k. w zakresie, w jakim przewiduje obligatoryjne orzeczenie przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w wypadku popełnienia przez osobę uczestniczącą w ruchu, skazaną za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnione w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub ze zbiegnięciem z miejsca zdarzenia także w odniesieniu do kierujących rowerami, jest zgodny z art. 10 ust. 1 i 2, art. 175 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz 2) czy art. 43 § 1 w związku z art. 39 pkt 3 k.k. w zakresie, w jakim za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. dopuszcza możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów na okres do lat 10, jest zgodny z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym: 1 września 2009 r. Robert Orzechowski kierował rowerem w ruchu lądowym po drodze publicznej znajdując się w wydymanym powietrzu. Oskarżony przyznał się do winy.

W uzasadnieniu pytający sąd podtrzymał swoją argumentację przedstawioną w pytaniu prawnym z 3 marca 2009 r. Odnosząc się do wzorca z art. 47 Konstytucji, sąd przyjął, że nie sposób wyłączyć z jego zakresu prawa każdej jednostki do decydowania czy chce ona poruszać się w życiu pieszo, rowerem, czy pojazdami mechanicznymi, a jeśli tymi ostatnimi – to jakim ich rodzajem (samolotem, motocyklem, samochodem, samochodem ciężarowym, etc.) i w jakim charakterze (kierowcy czy pasażera). Z tego względu pytający sąd przyjął, że orzeczony przez sąd zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych będzie ograniczać obywatela w wolności decydowania o swoim życiu osobistym. Jednocześnie pytający sąd, odnosząc się do kwestii konstytucyjności istniejącej dysproporcji pomiędzy niewielką wysokością ustawowego zagrożenia wynikającego z sankcji art. 178a § 2 k.k., a treścią art. 43 § 1 pkt 1 w związku z art. 39 pkt 3 k.k., w którym to przepisie dopuszcza się możliwość orzeczenia za to przestępstwo zakazów prowadzenia pojazdów mechanicznych i niemechanicznych aż na 10 lat, stwierdził, że nie można tego traktować w kategoriach naruszenia zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji), albowiem powyższa zasada koncentruje się na nierównym potraktowaniu podmiotów podobnych, a nie na równym potraktowaniu podmiotów odmiennych. Tego typu sytuacja narusza jednak zasadę sprawiedliwości, wynikającą z art. 2 Konstytucji.

Z uwagi na tożsamość przedmiotu pytań prawnych Prezes Trybunału Konstytucyjnego 9 grudnia 2009 r. zarządził łączne ich rozpoznanie pod wspólną sygnaturą akt P 24/09.

4. Pismem z 4 lutego 2010 r. stanowisko przedstawił Prokurator Generalny, w którym wniósł o uznanie art. 42 § 2 k.k. w zakresie, w jakim różnicuje traktowanie sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, popełnionych w stanie nietrzeźwości przez kierujących pojazdami mechanicznymi oraz pojazdami innymi niż mechaniczne, przez to, że nakazuje automatyczne orzekanie wobec kierujących w tym stanie pojazdem innym niż mechaniczny także zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji (wynikającą z tej normy zasadą sprawiedliwości społecznej). Ponadto Prokurator Generalny przyjął, że na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) postępowanie w pozostałym zakresie podlega umorzeniu. W uzasadnieniu Prokurator przyjął, że podstawowym, a zarazem adekwatnym wzorcem kontroli konstytucyjności zaskarżonego w omawianej sprawie przepisu powinien być art. 32 ust. 1 Konstytucji, wyrażający zasadę równości (który nie został powołany w pytaniach prawnych, ale w odpowiedzi sądu pytającego na stanowisko Sejmu z 23 września 2009 r.), oraz art. 2 Konstytucji. Sądy pytające przyjęły w szczególności, że kierujący pojazdami mechanicznymi i niemechanicznymi są, w świetle prawa o ruchu drogowym, uczestnikami ruchu drogowego, a dodatkową cechą wyróżniającą ich wśród innych uczestników ruchu (np. pieszych), a zarazem kwalifikującą do klasy podmiotów podobnych, jest kierowanie pojazdem. Wychodząc z tego założenia, Prokurator Generalny stwierdził, że nierówne, na gruncie praktyki orzeczniczej dotyczącej kwestionowanego art. 42 § 2 k.k., korespondującej z jego brzmieniem, traktowanie podmiotów podobnych, jakimi są kierujący pojazdami (mechanicznymi i niemechanicznymi), nie znajduje uzasadnienia. Przekonywującym argumentem nie może być w szczególności potrzeba eliminacji z ruchu nietrzeźwych kierujących pojazdami niemechanicznymi także przez orzekanie w stosunku do nich zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych – automatycznie, bez uwzględnienia okoliczności popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, stopnia winy, szkodliwości społecznej czynu, jego następstw oraz właściwości i warunków osobistych sprawcy. Z tych względów Prokurator Generalny przyjął, że art. 42 § 2 k.k. w kwestionowanym zakresie jest niezgodny z art. 32 ust. 2 oraz art. 2 Konstytucji. Jednocześnie Prokurator przyjął orzekanie w pozostałym zakresie za zbędne, w szczególności, że pozostałe wzorce budzą wątpliwości co do ich adekwatności, zaś orzeczenie o niezgodności zaskarżonego przepisu z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji w zakresie wskazanym w obu pytaniach prawnych, pozwoli na osiągnięcie celu, jaki przyświeca pytaniom prawnym w niniejszej sprawie.

