Pełnomocnicy skarżących wraz ze złożeniem skargi konstytucyjnej wystąpili z wnioskiem o zasądzenie na rzecz skarżących zwrotu kosztów postępowania przed Trybunałem według norm przepisanych na podstawie art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 29 listopada 2010 r. umorzył postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o TK ze względu na zbędność wydania wyroku.

Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o TK Trybunał Konstytucyjny orzeka zwrot kosztów postępowania wraz z wyrokiem uwzględniającym skargę konstytucyjną. Oznacza to, że Trybunał co do zasady orzeka o zwrocie kosztów postępowania tylko wówczas, gdy skarga została uwzględniona. W uzasadnionych przypadkach Trybunał może orzec zwrot kosztów postępowania również, gdy nie uwzględnił skargi konstytucyjnej (art. 24 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK). Takie orzeczenie ma jednak charakter wyjątkowy.

Zwrot kosztów postępowania, w wypadku nieuwzględnienia skargi konstytucyjnej – a taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie – ma charakter wyjątkowy i jest odstępstwem od zasady ogólnej. W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny, rozpoznając wniosek pełnomocników skarżących, nie znalazł podstaw do uznania, że zachodzi „uzasadniony przypadek”, pozwalający na orzeczenie zwrotu kosztów postępowania.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.

1. W skargach konstytucyjnych: Jerzego Wińczy (skarga z 17 stycznia 2008 r.), Elżbiety Lutomierskiej-Rusek (skarga z 28 stycznia 2008 r.) oraz Przemysława Kępińskiego (skarga z 26 lutego 2008 r.), skarżący wnieśli o stwierdzenie, że art. 55 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.), rozumiany w ten sposób, że dopuszcza możliwość niepowołania sędziego przez Prezydenta, pomimo wniosku Krajowej Rady Sądownictwa, jest niezgodny z następującymi przepisami Konstytucji: art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 (prawo do sądu), art. 60 (zasada dostępu do służby publicznej), art. 32 (zasada równości wobec prawa i niedyskryminacji w życiu społecznym), art. 30 (zasada ochrony, poszanowania i nienaruszalności przyrodzonej godności człowieka, zasada ochrony praw nabytych), art. 2 (zasada ochrony zaufania obywatela do państwa i zasada demokratycznego państwa prawa), art. 7 (zasada działania organów władzy publicznej na podstawie prawa), art. 10 ust. 1 (zasada trójpodziału władzy), art. 173 (zasada niezależności sądownictwa), art. 178 ust. 1 (zasada niezawisłości sędziowskiej), art. 179 (zasada powoływania sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa).

W wyniku wstępnego rozpoznania, powyższe skargi konstytucyjne (odpowiednio sygnatury: Ts 23/08, Ts 32/08 oraz Ts 62/08) zostały przekazane do merytorycznego rozpoznania. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 10 kwietnia 2008 r., ze względu na tożsamość przedmiotową, zostały one połączone do wspólnego rozpoznania.

1.1. Skargi konstytucyjne zostały wniesione w związku z następującymi stanami faktycznymi:

1.1.1. Skarżący Jerzy Wińcza złożył wniosek o powołanie na wolne stanowisko sędziego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie. Kandydatura skarżącego uzyskała pozytywną opinię Zgromadzenia Ogólnego Sędziów. Następnie została przedstawiona Ministrowi Sprawiedliwości i Krajowej Radzie Sądownictwa (dalej: KRS). KRS pozytywnie rozpatrzyła i oceniła kandydaturę skarżącego. Uchwałą nr 120/2005 z 14 grudnia 2005 r. KRS przedstawiła Prezydentowi RP wniosek o powołanie skarżącego na stanowisko sędziego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie.

Pismem doręczonym skarżącemu 17 października 2007 r. Prezes Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie poinformował skarżącego, że Prezydent nie skorzystał z konstytucyjnej prerogatywy w zakresie powołania skarżącego do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie.

Pismem z 7 listopada 2007 r. skarżący wezwał Prezydenta do usunięcia naruszenia prawa polegającego na niezałatwieniu sprawy w terminie, przez niepowołanie skarżącego na stanowisko sędziowskie. Następnie 16 listopada 2007 r. skarżący skierował do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na decyzję Prezydenta, o której istnieniu skarżący został poinformowany 17 października 2007 r., polegającą na nieskorzystaniu przez Prezydenta z prerogatywy do powołania skarżącego na urząd sędziego SO Warszawa-Praga w Warszawie. W dniu 7 stycznia 2008 r. skarżący skierował do WSA w Warszawie skargę na bezczynność organu administracji – Prezydenta RP, polegającą na niepowołaniu skarżącego na urząd sędziego SO Warszawa-Praga w Warszawie.

Postanowieniem z 23 stycznia 2008 r., sygn. akt II SA/Wa 2139/07, WSA w Warszawie odrzucił skargę w przedmiocie niepowołania skarżącego na urząd sędziego. Postanowieniem z 25 lutego 2008 r., sygn. akt II SAB/Wa 15/08, WSA w Warszawie odrzucił skargę w przedmiocie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim. W obu postanowieniach sąd wskazał, że skargi te są niedopuszczalne, albowiem przedmioty spraw nie należą do właściwości sądu, gdyż nie mają one charakteru spraw sądowoadministracyjnych.

1.1.2. Skarżąca Elżbieta Lutomierska-Rusek w sierpniu 2005 r. złożyła wniosek o powołanie na wolne stanowisko sędziego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie. Kandydatura skarżącej uzyskała pozytywną opinię kolegium właściwego Sądu Okręgowego oraz Zgromadzenia Ogólnego Sędziów. Następnie została przedstawiona Ministrowi Sprawiedliwości i Krajowej Radzie Sądownictwa. KRS pozytywnie rozpatrzyła i oceniła kandydaturę skarżącej. Uchwałą nr 120/2005 z 14 grudnia 2005 r. KRS przedstawiła Prezydentowi wniosek o powołanie skarżącej na stanowisko sędziego SO Warszawa-Praga w Warszawie.

W dniu 23 października 2007 r. skarżąca otrzymała informację o piśmie z Kancelarii Prezydenta odmawiającym powołania jej na stanowisko sędziego SO Warszawa-Praga w Warszawie. Pismem z 23 października 2007 r. skarżąca skierowała wniosek do Prezydenta RP o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem. Pismem z 12 grudnia 2007 r. Kancelaria Prezydenta przedstawiła skarżącej stanowisko w sprawie.

W dniu 22 listopada 2007 r. skarżąca złożyła do WSA w Warszawie skargę na decyzję Prezydenta polegającą na nieskorzystaniu przez Prezydenta z prerogatywy do powołania skarżącej na urząd sędziego SO Warszawa-Praga w Warszawie. Następnie 21 grudnia 2007 r. skarżąca skierowała do WSA w Warszawie skargę na bezczynność organu administracji – Prezydenta RP, polegającą na niepowołaniu skarżącej na urząd sędziego SO Warszawa-Praga w Warszawie.

Postanowieniem z 23 stycznia 2008 r., sygn. akt II SA/Wa 2138/07, WSA w Warszawie odrzucił skargę w przedmiocie niepowołania skarżącej do pełnienia urzędu sędziego. Postanowieniem z 25 lutego 2008 r., sygn. akt II SAB/Wa 136/07, WSA w Warszawie odrzucił skargę w przedmiocie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim. W obu postanowieniach sąd wskazał, że skargi te są niedopuszczalne, albowiem przedmioty spraw nie należą do właściwości sądu, gdyż nie mają one charakteru spraw sądowo administracyjnych.

