W skardze konstytucyjnej złożonej 4 marca 2003 r. zarzucono, że art. 393 § 1 i 2 i art. 3937 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga konstytucyjna została złożona w następującym stanie faktycznym: Sąd Okręgowy w Płocku wyrokiem z 18 sierpnia 2000 r. zasądził na rzecz skarżącej kwotę 40.270 zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania, rentę w wysokości 150 zł miesięcznie, uwzględnił jej roszczenie o ustalenie. Sąd Najwyższy postanowieniem z 13 września 2002 r. odmówił przyjęcia do rozpoznania kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Płocku w ten sposób, że powództwo w całości oddalił.

Zdaniem skarżącej kasacja należy do „drogi sądowej”, a z ustawy wynika, że zasadą powinno być rozpoznanie jej przez Sąd Najwyższy, wyjątkiem zaś odmowa przyjęcia kasacji do rozpoznania. Z tak określoną istotą kasacji pozostaje w sprzeczności art. 393 k.p.c. Zaskarżony przepis umożliwia w pełni dowolne dokonywanie wyboru spraw, w których Sąd Najwyższy chce się wypowiedzieć. Postępowanie w sprawie przyjęcia kasacji do rozpoznania, jako postępowanie incydentalne powinno być, w myśl art. 78 Konstytucji, dwuinstancyjne. Brak możliwości zaskarżenia postanowienia odmawiającego przyjęcia kasacji do rozpoznania powoduje, zdaniem skarżącej, naruszenie jej konstytucyjnego prawa do sądu. Prawo do sądu oraz zasada państwa prawnego i zasada równości są też naruszone poprzez brak dostatecznej określoności art. 393 § 1 i 2 k.p.c. Prowadzi to do arbitralności sędziowskich decyzji i zamykania dostępu do sądu. Arbitralność ta prowadzi też do nieuzasadnionej dyskryminacji.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 29 lipca 2003 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż skarżąca błędnie przyjęła, iż kasacja należy do drogi sądowej, a jej rozpoznanie powinno być zasadą. W związku z powyższym za nieuzasadnione uznał Trybunał twierdzenie, w myśl którego badanie kasacji w ramach przedsądu na posiedzeniu niejawnym przez jednego sędziego stanowi naruszenie Konstytucji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego podstawę skargi konstytucyjnej nie może stanowić zarzut braku określoności przesłanek rozpoznania kasacji wskazanych w art. 393 § 1 i 2 k.p.c.

W zażaleniu skarżąca podniosła m.in., iż wprawdzie prawo do rozpoznania kasacji nie wchodzi w zakres konstytucyjnego prawa do sądu, jeżeli jednak ustawodawca wprowadził instytucję kasacji, to sposób jej rozpoznania podlega kontroli z punktu widzenia zasad i wartości konstytucyjnych. W szczególności kontroli tej podlega zarzut rozpoznania kasacji przez jednego sędziego na posiedzeniu niejawnym w oparciu o arbitralnie sformułowane kryteria. Z tym zarzutem skarżąca łączy zarzut braku zachowania zasad prawidłowej legislacji i braku gwarancji zachowania zasady równości.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przepisy Konstytucji stwarzają ustawodawcy zwykłemu swobodę kreowania środków zaskarżenia orzeczeń zapadłych w drugiej instancji, wprowadzając je do procedury cywilnej ustawodawca mógł dowolnie ukształtować zakres ich dopuszczalności. Z tych względów samo ograniczenie prawa do kasacji zawarte w art. 393 § 1 k.p.c. nie narusza przysługującego skarżącemu prawa do sądu (por. wyrok z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Nie oznacza to jednak, iż kasacja, ukształtowanie sposobu jej rozpoznania, nie podlega ocenie z punktu widzenia zasad konstytucyjnych (por. postanowienie z 10 sierpnia 2001 r., sygn. Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 207).

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 czerwca 2003 r., stwierdził m.in., że za wprowadzeniem do postępowania cywilnego instytucji przedsądu przemawiają racje legitymizujące tę instytucję. Do nich zaliczyć należy przede wszystkim trudności wymiaru sprawiedliwości, który nie może sprawnie działać przytłoczony liczbą błahych spraw oraz niedostatecznie starannie pod względem prawnym i problemowym wywiedzionymi kasacjami. Równocześnie jednak ograniczenie prawa do kasacji może podlegać ocenie z punktu widzenia zgodności z Konstytucją. Ocena ta polega przede wszystkim na ważeniu konstytucyjnych zasad, które realizowane są poprzez ograniczenie prawa do kasacji i zasad, które ulegają ograniczeniu na skutek wprowadzenia przedsądu. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego dla oceny konstytucyjności kasacji prawnie relewantna jest przede wszystkim zasada zaufania obywatela do prawa stanowionego przez państwo oraz zasada równości. W cytowanym wyroku Trybunał Konstytucyjny nie wykluczył również badania zgodności art. 393 k.p.c. z art. 45 ust. l Konstytucji. W szczególności Trybunał Konstytucyjny za otwartą uznał kwestię oceny kryteriów przyjęcia kasacji do rozpoznania, w sytuacji, gdy uzasadnienia odmów przyjęcia kasacji do rozpoznania nie indywidualizują faktów i okoliczności decydujących dla rozstrzygnięcia (por. wyrok z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 12/03, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 51).

W odniesieniu do niniejszej skargi konstytucyjnej powyższe kwestie wymagają merytorycznego badania, które nie jest możliwe w postępowaniu wstępnym. Kwestie te nie zostały rozstrzygnięte w wyroku z 9 czerwca 2003 r., sygn., SK 12/03, który odnosi się do reguł intertemporalnych wprowadzających instytucję przedsądu.

