1. Połączone pytania prawne.
1.1. W postanowieniach z 2 września 2014 r. (sygn. akt II C 1146/13), 29 września 2014 r. (sygn. akt II C 285/14) i 23 października
2014 r. (sygn. akt II C 913/14) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zwrócił się z pytaniami prawnymi, czy:
a) art. 225 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, ze zm. oraz Dz. U. z 2014 r.
poz. 637, ze zm.; dalej: ustawa o radcach prawnych) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
b) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490;
dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych) jest zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, a ewentualnie
– na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na to pytanie – czy:
c) § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1, a także odpowiednio § 6 pkt 6 (postanowienia z 2 września i 23 października 2014 r.) oraz §
10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 (postanowienie z 29 września 2014 r.) rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych
są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
W sprawie, na tle której pytanie prawne zadano postanowieniem z 2 września 2014 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie
wyrokiem z lipca 2014 r. częściowo uwzględnił powództwo o zapłatę. Wyrok nie zawierał orzeczenia o kosztach procesu. Powódka,
reprezentowana w tej sprawie przez radcę prawnego, pismem z 1 sierpnia 2014 r. wniosła o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie
o kosztach procesu.
W sprawie, w związku z którą pytanie prawne zadano postanowieniem z 29 września 2014 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie
wyrokiem z września 2014 r. oddalił powództwo o uchylenie uchwały wspólnoty mieszkaniowej. Wyrok nie zawierał orzeczenia o kosztach
procesu. Pozwana, reprezentowana w tej sprawie przez radcę prawnego, pismem z 5 września 2014 r. wystąpiła o uzupełnienie
wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach zastępstwa procesowego.
Podobnie, w sprawie, na tle której pytanie prawne zadano postanowieniem z 23 października 2014 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga
w Warszawie wyrokiem z października 2014 r. uwzględnił powództwo o zapłatę. Również w tym wypadku wyrok nie zawierał orzeczenia
o kosztach procesu. Powódka, reprezentowana przez radcę prawnego, pismem z 20 października 2014 r. wniosła o uzupełnienie
wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego.
1.2. W postanowieniu z 14 października 2014 r. (sygn. akt II C 814/14) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zwrócił się z pytaniem
prawnym, czy:
a) art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.: dalej:
prawo o adwokaturze) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
b) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461; dalej: rozporządzenie
w sprawie opłat za czynności adwokackie) jest zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, a ewentualnie – na wypadek stwierdzenia
braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na to pytanie – czy:
c) § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 7 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie są zgodne z art. 92 ust.
1 Konstytucji.
Pytanie prawne zostało wniesione na tle następującego stanu faktycznego i prawnego. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie
wyrokiem z września 2014 r. oddalił powództwo o zapłatę. Wyrok nie zawierał orzeczenia o kosztach procesu. Pozwany, reprezentowany
w tej sprawie przez adwokata, pismem z 19 września 2014 r. wniósł o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach procesu,
w tym kosztach zastępstwa procesowego.
1.3. Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 10 października 2014 r. i 5 listopada 2014 r. pytania prawne Sądu Okręgowego
Warszawa-Praga w Warszawie z 2 września, 29 września, 14 października i 23 października 2014 r. zostały – z uwagi na tożsamość
przedmiotu zaskarżenia – połączone do rozpoznania pod wspólną sygn. P 50/14.