1.1.3. Skarżący Przemysław Kępiński złożył wniosek o powołanie na wolne stanowisko sędziego Sądu Rejonowego we Włocławku. Kandydatura skarżącego uzyskała pozytywną opinię kolegium właściwego Sądu Okręgowego oraz Zgromadzenia Ogólnego Sędziów. Następnie została przedstawiona Ministrowi Sprawiedliwości i Krajowej Radzie Sądownictwa. KRS pozytywnie rozpatrzyła i oceniła kandydaturę skarżącego. Uchwałą z 9 października 2006 r. KRS przedstawiła Prezydentowi wniosek o powołanie skarżącego na stanowisko sędziego SR we Włocławku.

W dniu 9 października 2007 r. skarżący złożył wniosek do Prezydenta o udzielenie informacji o toku postępowania oraz o dostęp do akt sprawy. Pismem z 12 listopada 2007 r. skarżący wezwał Prezydenta do usunięcia naruszenia prawa, polegającego na niezałatwieniu sprawy w terminie, przez niepowołanie skarżącego na stanowisko sędziego SR we Włocławku.

W dniu 21 listopada 2007 r. skarżący otrzymał pismo prezesa Sądu Okręgowego we Włocławku wraz z kopiami pism przewodniczącego Krajowej Rady Sądownictwa z 9 sierpnia 2007 r. oraz wiceprzewodniczącego KRS z 13 sierpnia 2007 r. dotyczących informacji o nieskorzystaniu przez Prezydenta z konstytucyjnej prerogatywy w zakresie powołania skarżącego do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SR we Włocławku.

W dniu 21 grudnia 2007 r. skarżący skierował do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na decyzję Prezydenta polegającą na nieskorzystaniu przez Prezydenta z konstytucyjnej prerogatywy do powołania skarżącego na urząd sędziego SR we Włocławku. Następnie 11 stycznia 2008 r. skarżący skierował do WSA w Warszawie skargę na bezczynność organu administracji – Prezydenta RP, polegającą na niepowołaniu skarżącego na urząd sędziego SR we Włocławku.

Postanowieniem z 31 stycznia 2008 r., sygn. akt II SA/Wa 64/08, WSA w Warszawie odrzucił skargę w przedmiocie niepowołania skarżącego do pełnienia urzędu sędziego. W uzasadnieniu postanowienia sąd wskazał, że skarga jest niedopuszczalna, albowiem przedmiot sprawy nie należy do właściwości sądu, gdyż nie ma ona charakteru sprawy sądowo administracyjnej.

1.1.4. W Monitorze Polskim z 16 stycznia 2008 r., Nr 4, pod poz. 38 opublikowane zostało postanowienie Prezydenta RP z 3 stycznia 2008 r., nr 1130-1-08 w sprawie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego. Zgodnie z nim Prezydent RP odmówił, na podstawie art. 179 Konstytucji, w związku z wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa, powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Okręgowego dla Warszawy-Pragi w Warszawie: Jerzego Mariana Wińczy (pkt I.4. postanowienia) i Elżbiety Danieli Lutomierskiej-Rusek (pkt I.2. postanowienia) oraz na stanowisku sędziego Sądu Rejonowego we Włocławku – Przemysława Kępińskiego (pkt II.7. postanowienia).

1.1.5. Jako ostateczne rozstrzygnięcie o prawach skarżącego, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, wydanego na podstawie kwestionowanego przepisu, skarżący wskazują ww. postanowienie Prezydenta RP, które w ich ocenie uległo realizacji i materializacji w formie aktu urzędowego opublikowanego w Monitorze Polskim z 16 stycznia 2008 r., Nr 4, poz. 38.

1.2. Skarżący uzasadniają zarzut naruszenia przez art. 55 § 1 p.u.s.p., rozumiany w ten sposób, że dopuszcza możliwość niepowołania sędziego przez Prezydenta pomimo wniosku Krajowej Rady Sądownictwa, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2, art. 60, art. 32, art. 30, art. 2, art. 7, art. 10 ust. 1, art. 173, art. 178 ust. 1 i art. 179 Konstytucji. Przywołują też piśmiennictwo, a także orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego.

Naruszenia prawa do sądu, wynikającego z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji, skarżący upatrują w tym, że na postanowienie Prezydenta nie służy odwołanie do sądu. Zdaniem skarżących, prawo do sądu, czyli prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez sąd, oznacza przede wszystkim prawo do inicjowania postępowania w razie naruszenia chronionych praw jednostki. Z prawa do sądu i zasady państwa prawnego wynika domniemanie kompetencji sądów. W ocenie skarżących, oznacza to, że w razie powstania wątpliwości, czy jakaś kategoria spraw podlega kognicji sądów, należy tę kognicję uznać.

Art. 77 ust. 2 Konstytucji formułuje zakaz ustawowego wykluczenia drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw. Jak dowodzą skarżący, na podstawie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, każde postępowanie, nawet takie, które rozpoczyna się przed organami innymi niż sąd – np. administracji rządowej, musi ostatecznie prowadzić do sądu powszechnego albo administracyjnego. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Zastosowanie tego przepisu może mieć miejsce nie tylko w sytuacji, gdy droga sądowa rozpatrzenia sprawy obywatela jest wyraźnie wyłączona przez przepis ustawy, ale także wówczas, gdy ustawa nie zawiera takiego zakazu i jednocześnie nie wskazuje możliwości odwołania do sądu. Konstytucja wprowadza domniemanie drogi sądowej, wobec czego wszelkie ograniczenia sądowej ochrony interesów jednostki wynikać muszą z przepisów ustawy zasadniczej. Tylko w wypadku kolizji prawa do sądu z inną normą konstytucyjną, poddającą pod ochronę wartości o równym lub nawet większym znaczeniu dla funkcjonowania państwa lub rozwoju jednostki, i konieczności uwzględnienia obu norm konstytucyjnych, dojść może do wprowadzenia pewnych ograniczeń zakresu przedmiotowego prawa do sądu.

W związku z powyższym, w ocenie skarżących, w świetle art. 55 § 1 p.u.s.p. rozumianego w ten sposób, że dopuszcza możliwość niepowołania sędziego przez Prezydenta pomimo wniosku KRS, wydanie przez Prezydenta postanowienia stanowiącego o nieskorzystaniu z konstytucyjnej prerogatywy, stanowi naruszenie prawa skarżących do sądu, gdyż na gruncie tego przepisu brak jest wyraźnie sprecyzowanej możliwości odwołania się od tego postanowienia.

Skarżący podkreślają także, że kategoria aktów urzędowych podejmowanych przez Prezydenta obejmuje cztery formy prawne działania: rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia o charakterze aktów normodawczych, zarządzenia o charakterze aktów normodawczych oraz postanowienia będące aktami indywidualnymi. Skoro więc Prezydent jest uprawniony do wydawania m.in. aktów indywidualnych, rozstrzygających indywidualne sprawy administracyjne, w tym wkraczających w sferę praw i wolności jednostek, to w wypadku tych aktów Prezydenta, jednostkom powinna – w ocenie skarżących – przysługiwać „jakaś” droga sądowa.

