1. W skardze konstytucyjnej z 29 grudnia 2006 r. Marcin Ledeman (dalej: skarżący) wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 1302 § 3 i art. 494 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim stawiają formalną przeszkodę do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd w postaci bezwzględnej sankcji odrzucenia nienależycie opłaconych zarzutów od nakazu zapłaty wniesionych przez pełnomocnika – radcę prawnego bez wezwania go przez sąd do uiszczenia brakującej opłaty i bez możliwości jej uzupełnienia po ich odrzuceniu, z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji.

1.1. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym:

Postanowieniem z 7 sierpnia 2006 r. (sygn. akt I Nc 156/06) Sąd Rejonowy w Olkuszu, Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Rejonowy), odrzucił zarzuty skarżącego, reprezentowanego przez radcę prawnego, od nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy w Olkuszu 7 czerwca 2006 r. (sygn. akt I Nc 156/06) z powodu nienależytego uiszczenia opłaty. Sąd Rejonowy stwierdził, że radca prawny reprezentujący skarżącego, wnosząc zarzuty od nakazu zapłaty obowiązany był uiścić kwotę 61 zł, a skoro uiścił 30 zł, to zgodnie z art. 1302 § 3 i art. 494 § 1 k.p.c. zarzuty od nakazu zapłaty wniesione przez radcę prawnego należało odrzucić jako nieopłacone bez wzywania o uiszczenie opłaty. Na powyższe postanowienie skarżący wniósł zażalenie, które zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział II Cywilny-Odwoławczy, postanowieniem z 26 września 2006 r. (sygn. akt II Cz 2088/06).

1.2. W krótkim uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że kwestionowane przepisy k.p.c. pozbawiają stronę prawa do sprawiedliwego, merytorycznego rozpatrzenia sprawy przez sąd z przyczyn formalnych, nieznajdujących żadnego racjonalnego usprawiedliwienia oraz uwzględniających przede wszystkim fiskalny interes państwa, nie licząc się z interesem osób szukających w sądzie ochrony prawnej. Ustanowiony kwestionowanymi przepisami k.p.c. rygoryzm w traktowaniu błędów pełnomocników stron w obliczaniu kosztów sprawia, że nawet doświadczeni prawnicy często gubią się w interpretacji przepisów i mają problemy w obliczeniu wysokości należnej w danym przypadku opłaty. Praktyka wymiaru sprawiedliwości wskazuje, że wielokrotnie sądy myliły się w ustalaniu wysokości opłat sądowych. Skoro więc pomylić się może sąd, to przepisy k.p.c. nie mogą wymagać nieomylności od pełnomocników stron, zwłaszcza w przypadku trudności w określeniu wartości przedmiotu zaskarżenia, co miało miejsce w sprawie skarżącego. Kwestionowane przepisy przerzucają z sądu na stronę obowiązek ustalenia właściwej wysokości opłaty sądowej i nakładają na stronę dotkliwe dla niej sankcje za nieprawidłowe wyliczenie wysokości opłaty przez ich pełnomocnika. Ponadto kwestionowane przepisy różnicują prawa strony reprezentowanej przez radcę prawnego lub adwokata od praw strony niemającej pełnomocnika.

2. Rzecznik Praw Obywatelskich pismem z 7 lutego 2008 r. (RPO-579293-IV/08/KJ) poinformował, że nie zgłasza udziału w postępowaniu w sprawie.

3. Marszałek Sejmu w piśmie z 30 września 2008 r., w imieniu Sejmu, wniósł o stwierdzenie, że art. 1302 § 3 i art. 494 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim stawiają formalną przeszkodę do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd w postaci bezwzględnej sankcji odrzucenia nienależycie opłaconych zarzutów od nakazu zapłaty wniesionych przez pełnomocnika – radcę prawnego bez wezwania go przez sąd do uiszczenia brakującej opłaty i bez możliwości jej uzupełnienia po ich odrzuceniu, są zgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 oraz z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.