1.4. Pytający sąd – w tym samym składzie osobowym jednego sędziego – w każdym z połączonych pytań prawnych przedstawił tożsame
zarzuty i argumenty. Mają one przemawiać za niezgodnością zaskarżonych przepisów ustawy o radcach prawnych i prawa o adwokaturze,
a także wydanych na ich podstawie rozporządzeń w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz opłat za czynności adwokackie
z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
W pierwszej kolejności pytający sąd zakwestionował przepisy upoważniające do wydania rozporządzenia w sprawie stawek minimalnych
za czynności radców prawnych (art. 225 ust. 3 ustawy o radcach prawnych) i czynności adwokackie (art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze). W ocenie pytającego sądu,
zawarte w tych przepisach wytyczne nie spełniają wymagania szczegółowości, o którym mowa w art. 92 ust. 1 Konstytucji. Wytyczne
przewidujące konieczność uwzględniania rodzaju i zawiłości sprawy, czy też wymaganego nakładu pracy pełnomocnika, mają „charakter
wyjątkowo ogólnikowy”. Jak podkreślono w każdym z pytań prawnych, wyrażenia: „rodzaj sprawy”, „zawiłość sprawy” i „wymagany
nakład pracy” są w istocie równoważne, a usunięcie któregoś z nich nie wprowadziłoby żadnych zmian merytorycznych. Zdaniem
pytającego sądu, zaskarżone przepisy pozostawiają Ministrowi Sprawiedliwości pełną legislacyjną dowolność.
W ocenie pytającego sądu, stwierdzenie niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji przepisów upoważniających do określenia stawek
minimalnych skutkować będzie niekonstytucyjnością przepisów upoważniających do określenia wysokości opłat za czynności radców
prawnych i opłat za czynności adwokackie, stanowiących podstawę do zasądzenia kosztów zastępstwa prawnego (art. 225 ust. 2 ustawy o radcach prawnych i art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze). Zdaniem pytającego sądu, w przepisach tych zostały
powtórzone te same ogólnikowe wytyczne, mające zastosowanie do stawek minimalnych.
Niezgodność z art. 92 ust. 1 Konstytucji przepisów upoważniających prowadzi wprost do sprzeczności z tym wzorcem konstytucyjnym
rozporządzeń wykonawczych wydanych na ich podstawie, tj. rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawych i rozporządzenia
w sprawie opłat za czynności adwokackie. W każdym z pytań sąd sformułował również zarzut wobec konkretnych przepisów tych
rozporządzeń na wypadek, gdyby Trybunał uznał za niedopuszczalne pytanie prawne kwestionujące rozporządzenia w całości. Zdaniem
pytającego sądu, sprzeczność zakwestionowanych przepisów rozporządzeń z art. 92 ust. 1 Konstytucji polega na tym, że zostały
one wydane „w oparciu o blankietowe upoważnienia”.
1.5. W uzasadnieniu każdego z połączonych pytań prawnych sąd stwierdził, że przepisy rozporządzeń w sprawie opłat za czynności
radców prawych i opłat za czynności adwokackie znajdują zastosowanie w toczącej się przed nim sprawie, co czyni dopuszczalnym
wystąpienie z pytaniem prawnym.
2. Pismem 2 grudnia 2014 r. stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny, wnosząc o umorzenie postępowania na podstawie
art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej:
ustawa o TK z 1997 r.), ze względu na niedopuszczalności wydania wyroku.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, pytający sąd, wbrew wymogowi przewidzianemu w art. 32 ust. 3 ustawy o TK z 1997 r. nie wskazał,
że przepisy inne niż § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1, § 6 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 rozporządzenia w sprawie opłat
za czynności radców prawnych, oraz § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 7 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie,
mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie toczących się przed nim spraw. W konsekwencji umorzeniu podlega postępowanie w zakresie
kontroli zgodności całego rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawych i całego rozporządzenia w sprawie opłat
za czynności adwokackie z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
W ocenie Prokuratora Generalnego, w pozostałym zakresie pytania prawne spełniają przesłankę funkcjonalną, lecz nie spełniają
wymogów co do uzasadnienia przewidzianych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK z 1997 r. Wymóg odpowiedniego uzasadnienia zarzutów
nie może być traktowany powierzchownie i instrumentalnie. Tymczasem uzasadnienia pytań prawnych w zakresie dotyczącym art.
