W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 6 marca 2012 r. skarżąca – FORMAT Urządzenia i Montaże Przemysłowe Sp. z o.o. – zakwestionowała zgodność § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106, ze zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie ustalania zasad podstawy wymiaru składek), w brzmieniu obowiązującym od daty wejścia w życie rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 stycznia 2004 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 14, poz. 124) – w zakresie, w jakim dotyczy pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.; dalej: ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych) – z art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 9 ust. 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176, ze zm.) i przez to z art. 92 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 3, a także art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną wniesiono na podstawie następującego stanu faktycznego. Pracownik skarżącej spółki został skierowany do wykonania pracy na budowie prowadzonej poza terytorium Polski. Od wypłaconego mu wynagrodzenia odprowadzono należne składki na ubezpieczenie społeczne. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział I w Warszawie decyzją z 18 lipca 2007 r. na nowo ustalił podstawę obliczania i odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne, twierdząc, że – zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia w sprawie ustalania zasad podstawy wymiaru składek – podstawa składki należnej za pracownika zatrudnionego za granicą nie może być niższa od kwoty przeciętnego wygrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wyrokiem z 25 stycznia 2011 r. (sygn. akt XIV U 5262/07) Sąd Okręgowy w Warszawie – XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie złożone od decyzji ZUS. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, Wydział III wyrokiem z 6 grudnia 2011 r. (sygn. akt III AUa 580/11) oddalił apelację wniesioną od wyroku sądu I instancji.

Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie prawa, o którym mowa w art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji. Jej zdaniem zaskarżony przepis rozporządzenia spowodował zarówno po stronie pracodawcy, jak i po stronie pracownika ograniczenie własności przez przymus uiszczenia kwot składek w wysokości wyższej niż wynikałoby to z przepisów ustawy. Ponadto skarżąca wskazuje na naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, o którym mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Prawo to doznało uszczerbku na skutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie przepisu rozporządzenia sprzecznego z przepisami ustawy i Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 5 czerwca 2013 r. wezwano skarżącą do usunięcia braków formalnych wniesionej skargi przez nadesłanie: decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddział I w Warszawie z 18 lipca 2007 r., wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 25 stycznia 2011 r. (sygn. akt XIV U 5262/07), wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6 grudnia 2011 r. (sygn. akt III AUa 580/11), pełnomocnictwa do sporządzenia skargi konstytucyjnej oraz wyciągu z Krajowego Rejestru Sądowego, potwierdzającego uprawnienie do udzielenia w imieniu skarżącej pełnomocnictwa szczególnego do wniesienia skargi konstytucyjnej. Braki zostały uzupełnione w terminie.

Postanowieniem z 2 października 2013 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu Trybunał stwierdził, że wniesiona skarga konstytucyjna jest w rzeczywistości skargą na stosowanie prawa. Ponadto stwierdził, że skarżąca nie uzasadniła, w jaki sposób zaskarżone przepisy naruszają prawo do sądu; sama okoliczność wydania orzeczenia na podstawie przepisu niezgodnego z aktem wyższego rzędu nie uzasadnia jeszcze bowiem naruszenia takiego prawa.

W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie skarżąca wniosła o uchylenie postanowienia o odmowie nadania skardze dalszego biegu. W jej ocenie zaskarżony przepis w istocie zezwala na podwyższenie podstawy wymiaru składek należnych od wynagrodzeń uzyskiwanych przez pracowników wykonujących prace za granicą w kwotach niższych niż przeciętne wynagrodzenie. Na potwierdzenie tej tezy wskazała, że w 190 sprawach skarżącej spółki i jej pracowników oddalono odwołania wniesione od decyzji ZUS podwyższającej podstawę i kwotę składek na ubezpieczenie społeczne.

Pismem z 30 października 2013 r. Trybunał – działając na podstawie art. 22 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) – zwrócił się do Sądu Najwyższego o nadesłanie informacji na temat przyjmowanej w orzecznictwie sądowym wykładni przepisu § 2 pkt 16 rozporządzenia w sprawie ustalania zasad podstawy wymiaru składek, w zakresie, w jakim przepis ten stanowi, że „tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy”.

Z pisma Biura Analiz Sądu Najwyższego z 27 stycznia 2014 r. wynika, że organy rentowe stosunkowo często przyjmowały, iż zaskarżony przepis uzasadnia podwyższenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników delegowanych do pracy za granicą do kwoty przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia. Jak wskazano w piśmie sporna kwestia była rzadko przedmiotem rozważań w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Największe znaczenie ma wyrok z 14 listopada 2013 r. (sygn. akt II UK 204/13), uchylający zaskarżone orzeczenie sądu II instancji i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy przyjął – podobnie jak Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu – że kwestionowany przepis reguluje zasady obniżania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i nie uzasadnia ich podwyższenia do kwoty przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zarówno z wniesionego zażalenia, jak też z pisma nadesłanego przez Biuro Analiz Sądu Najwyższego wynika, że wykładnia zaskarżonego przepisu dokonana przez ograny orzekające w sprawie skarżącej stosowana jest w orzecznictwie organów rentowych na tyle często, że można przyjąć istnienie utrwalonej linii orzeczniczej. Nie ma w tym kontekście znaczenia, że Sąd Najwyższy – podobnie jak uczynił to Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu – nie znajduje uzasadnienia w treści obowiązujących przepisów do dokonywania takiej wykładni.

Sytuacja, w której organy rentowe na podstawie przepisu rozporządzenia dokonują (wykraczając poza delegację ustawową) podwyższenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, uprawdopodobnia – na co wskazuje skarżąca – naruszenie prawa własności, a to uzasadnia przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania.

Z tego względu Trybunał Konstytucyjny uwzględnił zażalenie na postanowienie z 2 października 2013 r. o odmowie nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej i przekazał skargę do merytorycznego rozpoznania.