Naruszenia zasady ochrony, poszanowania i nienaruszalności przyrodzonej godności człowieka, wynikającej z art. 30 Konstytucji, przez art. 55 § 1 p.u.s.p. skarżący upatrują w takim zakresie, w jakim przepis p.u.s.p. uprawnia Prezydenta do nieuwzględnienia wniosku KRS, a co za tym idzie, do niepowołania kandydata na stanowisko sędziego, bez podania uzasadnienia. Skarżący podnoszą, że spośród przesłanek niezbędnych do powołania na stanowisko sędziego – co wynika z art. 61 p.u.s.p. – tylko jedna ma charakter uznaniowy. Jest nią nieskazitelność charakteru (art. 61 § 1 pkt 2 p.u.s.p.). Pozostałe przesłanki wymienione w p.u.s.p. nie mają charakteru uznaniowego. Tym samym odmowa powołania kandydata, bez jakiegokolwiek uzasadnienia, w istocie stawia pod znakiem zapytania charakter kandydata, przez co narusza jego dobre imię i godność. Pozostaje to w sprzeczności z dyspozycją art. 30 Konstytucji, nakazującą władzom publicznym ochronę i poszanowanie nienaruszalnej godności ludzkiej.

W ocenie skarżących, wskutek wydania przez Prezydenta postanowienia dotyczącego niepowołania ich na urząd sędziego doszło też do naruszenia zasady równości wobec prawa i niedyskryminacji w życiu społecznym, wynikającej z art. 32 Konstytucji, oraz zasady dostępu do służby publicznej wynikającej z art. 60 Konstytucji.

Skarżący spełnili odpowiednie wymagania ustawowe, określone w art. 61 § 1 p.u.s.p., niezbędne, aby zostać powałanymi na stanowiska sędziów. Uzyskali pozytywne opinie odpowiednich Zgromadzeń Ogólnych Sędziów. Ich kandydatury zostały przedstawione Ministrowi Sprawiedliwości, a następnie Krajowej Radzie Sądownictwa. KRS pozytywnie rozpatrzyła i oceniła kandydatury skarżących, a następnie przedstawiła Prezydentowi wnioski o powołanie skarżących na urzędy sędziów.

W ocenie skarżących, w świetle art. 55 § 1 p.u.s.p., dopuszczalność nieuzasadnionej odmowy przez Prezydent powołania ich na urzędy sędziego wskazuje na możliwość posłużenia się nie tylko bliżej niesprecyzowanym kryterium nieprzewidzianym w ustawie, ale także kryterium, które nie było stosowane w przypadku innych sędziów (w szczególności powoływanych przez poprzednich Prezydentów).

Istotny, w ocenie skarżących, jest tu wyrok TK z 29 listopada 2007 r., sygn. SK 43/06 (OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 130), zgodnie z którym Krajowa Rada Sądownictwa nie może ustalać kryteriów oceny kandydatów na stanowiska sędziowskie innych niż przewidziane w ustawie. W świetle tego wyroku zastosowanie przez Prezydenta nieznanych oraz nieokreślonych w Konstytucji i ustawach kryteriów weryfikacji kandydatów na stanowiska sędziowskie należy uznać za sprzeczne z wyżej wymienionymi przepisami Konstytucji. W konsekwencji art. 55 § 1 p.u.s.p. narusza prawa i wolności skarżących, wynikające z art. 32 i art. 60 Konstytucji.

W ocenie skarżących, art. 55 § 1 p.u.s.p. narusza także art. 2 Konstytucji i wynikającą z niego zasadę demokratycznego państwa prawnego, a w szczególności, będącą jej emanacją, zasadę ochrony zaufania obywatela do państwa.

Skarżący podnoszą, że sposób powoływania na urząd sędziego powinien być oceniany z punktu widzenia powszechnie przyjętych w demokratycznym państwie prawa standardów. Natomiast kwestionowana norma ustawowa podważa zaufanie obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.

W ocenie skarżących, art. 55 § 1 p.u.s.p. podważa zasady wyrażone w art. 2 Konstytucji, przez to, że daje organowi państwa – Prezydentowi kompetencję do arbitralnego rozstrzygnięcia, wbrew powołanym normom konstytucyjnym, poprzez nieuwzględnienie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa.

Zdaniem skarżących kwestionowany przepis narusza także zasadę ochrony praw nabytych, powiązaną z zasadą państwa prawnego i zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Skarżący zaznaczają, że w prawie polskim nie występuje ekspektatywa prawa do powołania na stanowisko sędziowskie, niemniej – ich zdaniem – na podstawie dotychczasowej praktyki konstytucyjnej w zakresie powoływania sędziów skarżący mogli zakładać, że po spełnieniu koniecznych przesłanek ustawowych, zostaną oni powołani na urząd sędziego.

W ocenie skarżących, procedura powoływania sędziów, a także normy prawa materialnego, wynikają z Konstytucji, p.u.s.p., z ustawy o KRS. Konstytucja powierza Krajowej Radzie Sądownictwa prawo wystąpienia z wnioskiem, a zatem przygotowania go w sposób zobiektywizowany, co wynika z odpowiednich postanowień p.u.s.p. Prezydent nie ma ustawowego umocowania do procedowania w zakresie wniosku, a jego kompetencje, zgodnie z zasadą praworządności, nie mogą być interpretowane rozszerzająco.

Zdaniem skarżących, żaden przepis obowiązującego prawa nie daje Prezydentowi podstawy do podjęcia jakiejkolwiek czynności poza powołaniem kandydata, w którego sprawie złożyła wniosek KRS, na urząd sędziego. A zatem art. 55 § 1 p.u.s.p. stanowi naruszenie zasady praworządności, określonej w art. 7 Konstytucji, która wymaga, aby każda czynność organu władzy państwowej, w tym Prezydenta, była podejmowana tylko na podstawie i w granicach prawa.

Skarżący wskazują, że art. 55 § 1 p.u.s.p. w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość niepowołania sędziego przez Prezydenta pomimo wniosku KRS, jest niezgodny z art. 10 ust. 1 Konstytucji i wynikającą z niego zasadą podziału władz, a także z będącym jego emanacją art. 173 Konstytucji, gwarantującym niezależność władzy sądowniczej. Przepisy te mają, w ocenie skarżących, charakter podstawowy dla określenia pozycji ustrojowej i roli wypełnianej przez sądy. Skarżący podkreślają także, że pozycja sądownictwa w znacznej mierze opiera się na zasadzie separacji władz, ze szczególnym uwzględnieniem jednej z podstawowych zasad demokratycznego państwa prawnego – sądowego wymiaru sprawiedliwości.

Art. 178 Konstytucji wyraża natomiast expressis verbis zasadę niezawisłości sędziowskiej, która wzmacnia niezależność sądów od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Niezawisłość ta nie dotyczy jedynie sfery orzeczniczej. Wyraża się ona także w specjalnym statusie prawnym sędziego. Szczególne znaczenie mają konstytucyjne i ustawowe gwarancje niezawisłości sędziego, wyrażające się w sposobie powołania sędziego, a mające zapewnić mu stabilizację jego urzędu. Zgodnie bowiem z art. 179 Konstytucji wszyscy sędziowie powoływani są przez Prezydenta, na wniosek KRS, na czas nieoznaczony.

