1. W skardze konstytucyjnej z 25 stycznia 2007 r. Zbigniew Sieczko zaskarżył art. 3989 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) zarzucając mu naruszenie: zasady demokratycznego państwa prawnego, określonej w art. 2 Konstytucji, oraz prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy sąd, określonego w art. 45 Konstytucji. Przez wprowadzenie procedury odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania bez udziału stron, w składzie jednego sędziego, na posiedzeniu, bez ogłoszenia i uzasadnienia orzeczenia.

Skarga została wniesiona w związku z postanowieniem Sądu Najwyższego z 26 września 2006 r. (sygn. akt III CSK 286/06), którym Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej Zbigniewa Sieczko do rozpoznania.

W przekonaniu skarżącego dopuszczalność wydania przez Sąd Najwyższy, na podstawie art. 3989 § 2 k.p.c., postanowienia bez pisemnego uzasadnienia narusza art. 2 i art. 45 Konstytucji. Uproszczona procedura „przesądu”, pozwalająca na wydanie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, charakteryzująca się brakiem obowiązku sporządzenia uzasadnienia, nie spełnia wymogu rzetelnego postępowania i nie sprzyja budowaniu społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Ponadto powoduje, że uczestnik postępowania czuje się traktowany przedmiotowo. Dopiero ujawnienie w uzasadnieniu orzeczenia powodów rozstrzygnięcia, nawet niekorzystnego i niezaskarżalnego, umożliwia stronie postępowania weryfikację i ocenę orzeczenia, a w konsekwencji także uznanie, że sąd nie wydał orzeczenia arbitralnego, dowolnego. Jednostka ma wówczas możliwość zaakceptowania orzeczenia, które nawet jeśli jest dla niej niekorzystne, przedstawia argumenty, jakimi kierował się sąd. Uzasadnienia orzeczeń Sądu Najwyższego mają dodatkowo znaczący wpływ na kształtowanie się praktyki sądowej. Dlatego wskazanie, czym konkretnie kierował się Sąd Najwyższy odmawiając przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, zwiększałoby zaufanie do wymiaru sprawiedliwości.

2. Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie z 27 kwietnia 2007 r. zajął stanowisko, że art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Rzecznik postanowił nie przystępować do skargi konstytucyjnej w zakresie, w jakim dotyczy ona art. 3989 § 2 zdanie pierwsze k.p.c.

Rzecznik uznał za konieczne uściślenie wzorca kontroli wskazanego przez skarżącego, albowiem, w jego ocenie, zakres konstytucyjnego prawa do sądu wyznaczony jest również przez zasadę proporcjonalności wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Stąd wniosek o zbadanie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności zaskarżonego przepisu z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Rzecznik podziela utrwalony w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego pogląd, że strony nie mają „roszczenia” do państwa o rozpoznanie każdej sprawy przez Sąd Najwyższy. Niemniej jednak, jeżeli ustawodawca – w wybranych przez siebie kategoriach spraw – uregulował dostęp do trzeciej instancji, a samo postępowanie odbywa się przed organem władzy sądowniczej, postępowanie to musi odpowiadać konstytucyjnym standardom rzetelnego procesu sądowego. Także fakt, że od lutego 2005 r. skarga kasacyjna nie jest już środkiem prawnym zwyczajnym, ale nadzwyczajnym, realizującym przede wszystkim funkcje publicznoprawne, nie oznacza absolutnej swobody w ukształtowaniu procedury kasacyjnej. Zdaniem Rzecznika ograniczenia są dopuszczalne, muszą być one jednak zgodne z zasadą proporcjonalności, wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Rozpoznawanie sprawy w przedsądzie charakteryzuje się znacznym uproszczeniem w stosunku do właściwego postępowania kasacyjnego. Zasadą jest rozpatrywanie sprawy przez jednego sędziego, na posiedzeniu niejawnym i bez udziału stron. Przy takim kształcie przedsądu kasacyjnego, uzasadnienie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej staje się istotną gwarancją, niezbędną dla zapewnienia sprawiedliwej procedury. Wymaga tego nie tylko przedmiot sprawy podlegającej rozpoznaniu w „przedsądzie” kasacyjnym, ale przede wszystkim sam sposób ujęcia przez ustawodawcę przesłanek uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Brak uzasadnienia tego właśnie postanowienia narusza tak fundamentalne w państwie prawnym zasady, jak: zasada jawności działania (przejrzystości) władzy publicznej, zasada przyzwoitej legislacji (nakaz tworzenia prawa wystarczająco jasnego i dookreślonego) czy zasada zaufania do państwa i tworzonego przez nie prawa. Tym samym regulacja zawarta w art. 3989 § 2 zdanie 2 k.p.c. przekracza granice swobody ustawodawcy w kształtowaniu procedury sądowej i narusza wymienione wyżej wzorce konstytucyjne.