225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, ograniczają się do sformułowania tezy,
że przewidziane w tych przepisach wytyczne do wydania rozporządzenia oparte są na ogólnikowych pojęciach, które nie wprowadzają
żadnych weryfikowalnych warunków. Natomiast w wypadku poszczególnych zaskarżonych przepisów rozporządzeń, pytający sąd poprzestał
na sformułowaniu wniosku o ich niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji jako konsekwencji niezgodności z tym wzorcem upoważnień
ustawowych. Zdaniem Prokuratora Generalnego, uzasadnienia pytań prawnych mają charakter wyłącznie deskryptywny i ocenny. Brak
w nich elementów analitycznych i argumentacyjnych, które powinny być istotą pytania prawnego.
3. Pismem z 3 grudnia 2014 r. stanowisko w sprawie przedstawił Minister Sprawiedliwości, wnosząc o stwierdzenie, że art. 16
ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych, rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz rozporządzenie w sprawie
opłat za czynności adwokackie, są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
W stanowisku wskazano, że wytyczne przewidziane w art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, pozwalają określić szczegółowe kryteria,
jakimi obowiązany jest kierować się Minister Sprawiedliwości wykonując upoważnienia ustawowe. Wytyczne dostosowane są do rodzaju
przekazanych do uregulowania spraw. Podstawową kategorią różnicującą jest rodzaj i zawiłość sprawy, a w ramach tej kategorii
powinien być uwzględniany nakład pracy pełnomocnika. Minister Sprawiedliwości stwierdził, że zakwestionowane upoważnienia
ustawowe znajdują się w ustawie i służą jej wykonaniu. Odpowiadają wymogom określonym w art. 92 ust. 1 Konstytucji. Wydane
na ich podstawie rozporządzenia w pełni realizują te wytyczne.
Minister Sprawiedliwości dodał, że obowiązujące zasady ustalania wynagrodzeń za czynności zawodowych pełnomocników zmierzają
do uwzględnienia zarówno interesu osób wykonujących zawód adwokata i radcy prawnego, jak i obywateli. Pozostaje to w zgodzie
z ogólną zasadą proporcjonalności wynikającą z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.
4. Pismem z 16 stycznia 2015 r. Marszałek Sejmu zajął stanowisko w imieniu Sejmu, wnosząc o umorzenie postępowania na podstawie
art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z 1997 r. ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Marszałek Sejmu stwierdził, że sposób określenia istoty problemu konstytucyjnego poddanego ocenie Trybunału, skonfrontowany
z prawnymi przesłankami wystąpienia z pytaniem prawnym, stanami faktycznymi spraw, na tle których zostały zadane pytania,
oraz ich uzasadnieniami, nasuwają wątpliwości co do dopuszczalności merytorycznego rozpoznania połączonych pytań prawnych.
Zdaniem Marszałka Sejmu, połączone pytania prawne nie spełniają wymagania wykazania przesłanki funkcjonalnej, o którym mowa
w art. 32 ust. 3 ustawy o TK z 1997 r. W świetle orzecznictwa konstytucyjnego, prawidłowo sformułowane pytanie powinno zawierać
wyjaśnienie, w jaki sposób ewentualne stwierdzenie przez Trybunał niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu mogłoby doprowadzić
do rozstrzygnięcia odmiennego od tego, które zapadłoby w stanie prawnym obejmującym ten przepis. Takiego wyjaśnienia nie przedstawił
pytający sąd w żadnych z połączonych pytań prawnych. Niewystarczające jest poprzestanie na stwierdzeniu, że od wyroku Trybunału
zależy rozstrzygnięcie określonej sprawy sądowej.
