1. W skardze konstytucyjnej spółki Loreco sp. z o.o. z 11 maja 2006 r. została zarzucona niezgodność art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji. Postanowieniem z 27 czerwca 2007 r., sygn. SK 47/06, Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 39 ust. l pkt l ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), umorzył postępowanie ze względu na zbędność orzekania. Kwestionowany przepis został bowiem uznany w wyroku TK z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06, za niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

2. W piśmie z 16 sierpnia 2007 r. pełnomocnik skarżącej wystąpił, w trybie art. 74 ustawy o TK, z wnioskiem o rozstrzygnięcie postanowieniem wątpliwości co do treści postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 27 czerwca 2007 r.

Podstawowe wątpliwości budzą kwestie związane ze skutkami prawnymi niniejszego postanowienia. Pełnomocnik skarżącej zauważa, że przepisy k.p.c. nie przewidują dopuszczalności wznowienia postępowania w razie „zaniechania uzasadnienia postanowienia o odmowie przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej” przez Sąd Najwyższy. Tym samym, zdaniem pełnomocnika skarżącej, nasuwa się pytanie, czy w niniejszej sprawie skarżącej przysługuje prawo do skutecznego złożenia ponownego wniosku o uzasadnienie postanowienia o odmowie przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej.

Zdaniem pełnomocnika skarżącej wątpliwości budzi również kwestia skuteczności wyroku z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06. Pełnomocnik skarżącej uważa, że fakt, iż wyrok obowiązuje od dnia jego ogłoszenia, pozbawia skarżącą prawa do rozstrzygnięcia jej konkretnej sprawy. W jego opinii „niedopuszczalność stosowania art. 190 ust. 4 Konstytucji z uwagi na to, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego obowiązuje jedynie ex nunc (…) wydaje się być sprzeczna (…) z wolą ustawodawcy, (…) definicją skargi konstytucyjnej, a także zasadą «przywileju korzyści»”. Zgodnie z tą zasadą „skarżącemu, jako podmiotowi, który w swojej konkretnej sprawie zainicjował badanie konstytucyjności przepisu, przysługuje «przywilej» odrębnego traktowania i bezpośredniego oddziaływania wyroku Trybunału na jego sytuację prawną i procesową”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 74 ust. 1 ustawy o TK, skład orzekający, który wydał orzeczenie, rozstrzyga na posiedzeniu niejawnym wątpliwości co do jego treści. Z wnioskiem, składanym w trybie art. 74 ust. 1 ustawy o TK, wystąpić może podmiot uprawniony, a więc jeden z uczestników postępowania przed TK w rozumieniu art. 27 ustawy o TK. Nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie wymieniona przesłanka postępowania została spełniona. Z wnioskiem o dokonanie wykładni postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 27 czerwca 2007 r., sygn. SK 47/06, wydanego w następstwie rozpatrzenia skargi konstytucyjnej, wystąpił podmiot, który skargę złożył (art. 27 pkt 1 ustawy o TK).

Przedmiotem wniosku mogą być wątpliwości co do jego treści. Potrzeba wykładni może być zatem spowodowana nie dość precyzyjnym sformułowaniem orzeczenia, jego wadliwym rozumieniem przez uczestnika postępowania, sprzecznymi stanowiskami uczestników co do jego treści lub wątpliwościami co do wykonania (określonych bezpośrednich skutków prawnych) orzeczenia. Wątpliwości te winny mieć istotny (poważny) i obiektywny charakter (zob. postanowienia TK z: 21 marca 2000 r., sygn. K. 4/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 65; 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 35).

Postanowienie z 27 czerwca 2007 r. o umorzeniu postępowania w sprawie, ze względu na zbędność wydania orzeczenia, nie budzi wątpliwości co do treści – jest precyzyjne w swym sformułowaniu – i nie powinno być wadliwie rozumiane przez skarżącą ani przez jej pełnomocnika. Postanowienie z 27 czerwca 2007 r. nie powinno również budzić wątpliwości co do wykonania, a więc wywołania określonych skutków prawnych.

