1. Skarżący D.B. w skardze konstytucyjnej z 14 marca 2012 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112, ze zm.; dalej; k.w. lub kodeks wyborczy) w zakresie, w jakim stanowi, że mandat posła elekta będącego prokuratorem w stanie spoczynku wygasa, jeżeli zainteresowany nie złoży Marszałkowi Sejmu w terminie określonym w tym przepisie oświadczenia o zrzeczeniu się prokuratorskiego stanu spoczynku, jest niezgodny z art. 60 i art. 99 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 103 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Skarżący od 1 maja 2010 r. jest prokuratorem w stanie spoczynku. W wyborach do Sejmu, które odbyły się 9 października 2011 r., uzyskał on mandat posła. Postanowieniem z 27 października 2011 r. Marszałek Sejmu stwierdził wygaśnięcie mandatu poselskiego skarżącego, gdyż w przewidzianym w prawie terminie skarżący nie złożył oświadczenia o zrzeczeniu się prokuratorskiego stanu spoczynku. Od tego postanowienia skarżący wniósł odwołanie do Sądu Najwyższego, który postanowieniem z 9 listopada 2011 r., sygn. akt III SW 169/11, nie uwzględnił odwołania. Kolejnym postanowieniem wydanym 29 listopada 2011 r., sygn. akt III SO 12/11, SN odrzucił apelację skarżącego, uznając, że od orzeczeń wydawanych w trybie art. 250 § 2 k.w. nie przysługują jakiekolwiek środki zaskarżenia.

W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że zgodnie ze stanowiskiem zajętym przez Marszałka Sejmu i Sąd Najwyższy, mandat posła elekta będącego prokuratorem w stanie spoczynku wygasa z mocy prawa, jeżeli zainteresowany nie zrzeknie się stanu spoczynku w terminie zawitym określonym w art. 247 § 3 k.w. Takie stanowisko podziela również doktryna prawa. Choć przepis ten może być odmiennie rozumiany, należy stwierdzić, że ma on taką właśnie treść, gdyż taki sposób jego rozumienia znalazł jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie SN oraz praktyce działania drugiego organu stosującego ten przepis, tj. Marszałka Sejmu.

Zdaniem skarżącego, wymóg trwałego zrzeczenia się prokuratorskiego stanu spoczynku po to, by przez czteroletnią kadencję sprawować mandat poselski, stanowi ograniczenie korzystania z praw zagwarantowanych w art. 60 i art. 99 ust. 1 Konstytucji, które nie spełnia warunków wynikających z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ograniczenie to nie jest konieczne w demokratycznym państwie, skoro w innych państwach demokratycznych dopuszczalne jest sprawowanie mandatu poselskiego przez sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku. Ograniczenie to nie jest również niezbędne ani przydatne do realizacji zakładanej wartości, tj. ochrony prokuratury przed uwikłaniem w grę polityczną. Prokurator w stanie spoczynku nie wykonuje bowiem czynności należących do zadań i kompetencji prokuratury. Wyłączenie możliwości sprawowania mandatu poselskiego przez prokuratora w stanie spoczynku, zdaniem skarżącego, narusza demokratyczny charakter Rzeczypospolitej (art. 2 Konstytucji). Skarżący podnosi również, że z ekonomicznego punktu widzenia nie ma potrzeby, a nawet nie jest pożądane, by odebrać prokuratorowi w stanie spoczynku „kwalifikowanej postaci pracy społecznie użytecznej, jaką jest udział w pracach ustawodawczych w charakterze posła” (s. 9 skargi). Stan spoczynku wykwalifikowanego i doświadczonego prawnika nie musi być stanem jego zawodowej i społecznej bezczynności. Zakaz sprawowania mandatu poselskiego przez prokuratora w stanie spoczynku – nawet gdyby przyjąć, że faktycznie wynika z art. 103 ust. 2 Konstytucji, co nie jest jednak, zdaniem skarżącego, oczywiste – mógłby zostać zrealizowany za pomocą rozwiązań mniej uciążliwych dla zainteresowanych, np. przez zawieszenie z mocy prawa prokuratorskiego stanu spoczynku na czas sprawowania mandatu. Tymczasem, jak podnosi skarżący, skutkiem działania kwestionowanego przez niego przepisu jest nie tylko to, że nie może on sprawować w obecnej kadencji Sejmu mandatu poselskiego, który otrzymał od wyborców na tę kadencję, lecz także to, że nie będzie on mógł ubiegać się o taki mandat również na następne kadencje.