W ocenie Marszałka Sejmu, przedstawiona przez sąd argumentacja jest bardzo lakoniczna. Połączone pytania prawne nie spełniają
wymogów dotyczących uzasadnienia, które statuuje art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. Z przepisu tego wynika, że sąd powinien
w uzasadnieniu pytania prawnego przedstawić proces myślowy, jaki doprowadził go do tezy o niezgodności kwestionowanej normy
z powołanym wzorcem kontroli. Uzasadnienie niekonstytucyjności zarówno art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych, jak i art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, ogranicza się w zasadzie do subiektywnej
oceny, że pojęcia użyte przez ustawodawcę w tych przepisach są znaczeniowo ekwiwalentne oraz nie spełniają wymagania szczegółowości
przewidzianego w art. 92 ust. 1 Konstytucji. Pytający sąd nie przedstawił analizy pozwalającej na taką konkluzję ani nie przytoczył
argumentów podważających domniemanie konstytucyjności zakwestionowanych przepisów.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1.1. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, w tym samym składzie osobowym jednego sędziego, w czterech pytaniach prawnych
połączonych do wspólnego rozpoznania, zakwestionował:
1) art. 225 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 233; dalej: ustawa o radcach prawnych),
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490,
ze zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych), a także, na wypadek stwierdzenia braku formalnych
podstaw do kontroli całości rozporządzenia, § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1, § 6 pkt 6 oraz § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 tego
rozporządzenia;
2) art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2015 r. poz. 615, ze zm.; dalej: prawo
o adwokaturze), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461, ze
zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie), a także, na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw
do kontroli całości rozporządzenia, § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 7 tego rozporządzenia.
1.2. Połączone pytania prawne zostały wniesione na tle spraw, w których sąd, orzekając co do meritum, nie wydał orzeczeń o kosztach procesu. W każdej z tych spraw strona wygrywająca, reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika
(radcę prawnego lub adwokata), wniosła o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie co do kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa
prawnego.
W połączonych pytaniach prawnych sąd zarzucił niezgodność z art. 92 ust. 1 Konstytucji przepisom upoważniającym, na podstawie
których wydane zostały rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz opłat za
czynności adwokackie. Zdaniem pytającego sądu, niezgodność ta skutkuje niekonstytucyjnością zakwestionowanych rozporządzeń.
Art. 225 ust. 2 ustawy o radcach prawnych stanowi, że Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Radców Prawnych
oraz Naczelnej Rady Adwokackiej, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat za czynności radców prawnych przed organami
wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego, mając na względzie, że
ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, lecz nieprzekraczającej sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione rodzajem
i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy radcy prawnego. Natomiast zgodnie z art. 225 ust. 3 ustawy o radcach prawnych, Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Naczelnej
Rady Adwokackiej, określi, w drodze rozporządzenia, stawki minimalne za czynności radców prawnych, mając na względzie rodzaj
i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy radcy prawnego.
W myśl zakwestionowanego art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze, Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady
Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat za czynności adwokackie przed
organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich,
mając na względzie, że ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, lecz nieprzekraczającej sześciokrotności tej stawki,
może być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy adwokata. Z kolei art. 16 ust. 3 prawa o
adwokaturze przewiduje, że Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców
Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, stawki minimalne za czynności adwokackie, mając na względzie rodzaj i zawiłość
sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata.
Należy odnotować, że wydane na podstawie wskazanych powyżej przepisów, a również zakwestionowane przez pytający sąd, rozporządzenia
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz opłat za czynności adwokackie, zostały uchylone po wszczęciu niniejszego
postępowania. Pierwsze z nich zostało uchylone przez § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015
r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. poz. 1804), drugie przez § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800). Rozporządzenia z 22 października
2015 r. weszły w życie 1 stycznia 2016 r. Każde z nich przewiduje jednak w § 21, że do spraw wszczętych i niezakończonych
przed dniem ich wejścia życie stosuje się przepisy dotychczasowe do czasu zakończenia postępowania w danej instancji. Zakwestionowane
przepisy rozporządzeń z 28 września 2002 r. mogą zatem znaleźć zastosowanie w sprawach, na tle których zadano pytania prawne.
W tym znaczeniu nie utraciły mocy obowiązującej.