W sprawie skarżących Prezydent odmówił współpracy z Krajową Radą Sądownictwa. W pierwszej kolejności na etapie prac KRS – gdy przedstawiciel Prezydenta nie informował o zastrzeżeniach w odniesieniu do niektórych kandydatów na sędziów. W dalszej kolejności, pozostawiając postanowienie w przedmiocie niepowołania skarżących na urząd sędziego bez uzasadnienia, a tym samym nieinformując KRS o przesłankach tego postanowienia.

Wobec powyższego, skarżący podnoszą, że dopuszczalność arbitralnej odmowy powołania na urząd sędziego przez Prezydenta pomimo wniosku Krajowej Rady Sądownictwa na gruncie art. 55 § 1 p.u.s.p. jest sprzeczna z zasadą podziału władz.

Naruszenia art. 179 Konstytucji skarżący upatrują w tym – czyniąc przy tym założenie, że Prezydentowi przysługuje prawo do niepowołania na stanowisko sędziego – że art. 55 § 1 p.u.s.p., będący przepisem szczególnym w stosunku do art. 179 Konstytucji, nie powinien być wyłącznie powtórzeniem przepisu konstytucyjnego. Powinien w szerszym zakresie regulować kwestię powoływania sędziów przez Prezydenta i zakresu uprawnień Prezydenta wobec wniosku Krajowej Rady Sądownictwa, w tym dopuszczalności ponownego badania akt kandydatów na sędziów, kryteriów, którymi Prezydent powinien się kierować (sposobu procedowania). Regulacja zawarta w aktualnym brzmieniu tego przepisu zawiera lukę prawną.

2. Marszałek Sejmu, w piśmie z 22 maja 2009 r., wniósł o umorzenie postępowania, ze względu na niedopuszczalność orzekania.

W pierwszej kolejności Marszałek Sejmu wskazał na nowelizację, z dniem 5 maja 2009 r., art. 55 § 1 p.u.s.p. przez art. 60 pkt 4 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz. U. Nr 26, poz. 157; dalej: ustawa z 23 stycznia 2009 r.). Dotychczasowe brzmienie art. 55 § 1 p.u.s.p. zostało uzupełnione o termin – jednego miesiąca od dnia przesłania – w jakim Prezydent RP powinien wydać stosowny akt urzędowy na skutek wniosku KRS o powołanie sędziego do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim. Ze względu na to, że skarga konstytucyjna została złożona do TK, zanim nastąpiła nowelizacja art. 55 § 1 p.u.s.p., Marszałek Sejmu dokonał analizy możliwości badania zaskarżonego przepisu ze względu na treść art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

W wyniku nowelizacji, dotychczasowa jednostki redakcyjna, w brzmieniu obowiązującym do 4 maja 2009 r., została derogowana. Za kontrolą konstytucyjności art. 55 § 1 p.u.s.p. przemawia art. 39 ust. 3 ustawy o TK, dopuszczający merytoryczne orzekanie o nieobowiązującym akcie normatywnym, kiedy jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego. Marszałek Sejmu zwraca uwagę, że treść normatywna objęta zaskarżeniem pozostała bez zmian, a w systemie prawa nadal obowiązuje norma ustawowa regulująca zagadnienie powoływania sędziów przez Prezydenta, z tym że uzupełniona o nowy element – termin wydania postanowienia „nominacyjnego”.

W ocenie Marszałka, leżące u podstaw skargi konstytucyjnej postanowienie Prezydenta w sprawie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego zostało wydane bezpośrednio na podstawie art. 179 Konstytucji. Na takim założeniu oparł się zarówno Prezydent, przywołując w swoim akcie urzędowym normę konstytucyjną, ale także Wojewódzki Sąd Administracyjny, który odrzucił skargę na bezczynność Prezydenta w przedmiocie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego. Artykuł 55 § 1 p.u.s.p., w brzmieniu obowiązującym do 4 maja 2009 r., może być zatem – w zakresie ściśle wskazanym przez skarżących (tzn. w odniesieniu do nominacji sędziowskiej per se) – co najwyżej traktowany jako przepis współstosowany, przywołany obok art. 179 Konstytucji, w charakterze uzupełniającego źródła prawnego czynności Prezydenta. Art. 55 § 1 p.u.s.p. nie zawiera nowości normatywnej względem art. 179 Konstytucji. Co do zasady kompetencja Prezydenta do powołania sędziego jest w tym przypadku wykonywana na mocy regulacji konstytucyjnej.

W związku z powyższym, ponieważ kontrola konstytucyjności art. 179 Konstytucji, a także praktyka jego stosowania przez Prezydenta RP nie mieści się we właściwości Trybunału Konstytucyjnego, a art. 55 § 1 p.u.s.p. nie stanowi „ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego [skarżącego] wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”, postępowanie w niniejszej sprawie powinno zostać umorzone ze względu na niespełnienie przesłanek skargi konstytucyjnej (art. 79 ust. 1 Konstytucji).

Jeśliby Trybunał Konstytucyjny przyjął, że art. 55 § 1 p.u.s.p. może być traktowany jako podstawa prawna postanowienia Prezydenta w sprawie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, rozważenia wymaga, czy charakter zarzutów sformułowanych w skardze konstytucyjnej uzasadnia podjęcie przez Trybunał kontroli co do meritum. Zastrzeżenie budzi bowiem – przy wszystkich powołanych w skardze wzorcach konstytucyjnych – stwierdzenie braku odpowiednich norm prawnych w ustawie p.u.s.p. oraz wątpliwości odnośnie do prawidłowości interpretacji i stosowania przez Prezydenta jego konstytucyjnych uprawnień. Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wynika, że wątpliwości konstytucyjne budzi de facto praktyka stosowania prawa oraz wady legislacyjne art. 55 § 1 p.u.s.p., który to przepis – w ocenie skarżących – zawiera luki aksjologiczne i niedopowiedzenia.

Dokonując analizy orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w zakresie wyrażonego w nim poglądu dotyczącego różnic między niepodlegającym kognicji sądu konstytucyjnego „zaniechaniem ustawodawcy” a „pominięciem ustawodawczym”, które pod pewnymi względami może stanowić samodzielną przesłankę stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu, Marszałek Sejmu stwierdza, że kształt normatywny art. 55 § 1 p.u.s.p. jest efektem zaniechania ustawodawcy, które nie podlega jurysdykcji Trybunału Konstytucyjnego.

Postępowanie w sprawie zgodności z Konstytucją art. 55 § 1 p.u.s.p., w brzmieniu obowiązującym do 4 maja 2009 r., jest niedopuszczalne, bowiem skarżący kieruje zarzuty pod adresem niepodlegającego kognicji Trybunału „zaniechania prawodawcy” oraz praktyce stosowania przez Prezydenta RP art. 179 Konstytucji (w związku z art. 55 § 1 p.u.s.p.). Zgodnie z linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego, skarga konstytucyjna nie może być skargą na stosowanie prawa, a Trybunał nie jest kolejnym w toku instancji organem legitymowanym do badania prawidłowości wydanego rozstrzygnięcia. Tym samym również w tym wypadku postępowanie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność orzekania, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

3. Stanowisko w sprawie przedstawił Prokurator Generalny. W piśmie z 1 lipca 2009 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 55 § 1 p.u.s.p., w brzmieniu obowiązującym do 4 maja 2009 r., rozumiany jako podstawa odmowy powołania na urząd sędziego sądu powszechnego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pomimo wniosku Krajowej Rady Sądownictwa, jest zgodny z art. 179 Konstytucji. W pozostałym zakresie Prokurator Generalny wniósł o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność orzekania.