Jak zauważa skarżący, rozszerzająca wykładnia art. 103 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którą mandatu poselskiego nie może objąć także prokurator w stanie spoczynku, stoi w sprzeczności z regułami exceptiones non sunt extendendae oraz in dubio pro libertate. Tymczasem na rzecz, że art. 103 ust. 2 Konstytucji nie obejmuje prokuratorów w stanie spoczynku, przemawia wykładnia historyczna – w momencie uchwalania Konstytucji nie była bowiem znana instytucja prokuratorskiego stanu spoczynku. Zdaniem skarżącego, pojęcia „prokurator” i „prokurator w stanie spoczynku” wyznaczają dwie różne kategorie osób. Odnoszenie zakazu sprawowania mandatu poselskiego także do prokuratorów w stanie spoczynku jest przejawem wykładni praeter legem fundamentale zastosowanej wobec art. 103 ust. 2 Konstytucji. Taka wykładnia jest niedopuszczalna zarówno ze względu na to, że dotyczy problematyki praw konstytucyjnych, jak i ze względu na to, że nie przemawiają za nią żadne istotne względy celowościowe.

2. W piśmie z 6 sierpnia 2012 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował Trybunał, że nie zgłasza udziału w niniejszym postępowaniu wszczętym skargą konstytucyjną.

3. W odpowiedzi na zapytanie Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2013 r. Szef Kancelarii Sejmu w piśmie z 3 grudnia 2012 r. wyjaśnił, że z dokumentacji będącej w posiadaniu Kancelarii Sejmu wynika, iż w okresie od dnia wejścia w życie Konstytucji, tj. od 17 października 1997 r., mandat poselski objął jeden sędzia i dwóch prokuratorów. Każda z tych osób złożyła wniosek w sprawie wypłaty uposażenia poselskiego, podkreślając, że nie pozostaje w stosunku pracy z żadnym pracodawcą, nie przebywa na urlopie bezpłatnym oraz nie pobiera emerytury lub renty.

4. odpowiedzi na zapytanie Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2013 r. Szef Kancelarii Senatu w piśmie z 12 grudnia 2012 r. wyjaśnił, że w Senacie V kadencji miał miejsce jeden przypadek sprawowania mandatu poselskiego przez sędziego w stanie spoczynku, który nie złożył żadnego oświadczenia o jego rezygnacji. Mandat senatora objęli również czynni prokuratorzy i sędziowie, którzy złożyli oświadczenie o rezygnacji z tych stanowisk.

5. Marszałek Sejmu w piśmie z 28 stycznia 2013 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w. w zakresie, w jakim stanowi, że mandat posła będącego prokuratorem w stanie spoczynku wygasa, jeżeli nie złoży on Marszałkowi Sejmu w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw wyników wyborów do Sejmu, oświadczenia o złożeniu rezygnacji ze stanu spoczynku, jest zgodny z art. 60 i art. 99 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ponadto Marszałek Sejmu wniósł o umorzenie postępowania w pozostałym zakresie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Zdaniem Marszałka Sejmu niedopuszczalne jest wydanie przez TK wyroku w zakresie, w jakim skarżący kwestionuje zgodność zaskarżonych przepisów z art. 103 ust. 2 Konstytucji, gdyż przepis ten ma charakter normy ustrojowej o charakterze restrykcyjnym i nie wynika z niego jakiekolwiek prawo podmiotowe, na które skarżący mógłby powoływać się w postępowaniu wszczętym skargą konstytucyjną, a ponadto skarżący nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku należytego uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu.