Trybunał Konstytucyjny, mając jednak na uwadze ochronę interesu prawnego skarżącej, uznał za konieczne przypomnieć, że zgodnie ze stanowiskiem przyjętym w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego „wynik kontroli konstytucyjnej, niezależnie od tego, czy kontrola ta została wszczęta na podstawie wniosku (tzw. kontrola abstrakcyjna), czy na podstawie skargi konstytucyjnej lub pytania prawnego (tzw. kontrola konkretna), wywołuje skutek generalny i abstrakcyjny; korzystają z niego wszystkie podmioty, których prawa były naruszane przepisem uznanym przez Trybunał za niekonstytucyjny, co obejmuje także możliwość skorzystania z instrumentów przewidzianych w art. 190 ust. 4 Konstytucji” (zob. postanowienie TK z 24 stycznia 2007 r., sygn. SK 38/06, OTK ZU nr 1/A/2007, poz. 7; podobnie postanowienia TK z: 25 listopada 2002 r., sygn. SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88; 7 czerwca 2005 r., sygn. SK 38/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 71).

Uznanie przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06 (OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53), niezgodności z Konstytucją art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. w konsekwencji umożliwia skorzystanie z instrumentów przewidzianych w art. 190 ust. 4 Konstytucji przez wszystkie podmioty, których prawa zostały naruszone niekonstytucyjnym przepisem, w tym także przez tych skarżących, których skargi konstytucyjne obejmowały zakwestionowany przepis, niezależnie od tego, czy Trybunał Konstytucyjny z uwagi na przesłankę zbędności umorzył postępowanie w danej sprawie, czy też, ze względu na szerszy zakres zaskarżenia, sprawy takie nadal znajdują się w toku rozpoznania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji czy też innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania, zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji, daje bowiem wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06, w którym orzeczono o niekonstytucyjności zaskarżonego także w niniejszej sprawie przepisu.

Trybunał Konstytucyjny uznał również za konieczne przypomnieć, że ukształtowanie zasad wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia należy do ustawodawcy „zwykłego”, który ma prawo do samodzielnego i suwerennego unormowania określonego trybu w przepisach właściwych dla danego postępowania. Trybunał Konstytucyjny nie posiada kompetencji do określenia, czy i jaki środek prawny przysługuje skarżącej w związku z wydaniem orzeczenia o niekonstytucyjności przepisu, na podstawie którego zostało wydane ostateczne orzeczenie. Tym bardziej, że zgodnie z art. 48 ustawy o TK, w przypadku skargi konstytucyjnej istnieje tzw. przymus adwokacko-radcowski. Skarżąca korzysta zatem z profesjonalnej pomocy prawnej.

Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

1. W skardze konstytucyjnej spółki Loreco sp. z o.o. z 11 maja 2006 r. została zarzucona niezgodność art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarżąca dochodziła swoich praw w związku z postanowieniem z 19 stycznia 2006 r., w którym Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania bez sporządzenia pisemnego uzasadnienia swojego rozstrzygnięcia.

Zdaniem skarżącej, kwestionowany przepis wprowadza całkowitą arbitralność i dowolność sądu w decydowaniu o dostępie do kasacji, uniemożliwia wszelką kontrolę poprawności stosowania instytucji przedsądu, a także jest niezgodny z zasadą jawności rozpoznawania spraw. Tym samym powołana regulacja, w przekonaniu skarżącej, nie odpowiada kryteriom przyzwoitej legislacji, ponieważ narusza wymóg rzetelności unormowania procedury sądowej.

2. Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: RPO) w piśmie z 18 sierpnia 2006 r. wyraził stanowisko, że art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zdaniem RPO przepisy postępowania cywilnego nie muszą zapewniać stronom możliwości odwołania się do trzeciej instancji, wykracza to bowiem poza konstytucyjne minimum. Jednak w wypadku, gdy ustawodawca uregulował możliwość wystąpienia, w określonych kategoriach spraw, ze skargą kasacyjną, to postępowanie takie musi odpowiadać konstytucyjnym standardom rzetelnego procesu sądowego. Nawet zmiana modelu postępowania kasacyjnego, dokonana w lutym 2005 r., po której kasacja stała się nadzwyczajnym środkiem prawnym, nie zwalnia ustawodawcy od przestrzegania tego minimum, które stanowi „istotę” sprawiedliwej procedury.