1.3. Trybunał pragnie podkreślić, że rozpatrywane w niniejszej sprawie pytania prawne Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie
dotyczą zgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji tych samych lub analogicznych przepisów, które sąd ten, w tym samym składzie
osobowym jednego sędziego, zakwestionował także w wielu innych pytaniach prawnych. Dotychczasowe pytania prawne Sądu Okręgowego
Warszawa-Praga w Warszawie w tym przedmiocie zostały rozpoznane przez Trybunał między innymi postanowieniami z: 18 grudnia
2014 r., sygn. P 26/14 (OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 130); 22 czerwca 2015 r., sygn. P 68/14 (OTK ZU nr 6/A/2015, poz. 93); 28
października 2015 r., sygn. P 65/15 (OTK ZU nr 9/A/2015, poz. 159); 15 września 2015 r., sygn. P 111/15 (OTK ZU nr 8/A/2015,
poz. 130); 21 września 2015 r., sygn. P 114/15 (OTK ZU nr 8/A/2015, poz. 134); 23 września 2015 r., sygn. P 80/15 (OTK ZU
nr 8/A/2015, poz. 139). We wszystkich tych sprawach Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania
wyroku. Przedstawione pytania prawne były sformułowane w tożsamy sposób, a ich uzasadnienia opierały się na identycznej argumentacji
(z tym zastrzeżeniem, że pytania w sprawach o sygn. P 80/15 oraz P 114/15 w ogóle nie zawierały uzasadnienia).
2. Niedopuszczalność merytorycznego rozpoznania połączonych pytań prawnych.
2.1. Analiza połączonych pytań prawnych prowadzi do wniosku, że pytania te zostały sformułowane w taki sam sposób, jak we
wskazanych w punkcie 1.3 powyżej sprawach już rozstrzygniętych przez Trybunał. Uzasadnienia połączonych pytań prawnych w istocie
sprowadzają się do przywołania treści zakwestionowanych przepisów i ogólnych zarzutów pod ich adresem. Przedstawione pytania
powielają zatem te same niedostatki, które uniemożliwiły merytoryczne rozpoznanie tożsamych spraw zainicjowanych przez sąd
pytający.
W związku z powyższym, ustalenia zawarte w powołanych powyżej postanowieniach Trybunału, dotyczących pytań prawnych Sądu Okręgowego
Warszawa-Praga w Warszawie, zadanych w tym samym składzie osobowym jednego sędziego, zachowują pełną aktualność w niniejszej
sprawie. W szczególności w postanowieniu z 18 grudnia 2014 r. o sygn. P 26/14 oraz postanowieniu z 22 czerwca 2015 r. o sygn. P 68/14,
Trybunał bardzo szeroko wyjaśnił przesłanki dopuszczalności pytania prawnego oraz powody umorzenia zainicjowanych postępowań.
2.2. W niniejszej sprawie Trybunał przypomina, że pytanie prawne jest środkiem inicjowania postępowania w sprawie kontroli
hierarchicznej zgodności norm prawnych, który powinien spełniać ściśle określone wymagania konstytucyjne oraz ustawowe.
Po pierwsze, są to wymagania charakterystyczne dla pytania prawnego jako środka tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności,
inicjowanej przez sąd w związku z toczącą się przed nim sprawą. Zgodnie z art. 193 Konstytucji, „Każdy sąd może przedstawić
Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. W orzecznictwie
Trybunału utrwalone jest, że powołany przepis formułuje trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność przedstawienia
pytania prawnego. Są to przesłanki: a) podmiotowa – pytanie prawne może przedstawić jedynie sąd, rozumiany jako państwowy
organ wymiaru sprawiedliwości; b) przedmiotowa – przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego
z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą; c) funkcjonalna – wystąpienie z pytaniem jest dopuszczalne
tylko wtedy, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem pytającym (zob. m.in.
postanowienie TK z 19 kwietnia 2011 r., sygn. P 17/09, OTK ZU nr 3/A/2011, poz. 30, cz. II, pkt 3.1, a także postanowienie
o sygn. P 114/15, cz. II, pkt 2).
