Pełnomocnik skarżącej spółki PPH „Gara” spółka jawna Piekarnia-Ciastkarnia „Pod Klonem” I. Wasilewicz-Krasucka, B. Jarmuł, D. i P. Chowaniec, J. Bondarczuk, Z. Piotrowski w Słupsku pismem z 14 sierpnia 2008 r. wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zasądzenie na rzecz skarżącej kosztów postępowania według minimalnej stawki wynagrodzenia pełnomocnika za samo sporządzenie skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny 14 lipca 2008 r. wydał postanowienie o umorzeniu postępowania w sprawie zbadania zgodności art. 3701 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z preambułą, art. 2, art. 4 ust. 1, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 176 ust. 1 Konstytucji ze względu na zbędność orzekania. Skarga konstytucyjna nie zawierała wniosku o zwrot kosztów postępowania.

Trybunał Konstytucyjny, rozpoznając wniosek pełnomocnika skarżącej, stwierdził, że ustawodawca w art. 24 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) przesądził, że o zwrocie kosztów postępowania Trybunał orzeka wraz z wyrokiem uwzględniającym skargę konstytucyjną. Z przepisu tego wynika, że wniosek o zwrot kosztów postępowania powinien być złożony najpóźniej do czasu wydania ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy przez Trybunał. Wprawdzie skarga w niniejszej sprawie nie mogła zostać skierowana do rozpoznania na rozprawie, to jednak od czasu ogłoszenia wyroku w sprawie o sygn. P 18/07 z 20 maja 2008 r. (Dz. U. z 5 czerwca 2008 r. Nr 96, poz. 619), w którym Trybunał uznał zaskarżony przepis za niekonstytucyjny, należało spodziewać się postanowienia o umorzeniu postępowania w niniejszej spawie. Nie można było natomiast oczekiwać, że pomimo utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu Trybunał, na podstawie art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, rozpozna sprawę merytorycznie ponieważ kwestionowany przepis nie kreował żadnych konstytucyjnie chronionych wolności i praw, które mimo utraty jego mocy obowiązującej mogłyby dalej podlegać ochronie konstytucyjnej.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.

1. W skardze konstytucyjnej z 4 stycznia 2006 r. skarżąca spółka Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „Gara” spółka jawna Piekarnia-Ciastkarnia „Pod Klonem” I. Wasilewicz-Krasucka, B. Jarmuł, D. i P. Chowaniec, J. Bondarczuk, Z. Piotrowski w Słupsku zakwestionowała zgodność art. 3701 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z preambułą, art. 2, art. 4 ust. 1, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego i prawnego.

Sąd Okręgowy, VI Wydział Gospodarczy w Koszalinie wyrokiem z 1 marca 2005 r. oddalił powództwo skarżącej przeciwko Gminie Miejskiej Słupsk w Słupsku o zwrot wartości nakładów poniesionych na remont i modernizację piekarni. Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny odrzucił, sporządzoną przez radcę prawnego, apelację ponieważ nie spełniała wymogów przewidzianych dla pisma procesowego określonych w art. 368 § 1 k.p.c.

Zdaniem skarżącej kwestionowany przepis narusza zasadę równości wobec prawa oraz zakaz dyskryminacji kogokolwiek z jakiejkolwiek przyczyny przez zróżnicowanie sytuacji procesowej stron zależnie od tego, czy są one reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika, czy nie oraz przez nałożenie na stronę reprezentowaną przez pełnomocnika dodatkowych obowiązków lub odbieranie uprawnień.

Skarżąca zarzuca kwestionowanemu przepisowi naruszenie prawa do sądu oraz zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego przez pozbawienie strony prawa do merytorycznego rozpoznania sprawy w dwuinstancyjnym procesie. Ponadto zdaniem skarżącej art. 3701 k.p.c. narusza godność obywatela przez ograniczenie w nieuzasadniony sposób wolności i swobody wypowiedzi strony wobec sądu.