Odnosząc się do art. 43 § 1 pkt 1 k.k., Prokurator Generalny nie podzielił argumentacji sądów pytających, która w jego ocenie dotyczy sfery stosowania prawa, wyłączonej spod kognicji Trybunału Konstytucyjnego. Niepoprawność przyjętego rozumowania sprowadza się do następujących kwestii: 1) wniosek prokuratora w przedmiocie wymiaru kary i środka karnego nie wiąże sądu; 2) znaczna rozpiętość okresu, na jaki może być wymierzony środek karny, przeczy ewentualnej tezie o sztywności tego środka; 3) możliwość orzekania środka karnego na okres od roku do lat 10, w zależności od okoliczności sprawy, nie krępuje wymiaru sprawiedliwości sprawowanego przez sądy, lecz przeciwnie – zwiększa swobodę orzekania; 4) orzeczenie środka karnego w górnym pułapie tego okresu jest wyborem sądu, a nie nakazem ustawodawcy. Z tych względów Prokurator Generalny przyjął, że oba pytania prawne w zakresie dotyczącym art. 43 § 1 pkt 1 w związku z art. 39 pkt 3 k.k. pozbawione są przesłanki funkcjonalnej, co skutkować powinno ich umorzeniem ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

5. Pismem z 24 lutego 2010 r. stanowisko w sprawie pytania prawnego z 21 października 2009 r. przedstawił Marszałek Sejmu, wnosząc o stwierdzenie, że art. 42 § 2 k.k. w zakresie, w jakim obliguje sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wobec kierującego rowerem, skazanego za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, popełnione w stanie nietrzeźwości, jest zgodny z art. 10 ust. 1 i 2, art. 175 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz że art. 43 § 1 pkt 1 w związku z art. 39 pkt 3 w zakresie, w jakim za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. przewiduje możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów na okres do lat 10, jest zgodny z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji. Ponadto na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK Marszałek wniósł o umorzenie postępowania w pozostałym zakresie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Jednocześnie Marszałek Sejmu zmodyfikował przedłożone wcześniej stanowisko z 28 sierpnia 2009 r. w ten sposób, że na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK wniósł o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku w zakresie, w jakim art. 42 § 2 k.k. obliguje sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wobec kierującego pojazdem niemechanicznym, skazanego za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, popełnione pod wpływem środka odurzającego lub ze zbiegnięciem z miejsca zdarzenia.

W uzasadnieniu Marszałek Sejmu wskazał, że w odniesieniu do art. 42 § 2 k.k. nie została spełniona przesłanka funkcjonalna. Zdaniem Marszałka pytanie sądu, aby odpowiadać tej przesłance, powinno dotyczyć wyłącznie problemu obligatoryjnego orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wobec kierującego rowerem, skazanego za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, popełnione w stanie nietrzeźwości. Od wyjaśnienia wątpliwości co do konstytucyjności pozostałych przesłanek szczegółowych obligatoryjnego orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, o których mowa w art. 42 § 2 k.k., nie zależy bowiem rozstrzygnięcie toczącej się przed sądem pytającym sprawy. W tym więc zakresie postępowanie powinno zostać umorzone ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

