1. W piśmie z 18 maja 2011 r. grupa posłów Klubu Parlamentarnego „Prawo i Sprawiedliwość” (dalej: wnioskodawca), wystąpiła
do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności: art. 1 pkt 76 lit. a i b oraz pkt 120 ustawy z dnia 18 marca
2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i
tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455; dalej: ustawa nowelizująca z 2011
r.) z art. 70 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji.
Art. 1 pkt 76 lit. a ustawy nowelizującej z 2011 r. został zakwestionowany w części, w której do art. 99 ust. 1 ustawy z dnia
27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm.; dalej: prawo o szkolnictwie wyższym) dodaje
pkt 1a, natomiast art. 1 pkt 76 lit. b ustawy nowelizującej z 2011 r. został zakwestionowany w całości. Z kolei art. 1 pkt
120 ustawy nowelizującej z 2011 r. został zakwestionowany w części, w której do prawa o szkolnictwie wyższym dodaje art. 170a
ust. 4, 5 i 7.
Zakwestionowane przepisy ustanawiają odpłatność za pobieranie nauki na drugim i kolejnych kierunkach studiów stacjonarnych.
1.1. Art. 1 pkt 76 lit. a ustawy nowelizującej z 2011 r., przez dodanie pkt 1a w ust. 1 art. 99 ustawy o szkolnictwie wyższym,
rozszerza katalog „usług edukacyjnych”, za które uczelnia publiczna może pobierać opłaty, o kształcenie studentów na drugim
i kolejnych kierunkach studiów stacjonarnych. W przekonaniu wnioskodawcy, przyjęte rozwiązanie narusza zawartą w art. 70 ust.
2 zdanie pierwsze Konstytucji gwarancję nieodpłatności nauki w szkołach publicznych, gdyż wskazane w zaskarżonym przepisie
zajęcia dydaktyczne nie są dodatkowymi „usługami edukacyjnymi”, o których mowa w zdaniu drugim art. 70 ust. 2 Konstytucji.
Ponadto ustawodawca rozszerza katalog „usług”, za które uczelnia publiczna, zgodnie z art. 99 ust. 1 ustawy o szkolnictwie
wyższym „może” pobierać opłaty (upoważnienie fakultatywne). To wprowadza adresatów prawa w błąd, ponieważ w dalszej części
ustawy nowelizującej z 2011 r. jest mowa o obligatoryjności pobierania i ponoszenia opłat za naukę na drugim i kolejnych kierunkach
studiów stacjonarnych w uczelniach publicznych. Taka redakcja przepisów, zdaniem wnioskodawcy, nie odpowiada standardowi poprawnej
legislacji w sprawach realizacji konstytucyjnych praw obywateli, wywodzonemu z art. 2 Konstytucji.
1.2. Zakwestionowany art. 1 pkt 76 lit. b ustawy nowelizującej z 2011 r. dodaje do art. 99 ustawy o szkolnictwie wyższym ust.
1a i 1b. Zmiana ta jest nieodłącznie związana ze zmianą wynikającą z art. 1 pkt 76 lit. a – precyzuje zakres podmiotowy osób
ponoszących opłaty za studia na drugim i kolejnych kierunkach studiów stacjonarnych.
Zdaniem wnioskodawcy, ustawodawca, nakładając na uczelnie publiczne obowiązek pobierania opłat za naukę na drugim i kolejnych
kierunkach studiów stacjonarnych, w konsekwencji nakłada na studentów obowiązek ponoszenia tych opłat. Zarzut naruszenia art.
70 ust. 2 Konstytucji w związku z art. 2 Konstytucji, odnoszony do art. 1 pkt 76 lit. a, w pełni odnosi się więc także do
art. 1 pkt 76 lit. b ustawy nowelizującej z 2011 r. w zakresie, w jakim dodaje do art. 99 ustawy o szkolnictwie wyższym ust.
1b. W tym wypadku naruszenie polega dodatkowo na tym, że art. 70 ust. 2 Konstytucji w zdaniu drugim pozwala ustawodawcy najwyżej
na „dopuszczenie” (na zasadzie fakultatywności) opłat za niektóre usługi edukacyjne, lecz nie upoważnia ustawodawcy do wprowadzenia
obligatoryjnego pobierania opłat przez uczelnie.
