1. W skardze konstytucyjnej spółka Asklepios B.P. sp. z o.o. z siedzibą w Rzeszowie z 17 września 2008 r. zarzuciła niezgodność art. 479 8a § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Skarżąca dochodziła swoich praw w związku z postanowieniem Sądu Okręgowego w Rzeszowie z 12 czerwca 2008 r., sygn. akt VI Gz 147/07, oddalającym zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Rzeszowie z 6 listopada 2007 r. (sygn. akt V GNc 2296/07) odrzucające sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Powodem odrzucenia sprzeciwu było niedołączenie przez pełnomocnika skarżącej odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego. Rozpatrując zażalenie Sąd Okręgowy w Rzeszowie przedstawił w tej sprawie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości Sądowi Najwyższemu. Sąd Najwyższy podjął 2 kwietnia 2008 r. uchwałę, w której stwierdził, że niedołączenie do sprzeciwu odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego stanowi podstawę odrzucenia sprzeciwu na podstawie art. 4798a § 5 k.p.c.

W uzasadnieniu skargi wskazano, że kwestionowany przepis k.p.c. narusza w stosunku do pozwanego, przeciwko któremu wydano nakaz zapłaty w postępowaniu w sprawach gospodarczych, prawo do sądu i pośrednio pozbawia go prawa zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji. Stanowi również przejaw nierównego traktowania stron postępowania sądowego, ponieważ skutki braków formalnych pierwszego pisma procesowego są różne w przypadku powoda i pozwanego.

2. Pismem z 4 lutego 2009 r. swój udział w postępowaniu zgłosił Rzecznik Praw Obywatelskich, który wniósł o orzeczenie, że art. 4798a § 5 k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca sprzeciw od nakazu zapłaty, zawierający braki formalne, bez uprzedniego wezwania strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika do ich usunięcia, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.

Stanowisko Rzecznika zostało oparte na następujących argumentach. Sprawność wymiaru sprawiedliwości i szybkość postępowania sądowego nie mogą uzasadniać ograniczenia praw podmiotowych uczestników postępowania gwarantujących ochronę ich praw i interesów. Przedstawiając dotychczasowe orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Rzecznik wskazał, że pojęcie prawa do sądu oraz wnoszenia środków zaskarżenia zawiera w sobie wymóg realnego dostępu do środków zaskarżenia, a wszelkie ograniczenia praw procesowych stron nie powinny mieć charakteru arbitralnego. Rygoryzm formalny w stosunku do pism procesowych wniesionych przez adwokatów lub radców jest nieuzasadniony, ponieważ wypacza prawo do poszukiwania profesjonalnej pomocy prawnej i stanowi naruszenie zasady równości.

3. Pismem z 2 kwietnia 2009 r. stanowisko w sprawie przedstawił Marszałek Sejmu, którego zdaniem art. 479 8a § 5 k.p.c., jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Natomiast w zakresie badania zgodności z art. 2 oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji Marszałek wniósł o umorzenie postępowania z powodu niedopuszczalności wydania wyroku. W uzasadnieniu stanowiska Marszałka wskazano, że wprowadzony przez art. 4798a § 5 k.p.c. skutek w postaci odrzucenia sprzeciwu od nakazu zapłaty z powodu niezachowania warunków formalnych bez możliwości ich uzupełnienia lub poprawienia narusza zarówno prawo do sądu, jak i prawo do dwuinstancyjności postępowania. Nadmierne utrudnienie wniesienia sprzeciwu stanowi również naruszenie zasady proporcjonalności zawartej w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Kwestionowany przepis był już przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. SK 28/08. Wyrokiem z 15 kwietnia 2009 r. Trybunał uznał, że art. 4798a § 5 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), dodany ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 235, poz. 1699), w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewiduje, że sąd odrzuca zawierające braki formalne zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, wniesione przez przedsiębiorcę reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do ich uzupełnienia, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 oraz z art. 78 Konstytucji. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw Nr 67, poz. 571 z 5 maja 2009 r. i z tą datą zaskarżony przepis stracił moc obowiązującą w zakresie określonym przez Trybunał.

Jakkolwiek zarzut skargi w niniejszej sprawie obejmuje cały § 5 art. 4798a k.p.c., to z treści uzasadnienia wynika, że jest tożsamy przedmiotowo z zakresem sprawy o sygn. SK 28/08. Skarżąca swoje zarzuty opiera na fakcie odrzucenia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym wniesionego przez profesjonalnego pełnomocnika.

Jako jeden z wzorców kontroli wskazany został w niniejszej sprawie art. 2 Konstytucji w aspekcie naruszenia przez kwestionowany przepis k.p.c. zasad prawidłowej legislacji wypływających z zasady ochrony zaufania obywatela do państwa. Skarżąca przedstawiając zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji nie powiązała go jednak z żadnym z konstytucyjnych praw i wolności, czego wymaga art. 79 ust. 1 Konstytucji. Dlatego merytoryczne rozpatrzenie skargi w tym zakresie jest niedopuszczalne.

Należy zwrócić również uwagę, że kwestionowany art. 4798a k.p.c. przestanie obowiązywać w całości od 1 lipca 2009 r., na podstawie art. 1 pkt 10 w związku z art. 9 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571).

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia w danej sprawie jest zbędne lub niedopuszczalne. Przesądza o tym wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata (zob. postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., sygn. K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172). Zachodzi ona w wypadku tożsamości podmiotowej, jak i przedmiotowej sprawy uprzednio zawisłej i osądzonej przez Trybunał. W sytuacji wystąpienia jedynie tożsamości przedmiotowej, a więc wówczas, gdy kwestia niekonstytucyjności przepisu została ostatecznie rozstrzygnięta, zachodzi przesłanka ne bis in idem – prowadząca do uznania orzekania za zbędne (zob. postanowienie TK z 27 czerwca 2007 r., sygn. SK 47/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 71 i powołane tam orzeczenia).

Biorąc pod uwagę, że przedmiot niniejszej sprawy jest zbieżny z materią, co do której Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się w wyroku z 15 kwietnia 2009 r., sygn. SK 28/08, postępowanie w niniejszej sprawie należało umorzyć ze względu na zbędność wydania wyroku.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.