W ocenie Marszałka Sejmu, na tle art. 42 § 2 k.k. nie mamy do czynienia z sankcją bezwzględnie oznaczoną. Co więcej, szczegółowa analiza tego przepisu z uwzględnieniem kontekstu systemowego prowadzi do wniosku, iż nie doprowadził on do takiego skrępowania sądu, które należałoby uznać za niekonstytucyjne. Ponadto wprowadzenie przez ustawodawcę w art. 42 § 2 k.k. obowiązku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych ogranicza swobodę sądu w zakresie wymiaru unormowanego w tym przepisie środka karnego. Trzeba mieć jednak na uwadze, że o ile sąd ma obowiązek orzec ten środek, to jednocześnie dysponuje znaczną swobodą w zakresie jego konkretyzacji. To z kolei pozwala na dostosowanie tego środka do indywidualnych okoliczności sprawy i tym samym wymierzenie go w sposób racjonalny i sprawiedliwy. Swoboda sądu w zakresie konkretyzacji zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych ulega jeszcze większemu poszerzeniu z uwagi na unormowane w kodeksie karnym instytucje warunkowego umorzenia postępowania karnego i odstąpienia od wymierzenia środka karnego. Podsumowując, zdaniem Marszałka Sejmu, art. 42 § 2 k.k. w zakresie, w jakim obliguje sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wobec kierującego rowerem, skazanego za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, popełnione w stanie nietrzeźwości, jest zgodny z art. 10 ust. 1 i 2, art. 175 ust. 1 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 47 Konstytucji, Marszałek Sejmu przypomniał swoje stanowisko wyrażone w piśmie z 28 sierpnia 2009 r., jednocześnie krytycznie odniósł się do przekonania sądu pytającego, że najbardziej racjonalne byłoby orzekanie zakazu prowadzenia takiego rodzaju pojazdu, którym kierował nietrzeźwy sprawca przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Należy mieć na uwadze, że z punktu widzenia funkcji prewencyjnej omawianego środka karnego jest rzeczą drugorzędną, jakim pojazdem kierował nietrzeźwy sprawca. Najważniejsze jest bowiem to, że – będąc w stanie nietrzeźwości – podjął on decyzję o uczestnictwie w ruchu, łamiąc tym samym podstawowe zasady jego bezpieczeństwa. Złamanie tych zasad rodzi zaś negatywną prognozę na przyszłość, która dotyczy osoby sprawcy i nie jest związana wyłącznie z określonym rodzajem pojazdu.

6. Marszałek Sejmu, pismem z 13 maja 2011 r. zmodyfikował stanowiska w sprawie połączonych pytań prawnych z 3 marca 2009 r. oraz 21 października 2009 r., wnosząc o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. W uzasadnieniu wskazał, że w wyniku nowelizacji art. 42 § 2 k.k. rozszerzeniu uległ zakres przedmiotowy zakazu prowadzenia pojazdów orzekanego na podstawie tego przepisu, co z kolei wpłynęło na możliwość większej indywidualizacji omawianego środka karnego. Art. 42 § 2 k.k. w nowym brzmieniu przewiduje sankcję względniejszą dla sprawy, wobec czego jego dotychczasowa treść normatywna definitywnie utraciła moc obowiązującą. W ocenie Marszałka, przy porównywaniu ustaw: „starej” i „nowej” nie jest jednak istotne, która z tych ustaw jest względniejsza „w ogóle”, lecz która może być za taką uznana w odniesieniu do wszystkich warunków określających odpowiedzialność sprawcy za przestępstwo. W konsekwencji nowelizacja z 25 listopada 2010 r. nie doprowadziła do utraty mocy obowiązującej kwestionowanego w pytaniach prawnych brzmienia przepisu, co sprawia, że art. 42 § 2 k.k. może być przedmiotem merytorycznego rozpoznania. Odnosząc się do art. 43 § 1 k.k., Marszałek Sejmu przyjął, że założenie przyjęte przez ustawodawcę w przepisach przejściowych przesądza o dalszym jego obowiązywaniu w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.