Marszałek Sejmu podniósł, że wbrew twierdzeniom skarżącego, podstawą prawną rozstrzygnięcia w jego sprawie był bezpośrednio art. 103 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji, a nie wskazane przez skarżącego art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w. To oznacza, że podstawą prawną zakazu łączenia mandatu poselskiego ze stanowiskiem prokuratora w stanie spoczynku jest wprost przepis ustawy zasadniczej, a jego zakres normowania nie może być ograniczony przez inne akty prawne. Stąd, zdaniem Marszałka Sejmu, w zakresie, w jakim skarżący kwestionuje istnienie zakazu łączenia funkcji posła i prokuratora w stanie spoczynku per se, postępowanie powinno zostać umorzone ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Zakaz ten wynika bowiem nie z regulacji ustawowej, ale wprost z art. 103 ust. 2 Konstytucji, wobec którego art. 247 § 3 k.w. pełni funkcję służebną, operacjonalizując go proceduralnie. TK nie ma zaś kompetencji do oceny zakazów konstytucyjnych, co podkreślił Trybunał w swoim postanowieniu z 19 czerwca 2012 r., sygn. SK 37/08.

Ponadto Marszałek Sejmu zgłosił wątpliwości co do tego, czy art. 247 § 3 k.w. był w ogóle podstawą prawną rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego. Przepis ten został co prawda zastosowany przez Marszałka Sejmu jako norma proceduralna, określająca sposób działania na wypadek ziszczenia się zakazu łączenia określonych stanowisk lub funkcji, jednak zakaz ten ma swe źródło poza kodeksem wyborczym. Zaskarżony przepis nie współtworzy zatem materialnoprawnej podstawy rozstrzygającej o prawach i wolnościach skarżącego. Postępowanie nie mogłoby zatem toczyć się także wobec art. 247 § 1 pkt 5 k.w., który został dodany „związkowo” i był przedmiotem kontroli zależnym, uwarunkowanym kontrolą konstytucyjności art. 247 § 3 k.w. jako podstawowego przedmiotu kontroli. Stąd, zdaniem Marszałka Sejmu, istnieją przesłanki do umorzenia postępowania w całości na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Marszałek Sejmu stwierdził, że konstytucyjne pojęcie „prokurator” obejmuje swym zakresem normowania również „prokuratora w stanie spoczynku”. Pojęcie „prokurator”, którym posługuje się art. 103 ust. 2 Konstytucji, ma bowiem charakter autonomiczny i powinno być interpretowane szeroko. Stan spoczynku prokuratorów nie powoduje zaś ustania (wygaszenia) stosunku służbowego prokuratora, ale jedynie prowadzi do jego przekształcenia, polegającego przede wszystkim na zwolnieniu prokuratora z obowiązku świadczenia pracy. Do prokuratora w stanie spoczynku mają zaś zastosowanie wszystkie przepisy dotyczące prokuratorów w stanie czynnym, które dają się pogodzić ze statusem tego pierwszego. Spośród trzech możliwych interpretacji art. 103 ust. 2 Konstytucji, tj. niewybieralność, udzielenie długoterminowego urlopu oraz nieodwracalną rezygnację ze stanu spoczynku, ustawodawca wybrał to ostatnie rozwiązanie, uznając, że najlepiej oddaje ono konstytucyjną aksjologię, gwarantuje bezpieczeństwo państwa i należyte warunki wykonywania mandatu poselskiego oraz prawidłowo realizuje ustrojowe cele instytucji incompatibilitas. Zdaniem Marszałka Sejmu, przyjęcie koncepcji trwałego wygaszenia mandatu posła w art. 247 § 3 w związku z § 1 pkt 5 k.w. znajduje uzasadnienie w istotnych dobrach konstytucyjnych podlegających ochronie, pozostaje w ścisłej relacji z celem, dla którego został ustanowiony stan spoczynku prokuratorów oraz jest niezbędne i proporcjonalne. Skarżący kwestionuje de facto celowość obowiązywania takiej regulacji, oczekując od ustawodawcy przyjęcia rozwiązań alternatywnych. Tymczasem TK nie bada użyteczności danej regulacji, w tym jej pragmatycznej sprawności w zakresie realizacji celu założonego przez ustawodawcę.

