Skarżący Grzegorz Galiński w skardze konstytucyjnej z 2 lipca 2006 r. wniósł o zbadanie konstytucyjności art. 134 § 5, art. 135 § 1, 2, 5, 7 i art. 136 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.) z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 173, art. 178 ust. 1 i art. 180 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.).

Przesłanką wniesienia skargi konstytucyjnej był następujący stan faktyczny. Skarżący został skazany wyrokiem sądu rejonowego na karę jednego roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres trzech lat, oraz wymierzono mu karę grzywny i orzeczono środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności handlowej gospodarczej. Wyrok został wydany przez sąd, w którego skład wchodzili dwaj ławnicy i asesor sądowy. Wyrok ten został następnie utrzymany w mocy przez sąd okręgowy jako właściwy do rozpoznania apelacji skarżącego. Po wykorzystaniu drogi sądowej skarżący złożył skargę konstytucyjną.

Zdaniem skarżącego kwestionowane przepisy – uprawniając asesora do sprawowania wymiaru sprawiedliwości – naruszają zasady państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), przełamują zasadę domniemania niewinności na podstawie orzeczenia wydanego przez asesora sądowego (art. 42 ust. 3 Konstytucji), naruszają prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji), naruszają zasadę trójpodziału władzy i niezależności władzy sądowniczej od władzy wykonawczej, powierzając wykonywanie władzy sądowniczej asesorowi sądowemu, którego powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości (art. 173 Konstytucji), naruszają zasadę niezawisłości sędziego oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego, powierzając wykonywanie władzy sądowniczej asesorowi sądowemu podlegający nadzorowi konsultanta z sądu wyższego rzędu orzekającego w sprawach, w których orzekał asesor (art. 176 i art. 178 ust. 1 Konstytucji), naruszają zasadę niezawisłości sędziego, powierzając władzę sądowniczą asesorowi, który może być zdjęty z urzędu przez Ministra Sprawiedliwości (art. 180 ust. 1 Konstytucji) oraz naruszają prawo człowieka do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd (art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 r.).

2. Pismem z 23 stycznia 2007 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił swój udział w postępowaniu dotyczącym skargi konstytucyjnej Grzegorza Galińskiego i zajął stanowisko, że art. 135 § 1 u.s.p. jest niezgodny z art. 45 w związku z art. 175 ust. 1, art. 179, a także z art. 32 Konstytucji, zaś art. 134 § 5 jest niezgodny z art. 180 ust. 1 i 2 Konstytucji. W pozostałym zakresie skargi konstytucyjnej Rzecznik nie zajął stanowiska.

Rzecznik Praw Obywatelskich w uzasadnieniu swego pisma stwierdził, że ustawodawca na mocy art. 135 § 1 u.s.p. powierzył Ministrowi Sprawiedliwości prawo powierzenia asesorowi sądowemu pełnienia czynności sędziowskich, a więc sprawowania wymiaru sprawiedliwości, nie wyposażając go we wszystkie atrybuty statusu sędziego. Rzecznik w szczególności przywołał możliwość usunięcia ze stanowiska oraz pozostawanie pod pieczą sędziego konsultanta, co godzi w zasadę niezawisłości sędziowskiej, a także może godzić w jego niezależność oraz bezstronność.

Zdaniem Rzecznika możliwość sprawowania przez asesora sądowego wymiaru sprawiedliwości narusza również zasadę równości, ponieważ nie daje stronom postępowania jednakowej możliwości rozpatrzenia ich spraw przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Zróżnicowanie wynika z faktu, że tylko niektóre sprawy zostają rozpoznane przez mających pełne gwarancje konstytucyjne sędziów, zaś pozostałe rozpoznają asesorzy, którzy z pełni gwarancji nie korzystają.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Kwestionowany przez skarżącego przepis art. 135 u.s.p. był już przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. Wyrokiem z 24 października 2007 r., sygn. SK 7/06 (Dz. U. z 5 listopada 2007 r. Nr 204, poz. 1482), Trybunał Konstytucyjny orzekł, że „Art. 135 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 i Nr 154, poz. 1787, z 2002 r. Nr 153, poz. 1271, Nr 213, poz. 1802 i Nr 240, poz. 2052, z 2003 r. Nr 188, poz. 1838 i Nr 228, poz. 2256, z 2004 r. Nr 34, poz. 304, Nr 130, poz. 1376, Nr 185, poz. 1907 i Nr 273, poz. 2702 i 2703, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 131, poz. 1102, Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz. 1410, 1413 i 1417, Nr 178, poz. 1479 i Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1044 i Nr 218, poz. 1592 oraz z 2007 r. Nr 25, poz. 162, Nr 73, poz. 484, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr 136, poz. 959 i Nr 138, poz. 976) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. Trybunał orzekł nadto, że przepis ten traci moc obowiązującą z upływem 18 (osiemnastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oraz że czynności asesorów sądowych, o których mowa w art. 135 § 1 u.s.p., nie podlegają wzruszeniu na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji.

Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału w pierwszej kolejności należy rozstrzygnąć dopuszczalność rozpoznania skargi konstytucyjnej z punktu widzenia art. 79 ust. 1 Konstytucji. Ponieważ zakres przedmiotowy skargi Grzegorza Galińskiego opiera się na kwestionowaniu tych samych regulacji ustawy o ustroju sądów powszechnych, które zostały już dopuszczone do rozpoznania w sprawie o sygn. SK 7/06, to Trybunał Konstytucyjny ograniczy się jedynie do stwierdzenia, że przesłanki dopuszczalności rozpoznania merytorycznego skargi, zawarte w uzasadnieniu sprawy sygn. SK 7/06, zasługują na pełną aprobatę i nie wymagają przytoczenia w niniejszej sprawie.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że art. 79 ust. 1 Konstytucji nie przewiduje zaskarżenia przepisu z powodu niezgodności aktu normatywnego z umową międzynarodową. Jedynie w postępowaniach wszczętych na podstawie wniosku czy pytania prawnego, zgodnie z art. 188 pkt 1 i 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny może orzekać o zgodności ustaw z Konstytucją lub ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Wynika stąd oczywisty wniosek, że wzorcem kontroli w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną nie może być art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) i postępowanie w tym zakresie ulega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność orzekania.

2. Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wynika, że podstawowe znaczenie dla rozpoznania problemu konstytucyjnego w niej zawartego ma zawarte w art. 135 § 1 u.s.p. upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości do powierzenia asesorowi, za zgodą kolegium sądu okręgowego, czynności sędziowskich w sądzie rejonowym, na czas określony, nie dłużej niż cztery lata. Bez takiego aktu ministra asesor nie mógłby brać udziału we władzy sądowniczej.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że przedmiotem skargi konstytucyjnej Grzegorza Galińskiego jest problem ustrojowy, łączący się z zespołem norm kształtujących instytucję asesora, nie zaś przepisy materialne czy procesowe, tworzące sensu stricto podstawę orzeczenia w konkretnej sprawie. Należy w tym miejscu podzielić pogląd wyrażony w pełnym składzie Trybunału w wyroku o sygn. SK 7/06, że rozstrzygnięcie problemu konstytucyjności art. 135 § 1 u.s.p. ma charakter zasadniczy i podstawowy w stosunku do usytuowania asesora w wymiarze sprawiedliwości, a rozstrzyganie o pozostałych zakwestionowanych przepisach – wobec orzeczenia o niekonstytucyjności art. 135 § 1 u.s.p. – jest zbędne. Dlatego też kontrola konstytucyjności art. 135 § 2, 5 u.s.p. również w niniejszym wypadku została uznana przez Trybunał Konstytucyjny za zbędną. Z tej samej przyczyny – wtórności zarzutu w stosunku do art. 135 § 1 u.s.p. – należy uznać rozstrzyganie konstytucyjności art. 134 § 5 u.s.p. za zbędne. Przepis ten upoważnia Ministra Sprawiedliwości do zwolnienia asesora sądowego, po uprzednim wypowiedzeniu, za zgodą kolegium sądu okręgowego. Ponieważ, jak wskazano wyżej, pierwotne w stosunku do art. 134 § 5 u.s.p. uregulowanie zostało uznane za niezgodne z Konstytucją, to cały system wymiaru sprawiedliwości oparty na pełnieniu czynności sędziowskich przez asesorów stał się nieaktualny, łącznie z możliwością zwolnienia ich przez Ministra Sprawiedliwości.

3. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) stanowi, że Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Taki stan rzeczy ma niewątpliwie miejsce, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli jego zgodności z Konstytucją w innej sprawie rozpoznawanej przez Trybunał (zob. postanowienia: z 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218, s. 1114-1115, z 25 listopada 2002 r., sygn. SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88, s. 1142, z 26 marca 2002 r., sygn. P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22, s. 298 oraz z 26 czerwca 2007 r. SK 48/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 68).

Zważywszy, że przedmiot niniejszej sprawy jest zbieżny z materią, co do której Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się szczegółowo we wspomnianym wyroku z 24 października 2007 r., sygn. SK 7/06, sprawę ze skargi konstytucyjnej Grzegorza Galińskiego należało umorzyć ze względu na zbędność orzekania.

Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.