Zdaniem Marszałka Sejmu, zmiana zakwestionowanego art. 42 § 2 k.k. dokonana ustawą z dnia 25 listopada 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz. U. z 2011 r. Nr 17, poz. 78) stanowiła formę realizacji obowiązku wykonania sygnalizacji Trybunału (postanowienie z 5 maja 2009 r., sygn. S 2/09), ale także spełnienie postulatów sądów pytających. W tym stanie rzeczy Marszałek przyjął, że pytania prawne nie spełniają przesłanki funkcjonalnej nie tylko ze względów formalnych, ale również ze względu na fakt, że sądy powinny zastosować nowy przepis. Ponadto nadmienił, że równie istotne jest to, że aktualne brzmienie art. 42 § 2 k.k. wyłącza możliwość wywiedzenia z niego normy, której sądy pytające zarzucają niekonstytucyjność. W związku z tym, od odpowiedzi Trybunału na przedstawione w niniejszej sprawie pytania prawne nie zależy już rozstrzygnięcie spraw, na tle których były sformułowane wątpliwości konstytucyjne. Natomiast odnośnie art. 43 § 1 k.k., w ocenie Marszałka, decydujące znaczenie mają w tym zakresie przepisy przejściowe nowelizacji, na podstawie których art. 43 § 1 pkt 1 k.k. nie będzie mógł znaleźć zastosowania w sprawach zawisłych przed sądami pytającymi. Stwierdził przy tym, że możliwość wywiedzenia z jego nowego brzmienia takiej samej normy prawnej, jaką zawierał dotychczasowy, zakwestionowany art. 43 § 1 pkt 1 k.k. nie pozwala na utożsamianie obu tych przepisów w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Potencjalny wyrok stwierdzający niekonstytucyjność art. 43 § 1 pkt 1 k.k. przed nowelizacją mógłby wywrzeć skutki prawne względem obecnego art. 43 § 1 k.k., a w konsekwencji mieć wpływ na wynik postępowań sądowych prowadzonych przez pytające sądy. W związku z tym również w tym wypadku nie została spełniona przesłanka funkcjonalna. Co więcej, większość zarzutów skierowanych względem art. 43 § 1 pkt 1 k.k. miało sens jedynie wówczas, gdy zakaz prowadzenia pojazdów odczytywany był jako zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Powstała w niniejszej sprawie wątpliwość co do konstytucyjności dotyczyła art. 42 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.), w brzmieniu: „Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177”. Natomiast art. 42 § 1 k.k. stanowi, że „Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji”. Pytający sąd zakwestionował również art. 43 § 1 pkt 1 w związku z art. 39 pkt 3 k.k., na podstawie którego za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. sąd może orzec wskazany zakaz na czas od roku do lat 10. Sprawa zawisła przed sądem, na tle której powstała wątpliwość co do konstytucyjności wskazanych przepisów, dotyczyła rikszarza, który jechał po drodze publicznej, będąc w stanie nietrzeźwości (0,61 mg/l alkoholu w wydychanym powietrzu), a który został oskarżony o popełnienie przestępstwa z art. 178a § 2 k.k. Przepis ten stanowi: „Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania inny pojazd niż określony w § 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”. Natomiast wskazany art. 178a § 1 k.k. stosuje się do sytuacji, gdy sprawca prowadził pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym.

2. Trybunał Konstytucyjny zajmował się już problemem penalizacji czynu polegającego na kierowaniu rowerem w stanie nietrzeźwości. W sprawie o sygn. P 31/06 (postanowienie z 27 lutego 2008 r., OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 24) pytający sąd poddał w wątpliwość konstytucyjność art. 42 § 1 k.k., stanowiącego podstawę orzekania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdu określonego rodzaju w zakresie, w jakim zezwala na orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów, do kierowania którymi nie jest konieczne posiadanie uprawnień stwierdzonych przez upoważniony organ (w tym pojazdów „niemechanicznych”). Trybunał Konstytucyjny przyjął wówczas, że pytający sąd dążył raczej do dokonania abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności art. 42 § 1 k.k., a taka kontrola nie jest możliwa w trybie pytania prawnego, która to instytucja dotyczy wyłącznie kontroli konkretnej, co skutkowało umorzeniem postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

