1. Postanowieniem z 18 lutego 2015 r. Trybunał umorzył postępowanie o sygn. P 48/13 z powodu niedopuszczalności wydania wyroku (brak spełnienia przesłanki funkcjonalnej przez sąd pytający). Jednak zakwestionowany przez Sąd Okręgowy w Krakowie przepis ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1798) w zakresie, w jakim uniemożliwia pełnoletnim osobom wyznania mojżeszowego, zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej, lecz nie posiadających obywatelstwa polskiego, przyjęcie w poczet członków gminy wyznaniowej żydowskiej, budzi istotne zastrzeżenia z punktu widzenia spójności systemu prawnego RP.

2. Pomimo umorzenia postępowania w sprawie Trybunał uznaje za konieczne przedstawienie Sejmowi uwag dotyczących treści art. 2 ust. 1 u.g.w.ż.

Przepis ten stanowi, że: „Gminy żydowskie zrzeszają pełnoletnie osoby wyznania mojżeszowego, posiadające obywatelstwo polskie, zamieszkałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.

Trybunał podkreśla, że jego zastrzeżenia z punktu widzenia spójności systemu prawa w RP wywołuje wprowadzony w art. 2 ust. 1 u.g.w.ż. obowiązek posiadania obywatelstwa jako przesłanka zrzeszenia się w żydowskiej gminie wyznaniowej.

3. Przed wejściem w życie u.g.w.ż. (czyli 11 maja 1997 r.) brak było takiego wymogu. Wymóg posiadania obywatelstwa polskiego przewidywany w art. 2 ust. 1 u.g.w.ż. jest również wyjątkiem na tle obowiązującej regulacji prawnej stosunku Państwa Polskiego do innych związków wyznaniowych oraz kościołów. Warunku takiego nie stawia żadna z 10 ustaw „religijnych” uchwalonych w latach 1991-1997:

ustawa z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 1726);

ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2015 r. poz. 43);

ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 498);

ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1889);

ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1889);

ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2015 r. poz. 13);

ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1559);

ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1712);

ustawa z 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2015 r. poz. 44);

ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2015 r. poz. 14).

Ustawy te, poza ustawą o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej, nie normują członkostwa we wspólnocie wyznaniowej, a jedynie przewidują, że dany kościół/związek rządzi się w swych sprawach wewnętrznych własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza własnymi sprawami.

Jedynie ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej w art. 5 zapewnia prawo zrzeszenia się w tym Kościele osobom wyznania ewangelicko-metodystycznego zamieszkałym lub przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, należącym do parafii ewangelicko-metodystycznych. Ustawa ta nie zna obowiązku obywatelstwa polskiego dla tych osób. Dodatkowo w art. 5 ust. 2 wprowadza prawo tego Kościoła do otaczania opieką duszpasterską ewangelików wyznania metodystycznego narodowości polskiej, przebywających czasowo lub na stałe za granicą, oraz współwyznawców z zagranicy, zamieszkujących lub przebywających na terytorium RP.

Pewne obostrzenia związane z posiadaniem obywatelstwa polskiego zawierają natomiast dwie ustawy z 21 kwietnia 1936 r., regulujące odpowiednio status prawny Karaimskiego Związku Religijnego oraz Muzułmańskiego Związku Religijnego (odpowiednio: Dz. U. Nr 30, poz. 241, ze zm. oraz Dz. U. Nr 30, poz. 240, ze zm.). W obu tych ustawach przedstawione powyżej obostrzenia nie odnoszą się jednak do kwestii samego członkostwa w danym związku wyznaniowym.

4. Oznacza to, że wymóg posiadania polskiego obywatelstwa przyjęty w art. 2 ust. 1 u.g.w.ż. powoduje istotną niespójność systemową na tle ustawowego kryterium członkostwa w innych związkach wyznaniowych istniejących na terytorium RP. Pozostałe indywidualne ustawy wyznaniowe wprowadzają co najwyżej obowiązek posiadania polskiego obywatelstwa – ale tylko jako warunek piastowania godności, stanowisk i urzędów w związku wyznaniowym.

5. Wprowadzone przez ustawodawcę kryterium dopuszczalności do członkostwa w gminach wyznaniowych żydowskich wywołuje również istotną wątpliwość, co do jego zgodności z art. 25 ust. 3 Konstytucji, zgodnie z którym: „Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”.

Tezy tej nie zmienia fakt, że obecnie obowiązujące Prawo Wewnętrzne Wyznaniowej Wspólnoty Żydowskiej w Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalone 15 stycznia 2006 r., przewiduje w art. 7 ust. 1 kryterium obywatelstwa jako konieczną przesłankę do przyjęcia w poczet członków gminy wyznaniowej żydowskiej zrzeszonej w Związku. Przesłanki warunkujące członkostwo w jakimkolwiek związku wyznaniowym funkcjonującym na terenie RP stanowią element autonomii takiego związku i nie powinny pozostawać poza prawem państwowym (ustawowym).

6. W celu usunięcia istniejącej niespójności systemowej, Trybunał sygnalizuje Sejmowi konieczność podjęcia inicjatywy ustawodawczej mającej na celu usunięcie z art. 2 u.g.w.ż. przesłanki posiadania polskiego obywatelstwa. Jest to niezbędne dla zapewnienia spójności obowiązujących w Polsce ustawowych regulacji dotyczących stosunku Państwa Polskiego do związków wyznaniowych oraz kościołów.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił wystąpić w niniejszej sprawie z sygnalizacją do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.