Nie można również, zdaniem Marszałka Sejmu, uznać zasadności zarzutu niezgodności art. 247 § 3 w związku z § 1 pkt 5 k.w. z art. 60 Konstytucji, który wymaga ustanowienia przez ustawodawcę jednakowych zasad dostępu do służby publicznej. W niniejszej sprawie zasady te są jednakowe dla wszystkich kandydatów na posłów, którzy tworzą in casu kategorię podmiotów podobnych. Mające rangę konstytucyjną zakazy łączenia stanowisk (funkcji) stanowią więc dopuszczone przez samego ustrojodawcę wyjątki od zasady dostępu obywateli do służby publicznej, co wyklucza możliwość jej stosowania jako podstawy do uchylenia innej normy konstytucyjnej, która zawiera całościowe i wyczerpujące uregulowanie.

6. Prokurator Generalny w piśmie z 7 marca 2013 r. wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność orzekania. Przypomniał on, że konieczną przesłanką dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest wykazanie związku między kwestionowanym unormowaniem a ostatecznym orzeczeniem, z którego wydaniem wnoszący skargę wiąże zarzut naruszenia jego praw. Ponadto wskazany przez skarżącego przepis będący podstawą prawną ostatecznego orzeczenia sądu powinien stanowić bezpośrednie źródło naruszenia jego konstytucyjnych wolności lub praw. Naruszenie to musi mieć przy tym charakter aktualny (rzeczywisty), a nie potencjalny, czyli możliwy do wyobrażenia w realiach innych niż sytuacja faktyczna i prawna skarżącego.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, uczyniony wzorcem kontroli art. 103 ust. 2 Konstytucji ma charakter ustrojowy i stanowi przejaw realizacji zasady podziału władzy w aspekcie organizacyjnym i personalnym, a także ma za zadanie zagwarantować właściwe sprawowanie mandatu poselskiego. Z przepisu tego nie wynika jednak żadne prawo podmiotowe, na które skarżący mógłby się powoływać. Niezależnie od tego skarżący nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku należytego uzasadnienia zarzutu niezgodności zakwestionowanych przepisów z art. 103 ust. 2 Konstytucji.

W niniejszej sprawie istota problemu konstytucyjnego – zdefiniowanego jako nadmierna ingerencja w bierne prawo wyborcze skarżącego będącego prokuratorem w stanie spoczynku – umiejscowiona jest nie w normie ustawowej, lecz w normie konstytucyjnej i w wykładni jej treści normatywnej. Podstawą prawną rozstrzygnięcia Marszałka Sejmu był bowiem bezpośrednio art. 103 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji, a nie przepis wskazania przez skarżącego jako przedmiot kontroli.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, w tej sprawie została w istocie zaskarżona praktyka stosowania przez Marszałka Sejmu przepisów proceduralnych służących do realizowania zasady konstytucyjnej i w rzeczywistości skarżący złożył skargę na stosowanie art. 103 ust. 2 Konstytucji. Praktyka organów zaś nie podlega kontroli konstytucyjności w procedurze wszczętej skargą konstytucyjną.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W związku z wnioskami Marszałka Sejmu i Prokuratora Generalnego o umorzenie postępowania z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku, Trybunał Konstytucji uznaje za zasadne w pierwszej kolejności zbadanie dopuszczalności kontroli merytorycznej w niniejszej sprawie. Należy podkreślić, że – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego – na przeszkodzie badaniu dopuszczalności kontroli merytorycznej nie stoi okoliczność nadania biegu skardze konstytucyjnej przez sędziego TK w trybie art. 49 w związku z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skład rozpoznający sprawę co do meritum nie jest bowiem związany stanowiskiem zajętym w zarządzeniu lub postanowieniu zamykającym rozpoznanie wstępne. Wydane przez sędziego Trybunału zarządzenie o skierowaniu sprawy do merytorycznego rozpoznania nie jest „orzeczeniem Trybunału” w rozumieniu art. 190 Konstytucji, a zatem nie występuje tu związanie Trybunału wcześniejszym orzeczeniem mającym moc powszechnie obowiązującą i ostateczny charakter (zob. postanowienia TK z: 21 listopada 2001 r., sygn. K 31/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 264; 28 maja 2002 r., sygn. K 7/02, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 39; 27 stycznia 2004 r., sygn. SK 50/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 6; 14 grudnia 2004 r., sygn. SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124).