W pierwszej kolejności Prokurator Generalny wskazał, podobnie jak Marszałek Sejmu, na nowelizację i jej skutki dla rozpoznawania niniejszej skargi. Ostatecznie – zdaniem Prokuratora – skoro przepis w zakwestionowanym brzmieniu odnosi się do konstytucyjnych wolności i praw skarżących, to postępowanie nie powinno być umarzane.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, pomimo niewskazania jako podstawy postanowienia art. 55 § 1 p.u.s.p., można przyjąć, że przepis ten był współstosowany z normą konstytucyjną, bowiem w sprawach skarżących nie tylko chodziło o powołanie ich jako sędziów, ale także o powołanie na konkretnie oznaczone stanowiska w sądach powszechnych. W tym zaś zakresie regulacja art. 55 § 1 p.u.s.p. stanowi rozwinięcie normy kompetencyjnej wyrażonej w art. 179 Konstytucji. To zaś pozwala – zdaniem Prokuratura Generalnego – na przyjęcie, że zaskarżony przepis miał zastosowanie w kształtowaniu sytuacji prawnej skarżących.

Z treści skarg konstytucyjnych i z zakresu zarzutów wynika, że zarzucana niekonstytucyjność odnosi się nie tyle do treści zaskarżonego przepisu, ile do materii, jakiej przepis ten nie reguluje, a którą – zdaniem skarżących – winien regulować.

Dokonując analizy orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Prokurator Generalny dochodzi do wniosku, że niedobór normatywny art. 55 § 1 p.u.s.p. nie jest pominięciem ustawodawczym, które mogłoby podlegać kontroli Trybunału. Przepis ten nie stanowi bowiem żadnej nowości normatywnej względem art. 179 Konstytucji. Uzupełnia on natomiast regulację konstytucyjną o tyle, o ile powołanie sędziego sądu powszechnego następuje na określone stanowisko sędziowskie.

Porównanie treści normatywnej art. 55 § 1 p.u.s.p. i art. 179 Konstytucji prowadzi – w ocenie Prokuratora Generalnego – do wniosku, że w zakresie dotyczącym kompetencji Prezydenta są one identyczne. Praktyka stosowania zakwestionowanego przepisu, stanowiąca demonstrację rozumienia przepisu, jako będącego podstawą negatywnej (odmownej) decyzji Prezydenta, pozostaje w symetrii z takim samym rozumieniem art. 179 Konstytucji.

Powoływanie sędziów jest prerogatywą Prezydenta. Zgodnie bowiem z art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji akt ten nie wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. W uzasadnieniu stanowiska Prokurator wskazuje na różnice w wypowiedziach przedstawicieli doktryny odnośnie do związania Prezydenta wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa o powołanie konkretnej osoby na urząd sędziego, ale prezentowane tam poglądy odnoszą się do sfery stosowania prawa, a nie do materii konstytucyjności przepisu przyznającego prerogatywę Prezydentowi. Źródłem normy kompetencyjnej w zakresie powoływania sędziów jest bowiem art. 179 Konstytucji, a ten nie podlega badaniu zgodności z normami konstytucyjnymi, np. art. 32 ust. 1 czy art. 60 ust. 1 Konstytucji.

W ocenie Prokuratora Generalnego zakwestionowany art. 55 § 1 p.u.s.p. jest zgodny z art. 179 Konstytucji. Nie jest natomiast możliwe badanie tego przepisu z innymi wzorcami konstytucyjnymi, bo nie zawiera on innych treści normatywnych niż zawarte w art. 179.

4. Pismem z 9 czerwca 2008 r. udział w sprawie zgłosił Rzecznik Praw Obywatelskich. Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich zawarte zostało w piśmie z 4 czerwca 2009 r.

Zdaniem RPO, art. 55 § 1 p.u.s.p. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z 23 stycznia 2009 r. w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość odmowy powołania, przez Prezydenta RP na wniosek KRS, kandydatów do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim, bez podania motywów tego rozstrzygnięcia, jest niezgodny z art. 60 w związku z art. 2 Konstytucji.

Zdaniem RPO, art. 179 Konstytucji zawiera normę kompetencyjną, która wyraźnie rozdziela kompetencje w przedmiocie powoływania sędziów między Prezydenta a Krajową Radę Sądownictwa. Prezydent nie może bowiem powołać sędziego bez uprzedniego wniosku Krajowej Rady Sądownictwa. Konstytucja nie precyzuje, jakie wymagania kwalifikacyjne muszą spełniać kandydaci na sędziów ani według jakich zasad i kryteriów działa KRS przed przedłożeniem Prezydentowi wniosku w przedmiocie powołania sędziego. Kryteria te szczegółowo ustalają akty normatywne niższego rzędu. O roli Prezydenta wspomina jedynie art. 55 § 1 p.u.s.p., który jest wiernym powtórzeniem normy kompetencyjnej. Przepisy ustawowe nie regulują jednak procedury postępowania w sprawie powołania sędziów przez Prezydenta. Art. 55 § 1 ze względu na usytuowanie w p.u.s.p. stanowi także podstawę prawną działań Prezydenta w przedmiocie powołania sędziów i dlatego może być przedmiotem badania przez Trybunał w niniejszej sprawie.

RPO wskazuje na treść art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji zawierającego prerogatywę Prezydenta, niewymagającą kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Zwraca także uwagę na zróżnicowanie wypowiedzi przedstawicieli doktryny co do charakteru prawnego prerogatywy Prezydenta zawartej w art. 179 Konstytucji. W doktrynie wyrażany jest także pogląd, o samodzielności kompetencji Prezydenta, które wykonuje on we własnym imieniu, na własny rachunek i na własną odpowiedzialność. Samodzielność ta dotyczy także sytuacji, w której wykonywanie uprawnień przez Prezydenta uzależnione jest od inicjatywy innego organu.

Rzecznik Praw Obywatelskich wyraża stanowisko, że Prezydentowi przysługuje osobiste uprawnienie do powołania sędziów, z którego może, ale nie musi skorzystać. Korzystanie z tego uprawnienia nie powinno jednak nosić cech działania dowolnego i arbitralnego. Z drugiej strony zasada zaufania do państwa, wywodzona z art. 2 Konstytucji, oznacza, że jednostka ma prawo oczekiwać od władzy, której zachowanie się ocenia, czytelności, przejrzystości, poszanowania zasad systemowych gwarantujących ochronę praw człowieka, wynikających z przepisów konstytucyjnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”.

Z treści powołanego przepisu jednoznacznie wynika, że roszczenie skarżącego o ochronę jego konstytucyjnych wolności i praw w trybie procedury skargi konstytucyjnej opiera się na bezpośrednim związku podmiotowych praw skarżącego z zakresem wolności i praw konstytucyjnie gwarantowanych i chronionych, i w tym ujęciu stanowi materialno-prawną przesłankę skargi konstytucyjnej. Odpowiednio do tego postanowienia Konstytucji ustawodawca, w art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), nałożył na skarżącego procesowy obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób zostały naruszone.

