Na stronie pierwszej uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 21 maja 2002 r. w sposób niedokładny przedstawiono treść sformułowanych w skardze konstytucyjnej zarzutów, pomijając w szczególności iż jej przedmiotem jest także § 2 oraz § 47 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz.U.R.P. Nr 16, poz. 62) w brzmieniu, jakie miały owe przepisy przed wydaniem orzeczenia nr 30 Ministra Przemysłu i Handlu z 24 maja 1948 r. o przejęciu na własność Państwa w części dotyczącej przedsiębiorstwa Hotsch i Spółka z o.o. w Poznaniu oraz § 2 i § 24 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 kwietnia 1946 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz.U.R.P. Nr 17, poz. 114) ze zmianą wprowadzoną rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1946 r. o zmianie rozporządzenia z dnia 11 kwietnia 1946 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz.U.R.P. Nr 41, poz. 241). W związku z powyższym należało sprostować wyżej wskazaną niedokładność uzasadnienia.

W skardze konstytucyjnej z 10 lipca 2001 r. skarżący zarzucili, iż art. 2 ust. 7 zd. 1 i 2 w związku z art. 3 ust. 5 oraz art. 10 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 17, Nr 72, poz. 394) jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 2, art. 78 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżący wskazali, iż wyrokiem Sądu Najwyższego z 8 marca 2001 r. (sygn. akt III RN 176/00) została oddalona rewizja nadzwyczajna Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 2 lutego 2000 r. (sygn. akt IV S.A. 1495/99) uchylającego decyzję Ministra Gospodarki z 14 lipca 1999 r. (Nr DP-0241/123/96/R/WR/815/99) i poprzedzającą ją decyzję tego organu z 6 kwietnia 1999 r. w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia o przejęciu przedsiębiorstwa na własność Państwa.

Z orzeczeniami tymi skarżący łączą naruszenie prawa do zaskarżania orzeczeń nacjonalizacyjnych i ich sądowej kontroli a także prawo do ochrony własności, zarzucając przy tym regulacjom prawnym stanowiącym podstawę ich wydania zasadę ochrony zaufania do państwa oraz prawo do tzw. przyzwoitej legislacji.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 7 listopada 2001 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, iż wskazane przez skarżących decyzje administracyjne i wyroki sądowe nie spełniają kryteriów określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP. W szczególności rozstrzygnięcia te nie kształtują sytuacji prawnej skarżących.

Na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego skarżący wnieśli zażalenie, w którym zarzucili, iż za podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej przyjęto okoliczność wykraczającą poza zakres zastosowania art. 36 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.).

Ponadto skarżący podnieśli, iż błędne jest stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, jakoby wskazane w skardze wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Sądu Najwyższego nie miały charakteru ostatecznych orzeczeń w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP. Skarżący podkreślili, iż mimo kasacyjnego charakteru wyroku NSA w istocie przesądza on wynik ponownego postępowania administracyjnego z uwagi na związanie organu administracyjnego oceną prawną wyrażoną w tym wyroku (art. 30 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym; Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.). Oznacza to, iż Minister Gospodarki zmuszony będzie odmówić stwierdzenia nieważności (lub niezgodności z prawem) aktów nacjonalizacji kwestionowanych przez skarżących. Przesądza to zdaniem skarżących, iż w ich sprawie doszło już do wydania ostatecznego orzeczenia oraz wyczerpania przysługującej im drogi prawnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 39 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w przypadku niedopuszczalności lub zbędności postępowania należy je umorzyć. Skoro zaś okoliczności przesądzające o niedopuszczalności merytorycznego postępowania ujawnione zostały już w trakcie rozpoznania wstępnego skargi konstytucyjnej określonego w art. 36 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie zawiera bowiem charakteru enumeratywnego wyliczenia rozstrzygnięć i ich przesłanek, jakie mogą zapaść w rozpoznaniu wstępnym. Jeżeli bowiem w trakcie tego rozpoznania ocenia się zasadność skargi konstytucyjnej, to tym bardziej podlegają badaniu konstytucyjne i ustawowe przesłanki dopuszczalności merytorycznego badania skargi konstytucyjnej. Przyjęcie takiej interpretacji najpełniej gwarantuje procesowe uprawnienia skarżącego, umożliwia mu bowiem złożenie zażalenia na decyzję Trybunału stwierdzającą niedopuszczalność merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, podczas gdy wydanie w takiej sytuacji przez Trybunał postanowienia o umorzeniu postępowania zażalenie skarżącego by wykluczało. Art. 49 w związku z art. 36 ust. 4 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym zażalenie takie przewiduje bowiem wyłącznie na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej (por. postanowienie z 6 grudnia 1999 r., sygn. Ts 18/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 197).