W opinii skarżącej w demokratycznym państwie prawa niedopuszczalne jest mnożenie utrudnień w dochodzeniu roszczeń i obrony praw obywateli, zwłaszcza ograniczanie lub pozbawianie ich praw w zakresie wyjaśnienia bądź uzupełnienia środka zaskarżenia.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 9 stycznia 2007 r. przedstawił stanowisko zgodnie, z którym art. 3701 k.p.c. uznał za zgodny z art. 2, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji, ponadto zaproponował umorzyć postępowanie, w części dotyczącej zgodności kwestionowanego przepisu z art. 4 ust. 1 Konstytucji z uwagi na niedopuszczalność orzekania.

Prokurator Generalny zaznaczył, że ustrojodawca w art. 176 ust. 2 Konstytucji pozostawił ustawodawcy zwykłemu znaczny zakres swobody w kształtowaniu poszczególnych instytucji postępowania sądowego. Ustawodawca zwykły, korzystając z tej możliwości unormował m.in. postępowanie odwoławcze w ramach procedury cywilnej, w tym instytucję apelacji. Przepisy proceduralne świadczą, że kontrola wstępna skargi apelacyjnej, należąca do sądu pierwszej instancji, w zakresie zachowania terminu i wymagań formalnych apelacji nie jest kontrolą ostateczną. W tym samym zakresie i co do tych samych kwestii wykonuje ją ponownie sąd drugiej instancji. Tym samym strona ma możliwość uzupełnienia braków formalnych apelacji. Wprawdzie, jak zauważa Prokurator Generalny, kwestionowany przepis zwalnia sąd od wezwania do usunięcia braków apelacji sporządzonej przez profesjonalistę, jednak takie ograniczenie zostało wprowadzone w sposób przemyślany w celu racjonalizacji postępowania cywilnego i przeciwdziałania jego przewlekłości. Ponadto takie rozwiązanie ma motywować profesjonalnych pełnomocników procesowych do wykonywania swoich funkcji w zakresie sporządzania apelacji z należytą starannością.

Prokurator Generalny zgodził się ze stwierdzeniem, że prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji może być naruszone bezpośrednio przez wyłączenie możliwości wniesienia apelacji, jak i pośrednio przez ustanowienie takich warunków formalnych wniesienia apelacji, które nadmiernie tę czynność utrudniają.

Prokurator Generalny przytoczył stanowisko Trybunału Konstytucyjnego mówiące jednoznacznie, że w tak skonstruowanych wymogach apelacji raczej trudno dopatrzeć się elementów utrudniających powodowi prezentację i obronę swoich interesów, zwłaszcza gdy jest reprezentowany przez pełnomocnika. Ponadto Trybunał Konstytucyjny wyrażał już swoją opinię, że korzystanie przez stronę postępowania z fachowej pomocy prawnej powinno wykluczyć możliwość popełnienia jakichkolwiek błędów formalnych prowadzących do odrzucenia pisma procesowego. Przytoczył również kierunek orzecznictwa Sądu Najwyższego, zgodnie z którym strona nie może powoływać się na naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1933 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.), jeżeli nieprawidłowo korzysta z przysługującego jej prawa do zaskarżenia orzeczenia sądowego i spotyka się z zasadnym odrzuceniem wniesionego przez nią środka.

W odniesieniu do art. 4 ust. 1 Konstytucji Prokurator Generalny zwrócił uwagę, że przepis ten nie normuje żadnego prawa ani konkretnej wolności człowieka i obywatela. Tym samym nie jest możliwe zakwestionowanie w drodze skargi konstytucyjnej art. 3701 k.p.c. jako naruszającego art. 4 ust. 1 Konstytucji. Z tego względu Prokurator Generalny proponuje umorzyć postępowanie w części dotyczącej zgodności art. 3701 k.p.c. z art. 4 ust. 1 Konstytucji.

3. Marszałek Sejmu w piśmie z 26 marca 2007 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 3701 k.p.c. jest zgodny z preambułą, art. 2, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 176 ust. 1 oraz nie jest niezgodny z art. 4 ust. 1 Konstytucji.