3.1. Uzasadniając zajęte stanowisko, Marszałek Sejmu zauważył, że ratio legis zawartych w art. 1302 § 3 i art. 494 § 1 k.p.c. rozwiązań odnosi się do realizacji postulatu racjonalizacji i ekonomii procedury sądowej. W ocenie Marszałka Sejmu, wymogi przewidziane w art. 1302 § 3 k.p.c. nie utrudniają stronie postępowania obrony swoich interesów, także wtedy, gdy jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Wymóg należytej opłaty pisma procesowego zawierającego środki odwoławcze nie zamyka drogi sądowej, a jedynie wprowadza sankcję dotyczącą nienależycie opłaconych pism wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników, którzy powinni znać zasady opłacania pism kierowanych do sądu. Zdaniem Marszałka Sejmu, stawianie wymogów formalnych i fiskalnych nie może być interpretowane jako odbieranie stronie możliwości dochodzenia praw na drodze sądowej, a w szczególności stronie, która jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, a więc osobę dysponującą odpowiednią wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniem. Reprezentowanie strony przez profesjonalnego pełnomocnika usprawiedliwia, zdaniem Marszałka Sejmu, wprowadzenie zaostrzonych rygorów formalnych w sytuacji nieprawidłowego opłacenia pisma procesowego.

4. Prokurator Generalny w piśmie z 5 listopada 2009 r. zajął stanowisko, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu ze względu na zbędność orzekania.

4.1. Uzasadniając swoje stanowisko, Prokurator Generalny podniósł, że wyrokiem z 14 września 2009 r., sygn. SK 47/07 (OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 122), Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 1302 § 3 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez art. 126 pkt 12 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.), obowiązującym do dnia 30 czerwca 2009 r., w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 oraz w związku z art. 2 Konstytucji.

Z uwagi na to, że skarżący w niniejszej sprawie nie przedstawił nowych argumentów na rzecz niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów, powtórne orzekanie o tym samym przedmiocie na podstawie tych samych wzorców konstytucyjnych jest zbędne. Z art. 77 ust. 2 Konstytucji skarżący nie wyprowadził bowiem innych treści, jak tylko te, które składają się na, statuowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do sądu. Z kolei wskazanie art. 494 § 1 k.p.c. jako przedmiotu kontroli nie oznacza w rzeczywistości jakiejkolwiek jego modyfikacji, ponieważ wynikająca z art. 494 § 1 k.p.c. reguła, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, znajduje dopełnienie w unormowaniu określającym możliwość usuwania tych braków w ramach sprawowanej przez sąd kontroli wstępnej pism procesowych. Ocena konstytucyjności art. 494 § 1 k.p.c., w oderwaniu od art. 1302 § 3 k.p.c., jest zatem w świetle zarzutów skargi konstytucyjnej bezprzedmiotowa.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiot kontroli.

1.1. Skarżący wniósł o zbadanie art. 1302 § 3 i art. 494 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim stawiają formalną przeszkodę do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd w postaci bezwzględnej sankcji odrzucenia nienależycie opłaconych zarzutów od nakazu zapłaty wniesionych przez pełnomocnika – radcę prawnego bez wezwania go przez sąd do uiszczenia brakującej opłaty i bez możliwości jej uzupełnienia po ich odrzuceniu, z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji.

1.2. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego na każdym etapie postępowania konieczne jest kontrolowanie, czy nie zachodzi któraś z ujemnych przesłanek wydania wyroku, skutkująca obligatoryjnym umorzeniem postępowania (por. postanowienia TK z: 21 października 2003 r., sygn. SK 41/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 89; 6 lipca 2004 r., sygn. SK 47/03, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 74; 21 marca 2006 r., sygn. SK 58/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 35; 24 października 2006 r., sygn. SK 65/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 145).