W ocenie wnioskodawcy, studia na drugim kierunku w ramach studiów stacjonarnych nie mogą być traktowane jako „dodatkowa usługa
edukacyjna”. Studia na drugim kierunku podejmowane w ramach studiów stacjonarnych wchodzą w zakres podstawowej działalności
szkoły wyższej i jako takie powinny być bezpłatne (art. 70 ust. 2 Konstytucji). Trybunał Konstytucyjny zwracał uwagę na to,
że upoważnienie do pobierania opłat za zajęcia dydaktyczne dotyczy tych form działalności dydaktycznej szkoły (rodzaju zajęć,
systemu studiów), które znajdują się poza wyżej określonym zakresem działalności podstawowej publicznej szkoły wyższej (zob.
wyrok z 8 listopada 2000 r., sygn. SK 18/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 258). Stąd racjonalne i zgodne z konstytucyjnym prawem
do nauki jest prawo uczelni do pobierania opłat za takie usługi jak kształcenie studentów na studiach niestacjonarnych, powtarzanie
określonych zajęć, studia w języku obcym, studia podyplomowe czy za studia nieobjęte planem studiów. Natomiast studia na drugim
kierunku studiów w ramach studiów stacjonarnych nie należą do domeny dodatkowych usług edukacyjnych, lecz stanowią integralną
część podstawowej działalności szkoły wyższej. Zgoda na wprowadzenie przez ustawodawcę obligatoryjnej odpłatności za ten typ
studiów prowadziłaby do zniesienia konstytucyjnych gwarancji nieodpłatności edukacji w szkołach wyższych w sferze podstawowej
działalności uczelni.
Wnioskodawca podkreślił, że ustanowienie obligatoryjnej odpłatności za studia na drugim kierunku studiów nie ma oparcia w
żadnym z elementów prawa do nauki. W wypadku studentów studiów stacjonarnych, którzy spełnili wyższe kryteria kompetencyjne
w trakcie naboru, podjęcie studiów na drugim kierunku traktować trzeba jako realizację prawa do nauki zarówno w jednostkowym
jak i społecznym sensie. Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na to, że prawo do nauki „musi być postrzegane zarówno w kategoriach
dobra i wartości indywidualnej, jak i ważnego (…) dobra społecznego” (wyrok z 8 listopada 2000 r., sygn. SK 18/99). Podejmowanie
studiów na dwóch kierunkach stanowi realizację prawa do nauki w jego najbardziej wartościowym znaczeniu, służy tworzeniu większego
potencjału cywilizacyjnego i edukacyjnego przez rozwój spluralizowanych kompetencji absolwentów uczelni wyższych. Dlatego
też negatywna reakcja ustawodawcy w stosunku do tego typu studiów pozostaje w wyraźnej sprzeczności z konstytucyjnie określonym
prawem do nauki.
1.3. Na mocy art. 1 pkt 120 ustawy nowelizującej z 2011 r. ustawodawca dodał do ustawy o szkolnictwie wyższym art. 170a, obejmujący
w szczególności kwestionowane ustępy 4, 5 i 7. Nawiązują one do ust. 3 w art. 170a, zgodnie z którym: „Student lub absolwent
pierwszego kierunku studiów stacjonarnych w uczelni publicznej ma prawo podjąć studia na drugim kierunku studiów w uczelni
publicznej bez wnoszenia opłat” (ustępu 3 wnioskodawca nie zakwestionował). Z ust. 4 wynika, że kontynuowanie nauki na drugim
kierunku studiów stacjonarnych bez ponoszenia opłat będzie zależeć od zdarzeń, które w momencie podjęcia nauki na danym kierunku
studiów stacjonarnych mają charakter zdarzeń przyszłych, niepewnych i zasadniczo niezależnych od zainteresowanego studenta.
Z kolei z ust. 5 wynika, że niespełnienie określonych w ust. 4 „kryteriów” kontynuowania studiów na drugim kierunku studiów
stacjonarnych bez obowiązku ponoszenia opłat powoduje, że powstaje obowiązek poniesienia opłat za te studia wstecz (od pierwszego
roku). Wreszcie ust. 7 stanowi, że uprawnienie do podjęcia nauki na drugim kierunku studiów stacjonarnych „bez wnoszenia opłat”
jest „jednorazowe”.
