Wnioski do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z konstytucją ustawy z dnia 7 lutego 1997 r. o waloryzacji za IV kwartał 1995 r. niektórych emerytur i rent (Dz.U. Nr 15, poz. 84), zwaną dalej “ustawą waloryzacyjną, złożyli: grupa posłów na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Komisja Krajowa NSZZ “Solidarność”.

Wnioskom tym Trybunał Konstytucyjny nadał bieg, odpowiednio: 19 i 27 marca oraz 7 kwietnia 1997 r.

Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z: 27 marca i 8 kwietnia 1997 r. zdecydowano o łącznym rozpoznaniu wyżej wymienionych wniosków.

Osnową wszystkich wniosków był sposób wykonania przez ustawę waloryzacyjną orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca 1996 r., sygn. K. 8/96 stwierdzającego, że art. 172 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) dodany przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 września 1995 r. o zmianie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 681), rozumiany jako pozbawiający emerytów i rencistów waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych za IV kwartał 1995 r., jest – w zakresie, w jakim wyłącza stosowanie w I kwartale 1996 r. art. 17 powołanej ustawy z 17 października 1991 r. – niezgodny z art. 1 i 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 86, poz. 426 ze zm.), zwanych dalej “przepisami konstytucyjnymi, przez to, że nie ustanawiając żadnego mechanizmu waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych za IV kwartał 1995 r. narusza istotę prawa do waloryzacji emerytur i rent, zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadę sprawiedliwości społecznej”. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 24 października 1996 r. uznał to orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego za zasadne, zaś 7 lutego 1997 r. uchwalił zaskarżoną ustawę.

Ustawie tej wnioskodawcy zarzucili:

– grupa posłów na Sejm RP, że art. 1, art. 2 ust. 1 i 3 ustawy waloryzacyjnej są niezgodne z art. art. 1, 3 i 70 przepisów konstytucyjnych, zaś art. 4 tej ustawy jest niezgodny z art. 7 przepisów konstytucyjnych,

– Rzecznik Praw Obywatelskich, że art. 2 ustawy waloryzacyjnej jest niezgodny z art. 1, art. 7 i art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych, zaś

– Komisja Krajowa NSZZ “Solidarność”, że art. 2 ust. 1 i 3 ustawy waloryzacyjnej jest niezgodny z art. 1 i art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych.

Wszystkie wnioski dotyczyły tego samego przedmiotu zaskarżenia, a mianowicie art. 2 ust. 1 i 3 ustawy waloryzacyjnej.

Grupa posłów na Sejm RP wskazała, że art. 2 ust. 1 i 3 ustawy waloryzacyjnej narusza zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez to państwo prawa (art. 1 przepisów konstytucyjnych), zasadę legalności działania organów państwa i samorządu (art. 3 przepisów konstytucyjnych), a także zasadę całkowitej ochrony własności osobistej (art. 7 przepisów konstytucyjnych), zaś w uzasadnieniu podniosła, że waloryzacja emerytur i rent za IV kwartał 1995 r. powinna polegać na waloryzacji cenowej osadzonej w realiach tego kwartału (wzrost cen o 5,34% a nie 2,8%), z terminem należności od marca, a nie od września 1996 r. wraz z odsetkami.

Rzecznik Praw Obywatelskich zakwestionował art. 2 ustawy waloryzacyjnej jedynie odnośnie terminu przeprowadzonej waloryzacji i wynikających stąd konsekwencji dla podstawy wymiaru emerytury i renty oraz wielkości kwoty wyrównania wraz z odsetkami. Zajął stanowisko, że waloryzacja świadczeń polega na ich podwyższeniu w wyniku kolejnych waloryzacji, a więc najpierw powinna być przeprowadzona waloryzacja za IV kwartał 1995 r., a następnie waloryzacja za 1996 r. Przepis art. 2 ust. 1 ustawy waloryzacyjnej odwraca kolejność waloryzacji stwierdzając, że waloryzacja za IV kwartał 1995 r. polega na dodatkowym podwyższeniu świadczeń od 1 września 1996 r., w związku z czym pozbawia emerytów i rencistów podwyższonych świadczeń od 1 marca do 31 sierpnia 1996 r. z tytułu waloryzacji za IV kwartał 1995 r. wraz z dalszymi, wynikającymi z takiego zapisu, konsekwencjami natury merytorycznej – podwyższenia podstawy wymiaru oraz utratę wyrównania wraz z odsetkami, i z tego względu art. 2 ustawy waloryzacyjnej w całości jest niezgodny z art. 1 i art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych.

Komisja Krajowa NSZZ “Solidarność” w uzasadnieniu wniosku z 18 marca 1997 r. podnosi, że art. 2 ust. 1 i 3 ustawy waloryzacyjnej narusza istotę prawa do waloryzacji emerytur i rent, zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez to państwo prawa oraz zasadę sprawiedliwości społecznej, wyartykułowane w art. 1 i art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych.