2. W postępowaniu wszczętym skargą konstytucyjną przedmiotem kontroli może być tylko taki przepis, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego (art. 79 ust. 1 Konstytucji). Stąd też Trybunał Konstytucyjny z urzędu zobowiązany jest do zbadania, czy kwestionowane przepisy stanowiły podstawę prawną ostatecznego rozstrzygnięcia oraz czy w skardze konstytucyjnej w sposób prawidłowy wskazano wzorce kontroli tych przepisów.

W niniejszej sprawie przedmiotem kontroli został uczyniony art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112, ze zm.; dalej: k.w.). Zgodnie z pierwszym z tych przepisów, „Wygaśnięcie mandatu posła zajmującego w dniu wyborów stanowisko lub funkcję, o których mowa w § 1 pkt 5, następuje, jeżeli nie złoży on Marszałkowi Sejmu, w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej wyników wyborów do Sejmu, oświadczenia o złożeniu rezygnacji z zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji”. Kwestionowany art. 247 § 3 k.w. odsyła zatem do art. 247 § 1 pkt 5 k.w., który skarżący uczynił związkowym przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie. Ten ostatni przepis stanowi: „Wygaśnięcie mandatu posła następuje w przypadku (…) zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć z mandatem posła, z zastrzeżeniem przepisu § 3”.

Skarżący jako ostateczne rozstrzygnięcie w swojej sprawie wskazał postanowienie SN z 9 listopada 2011 r. (sygn. akt III SW 169/11) o nieuwzględnieniu odwołania od postanowienia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 października 2011 r. w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu posła D.B. (M.P. Nr 100, poz. 1016). Jednocześnie skarżący wyjaśnił, że z ostrożności procesowej od tego postanowienia SN wniósł apelację, która została odrzucona przez SN postanowieniem z 29 listopada 2011 r. (sygn. akt III SO 12/11), gdyż od orzeczeń wydanych w trybie art. 250 § 2 k.w. nie przysługują żadne środki zaskarżenia. Zarówno w postanowieniu Marszałka Sejmu o wygaśnięciu mandatu poselskiego skarżącego, jak i w postanowieniu SN o nieuwzględnieniu odwołania od postanowienia Marszałka Sejmu jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazano m.in. art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w. Przepisy te, jak wynika z ich treści, faktycznie współtworzyły podstawę prawną ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego. Nie ma więc wątpliwości, że skarżący mógł je uczynić przedmiotem skargi konstytucyjnej.