Niezasadny jest więc zarzut skarżących, jakoby Trybunał Konstytucyjny wykroczył poza treść art. 36 ust. 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, przyjmując za podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej niespełnienie jednego z konstytucyjnych warunków dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej.

Odnosząc się do drugiego zarzutu podniesionego przez skarżących w zażaleniu Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż w postanowieniu z 7 listopada 2001 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie kwestionowano ostatecznego (w sensie procesowym) charakteru wyroków wydanych kolejno przez Naczelny Sąd Administracyjny oraz Sąd Najwyższy. Podstawą tego postanowienia było natomiast stwierdzenie, iż wskazane przez skarżących rozstrzygnięcia, z uwagi na ich kasacyjny charakter nie kształtują jeszcze sytuacji prawnej skarżących, tym samym nie mogą być traktowane za orzeczenia naruszające prawa lub wolności konstytucyjne skarżących.

Rozpoznając zażalenie Trybunał Konstytucyjny uznał, iż wskazane przez skarżących orzeczenia, w sposób pośredni determinują zakres przysługujących im praw, przesądzając treść rozstrzygnięcia w toczącym się postępowaniu administracyjnym, bowiem zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368), ocena prawna wyrażona w orzeczeniu tego sądu wiąże w sprawie organ, którego działanie było przedmiotem zaskarżenia. Trybunał Konstytucyjny wziął także pod uwagę autonomiczny charakter pojęć, jakimi posługuje się Konstytucja RP określając przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej. Warunek wydania przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia odnoszącego się do praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego, należy w związku z tym interpretować funkcjonalnie, obejmując nim wszelkie władcze rozstrzygnięcia determinujące, choćby w przyszłości, sytuację prawną skarżącego, a od których to rozstrzygnięć nie przysługuje mu już w ramach toku instancji zwykły środek odwoławczy. Rozstrzygnięcia tego nie można więc utożsamiać wyłącznie z orzeczeniem kończącym definitywnie postępowanie w rozumieniu określonych przepisów proceduralnych.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należy uznać, iż wskazane przez skarżących wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Sądu Najwyższego, determinując w zakresie wyrażonych w nich ocen prawnych, przyszłe rozstrzygnięcia organów administracyjnych, mają w niniejszej sprawie charakter ostatecznych orzeczeń w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało orzec jak w sentencji.

W skardze konstytucyjnej z 10 lipca 2001 r. skarżący zarzucili, iż art. 2 ust. 7 zd. 1 i 2 w związku z art. 3 ust. 5 oraz art. 10 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz.U. Nr 3, poz. 17, Nr 72, poz. 394) jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 2, art. 78 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżący wskazali, iż wyrokiem Sądu Najwyższego z 8 marca 2001 r. (sygn. akt III RN 176/00) została oddalona rewizja nadzwyczajna Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 2 lutego 2000 r. (sygn. akt IV SA 1495/99) uchylającego decyzję Ministra Gospodarki z 14 lipca 1999 r. (Nr DP-0241/123/96/R/WR/815/99) i poprzedzającą ją decyzję tego organu z 6 kwietnia 1999 r. w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia o przejęciu przedsiębiorstwa na własność Państwa.

Z orzeczeniami tymi skarżący łączą naruszenie prawa do zaskarżania orzeczeń nacjonalizacyjnych i ich sądowej kontroli a także prawo do ochrony własności, zarzucając przy tym regulacjom prawnym stanowiącym podstawę ich wydania zasadę ochrony zaufania do państwa oraz prawo do tzw. przyzwoitej legislacji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wydanie przez sąd lub organ administracji publicznej ostatecznego orzeczenia odnoszącego się do praw lub wolności konstytucyjnych przysługujących skarżącemu. Orzeczenie to musi więc określać sytuację prawną skarżącego w sposób, który prowadzi do naruszenia przysługujących mu praw lub wolności.

Wskazane przez skarżących decyzje administracyjne oraz wyroki sądowe nie spełniają wszakże kryteriów określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP. Istota wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego i związanego z nim wyroku Sądu Najwyższego sprowadza się do uchylenia wcześniej wydanych decyzji administracyjnych. W sensie normatywnym wyroki te w żaden sposób nie kształtują sytuacji prawnej skarżących, mają bowiem moc wyłącznie kasacyjną. Na sytuację tę z oczywistych względów nie mogą także wpływać uchylone decyzje administracyjne.

Uznając więc, iż wskazane w skardze rozstrzygnięcia nie noszą cech ostatecznego orzeczenia o prawach lub wolnościach konstytucyjnych skarżących, należało odmówić nadania dalszego biegu złożonej przez nich skardze konstytucyjnej.