1.3. Art. 1302 § 3 k.p.c. przed 1 lipca 2009 r. miał następujące brzmienie: „Sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia”. Zaskarżony przepis utracił moc obowiązującą 1 lipca 2009 r. na skutek uchylenia art. 1302 § 3 i 4 k.p.c. przez art. 1 pkt 3 lit. a ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571; dalej: ustawa nowelizująca). Art. 1302 k.p.c. w nowym brzmieniu stanowi: „§ 1. Pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu.

§ 2. W terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma z przyczyn określonych w § 1 strona może uiścić brakującą opłatę. Jeżeli opłata została wniesiona we właściwej wysokości, pismo wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie następuje w razie kolejnego zwrotu pisma z tej samej przyczyny.

§ 3. (uchylony).

§ 4. (uchylony).

§ 5. Przepisu § 1 nie stosuje się, gdy obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej powstał na skutek sprawdzenia przez sąd wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia”.

Z kolei zgodnie z art. 494 § 1 k.p.c. „Sąd odrzuca zarzuty wniesione po upływie terminu, nieopłacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne, jak również zarzuty, których braków pozwany nie usunął w terminie”.

2. Dopuszczalność kontroli konstytucyjności zaskarżonej normy prawnej.

2.1. W związku z tym, że zaskarżony art. 1302 § 3 k.p.c. utracił moc obowiązującą z chwilą wejścia w życie ustawy nowelizującej, wstępnego rozstrzygnięcia wymaga kwestia dopuszczalności jego badania ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi. Zgodnie bowiem z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o Trybunale Konstytucyjnym) postępowanie jest umarzane na posiedzeniu niejawnym, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Wyjątek w tym zakresie przewiduje art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, który stanowi, że art. 39 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wyrażał pogląd, że akt normatywny traci moc obowiązującą, jeżeli nie może być stosowany do jakiejkolwiek sytuacji z przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. Wykładnia zwrotu „akt normatywny utracił moc obowiązującą” powinna zmierzać do oceny, czy zaskarżona norma prawna została usunięta z porządku prawnego nie tylko w sensie formalnoprawnym, lecz także w tym zakresie, czy uchylony przepis nadal wywiera określone skutki dla obywateli i czy może być nadal zastosowany w praktyce (zob. postanowienie z 13 października 1998 r., sygn. SK 3/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 69; wyrok z 14 listopada 2000 r., sygn. K 7/00, OTK ZU nr 7/2000, poz. 259).

2.2. Ustawa nowelizująca zawiera rozstrzygnięcie intertemporalne, zgodnie z którym przepisy nią wprowadzone stosuje się do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie, z zastrzeżeniem ust. 2-5 (art. 8). Zaskarżony art. 1302 § 3 k.p.c., pomimo uchylenia, miał zatem zastosowanie do postępowań wszczętych przed 30 czerwca 2009 r. Biorąc pod uwagę upływ czasu i szybkość postępowania nakazowego, należy uznać, że art. 1302 § 3 k.p.c. w chwili rozpatrywania niniejszej sprawy przez Trybunał Konstytucyjny nie znajduje zastosowania w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, wniesione przez radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty.

2.3. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego przesłanką uzasadniającą kontrolę konstytucyjności przepisu, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, jest ustalenie, że zachodzi związek pomiędzy daną regulacją a ochroną konstytucyjnych praw i wolności. Związek ten zachodzi wówczas, gdy spełnione są trzy przesłanki:

– po pierwsze, przepis będący przedmiotem oceny zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych;

– po drugie, nie istnieje żaden alternatywny instrument prawny (poza ewentualnym uznaniem przepisu za niekonstytucyjny), który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej definitywnie, zanim ów przepis utracił moc obowiązującą;

– po trzecie, ewentualna eliminacja danego przepisu z systemu prawnego stanowić będzie skuteczny środek przywrócenia ochrony praw naruszonych obowiązywaniem kwestionowanej regulacji prawnej.