Już w jednym z pierwszych postanowień wydanych w trybie skargi konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że „Istotą skargi konstytucyjnej jest jej nadzwyczajny i subsydiarny charakter. Skarga ta może zostać uruchomiona dopiero w sytuacji, gdy skarżący nie dysponuje już żadną proceduralną możliwością uruchomienia dalszego postępowania przed sądem bądź organem administracji publicznej w swojej sprawie. Do rozstrzygania o sprawach indywidualnych są bowiem przede wszystkim powołane sądy i organy administracji publicznej, a Trybunał Konstytucyjny powinien wkraczać dopiero po wyczerpaniu tych wszystkich procedur pozwalających na rozstrzygnięcie sprawy, które mogą zostać uruchomione przez samego skarżącego. Na tym polega istota przesłanki «ostatecznego orzeczenia», sformułowanej w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Od takiego orzeczenia skarżącemu nie może już przysługiwać żaden środek odwoławczy, ani inny środek zaskarżenia” (postanowienie TK z 5 grudnia 1997 r., sygn. Ts 14/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 9).

Wynikające z art. 79 ust. 1 Konstytucji uprawnienie do złożenia skargi konstytucyjnej może być realizowane jedynie w zakresie przewidzianym w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym i po spełnieniu określonych wymagań formalnych.

Między innymi zgodnie z art. 46 ust. 2 ustawy o TK „Skargę Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków o stwierdzenie zgodności ustaw z Konstytucją oraz innych aktów normatywnych z Konstytucją lub ustawami”. Rozpoznanie to odbywa się na podstawie art. 36 w związku z art. 49 ustawy o TK. Pozytywnie zakończone wstępne badanie skargi konstytucyjnej i przekazanie jej do merytorycznego rozpoznania nie zwalnia Trybunału Konstytucyjnego od badania – na każdym etapie postępowania – czy w sprawie nie zachodzi ujemna przesłanka procesowa, skutkująca obligatoryjnym umorzeniem postępowania. Analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wskazuje w tym względzie na utrwalony pogląd sądu konstytucyjnego (por. postanowienia TK: z 27 stycznia 2004 r., sygn. SK 50/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 6, z 16 marca 2005 r., sygn. SK 41/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 31, z 21 listopada 2001 r., sygn. K 31/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 264, z 20 marca 2002 r., sygn. K 42/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 21).

W postanowieniu z 28 maja 2003 r., Trybunał Konstytucyjny wyraźnie podkreślił, że „Celem rozpoznania wstępnego – zgodnie z przepisami ustawy o Trybunale Konstytucyjnym – jest przeciwdziałanie nadawaniu dalszego biegu wnioskom oraz skargom, które nie odpowiadają warunkom formalnym, są oczywiście bezzasadne oraz pochodzą od podmiotów nieuprawnionych. (…) Trybunał Konstytucyjny w swym orzecznictwie zwrócił uwagę, iż przepisy nie określają terminu ograniczającego możliwość badania przez Trybunał warunków dopuszczalności skargi. W szczególności brak formalnych przeszkód do jej stwierdzenia na etapie rozpoznania merytorycznego. (…)

Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie w pełni podziela więc stanowisko Trybunału wyrażone w innych orzeczeniach, iż na każdym etapie postępowania konieczne jest kontrolowanie, czy nie zachodzi któraś z ujemnych przesłanek wydania wyroku, skutkujących obligatoryjnym umorzeniem postępowania (por. postanowienia TK z 21 listopada 2001 r., K. 31/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 269; z 20 marca 2002 r., K. 42/01, OTK ZU nr 2/2002, poz. 21). (…) skarga jest oczywiście bezzasadna, gdyż zarzuca sprzeczność z Konstytucją przepisowi kodeksu postępowania cywilnego, który zawiera dosłowne powtórzenie konstytucyjnego określenia podstaw wznowienia postępowania” (sygn. SK 33/02, OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 47).

2. Jako ostateczne rozstrzygnięcie o prawach skarżącego, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarżący wskazują postanowienie Prezydenta RP, które w ich ocenie zostało zrealizowane i zmaterializowane w formie aktu urzędowego opublikowanego w Monitorze Polskim. Należy przy tym zauważyć, że treść decyzji podjętej przez Prezydenta była skarżącym znana znacznie wcześniej, aniżeli nastąpiło wydanie i opublikowanie postanowienia Prezydenta. Informację o niepowołaniu ich do pełnienia urzędu sędziego uzyskali oni bowiem z pism prezesów właściwych sądów okręgowych. Jeszcze przed wydaniem pisemnych rozstrzygnięć w ich sprawie, o które zabiegali, skarżący wnieśli skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, na decyzje Prezydenta, odmawiające powołania ich na stanowiska sędziowskie. Wojewódzki Sąd Administracyjny odrzucił skargi wskazując w postanowieniach, że są one niedopuszczalne, albowiem przedmioty spraw nie należą do właściwości sądu, gdyż nie mają one charakteru spraw sądowoadministracyjnych.

Jako podstawę prawną ostatecznego rozstrzygnięcia podjętego w ich sprawie, którym jest postanowienie Prezydenta RP o niepowołaniu do pełnienia urzędu sędziego, skarżący wskazują art. 55 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.), rozumianemu w ten sposób, że „dopuszcza możliwość niepowołania sędziego przez Prezydenta, pomimo wniosku Krajowej Rady Sądownictwa”, i zarzucają mu, że jest on niezgodny z: art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 (prawo do sądu), art. 60 (zasada dostępu do służby publicznej), art. 32 (zasada równości wobec prawa i niedyskryminacji w życiu społecznym), art. 30 (zasada ochrony, poszanowania i nienaruszalności przyrodzonej godności człowieka, zasada ochrony praw nabytych), art. 2 (zasada ochrony zaufania obywatela do państwa i zasada demokratycznego państwa prawa), art. 7 (zasada działania organów władzy publicznej na podstawie prawa), art. 10 ust. 1 (zasada trójpodziału władzy), art. 173 (zasada niezależności sądownictwa), art. 178 ust. 1 (zasada niezawisłości sędziowskiej) oraz art. 179 Konstytucji (zasada powoływania sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa).

3. Art. 55 § 1 p.u.s.p. został zakwestionowany w brzmieniu obowiązującym do 4 maja 2009 r. Jego treść była następująca:

„Art. 55. § 1. Sędziów sądów powszechnych do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa”.

Przepis ten został zmieniony na podstawie art. 60 pkt 4 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz. U. Nr 26, poz. 157) i ma następujące brzmienie: „Sędziów sądów powszechnych do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, w terminie miesiąca od dnia przesłania tego wniosku”. Tym samym dotychczasowe brzmienie zakwestionowanego art. 55 § 1 p.u.s.p. zostało uzupełnione – z dniem 5 maja 2009 r. – o termin, liczony od chwili przesłania przez Krajową Radę Sądownictwa właściwego wniosku, w jakim Prezydent powinien wydać stosowny akt urzędowy.

Utrata mocy obowiązującej zakwestionowanej regulacji przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał stanowi obligatoryjną przesłankę umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Od zasady, że kontroli zgodności z Konstytucją podlegają akty aktualnie obowiązujące i wyznaczające adresatom norm w nich zawartych określone reguły postępowania, przepisy prawa przewidują jednak wyjątki. Trybunał Konstytucyjny może dokonać kontroli aktu normatywnego, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, jeżeli wydanie orzeczenia o takim akcie jest niezbędne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności (przesłanka art. 39 ust. 3 ustawy o TK).