3. Jako wzorce kontroli w niniejszej sprawie skarżący wskazał art. 60, art. 99 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 103 ust. 2 Konstytucji. Pierwszy z tych przepisów, tj. art. 60 Konstytucji, gwarantuje obywatelom polskim korzystającym z pełni praw publicznych prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Drugi wzorzec kontroli w postaci art. 99 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji wyraża podnoszony przez skarżącego zarzut ograniczenia biernego prawa wyborczego do Sejmu wskazanego w pierwszym z tych przepisów z naruszeniem warunków ograniczania konstytucyjnych praw i wolności wymienionych w drugim przepisie. Z kolei art. 103 ust. 2 Konstytucji stanowi, że prokurator nie może sprawować mandatu poselskiego.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przysługuje każdemu, „czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone”. To oznacza, że wzorcem kontroli w postępowaniu zainicjowanym przez skarżącego może być tylko taki przepis konstytucyjny, który statuuje określone prawo lub wolność, przy czym skarżący dodatkowo musi wykazać, że kwestionowana przez niego regulacja owo prawo lub wolność naruszyła. W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że przepisami spełniającymi wymagania stawiane wzorcom kontroli w postępowaniu wszczętym skargą konstytucyjną są art. 60 i art. 99 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Rozważenia wymaga natomiast to, czy wzorcem kontroli może być art. 103 ust. 2 Konstytucji. Przepis ten ustanawia zakaz sprawowania mandatu poselskiego przez prokuratora i z tego punktu widzenia ogranicza on konstytucyjne prawa i wolności, a nie je statuuje. Zakaz, o którym mowa w art. 103 ust. 2 Konstytucji, nie jest adresowany bezpośrednio do władzy publicznej, lecz do osób, które potencjalnie mogłyby go naruszyć, tj. posłów i prokuratorów. Dla ustawodawcy wynika z tego zakazu jedynie obowiązek uwzględnienia go w procesie stanowienia prawa. Z kolei dla organów stosujących prawo z art. 103 ust. 2 Konstytucji mogą wynikać pewne wskazówki interpretacyjne przydatne przy rozstrzyganiu spraw osób, które naruszyły sformułowany w tym przepisie zakaz sprawowania mandatu poselskiego przez prokuratora. W niniejszej sprawie skarżący nie zarzuca kwestionowanej regulacji ustawowej naruszenia zakazu wynikającego z art. 103 ust. 2 Konstytucji. Wręcz przeciwnie, zdaniem skarżącego został ustanowiony dodatkowy zakaz nieobjęty treścią tego przepisu, tj. zakaz łączenia mandatu poselskiego z prokuratorskim stanem spoczynku. Z treści art. 103 ust. 2 Konstytucji skarżący nie wywodzi zatem żadnego konstytucyjnego prawa lub wolności. Z tych powodów należy stwierdzić, że przepis ten nie może być wzorcem kontroli w niniejszej sprawie.

4. Z obu zaskarżonych przepisów, tj. art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w., skarżący dekoduje normę wskazaną w petitum skargi konstytucyjnej, zgodnie z którą mandat posła elekta będącego prokuratorem w stanie spoczynku wygasa, jeżeli zainteresowany nie złoży Marszałkowi Sejmu w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej wyników wyborów do Sejmu oświadczenia o zrzeczeniu się prokuratorskiego stanu spoczynku.

Należy zauważyć, że dla zrekonstruowania tak wysłowionej normy prawnej nie jest wystarczająca treść zakwestionowanych w niniejszej sprawie przepisów, tj. art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w. Nie wynika z nich bowiem expressis verbis, że mandatu posła nie może sprawować prokurator w stanie spoczynku. Do takiego wniosku prowadzi analiza odesłań zawartych w treści obu kwestionowanych przepisów. Art. 247 § 3 k.w. dla ustalenia stanowisk lub funkcji, których nie można łączyć z mandatem poselskim, odsyła do art. 247 § 1 pkt 5 k.w., który z kolei odsyła w tym zakresie do przepisów Konstytucji albo ustawy. Dopiero art. 103 ust. 2 Konstytucji, do którego odsyła ostatni z kwestionowanych przepisów, stanowi, że mandatu poselskiego nie może sprawować prokurator. Przepis konstytucyjny wprost nie używa zatem pojęcia „prokuratora w stanie spoczynku”, które to pojęcia pojawia się w treści zarzutu skargi konstytucyjnej.

Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wynika, że skarżący nie kwestionuje opisanej w art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w. procedury stwierdzenia przez Marszałka Sejmu wygaśnięcia mandatu poselskiego, lecz zastosowanie tej procedury do sytuacji, w której mandat poselski nabył prokurator w stanie spoczynku. Skarżący próbuje wykazać, że zakaz łączenia mandatu poselskiego z prokuratorskim stanem spoczynku został wykreowany w praktyce stosowania art. 247 § 3 k.w. przez Marszałka Sejmu i Sąd Najwyższy, choć nie ma on oparcia w art. 103 ust. 2 Konstytucji, który zakazuje łączenia mandatu posła ze stanowiskiem prokuratora, przy czym – zdaniem skarżącego – chodzi o czynnego zawodowo prokuratora, a nie prokuratora w stanie spoczynku. Jak stwierdza skarżący: „obecnie w praktyce orzeczniczej obydwu organów wyłącznie upoważnionych do stosowania zaskarżonego art. 247 § 3 Kodeksu wyborczego – Marszałka Sejmu i Sądu Najwyższego – ugruntowane jest takie rozumienie tego przepisu, według którego mandat posła elekta będącego prokuratorem w stanie spoczynku wygasa z mocy prawa, jeżeli zainteresowany nie zrzeknie się stanu spoczynku w terminie zawitym określonym w tym przepisie. (…) Powyższą treść art. 247 § 3 Kodeksu wyborczego skarżący przyjmuje jako punkt wyjścia skargi konstytucyjnej – niezależnie od tego, że na etapie stosowania prawa przez Marszałka i SN skarżący bezowocnie wskazywał na możliwość innej wykładni zaskarżonego przepisu kodeksu”.

5. Z uwagi na tak właśnie sformułowany zarzut niekonstytucyjności Trybunał stwierdza, że merytoryczne jego rozpoznanie i tym samym wydanie wyroku jest niedopuszczalne, co najmniej z trzech powodów.

Po pierwsze, zakaz wykonywania mandatu poselskiego przez prokuratora wynika z art. 103 ust. 2 Konstytucji, a nie z kwestionowanego przez skarżącego art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w. Art. 103 ust. 2 Konstytucji jest przepisem współtworzącym (obok zakwestionowanego przez skarżącego przepisu) podstawę prawną postanowienia Marszałka Sejmu stwierdzającego wygaśnięcie mandatu poselskiego. Tezę tę potwierdza analiza uzasadnienia wydanego w sprawie skarżącego postanowienia Marszałka Sejmu z 27 października 2011 r. Wynika z niego, że zakaz łączenia mandatu poselskiego z prokuratorskim stanem spoczynku Marszałek Sejmu wywodzi z art. 103 ust. 2 Konstytucji, podnosząc, że przepis ten jest bezpośrednio stosowany na mocy art. 8 ust. 2 Konstytucji, a ewentualne jego powtórzenie w ustawie ma jedynie charakter informacyjny. Jak stwierdził Marszałek Sejmu w powyższym postanowieniu, „to Konstytucja ustanawia kategoryczną i bezwyjątkową przeszkodę bycia jednocześnie posłem i prokuratorem (…), którą proceduralnie operacjonalizuje art. 247 § 1 pkt 5 i § 3 ustawy – Kodeks wyborczy” (s. 3 uzasadnienia postanowienia Marszałka Sejmu). W ten sam sposób podstawę prawną postanowienia Marszałka Sejmu ocenił SN, który w postanowieniu z 9 listopada 2011 r., sygn. akt III SW 169/11 (OSNP nr 11-12/2012, poz. 161), stwierdził: „Sięgnięcie do art. 103 Konstytucji jest konieczne dla odtworzenia hipotezy normy prawnej zawartej w art. 247 § 1 pkt 5 Kodeksu wyborczego”. Zdaniem SN, zakaz łączenia mandatu poselskiego z prokuratorskim stanem spoczynku „nie wynika z ustaw zwykłych, ale ma swoje źródło wprost w Konstytucji, w której wyważono podlegające ochronie wartości”. Skoro zatem źródłem zakazu wykonywania mandatu poselskiego przez prokuratora jest art. 103 ust. 2 Konstytucji, to skarżący nie może zakazu tego kwestionować w drodze skargi konstytucyjnej. To oznaczałoby bowiem kwestionowanie konstytucyjności przepisu konstytucyjnego, co prawnie jest niedopuszczalne. Przedmiotem kontroli w postępowaniu przed TK może być bowiem przepis usytuowany w hierarchii źródeł prawa poniżej Konstytucji. Skarżący nie może art. 103 Konstytucji wskazywać jako wzorca kontroli i jednocześnie kwestionować konstytucyjności zawartego w jego treści zakazu.