Powyższe unormowania stanowią integralną część kwestionowanej regulacji dotyczącej obowiązku pobierania i ponoszenia opłat
za kształcenie studentów na drugim kierunku studiów stacjonarnych w uczelni publicznej. W związku z tym, zdaniem wnioskodawcy,
art. 1 pkt 120 ustawy nowelizującej z 2011 r. w zaskarżonym zakresie jest niezgodny z art. 70 ust. 2 Konstytucji z tych samych
powodów, z których niezgodny z tym wzorcem konstytucyjnym jest art. 1 pkt 76 ustawy nowelizującej z 2011 r.
Ponadto, zdaniem wnioskodawcy, ustawodawca, przez użyte w art. 1 pkt 120 ustawy nowelizującej z 2011 r. sformułowania i odesłania,
uchybił wywodzonej z art. 2 Konstytucji zasadzie ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz standardowi
poprawnej legislacji w sprawach realizacji konstytucyjnych praw obywateli. Art. 1 pkt 120 ustawy nowelizującej z 2011 r. wprowadza
nieokreślone i nieprecyzyjne kryteria dostępu do bezpłatnych studiów na drugim kierunku. Podstawowe kryterium, jakim jest
znalezienie się w grupie nie więcej niż 10% liczby studentów danego kierunku, nie jest kryterium precyzyjnie określonym i
pewnym, którego spełnienie zależy tylko od woli studenta. Ponadto wnioskodawca zwraca uwagę na to, że kryteria przyjęte w
ustawie nowelizującej z 2011 r. prowadzą do niesprawiedliwego zróżnicowania pozycji prawnej studentów. Dostęp do bezpłatnego
studiowania na drugim kierunku jest tym trudniejszy do osiągnięcia, im lepsze są wyniki w nauce studentów na danym kierunku
studiów. Dodatkowo wprowadzony w art. 1 pkt 120 ustawy nowelizującej z 2011 r. mechanizm pobierania opłat wstecz narusza wymóg
określoności i pewności przepisów prawa, tworząc sytuację braku bezpieczeństwa prawnego. Z tych też względów wnioskodawca
podnosi zarzut naruszenia zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającej z art. 2 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji może wystąpić
– między innymi – grupa 50 posłów. Postępowanie w niniejszej sprawie zostało wszczęte na podstawie wniosku grupy posłów na
Sejm VI kadencji. Legitymacja, jaką posiadał wnioskodawca w chwili wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, przestała
istnieć w związku z wyborami do Sejmu i Senatu, które odbyły się 9 października 2011 r.
Zgodnie z art. 98 ust. 1 Konstytucji kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie
Sejmu i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Na mocy postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 18 października 2011 r. w sprawie zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. Nr
95, poz. 960), pierwsze posiedzenie Sejmu wybranego 9 października 2011 r. zostało otwarte 8 listopada 2011 r. Tym samym 7
listopada 2011 r. upłynęła VI kadencja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, na skutek czego wygasły mandaty posłów tej kadencji.
W sytuacji, gdy kadencja Sejmu uległa zakończeniu, przestał istnieć podmiot uprawniony do dalszego występowania w sprawie.
2. Stanowisko, zgodnie z którym wygaśnięcie mandatu posłów skutkuje utratą uprawnienia do występowania przed Trybunałem Konstytucyjnym
w charakterze wnioskodawcy znajduje pełne oparcie w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zob. orzeczenie
TK z 25 lutego 1992 r., sygn. K 3/91, OTK w 1992 r., cz. I, poz. 1; postanowienia TK z: 4 listopada 1997 r., sygn. K 19/97,
OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 52; 14 października 2001 r., sygn. K 10/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 262; 15 listopada 2005 r., sygn.
K 29/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 123; 21 listopada 2007 r., sygn. K 12/07, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 140).
Utrata legitymacji czynnej przez wnioskodawcę nie pozwala na merytoryczne rozpoznanie sprawy i dlatego zachodzi konieczność
umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.
U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.