Po drugie, pytanie prawne musi spełniać wymagania ustawowe wynikające ze specyfiki postępowania przed Trybunałem oraz wymagania
formalne dla pism procesowych (zob. szerzej: postanowienie TK z 8 lipca 2013 r., sygn. P 11/11, OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 91,
cz. II, pkt 2). Zostały one przewidziane w art. 32 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr
102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.). W niniejszej sprawie przepis ten, z uwagi na wniesienie połączonych
pytań prawnych w czasie obowiązywania ustawy o TK z 1997 r., znajduje zastosowanie na mocy art. 134 pkt 3 ustawy z dnia 25
czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 293), zmienionej ustawami o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym
z 19 listopada 2015 r. (Dz. U. poz. 1928) oraz 22 grudnia 2015 r. (Dz. U. poz. 2217).
2.3. Połączone pytania prawne Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, tak jak wskazane w punkcie 1.3 powyżej tożsame pytania
prawne tego sądu, nie spełniają przewidzianego w art. 32 ust. 3 ustawy o TK z 1997 r. wymagania wykazania przesłanki funkcjonalnej
pytania prawnego.
Art. 193 Konstytucji wyklucza inicjowanie przez sądy abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności lub przedstawiania pytań prawnych
zmierzających w istocie do uzyskania wykładni zakwestionowanego przepisu. Z tego powodu art. 32 ust. 3 ustawy o TK z 1997 r.
przewiduje, że sąd zwracający się z pytaniem prawnym do Trybunału zobowiązany jest do wskazania, w jakim zakresie odpowiedź
na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione, czyli wykazania przesłanki
funkcjonalnej pytania prawnego. Na sądzie stawiającym pytanie prawne ciąży tym samym powinność stosownego do charakteru sprawy
odrębnego wskazania, w jaki sposób zmieniłoby się rozstrzygnięcie sądu w zawisłej przed nim sprawie, gdyby określony przepis
prawny utracił moc obowiązującą wskutek orzeczenia przez Trybunał o jego niezgodności z Konstytucją. W orzecznictwie Trybunału
podkreśla się, że wymaganie określone w art. 32 ust. 3 ustawy o TK z 1997 r. ma charakter bezwzględnie wiążący (zob. m.in.
wyrok z 7 listopada 2005 r., sygn. P 20/04, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 111, cz. III, pkt 1 oraz postanowienie o sygn. P 26/14,
cz. II, pkt 2.2). Trybunał, jako organ działający na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji), ma kompetencję w zakresie
oceny, czy sąd prawidłowo wykazał spełnienie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego.
W uzasadnieniach połączonych pytań prawnych sąd ograniczył się do stwierdzenia, że przepisy zakwestionowanych rozporządzeń
w sprawie opłat za czynności radców prawych i opłat za czynności adwokackie znajdują zastosowanie w sprawach, na tle których
zadano pytania prawne. Wbrew wymogowi przewidzianemu w art. 32 ust. 3 ustawy o TK z 1997 r., sąd nie wskazał jednak, w jakim
zakresie odpowiedź na pytania może mieć wpływ na rozstrzygnięcia toczących się przed nim spraw. Z uzasadnień pytań prawnych
nie wynika, na czym miałaby polegać odmienność rozstrzygnięcia spraw dotyczących kosztów procesu po ewentualnym orzeczeniu
o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Połączone pytania prawne w istocie zmierzają do zainicjowania abstrakcyjnej
kontroli norm prawnych.
2.4. Ponadto połączone pytania prawne, tak jak wcześniejsze tożsame pytania prawne Sąd Okręgowego Warszawa-Prawa w Warszawie, nie
spełniają wymagania określonego w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK z 1997 r., czyli należytego uzasadnienia postawionych zarzutów
z powołaniem dowodów na ich poparcie.