O ile uwzględnienie powyższych przesłanek nie da wyniku jednoznacznego, za trafną należy uznać swoistą dyrektywę interpretacyjną art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, zgodnie z którą „w razie wątpliwości w tym względzie domniemanie przemawia na rzecz merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej” (zob. wyrok z 12 grudnia 2000 r., sygn. SK 9/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 297).

2.4. Zdaniem Trybunału, w niniejszej sprawie zostały spełnione przesłanki wskazujące na konieczność objęcia kontrolą konstytucyjności przepisu nieobowiązującego już w chwili orzekania. Art. 1302 § 3 k.p.c. zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery konstytucyjnie chronionego prawa do sądu (art. 45 Konstytucji) i prawa do dochodzenia naruszonych wolności lub praw na drodze sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Skarżący wyczerpał przewidzianą w przepisach drogę prawną. Postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie, Wydział II Cywilny-Odwoławczy, z 26 września 2006 r. (sygn. akt II Cz 2088/06) o oddaleniu zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego w Olkuszu, Wydział I Cywilny, z 7 sierpnia 2006 r. (sygn. akt I Nc 156/06) o odrzuceniu zarzutów od nakazu zapłaty ma charakter ostateczny. Nie istnieje zatem inny środek prawny, który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej skarżącego ukształtowanej na podstawie nieobowiązującego art. 1302 § 3 k.p.c. Ponadto jedynie ewentualne stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu umożliwiłoby przywrócenie ochrony praw naruszonych przez kwestionowany przepis.

2.5. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że poddanie kontroli art. 1302 § 3 k.p.c., mimo utraty przez niego mocy obowiązującej, jest dopuszczalne. Uznanie celowości objęcia kontrolą kwestionowanego przepisu na podstawie art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie przesądza jeszcze per se o kierunku rozstrzygnięcia.

3. Problem konstytucyjny.

3.1. Trybunał Konstytucyjny, określając przedmiot kontroli konstytucyjności w konkretnej sprawie, jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej (art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego mogą być zatem tylko normy prawne kwestionowane przez podmiot inicjujący postępowanie w sprawie kontroli konstytucyjności, co wymaga wskazania przepisów prawnych, w których owe normy są zakodowane. Rekonstruując przedmiot kontroli, Trybunał Konstytucyjny bierze pod uwagę ugruntowaną w europejskiej kulturze prawnej zasadę falsa demonstratio non nocet, w myśl której decydujące znaczenie ma istota sprawy, a nie jej oznaczenie.

3.2. Z petitum skargi konstytucyjnej i jej uzasadnienia wynika, że skarżący w istocie kwestionuje zgodność z Konstytucją normy prawnej nakazującej sądowi odrzucenie nieopłaconych zarzutów od nakazu zapłaty, wniesione przez radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty. Zdaniem skarżącego, norma ta jest niezgodna z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji.

4. Umorzenie postępowania ze względu na zbędność wydania wyroku.

4.1. Zaskarżona norma prawna była już przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 14 września 2009 r., sygn. SK 47/07 (OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 122), Trybunał orzekł, że „art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 126 pkt 12 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z 2006 r. Nr 126, poz. 876, z 2007 r. Nr 21, poz. 123, Nr 82, poz. 560, Nr 123, poz. 849, Nr 125, poz. 873 i Nr 191, poz. 1371, z 2008 r. Nr 228, poz. 1524 i Nr 234, poz. 1571 i 1572 oraz z 2009 r. Nr 76, poz. 641), obowiązującym do dnia 30 czerwca 2009 r., w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 oraz w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

4.2. W uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. SK 47/07 Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że „konsekwencją restryktywnego uregulowania kwestionowanego w niniejszym postępowaniu jest konieczność ponoszenia przez stronę negatywnych konsekwencji związanych z zaniedbaniem profesjonalnego pełnomocnika. Nakaz zapłaty może zostać wydany wyłącznie w odniesieniu do roszczeń pieniężnych albo świadczenia innych rzeczy zamiennych (art. 485 § 1 k.p.c.). Nie ma zatem przeszkód, ażeby strona reprezentowana przez nierzetelny podmiot profesjonalny uzyskała na drodze postępowania cywilnego pełną rekompensatę uszczerbku majątkowego, który poniosła w następstwie nierzetelnego wykonywania obowiązków przez podmiot profesjonalny”.