W swoim stanowisku RPO powołuje się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, w którym uzasadnienie orzeczeń sądowych zaliczono do decydujących komponentów prawa do rzetelnego sądu, jako konstytucyjnie chronionego prawa jednostki. Zdaniem TK wynika to z takich konstytucyjnych wartości i zasad, jak: zasada demokratycznego państwa prawnego, godność ludzka oraz skuteczne prawo do sądu.

Zdaniem RPO fakt, że instytucja przedsądu kasacyjnego, regulowana przez zakwestionowane przepisy, jest nadzwyczajnym środkiem prawnym, powoduje, iż dopuszczalne są pewne ograniczenia prawa do rzetelnego procesu. Ograniczenia te muszą być jednak zgodne z zasadą proporcjonalności, wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Sposób rozpatrywania sprawy w przedsądzie cechuje się znacznym uproszczeniem w stosunku do właściwego postępowania kasacyjnego. Zasadą jest rozpatrywanie sprawy przez jednego sędziego, na posiedzeniu niejawnym i bez udziału stron. Przy takim kształcie przedsądu kasacyjnego uzasadnienie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej staje się jedyną gwarancją zabezpieczającą stronę przed ewentualnym ryzykiem arbitralnego działania władzy sądowniczej. Zwłaszcza, że podstawą rozstrzygnięcia są przepisy zawierające zwroty niedookreślone, takie jak: istotne zagadnienie prawne występujące w sprawie czy istnienie potrzeby wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, które z samego założenia wymagają uściślenia przez Sąd Najwyższy.

Brak uzasadnienia, w opinii RPO, stwarza także trudności w rekonstrukcji praktyki orzeczniczej Sądu Najwyższego, w taki sposób by jego rozstrzygnięciom nadać postulowane przez Trybunał Konstytucyjny „spójność i wewnętrzną logikę”. Wyłącza także „poznawalność praktyki sądowej”, a poprzez całkowite wykluczenie poznania przesłanek decyzji sądu, uniemożliwia jakąkolwiek publiczną debatę nad nimi.

W konsekwencji, zdaniem RPO, art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. narusza fundamentalne zasady w państwie prawnym, takie jak: zasada jawności działania (przejrzystości) władzy publicznej, zasada przyzwoitej legislacji (nakaz tworzenia prawa wystarczająco jasnego i „dookreślonego”) czy zasada zaufania do państwa i tworzonego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji). Ponadto niski poziom gwarancji proceduralnych w przedmiocie przedsądu powoduje, że naruszona została sama „istota prawa obywatela do rzetelnego ukształtowania procedury realizacji jego konstytucyjnego prawa do sądu”, a tym samym art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Kwestionowany przez skarżącą przepis był już przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego w kontekście tych samych wzorców konstytucyjnych, które powołane zostały w niniejszej skardze konstytucyjnej. Wyrokiem z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2007 r., Nr 106, poz. 731, oznaczonym datą 15 czerwca 2007 r. Z tym dniem art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. – zaskarżony także w skardze konstytucyjnej, na podstawie której wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie – utracił moc obowiązującą.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. O niedopuszczalności wydania orzeczenia przesądza wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata (postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., sygn. K 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172). Z przesłanką tą mamy do czynienia w wypadku tożsamości zarówno podmiotowej, jak i przedmiotowej. W wypadku wystąpienia jedynie tożsamości przedmiotowej, a więc wówczas, gdy kwestia niekonstytucyjności przepisu została ostatecznie rozstrzygnięta, zachodzi przesłanka ne bis in idem – prowadząca do uznania orzekania za zbędne (postanowienia TK: z 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; z 25 lutego 2004 r., sygn. K 35/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 15). Sytuacja taka ma niewątpliwie miejsce, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli jego zgodności z Konstytucją w innej sprawie (zob. postanowienia: z 25 listopada 2002 r., sygn. SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88, s. 1142 oraz z 26 marca 2002 r., sygn. P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22, s. 298, z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60).

Zważywszy, że przedmiot niniejszej sprawy jest zbieżny z materią, co do której Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się szczegółowo we wspomnianym wyroku z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06, postępowanie w sprawie badania zgodności zakwestionowanego przepisu ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi należało umorzyć ze względu na zbędność orzekania.

Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.