Po drugie, nawet gdyby przyjąć, tak jak podnosi to skarżący, że zakaz łączenia mandatu poselskiego z prokuratorskim stanem spoczynku nie jest objęty treścią art. 103 ust. 2 Konstytucji, lecz został wykreowany przez organy stosujące ten przepis i zakwestionowane w niniejszej sprawie art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w., to należy stwierdzić, że tak sformułowany zarzut dotyczy sfery stosowania prawa, która nie podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego. To, czy Marszałek Sejmu, stwierdzając wygaśnięcie mandatu poselskiego, oraz SN, kontrolując zasadność tego rozstrzygnięcia, przyjmują prawidłową interpretację art. 103 ust. 2 Konstytucji, wywodząc z tego przepisu zakaz łączenia mandatu poselskiego z prokuratorskim stanem spoczynku, nie podlega ocenie TK. Każdy organ – zgodnie z art. 8 ust. 2 Konstytucji – może bezpośrednio stosować Konstytucję, a to właśnie wymaga dokonywania wykładni bezpośrednio stosowanych jej przepisów. TK nie posiada kompetencji do dokonywania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, a tym samym w tym konkretnym wypadku nie może rozstrzygnąć, czy art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w. uprawnia Marszałka Sejmu do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu poselskiego nabytego przez prokuratora w stanie spoczynku.

Po trzecie, wbrew twierdzeniom skarżącego, wykładnia art. 247 § 3 w związku z art. 247 § 1 pkt 5 k.w. nie jest jednolita, utrwalona i upowszechniona, a dopiero wtedy można byłoby przyjąć, że mandat posła elekta będącego prokuratorem w stanie spoczynku wygasa, jeżeli zainteresowany nie złoży Marszałkowi Sejmu w odpowiednim terminie oświadczenia o zrzeczeniu się prokuratorskiego stanu spoczynku. Z pisma Szefa Kancelarii Senatu przedłożonego Trybunałowi w ramach niniejszego postępowania wynika, że w Senacie V kadencji miał miejsce jeden przypadek sprawowania mandatu senatorskiego przez sędziego w stanie spoczynku, który nie złożył żadnego oświadczenia o jego rezygnacji. W tym wypadku Marszałek Senatu musiał zatem przyjąć, że mandat senatorski tej osoby nie wygasł, mimo że nie złożyła ona w odpowiednim terminie oświadczenia o zrzeczeniu się sędziowskiego stanu spoczynku. To oznacza, że organy stosujące prawo przyjmują różną interpretację art. 103 ust. 2 Konstytucji, w szczególności co do tego, czy pojęcie prokuratora i sędziego obejmuje również prokuratora w stanie spoczynku i sędziego w stanie spoczynku. Jest to zatem problem sposobu wykładni art. 103 ust. 2 Konstytucji, a nie problem jego treści. Należy jednak podkreślić, że z punktu widzenia potrzeby ochrony praw jednostki, w szczególności prawa do objęcia i sprawowania mandatu parlamentarnego, wskazane byłoby ujednolicenie sposobu stosowania art. 103 ust. 2 Konstytucji. Wykładnia pojęć występujących w tym przepisie powinna w jak największym stopniu uwzględniać normy, zasady i wartości konstytucyjne. Tymczasem obecnie stosowana niejednolita i niejasna wykładnia tego przepisu wyklucza z grona posłów osoby dysponujące wiedzą prawniczą oraz długoletnim doświadczeniem w zawodzie prawniczym, które to cechy są przydatne, a nawet pożądane w procesie legislacyjnym.

Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że skarżący w nieprawidłowy sposób wskazał przepis, z którego wywodzi kwestionowaną normę prawną. Zakaz wykonywania mandatu poselskiego przez prokuratora wynika z art. 103 ust. 2 Konstytucji i tylko na gruncie tego przepisu można rozstrzygnąć, czy pojęcie prokuratora, o którym w nim mowa, obejmuje również prokuratora w stanie spoczynku. Tymczasem przepis konstytucyjny nie może być przedmiotem kontroli, jego zaś wykładnia dla potrzeb jego stosowania w konkretnej sprawie pozostaje poza kognicją Trybunału.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.