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwalony jest pogląd, że „utrata mocy obowiązującej musi mieć charakter rzeczywisty, a nie pozorny, dlatego zakres zmian podlega ocenie Trybunału Konstytucyjnego (zob. postanowienie TK z 30 sierpnia 1988 r., sygn. Uw 6/88, OTK w 1988 r., poz. 15). Trybunał Konstytucyjny, dokonując powszechnie obowiązującej wykładni ustawy pod rządami ustawy o TK z 1985 r., stwierdził: «Uchylenie przepisu nie zawsze jest równoznaczne z utratą przez ten przepis w całości mocy obowiązującej. Pogląd ten należy – mutatis mutandis – odnieść również do zmiany przepisu. Dopiero treść normy derogującej czy przejściowej pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy uchylony lub zmieniony przepis utracił moc obowiązującą w tym znaczeniu, że nie może być w ogóle stosowany» (uchwała Trybunału Konstytucyjnego z 14 września 1994 r., sygn. W 5/94, OTK w 1994 r., cz. II, poz. 44). Treść ustawy nowelizującej pozwala jednoznacznie przyjąć, że kwestionowana treść normatywna utraciła moc obowiązującą w tym znaczeniu, że nie może być już w ogóle stosowana, co oznacza utratę mocy obowiązującej przepisu w rozumieniu przyjętym w orzecznictwie Trybunału” (postanowienie TK z 1 marca 2010 r., sygn. SK 22/09, OTK ZU nr 3/A/2010, poz. 28).

W związku z powyższym, Trybunał podkreślał wielokrotnie, że „należy mieć jednak na uwadze, iż zaistniała zmiana stanu prawnego nie przesądza o konieczności umorzenia postępowania. Wprawdzie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK przewiduje umorzenie postępowania w wypadku utraty mocy przez zakwestionowany akt normatywny, jednak zgodnie z art. 39 ust. 3 tejże ustawy art. 39 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się, jeżeli jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (a tak jest z natury rzeczy w wypadku skargi konstytucyjnej) – (tamże). Ratio legis art. 39 ust. 3 ustawy o TK nie ogranicza się bowiem tylko do ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego, lecz generalnie jednostki. Za takim rozumieniem przepisu przemawia również to, że Trybunał odwoływał się do tej regulacji nie tylko w postępowaniach wszczętych skargą konstytucyjną, lecz również w trybie kontroli abstrakcyjnej (zob. postanowienie TK z 30 marca 2009 r., sygn. K 28/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 42 i powołane tam orzecznictwo). Oceniając zasadność dalszego postępowania z tego punktu widzenia, Trybunał Konstytucyjny uznaje, że o ile nie będą zachodziły inne przesłanki przemawiające za umorzeniem postępowania w sprawie, zakwestionowany przepis – jako w dalszym ciągu wywołujący względem skarżącego skutki prawne i którego ewentualna eliminacja będzie mogła stanowić skuteczny środek przywrócenia ochrony praw naruszonych obowiązywaniem kwestionowanej regulacji (por. m.in. postanowienia TK: z 8 września 2004 r., sygn. SK 55/03, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 86 oraz z 23 października 2006 r., sygn. SK 64/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 138) – może być poddany ocenie Trybunału Konstytucyjnego. Niemniej uznanie, że nie zachodzą przesłanki umorzenia postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku (utrata mocy obowiązującej), nie przesądza ostatecznie o dopuszczalności merytorycznej kontroli zaskarżonego przepisu. Należy zatem rozważyć, czy nie zachodzą inne przesłanki umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na zbędność lub niedopuszczalność orzekania.

4. Trybunał przypomina, że inaczej niż w wypadku wniosków kierowanych przez podmioty legitymowane na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1-5 Konstytucji, skarga konstytucyjna nie jest środkiem uruchamiania tzw. kontroli abstrakcyjnej, a więc realizowanej w oderwaniu od płaszczyzny stosowania kwestionowanych przepisów. W konsekwencji skarżący może uczynić przedmiotem zaskarżenia wyłącznie przepisy zastosowane w jego sprawie, które legły u podstaw ostatecznego jej rozstrzygnięcia przez sąd lub organ administracji publicznej. Warunek ten spełniony jest wówczas, gdy kwestionowany w skardze akt normatywny determinuje w sensie normatywnym treść orzeczenia przyjętego za podstawę skargi w tym jego aspekcie, w którym skarżący upatruje naruszenia przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym (por. postanowienia TK z: 22 lutego 2001 r., sygn. Ts 193/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 77; 2 kwietnia 2003 r., sygn. Ts 193/02, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 145; z 6 lipca 2005 r., sygn. SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83).

W niniejszej skardze konstytucyjnej skarżący uzasadniają postawione zarzuty w sposób postulatywny. Skarga konstytucyjna zmierza w istocie do wykazania braku regulacji, która pozwoliłaby na płaszczyźnie normatywnej na pełną realizację roszczeń skarżących w odniesieniu do przysługujących im praw konstytucyjnych. Skarżący podnoszą bowiem, że w zakwestionowanym przepisie brak jest (również w całej ustawie p.u.s.p.) przepisów, istotnych z punktu widzenia ochrony ich praw, które bądź zawierałyby wyraźny zakaz dopuszczalności odmowy powoływania na urząd sędziego kandydata przedstawionego przez Krajową Radę Sądownictwa, bądź w wypadku dopuszczenia takiej możliwości, przewidywały jednoznaczne przesłanki takiej odmowy, a także regulowały tryb odwoławczy od takiej odmowy. Skarga konstytucyjna dotyczyć może wyłącznie aktu normatywnego, tj. konkretnego uregulowania zawartego w takim akcie normatywnym, nie jest natomiast możliwe kwestionowanie za pomocą tego środka zaniechania ustawodawcy.

Zdaniem Trybunału, nie jest możliwe również zakwalifikowanie zarzutu postawionego przez skarżących jako pominięcie ustawodawcze, które mogłoby podlegać kontroli Trybunału. W zakresie dotyczącym kompetencji Prezydenta treści normatywne zawarte w zakwestionowanym art. 55 § 1 p.u.s.p. z analogicznym art. 179 Konstytucji, wykazują wyraźną symetrię. Należy zgodzić się z Prokuratorem Generalnym, że gdyby zaskarżony przepis, w brzmieniu obowiązującym do 4 maja 2009 r., nie znajdował swojego umiejscowienia w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych, to wyłączną podstawą działania Prezydenta w zakresie powoływania do pełnienia urzędu sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa byłby art. 179 Konstytucji.

5. Z przywoływanego już art. 79 Konstytucji wynika, że skarga konstytucyjna służy nie ochronie praw w ogóle, ale ochronie praw podstawowych, określonych w ustawie zasadniczej. Subsydiarność skargi konstytucyjnej polega na tym, że przysługuje ona dopiero wtedy, gdy chodzi o ochronę konstytucyjnych wolności i praw, i to dopiero z chwilą, gdy sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie. Subsydiarność skargi konstytucyjnej polega również na tym, że jest ona środkiem prawnym nadzwyczajnym, dopuszczalnym tylko wtedy, gdy skutki zarzucanego naruszenia praw podstawowych nie mogą być usunięte w inny sposób.