Trybunał Konstytucyjny wskazał również, że „zgodnie z art. 485 k.p.c. wydanie nakazu zapłaty jest możliwe wtedy, gdy okoliczności uzasadniające dochodzone przez powoda żądanie są udowodnione dołączonym do pozwu dokumentem urzędowym, zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem, wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu albo zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i niezapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym. Sąd wydaje również nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla, czeku, warrantu lub rewersu należycie wypełnionego, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości, przy czym w razie przejścia na powoda praw z weksla, z czeku, z warrantu lub z rewersu, do wydania nakazu niezbędne jest przedstawienie dokumentów do uzasadnienia roszczenia, o ile przejście tych praw na powoda nie wynika bezpośrednio z weksla, z czeku, z warrantu lub z rewersu. Sąd wydaje nakaz zapłaty także na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego oraz dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego lub odsetek w transakcjach handlowych określonych w ustawie z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323). Może go wydać również wtedy, gdy bank dochodzi roszczenia na podstawie wyciągu z ksiąg bankowych podpisanego przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku i opatrzonego pieczęcią banku oraz dowodu doręczenia dłużnikowi pisemnego wezwania do zapłaty. Wszczęcie postępowania cywilnego celem dochodzenia roszczenia objętego nakazem zapłaty nie jest zatem dla pozwanego zaskoczeniem”.

Powołując się na wyrok z 17 listopada 2008 r., sygn. SK 33/07 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154), Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „nie można (…) mówić o nadmiernym rygoryzmie [art. 1302 § 3 k.p.c.], jeżeli strona postępowania zastąpiona jest w postępowaniu przed sądem powszechnym przez adwokata, radcę prawnego czy rzecznika patentowego [podmiot profesjonalny]. Z samej bowiem istoty zastępstwa procesowego wypełnianego przez profesjonalnego pełnomocnika wynika uprawnione założenie, że pełnomocnik ten będzie działał fachowo, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą oraz należytą starannością”.

Z kolei odwołując się do wyroku z 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06 (OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161), Trybunał Konstytucyjny wskazał, że o ile nie budzi sprzeciwu rygoryzm uchybienia obowiązkom wynikającym z konieczności opłacenia pisma w sytuacji, gdy strona procesowa korzysta w postępowaniu z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, o tyle inna musi być ocena sytuacji, gdy w postępowaniu działa samodzielnie.

4.3. W sprawie o sygn. SK 47/07 przedmiotem kontroli była zatem norma prawna, którą w niniejszej sprawie kwestionuje skarżący, nakazująca sądowi odrzucenie nieopłaconych zarzutów od nakazu zapłaty, wniesionych przez radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, a wzorcami kontroli wskazane również w niniejszej sprawie art. 2, art. 32 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. W obu sprawach skarżący sformułowali w istocie tożsame zarzuty pod adresem kwestionowanej normy prawnej.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. O niedopuszczalności wydania orzeczenia przesądza wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata (zob. postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., sygn. K 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172). O przesłance tej można mówić wówczas, gdy zachodzi tożsamość zarówno podmiotowa, jak i przedmiotowa. Brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza jednak, że uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonych norm prawnych z punktu widzenia tych samych zarzutów może być uznane za prawnie obojętne. W orzecznictwie TK przyjmuje się, że w takiej sytuacji mamy do czynienia z zasadą ne bis in idem (zob. postanowienie TK z 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218). Nie zachodzi ona jednak w przypadku wskazania nowych wzorców kontroli, gdy we wcześniejszym orzeczeniu uznano zgodność zakwestionowanych norm prawnych z Konstytucją. Stwierdzenie przesłanki ne bis in idem prowadzi z kolei do umorzenia postępowania z powodu zbędności orzekania. Trybunał dokonuje oceny celowości prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta. Ponowne rozpoznawanie tej samej kwestii czyni niewątpliwie postępowanie zbędnym, w przypadku uprzedniego stwierdzenia niezgodności z Konstytucją zakwestionowanych ponownie norm prawnych (zob. postanowienie TK z 28 lipca 2003 r., sygn. P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73).