Marszałek Sejmu nie podziela stanowiska skarżącej, że odrzucenie apelacji narusza zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego ponieważ strona może zarzucić nieprawidłową ocenę co do braków formalnych apelacji i wnieść zażalenie na postanowienie o odrzuceniu apelacji na podstawie art. 3701 k.p.c. Jeżeli zażalenie w takim przypadku zostanie uznane za zasadne doprowadzi do uchylenia postanowienia o odrzuceniu apelacji i tym samym środek ten wywoła wszelkie skutki procesowe jako prawidłowo wniesiony i sporządzony.

W odniesieniu do zaskarżonego przepisu w kontekście jego zgodności z preambułą Marszałek Sejmu przytoczył orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, w którym Trybunał zwracał uwagę na brak możliwości wyprowadzenia norm prawnych z preambuły w ścisłym znaczeniu, choć dostarcza ona ustrojodawcy wskazówek co do zgodnych z jego intencjami kierunków interpretacji przepisów części normatywnej Konstytucji. Podobnie orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego odnosi się do zasady państwa prawnego, wywodzonej z art. 2 Konstytucji twierdząc, że zasada ta nie może stanowić samoistnego źródła konstytucyjnych praw lub wolności o charakterze podmiotowym.

Zdaniem Marszałka Sejmu obligatoryjne odrzucenie apelacji dotkniętej nieusuwalnymi brakami formalnymi ma na celu zwiększenie profesjonalizmu w sporządzaniu środków zaskarżenia przez fachowych pełnomocników procesowych oraz służy racjonalizacji i ekonomice procedury sądowej w celu ochrony interesów strony biorącej udział w procesie. Zaskarżona regulacja ma służyć zagwarantowaniu stronie prawa do rozpatrzenia sprawy bez uzasadnionej zwłoki przez zapobieganie przewlekłości postępowania sądowego z przyczyn czysto formalnych.

Marszałek Sejmu powołał się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, w którym Trybunał prezentował swoją opinię mówiącą, że nierówne traktowanie podmiotów podobnych nie musi prowadzić do dyskryminacji lub uprzywilejowania, a w konsekwencji do naruszenia art. 32 Konstytucji. Zdaniem Marszałka Sejmu art. 3701 k.p.c. nie narusza zasady równości ponieważ strona działająca przez pełnomocnika nie posiada cechy relewantnej ze stroną działającą w procesie samodzielnie i nie można analizować ich sytuacji z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości.

W odniesieniu do wniesionego przez skarżącą zarzutu naruszenia wzorca konstytucyjnego zawartego w art. 4 Konstytucji, Marszałek Sejmu stwierdził, że wzorzec ten jest nieadekwatny do zaskarżonej normy wynikającej z art. 3701 k.p.c. ponieważ odrzucenie apelacji dotkniętej nieusuwalnymi brakami formalnymi nie ma związku z działalnością organów władzy państwowej ani nie ogranicza, ani nie uniemożliwia kontroli Narodu nad organami władzy publicznej. Tym samym art. 3701 k.p.c., zdaniem Marszałka Sejmu, nie jest niezgodny z art. 4 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżony przepis był już przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego. Wyrokiem z 20 maja 2008 r. sygn. P 18/07 (OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 61), Trybunał orzekł, że art. 3701 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.

W przypadku uprzedniego stwierdzenia niezgodności z Konstytucją kwestionowanego przepisu, ponowne rozpoznawanie tej samej kwestii czyni postępowanie zbędnym. Trybunał, stwierdzając niekonstytucyjność przepisu prawnego w oparciu o jeden z wzorców kontroli, dokonuje – w zakresie wskazanym w orzeczeniu – jego eliminacji z porządku prawnego. Nie ma przy tym znaczenia fakt wskazania nowych wzorców kontroli konstytucyjnej ponieważ cel, polegający na wyeliminowaniu z porządku prawnego stanu niezgodności z Konstytucją, został osiągnięty (zob. postanowienie z 28 lipca 2003 r., sygn. P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73).

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) Trybunał umarza postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Mając na uwadze, że w sprawie o sygn. P 18/07 art. 3701 k.p.c., został uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji, należało umorzyć postępowanie w niniejszej sprawie ze względu na zbędność wydania wyroku.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.