Z powyższych względów zażalenie zasługuje na uwzględnienie.

W skardze konstytucyjnej złożonej 4 marca 2003 r. zarzucono, że art. 393 § 1 i 2 i art. 3937 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga konstytucyjna została złożona w następującym stanie faktycznym. Sąd Okręgowy w Płocku wyrokiem z 18 sierpnia 2000 r. zasądził na rzecz skarżącej kwotę 40.270,– zł zadośćuczynienia i odszkodowania, rentę w wysokości 150 zł miesięcznie, uwzględnił jej roszczenie o ustalenie. Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił w całości. Sąd Najwyższy postanowieniem z 13 września 2002 r. odmówił przyjęcia kasacji do rozpoznania, uzasadniając tym, iż nie zachodziły okoliczności wymienione w art. 393 § 2 k.p.c. W związku z czym, po rozważeniu przesłanek określonych w § 1, Sąd Najwyższy uznał odmową przyjęcia kasacji do rozpoznania za uzasadnioną.

Zdaniem skarżącej kasacja należy do „drogi sądowej”, a z ustawy wynika, że zasadą powinno być rozpoznanie jej przez Sąd Najwyższy, wyjątkiem zaś odmowa przyjęcia kasacji do rozpoznania. Z tak określoną istotą kasacji pozostaje w sprzeczności art. 393 k.p.c. Zaskarżony przepis umożliwia w pełni dowolne dokonywanie wyboru spraw, w których Sąd Najwyższy chce się wypowiedzieć. Postępowanie w sprawie przyjęcia kasacji do rozpoznania, jako postępowanie incydentalne powinno być, w myśl art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji, dwuinstancyjne. Brak możliwości zaskarżenia postanowienia odmawiającego przyjęcia kasacji do rozpoznania powoduje, zdaniem skarżącej, naruszenie jej konstytucyjnego prawa do sądu. Naruszenie prawa do sądu następuje również wskutek braku dostatecznej określoności art. 393 § 1 i 2 k.p.c. Prowadzi to do arbitralności decyzji sędziowskich i zamykania dostępu do sądu, co stanowi naruszenie art. 77 ust. 2 Konstytucji. Arbitralność ta prowadzi również do nieuzasadnionej dyskryminacji, co stanowi naruszenie art. 32 ust. 2 Konstytucji. Brak zaś należytej określoności przepisów dotyczących „przedsądu” prowadzi, zdaniem skarżącej, do naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego oraz prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, a przez to do naruszenia art. 2 w zw. z art. 45 Konstytucji. Uregulowanie takie narusza również zasadę przyzwoitej legislacji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarżąca za podstawę swoich zarzutów przyjęła twierdzenie, w myśl, którego kasacja „należy do drogi sądowej”, a rozpoznanie kasacji przez Sąd Najwyższy powinno być zasadą. Twierdzenia te nie znajdują uzasadnienia w przepisach Konstytucji, w związku z tym oparte na nich zarzuty należy uznać za bezzasadne.

Kwestia ta, w kontekście prawa do sądu, była już przedmiotem rozważań w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca 2000 r. (sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Trybunał podkreślił, że w zakresie prawa do sądu normy konstytucyjne odnoszą się do „orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji”. Konstytucja gwarantuje, bowiem dwuinstancyjny tryb postępowania. Można, zatem powiedzieć, że gdyby kodeks postępowania cywilnego w ogóle nie przewidywał kontroli orzeczeń w trzeciej instancji, jego regulacja też mieściłaby się w ramach konstytucyjnego modelu prawa do sądu. Ustawodawca polski wprowadził jednak kasację jako środek szczególnej kontroli orzeczeń zapadających w postępowaniu cywilnym w drugiej instancji. Trybunał stwierdza natomiast, że wyłączenie pewnych spraw spod kontroli kasacyjnej nie narusza prawa do sądu w kształcie, jaki nadała mu obowiązująca konstytucja.

Nie oznacza to oczywiście, iż ustawodawca ma całkowita swobodę w kształtowaniu przepisów dotyczących kasacji. We wszystkich tych, bowiem wypadkach, gdy ustawodawca zwykły uznał za uzasadnione ustanowienie dostępu do skargi kasacyjnej, musi to być unormowane w zgodzie z normami, zasadami i wartościami konstytucyjnymi. Wykluczone jest, więc np. ujmowanie kasacji w sposób, który naruszałby konstytucyjną zasadę równości (por. postanowienie TK z 10 sierpnia 2001 r., sygn. Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 207). Dla uzasadnienia naruszenia konstytucyjnych praw skarżącej nie wystarczy jednak wskazanie, iż kryteria decydujące o przyjęciu kasacji do rozpoznania mają charakter ocenny. Należy pamiętać, że kasacja w zasadzie nie wchodzi w zakres konstytucyjnego prawa do sądu, a ustawodawca uznał, iż ma ona realizować funkcję publicznoprawną wyrażoną w art. 393 k.p.c., tak by zagwarantować nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.

W tym kontekście za oczywiście bezzasadny należy uznać zarzut naruszenia przez art. 393 k.p.c. wyrażonej w art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji zasady dwuinstancyjności postępowania.

Zarzut naruszenia art. 32 ust. 2 i art. 2 w zw. z art. 45 Konstytucji skarżąca uzasadnia brakiem określoności art. 393 k.p.c. W związku z tym należy stwierdzić, że zasada przyzwoitej legislacji, z której skarżąca wywodzi nakaz określoności nie stanowi publicznego prawa podmiotowego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji nie może, więc stanowić podstawy skargi konstytucyjnej. Zarzut taki nie jest też wystarczającą podstawą dla uzasadnienia dyskryminacji na płaszczyźnie stanowienia prawa.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak na wstępie.