4.4. W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie w zakresie kontroli zgodności art. 1302 § 3 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez art. 126 pkt 12 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, obowiązującym do 30 czerwca 2009 r., w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, wniesione przez radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji podlega umorzeniu ze względu na zbędność wydania wyroku.

5. Umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

5.1. Skarżący, kwestionując normę prawną nakazującą sądowi odrzucenie nieopłaconych zarzutów od nakazu zapłaty, wniesionych przez radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, wskazał obok art. 1302 § 3 k.p.c. również art. 494 § 1 k.p.c. Skarżący jednak nie uzasadnił, w jaki sposób art. 494 § 1 k.p.c. narusza jego konstytucyjne wolności i prawa.

5.1.1. Trybunał Konstytucyjny podziela stanowisko Prokuratora Generalnego, zgodnie z którym art. 494 § 1 k.p.c. nie modyfikuje przedmiotu kontroli, gdyż wynikająca z niego reguła, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, znajduje dopełnienie w unormowaniu określającym możliwość usuwania tych braków, w ramach sprawowanej przez sąd kontroli wstępnej pism procesowych. Ocena konstytucyjności art. 494 § 1 k.p.c. w oderwaniu od art. 1302 § 3 k.p.c. jest zatem w świetle zarzutów skargi konstytucyjnej bezprzedmiotowa.

5.1.2. Z tych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie w zakresie kontroli art. 494 § 1 k.p.c. z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

5.2. Jako wzorzec kontroli kwestionowanej normy prawnej skarżący powołał art. 77 ust. 2 Konstytucji. Jakkolwiek przepis ten nie stanowił wzorca kontroli w sprawie o sygn. SK 47/07, to skarżący w niniejszej sprawie upatruje jego naruszenia przez kwestionowaną normę tylko w zakresie konstytucyjnego prawa do sądu, o czym świadczy wskazanie art. 77 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji i zarzuty przedstawione w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej.

5.2.1. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego art. 77 ust. 2 Konstytucji stanowi nie tylko uzupełnienie i rozwinięcie wyrażonego w art. 45 Konstytucji prawa do sądu, ale zawiera w stosunku do tego prawa szczególną regulację. Art. 45 ust. 1 Konstytucji dotyczy dochodzenia przed sądem wszelkich praw (także ustanowionych w innych aktach normatywnych niż Konstytucja), natomiast art. 77 ust. 2 Konstytucji obejmuje swym zakresem jedynie prawa i wolności gwarantowane konstytucyjnie. W konsekwencji ograniczenia prawa do sądu ustanawiane normą ustawową, stosownie do art. 31 ust. 3 Konstytucji, muszą uwzględniać kategoryczny zakaz zamykania drogi do sądu zawarty w art. 77 ust. 2 w zakresie dochodzenia konstytucyjnych wolności i praw, ergo wyłączenie drogi sądowej w sprawach związanych z naruszeniem wolności i praw może być ustanowione jedynie wprost przepisami konstytucyjnymi (zob. wyrok z 10 maja 2000 r., sygn. K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).

5.2.2. Konkludując, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie w odniesieniu do kontroli kwestionowanej normy prawnej z art. 77 ust. 2 Konstytucji w zakresie wykraczającym poza treść normatywną art. 45 ust. 1 Konstytucji podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.