W ocenie Rzecznika właściwy poziom ochrony praw obywateli do rzetelnej procedury oraz realizacji ich konstytucyjnego prawa do sądu, zapewniłoby jedynie wprowadzenie takich rozwiązań, przy pomocy których obywatel uzyskiwałby od władzy sądowniczej jasny komunikat o motywach uzasadniających stanowisko sądu. Komunikat ten – choć oczywiście mógłby być zwięzły, skrótowy czy lakoniczny – powinien być jednak zindywidualizowany i konkretny, tj. odnoszący się do zagadnień przez stronę poruszanych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Kwestionowany przez skarżącego przepis był już przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. Wyrokiem z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06 (OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53; Dz. U. z 2007 r. Nr 106, poz. 731) Trybunał orzekł, że art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) Trybunał umarza postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. W wypadku, gdy kwestia niekonstytucyjności przepisu będącego przedmiotem danego postępowania została już wcześniej ostatecznie rozstrzygnięta, a zatem w wypadku tożsamości przedmiotowej, zachodzi przesłanka ne bis in idem – prowadząca do uznania orzekania za zbędne (por. postanowienia Trybunału z 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; z 25 lutego 2004 r., sygn. K 35/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 15).

Konieczne jest zatem rozważenie, czy w niniejszej sprawie nie zachodzi zbędność orzekania uzasadniająca umorzenie postępowania. W skardze konstytucyjnej, która zainicjowała niniejsze postępowanie, przedmiotem zaskarżenia objęto formalnie cały § 2 art. 3989 k.p.c. Z petitum skargi wynika, że skarżący wnoszą o zbadanie zgodności art. 3989 § 2 k.p.c. z art. 2 i art. 45 Konstytucji. W petitum skargi zawarte jest stwierdzenie, że zaskarżonemu przepisowi zarzuca się naruszenie art. 2 i art. 45 Konstytucji „przez wprowadzenie procedury odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania bez udziału stron, w składzie jednego sędziego, na posiedzeniu, bez ogłoszenia i uzasadnienia orzeczenia”, co sugeruje, że przedmiotem skargi uczyniono szereg elementów „przedsądu”, a nie tylko brak obowiązku pisemnego uzasadnienia orzeczenia wydanego w tym trybie.

Z uzasadnienia skargi wynika jednak jednoznacznie, że skarżący kwestionuje zaskarżony przepis wyłącznie w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie przez Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy w trybie „przedsądu” kasacyjnego, postanowienia bez pisemnego uzasadnienia. Wszelkie zarzuty skargi oraz konfrontacja zaskarżonego przepisu z wzorcami konstytucyjnymi dotyczą wyłącznie zakresu wynikającego ze zdania drugiego art. 3989 § 2 k.p.c. W uzasadnieniu skargi nie zawarto żadnych odniesień do zdania pierwszego art. 3989 § 2 k.p.c., które stanowi, że o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy orzeka na posiedzeniu niejawnym. Ponadto należy zwrócić uwagę, że mimo powołania w skardze jako wzorca kontroli art. 45 Konstytucji, bez wskazania czy chodzi o ust. 1 czy ust. 2 tego artykułu, z całokształtu skargi jasno wynika, iż skarżący odnosi się do praw podmiotowych wynikających z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Tym samym zasadne jest uznanie, że rzeczywistym przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie jest art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c., a wzorcami kontroli są art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zatem w niniejszej sprawie zachodzi przesłanka ne bis in idem. Wobec stwierdzenia przez Trybunał we wspomnianym wyroku w sprawie o sygn. SK 68/06 niezgodności z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. orzekanie w niniejszej sprawie jest zbędne.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.