W wyroku z 7 kwietnia 2009 r. (sygn. P 7/08, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 46) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 178a § 2 k.k. jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. U podstaw połączonych we wskazanej sprawie pytań prawnych legło stwierdzenie, że art. 178a § 2 k.k. nierówno traktuje takich samych rodzajowo (poruszających się za pomocą mięśni) uczestników ruchu drogowego – to jest rowerzystów i pieszych. Zdaniem sądów pytających zachowanie nietrzeźwego pieszego oraz nietrzeźwego rowerzysty na drodze są w swej istocie podobne. W związku z tym art. 178a k.k., obejmujący tylko nietrzeźwych rowerzystów, zdaniem sądów inicjujących pytanie prawne w sprawie o sygn. P 7/08, wprowadzał dysproporcję między podmiotami, których zachowanie powoduje takie samo zagrożenie dla ruchu drogowego. Trybunał Konstytucyjny nie podzielił jednak przedstawionej argumentacji, wskazując, że nie miał w istocie cechy wspólnej łączącej rowerzystów i pieszych, a co za tym idzie art. 178a § 2 k.k. jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Postanowieniem z 5 maja 2009 r. (sygn. S 2/09, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 73) Trybunał Konstytucyjny postanowił w trybie art. 4 ust. 2 ustawy o TK przedstawić Sejmowi – w celu zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej – uwagi dotyczące niezbędności działań prawodawczych zmierzających do nowelizacji art. 42 § 2 k.k. Trybunał zaznaczył wykształcenie się powszechnej praktyki, którą zakwestionował sąd pytający, to znaczy praktyki orzekania wobec nietrzeźwych rowerzystów – obok kary – dwu sankcji dodatkowych: obligatoryjnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz – formalnie, fakultatywnego na podstawie art. 42 § 1 k.k., lecz w rzeczywistości orzekanego zawsze – zakazu jazdy rowerem, powołując w szczególności postanowienia Sądu Najwyższego z 11 października 2001 r. (sygn. akt I KZP 24/01, OSP nr 7-8/2002, poz. 110) i z 21 listopada 2001 r. (sygn. akt I KZP 27/01, OSNKW nr 1-2/2002, poz. 5), uchwałę SN z 26 września 2002 r. (sygn. akt I KZP 20/02, OSNKW nr 11-12/2002, poz. 92), wyrok SN z 6 lipca 2006 r. (sygn. akt IV KK 146/06, OSP nr 2/2007, poz. 18) oraz postanowienie SN z 29 sierpnia 2007 r. (sygn. akt I KZP 23/07, OSP nr 6/2008, poz. 59). Trybunał wskazał w sygnalizacji, że Sąd Najwyższy w postanowieniach z 11 października 2001 r. i 21 listopada 2001 r. rozstrzygnął zasadniczą, również dla niniejszego postępowania, kwestię, czy w razie skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 2 k.k. sąd zobowiązany jest – na podstawie art. 42 § 2 k.k. – orzec wobec sprawcy zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych lub pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, a zatem czy wspomniana podstawa prawna (art. 42 § 2 k.k.) ma również zastosowanie do sprawcy prowadzącego inny pojazd niż określony w art. 178a § 1 k.k., czyli np. rower. Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że obligatoryjne orzeczenie wspomnianego środka karnego z art. 42 § 2 k.k. następuje nie tylko wobec sprawcy prowadzącego pojazd mechaniczny, lecz również wobec sprawców, którzy prowadzili pojazdy inne niż mechaniczne, a także wobec każdego „uczestnika w ruchu”, a więc także i pieszego. Natomiast w uchwale z 26 września 2002 r. Sąd Najwyższy – rozwiewając wątpliwości sądów powszechnych – stwierdził, że „dopuszczalne jest orzeczenie na podstawie art. 42 § 1 k.k. zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, kierowanie którymi nie wymaga posiadania uprawnień stwierdzonych dokumentem wydanym przez upoważniony organ”, a więc m.in. roweru. W oparciu o wskazane orzeczenia, jak przyjął Trybunał w sygnalizacji, ugruntowana została praktyka orzekania przez sądy powszechne wobec nietrzeźwych rowerzystów dwóch środków karnych: 1) obligatoryjnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych (wszystkich lub określonego rodzaju) oraz 2) formalnie fakultatywnego, ale w rzeczywistości orzekanego zawsze, zakazu prowadzenia roweru. W konkluzji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „Kierowców pojazdów mechanicznych oraz kierowców pojazdów niemechanicznych, czyli m.in. rowerzystów łączy istotna z punktu widzenia regulacji prawnej cecha wspólna jaką jest kierowanie pojazdem. Kwestionowany przepis k.k. w kontekście jego stosowania wobec sprawców występku z art. 178a § 2 wraz z fakultatywnym środkiem karnym z art. 42 § 1 k.k. powoduje odstępstwo od zasady równości. (…) Nie można również zgodzić się z poglądem, że kumulacja środków karnych przewidzianych w art. 42 § 1 i 2 k.k. uzasadniona jest koniecznością realizacji celu penalnego oraz celu prewencyjnego środka karnego, jakim jest zakaz prowadzenia pojazdów” (sygn. S 2/09).