Tak jak i wyżej wskazani wnioskodawcy Komisja Krajowa NSZZ “Solidarność” zakwestionowała zaskarżone przepisy z punktu widzenia rozmiaru waloryzacji i terminu jej przeprowadzenia. Żąda ona stwierdzenia niekonstytucyjności art. 2 ust. 1 i 3 ustawy waloryzacyjnej formułując najdalej idący zarzut, a mianowicie objęcia IV kwartału 1995 r. wskaźnikiem 102,8%, a nie wskaźnikiem wzrostu poziomu średnich wynagrodzeń, który za ten okres wyniósł 117,42%. Przyjęty przez ustawodawcę wskaźnik 102,8% nie rekompensuje – zdaniem wnioskodawcy – nawet wzrostu kosztów utrzymania emerytów i rencistów, wynikającego ze wzrostu cen w IV kwartale 1995 r., wyniósł on bowiem w tym okresie 105,3%.

Na 15 października 1997 r. wyznaczony został termin rozprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Wszyscy wnioskodawcy i uczestnicy postępowania zostali prawidłowo powiadomieni o terminie rozprawy.

Na rozprawę nie stawił się umocowany przedstawiciel Komisji Krajowej NSZZ “Solidarność”.

Trybunał Konstytucyjny z uwagi na nieobecność wnioskodawcy postanowił wyłączyć z rozpoznania jego wniosek i rozpoznać go oddzielnie.

Po rozpoznaniu 15 października 1997 r. połączonych wniosków: grupy posłów na Sejm RP i Rzecznika Praw Obywatelskich Trybunał Konstytucyjny orzekł:

1. Art. 1 i art. 2 ustawy z dnia 7 lutego 1997 r. o waloryzacji za IV kwartał 1995 r. niektórych emerytur i rent (Dz.U. Nr 15, poz. 84) jest zgodny z art. 1 i art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488) i nie jest niezgodny z art. 3 i art. 7 wskazanych przepisów konstytucyjnych.

2. Art. 4 zaskarżonej ustawy nie jest niezgodny z art. 1, art. 3 i art. 7 powołanych w pkt 1 przepisów konstytucyjnych.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wskazane wyżej orzeczenie Trybunału z dnia 15 października 1997 r. odnosi się również do pełnego zakresu wniosku NSZZ “Solidarność” z 18 marca 1997 r.

Jedyną różnicę w argumentacji niekonstytucyjności przepisów art. 2 ust. 1 i 3 ustawy waloryzacyjnej pomiędzy połączonymi wnioskami rozpatrywanymi przez Trybunał Konstytucyjny a wnioskiem Komisji Krajowej NSZZ “Solidarność” stanowi to, iż Komisja Krajowa za podstawę waloryzacji emerytur i rent za IV kwartał 1995 r. przyjmuje wskaźnik wzrostu poziomu średnich wynagrodzeń – 117,42%, zaś grupa posłów na Sejm RP przyjmuje wskaźnik wzrostu kosztów utrzymania wynikający ze wzrostu cen – 105,3%.

Trybunał Konstytucyjny uznając konstytucyjność przyjętego przez ustawodawcę wskaźnika 102,8%, stanowiącego podstawę waloryzacji emerytur i rent za IV kwartał 1995 r. odniósł się do zarzutu grupy posłów na Sejm RP. Uzasadnienie konstytucyjności przyjętego przez ustawodawcę wskaźnika waloryzacji emerytur i rent za IV kwartał 1995 r. zawiera orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 15 października 1997 r.

Skoro Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 15 października 1997 r. stwierdził Konstytucyjność przepisów przewidujących waloryzację za IV kwartał 1995 r. wskaźnikiem 102,8%, to tym samym uznał za nieuzasadniony nie tylko zarzut niekonstytucyjności nieprzeprowadzenia waloryzacji wskaźnikiem 105,3%, ale i zarzut Komisji Krajowej NSZZ “Solidarność” nieprzeprowadzenia za ten kwartał waloryzacji wskaźnikiem 117,4%.

Zagadnienie to rozstrzygnął Trybunał Konstytucyjny już w pkt 1 orzeczenia z 17 lipca 1996 r., K. 8/96 stwierdzając, że art. 172 ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent pozbawiający emerytów i rencistów waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych za IV kwartał 1995 r. jest niekonstytucyjnym przez to, że nie ustanawiając żadnego mechanizmu waloryzacji tych świadczeń narusza istotę prawa do waloryzacji emerytur i rent. Tym samym Trybunał Konstytucyjny oddalił dalej idący zarzut niekonstytucyjności nie przeprowadzenia za ten kwartał waloryzacji wskaźnikiem 117,4%.

W tym stanie rzeczy ponowne rozpatrzenie sprawy konstytucyjności przepisów zaskarżonej ustawy na wniosek Komisji Krajowej NSZZ “Solidarność” naruszałoby zasadę ne bis in idem, a tym samym jest niedopuszczalne.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.