W świetle art. 32 ust. 1 ustawy o TK z 1997 r., pytanie prawne powinno wyraźnie określać zarzut niezgodności kwestionowanych
przepisów z Konstytucją, w tym wskazywać przedmiot i zakres pytania, odpowiednie wzorce kontroli oraz mieścić należycie sformułowane
uzasadnienie zarzutów (zob. np. postanowienie TK z 30 czerwca 2009 r., sygn. P 34/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 101, cz. II,
pkt 1.3). Sąd powinien w uzasadnieniu pytania prawnego przedstawić proces myślowy, jaki doprowadził go do postawienia zarzutu
niezgodności stosowanej normy z regulacją nadrzędną. Obejmuje to w szczególności dokonanie wykładni przepisów wskazanych jako
przedmiot kontroli oraz wzorzec kontroli, a następnie porównanie norm wynikających z tych przepisów i wykazanie, że zachodzi
między nimi niezgodność. Na pytającym sądzie spoczywa ciężar udowodnienia niezgodności przedmiotu zaskarżenia z powołanymi
wzorcami konstytucyjnymi. Uzasadnienie pytania prawnego powinno być zatem wyczerpujące, a sformułowane zarzuty zostać poparte
stosownymi do ich charakteru dowodami (art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK z 1997 r.).
Wbrew wymaganiom ustawowym uzasadnienia połączonych pytań prawnych zawierają jedynie bardzo ogólną argumentację na poparcie
zarzutu o niezgodności zakwestionowanych przepisów z art. 92 ust. 1 Konstytucji. W ocenie sądu, niezgodność ta polega na tym,
że ustawowe wytyczne do wydania rozporządzeń regulujących opłaty za czynności adwokackie i czynności radców prawnych nie spełniają
konstytucyjnego wymagania „szczegółowości”. Pytający sąd nie przedstawił jednak analizy prawnej pozwalającej na taką konkluzję.
Trafnie podniósł Prokurator Generalny, że pytający sąd ograniczył się do sformułowania tezy, iż przewidziane w przepisach
upoważniających wytyczne oparte są na ogólnikowych pojęciach. Trudno również uznać za wystarczające – na co wskazał Marszałek
Sejmu – sformułowanie subiektywnej oceny, że pojęcia wykorzystane w wytycznych są znaczeniowo ekwiwalentne. Z kolei w wypadku
zaskarżonych rozporządzeń oraz ich poszczególnych przepisów, pytający sąd poprzestał na sformułowaniu opinii o ich sprzeczności
z art. 92 ust. 1 Konstytucji jako konsekwencji niezgodności z tym wzorcem upoważnień ustawowych.
Trybunał wielokrotnie wyjaśniał, w tym Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie, że uzasadnienie zarzutu sformułowanego
w pytaniu prawnym nie może być wyłącznie opisowe i ocenne, ale powinno mieć charakter analityczny i argumentacyjny (zob. postanowienie
z 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13, OTK ZU nr 4/A/2014, poz. 49 cz. II, pkt 4.2; a także szeroko postanowienie o sygn. P
26/14, cz. II, pkt 2). Skoro zakwestionowane przepisy ustawowe zawierają wytyczne do wydania rozporządzenia, pytający sąd
– w kontekście postawionych zarzutów – powinien przynajmniej uprawdopodobnić, z jakich konstytucyjnych powodów (np. związanych
z urzeczywistnianiem wolności i praw jednostek) owe wytyczne (tj. rodzaj sprawy, zawiłość sprawy, niezbędny lub wymagany nakład
pracy) są niedostatecznie szczegółowe, a przez to niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Przedstawione przez pytający sąd
argumenty są daleko niewystarczające.
2.5. Niespełnienie wskazanych powyżej przesłanek dopuszczalności pytania prawnego obliguje Trybunał do umorzenia postępowania
ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.