W odróżnieniu od skargi powszechnej (actio popularis), inicjujący skargę konstytucyjną działa, jak wspomniano wyżej, nie w obronie prawa w ogóle, ale w obronie swojego własnego prawa o szczególnej wartości konstytucyjnej, w sytuacji gdy fakt naruszenia nastąpił rzeczywiście, a nie tylko mógł nastąpić potencjalnie. Celem takiego działania, motywowanym interesem prawnym skarżącego, jest usunięcie skutków naruszenia osobistego, bezpośredniego i aktualnego (por. Z. Czeszejko-Sochacki, Skarga konstytucyjna w prawie polskim, „Przegląd Sejmowy” nr 1/1998, s. 35 i 41; podobnie W. Wróbel, Skarga konstytucyjna – problemy do rozwiązania, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, s. 67 i n.). W przeciwnym razie skarga konstytucyjna przekształciłaby się w actio popularis, a tego w żadnym razie nie przewiduje art. 79 Konstytucji (zob. postanowienie z 27 kwietnia 1999 r., sygn. Ts 36/99, OTK ZU nr 5/1999, poz. 111; Z. Czeszejko-Sochacki, Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2003, s. 271 i n.). Z tego względu kwestia aktualności naruszenia praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego winna podlegać ocenie w trakcie badania merytorycznego skargi konstytucyjnej; standardowym instrumentem ochrony praw lub wolności powinna być możliwość weryfikacji treści orzeczenia i jego zmiany przez określony organ.

W jednym z postanowień o umorzeniu postępowania w związku ze skargą konstytucyjną przedsiębiorcy odnośnie do zarzutu niezgodności ustawy o kosztach sądowych, Trybunał Konstytucyjny powiedział: „Dodatkowo zaś można wskazać, że argument dotyczący obowiązku nieustannego gromadzenia środków na potencjalne postępowania, których stroną może być przedsiębiorca, nie spełnia również wymogu aktualności naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności. Naruszenie to powinno bowiem istnieć w chwili rozpatrywania przez TK skargi” (postanowienie TK z 20 lutego 2008 r., sygn. SK 44/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 23 oraz zob. postanowienie z 13 lutego 2008 r., sygn. akt SK 5/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 19).

6. Bezsporne jest, że skarżący złożyli wnioski o powołanie ich na wolne stanowiska odpowiednio: sędziów Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie oraz sędziego Sądu Rejonowego we Włocławku. Kandydatury skarżących uzyskały pozytywne opinie właściwych Zgromadzeń Ogólnych Sędziów. Następnie zostały one przedstawione Ministrowi Sprawiedliwości i Krajowej Radzie Sądownictwa. KRS pozytywnie rozpatrzyła i oceniła kandydatury skarżących. Następnie stosownie do uchwały nr 120/2005 z 14 grudnia 2005 r. oraz uchwały z 9 października 2006 r., KRS przedstawiła Prezydentowi wnioski o powołanie skarżących na stanowiska, odpowiednio: sędziów Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie oraz sędziego Sądu Rejonowego we Włocławku.

W Monitorze Polskim z 16 stycznia 2008 r., Nr 4, pod poz. 38 opublikowane zostało postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 3 stycznia 2008 r., nr 1130-1-08 w sprawie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego. Zgodnie z nim Prezydent RP odmówił, na podstawie art. 179 Konstytucji, w związku z wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa, powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Okręgowego dla Warszawy-Pragi w Warszawie: Jerzego Mariana Wińczy (pkt I.4. postanowienia) oraz Elżbiety Danieli Lutomierskiej-Rusek (pkt I.2. postanowienia) oraz na stanowisku sędziego Sądu Rejonowego we Włocławku – Przemysława Kępińskiego (pkt II.7. postanowienia).

Zdaniem skarżących, postanowienie Prezydenta RP, które w ich ocenie zostało zrealizowane i zmaterializowane w formie aktu urzędowego opublikowanego w Monitorze Polskim z 2008 r. Nr 4, poz. 38, jest ostatecznym rozstrzygnięciem o prawach skarżącego, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, i zostało wydane na podstawie kwestionowanego przepisu.

Bezsporne jest jednak, że skarżący zostali powołani w końcu do pełnienia urzędu sędziego. Skarżący Jerzy Wińcza postanowieniem Prezydenta RP z dnia 31 grudnia 2009 r. o powołaniu do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, nr 1130-42-09 (M. P. z 2010 r. Nr 17, poz. 174), został powołany na stanowisko sędziego Sądu Okręgowego w Sądzie Rejonowym w Wołominie (pkt 156 postanowienia). Skarżąca Elżbieta Lutomierska-Rusek postanowieniem Prezydenta RP z dnia 22 lipca 2009 r. o powołaniu do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, nr 1130-30-09 (M. P. Nr 63, poz. 839), została powołana na stanowisko sędziego Sądu Okręgowego w Sądzie Rejonowym w Nowym Dworze Mazowieckim (pkt 56 postanowienia). Skarżący Przemysław Kępiński postanowieniem Prezydenta RP z dnia 7 września 2010 r. o powołaniu do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, nr 1130-21-10 (M. P. Nr 74, poz. 937), został powołany na stanowisko sędziego Sądu Rejonowego w Rypinie.

Tym samym skarżący osiągnęli zamierzony cel, jakim było powołanie ich na stanowiska sędziów, odpowiednio sędziów sądu okręgowego i sędziego sądu rejonowego. W tych okolicznościach nie można mówić o tym, że zarzucane naruszenie praw i wolności jest aktualne. Co prawda, żadnemu ze skarżących nie została wskazana oczekiwana przez nich siedziba sądu, odpowiednio Sąd Okręgowy dla Warszawy-Pragi w Warszawie i Sąd Rejonowy we Włocławku, nie należy jednak zapominać, że powołanie sędziego sądu powszechnego następuje na określone stanowisko sędziowskie, zgodnie z zakwestionowanym art. 55 § 1 p.u.s.p., wyznaczenie zaś miejsca służbowego następuje w trybie art. 55 § 3 p.u.s.p., na którego podstawie „Powołując do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wyznacza miejsce służbowe (siedzibę) sędziego. Zmiana miejsca służbowego sędziego może być dokonana bez zmiany stanowiska w przypadkach i w trybie określonych w art. 75”. Art. 55 § 3 nie jest przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie.

Nie dokonując oceny, czy art. 55 § 1 p.u.s.p. stanowi podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia podjętego w sprawie skarżącego, a także, które z wzorców konstytucyjnych mogłyby być rozpatrywane w kontekście zarzutu naruszenia prawa dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w związku z faktem powołania sędziego na wnioskowane stanowisko sędziego sądu okręgowego, zarzut zawarty w skardze konstytucyjnej zdezaktualizował się, a badanie w tym zakresie stało się zbędne. Skarga konstytucyjna spełnia bowiem dwie, nierozerwalnie związane ze sobą funkcje: ochrony naruszonych konstytucyjnych wolności lub praw jednostki oraz środka prawnego zmierzającego do eliminacji niekonstytucyjnego porządku prawnego. Rozerwanie tej więzi obu wymienionych funkcji prowadziłoby do pozbawienia skargi jej nadzwyczajnego i subsydiarnego charakteru, a więc cech stanowiących o jej istocie (por. postanowienie TK z 28 listopada 2001 r., sygn. SK 12/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 267).

Uznając obowiązek kontroli spełnienia przesłanek skargi konstytucyjnej także na tym etapie postępowania, Trybunał uznał, że dalsze rozpoznanie niniejszej skargi pozostawałoby w sprzeczności z zasadami i przesłankami, od których spełnienia ustrojodawca uzależnił możliwość prowadzenia merytorycznego postępowania w sprawie skarg konstytucyjnych. W tych warunkach Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że dalsze badanie zarzutów skierowanych przez skarżących przeciwko art. 55 § 1 p.u.s.p. jest zbędne, a postępowanie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

7. Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.