3. Decydującą kwestią dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie są zmiany legislacyjne, jakie nastąpiły po wniesieniu pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego. W szczególności nowe brzmienie uzyskał art. 42 § 2 k.k., który został zmieniony przez art. 1 ustawy z dnia 25 listopada 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz. U. Nr 17, poz. 78) z dniem 25 lutego 2011 r.: „Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa wymienionego w § 1 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177”. Można nadmienić, że nowe brzmienie uzyskał również art. 42 § 3 k.k., który został zmieniony przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 40, poz. 227, ze zm.) z dniem 1 lipca 2010 r.: „Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 lub w art. 355 § 2 był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami”. Z kolei art. 43 § 1 k.k. został znowelizowany przez art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589) z dniem 8 czerwca 2010 r.: „Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pozbawienie praw publicznych oraz zakazy wymienione w art. 39 pkt 2, 2d i 3 orzeka się w latach, od roku do lat 10, zakazy oraz obowiązek wymienione w art. 39 pkt 2a i 2b orzeka się w latach, od roku do lat 15, a zakaz wymieniony w art. 39 pkt 2c orzeka się w latach, od lat 2 do 6”. Zmiana tego ostatniego stanowiła wyłącznie zmianę redakcyjną, niewprowadzającą do obrotu prawnego nowej normy. Podobnie zmiana dokonana przez art. 5 pkt 3 ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842) zmieniająca art. 43 § 1 k.k. z dniem 1 sierpnia 2010 r.

Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że wątpliwości sądów w niniejszej sprawie związane były z dotychczasowym brzmieniem kwestionowanych przepisów, które przewidywały obligatoryjne orzekanie przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w wypadku popełnienia przez osobę uczestniczącą w ruchu, skazaną za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnione w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub ze zbiegnięciem z miejsca zdarzenia także w odniesieniu do tych sprawców, którzy w czasie czynu nie prowadzili pojazdu mechanicznego. W obecnym stanie prawnym, w związku z nowelizacją art. 42 § 2 k.k., sąd orzeka „zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju”, a nie jak było wcześniej „zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju”. Sąd może więc orzec w odniesieniu do nietrzeźwych rowerzystów zakaz jazdy rowerem, a nie jak było do tej pory zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nastąpiły więc istotne zmiany legislacyjne w zakresie objętym niniejszymi pytaniami prawnymi. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK Trybunał umarza postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Zmiana stanu prawnego nie przesądza jednak automatycznie o konieczności umorzenia postępowania, gdyż, zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy o TK, art. 39 ust. 1 pkt 3 tejże ustawy nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Należy zauważyć, że art. 4 § 1 k.k. stanowi, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. W związku z tym w niniejszej sprawie nie może być mowy o zastosowaniu art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Co więcej, nowelizacja art. 42 § 2 k.k. (zob. druk nr 3207, VI kadencja Sejmu) stanowiła wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do postanowienia sygnalizacyjnego Trybunału Konstytucyjnego z 5 maja 2009 r. (sygn. S 2/09).

Przechodząc do oceny zgodności art. 43 § 1 pkt 1 k.k. w związku z art. 39 pkt 3 k.k. Trybunał Konstytucyjny przyjął, że zarzuty sformułowane w pytaniach prawnych skupiają się wokół kwestii dolegliwości zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, orzekanego na okres nawet do 10 lat w stosunku do osoby, która dopuściła się przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, prowadząc pojazd innego rodzaju (np. rower). Jak trafnie przyjął Prokurator Generalny, zarzuty sądów pytających dotyczą więc stosowania prawa, które wyłączone jest spod kognicji Trybunału Konstytucyjnego. W szczególności wskazał on, że możliwość orzekania środka karnego na okres od roku do lat 10, w zależności od okoliczności sprawy, nie tylko krępuje wymiaru sprawiedliwości sprawowanego przez sądy, ale raczej zwiększa swobodę orzekania, zaś orzeczenie środka karnego w górnym pułapie tego okresu jest wyborem sądu, a nie nakazem ustawodawcy. Z tych względów, w ocenie Trybunału, oba pytania prawne w zakresie dotyczącym art. 43 § 1 pkt 1 k.k. w związku z art. 39 pkt 3 k.k. pozbawione są przesłanki funkcjonalnej, co skutkuje ich umorzeniem ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.