1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej z 26 stycznia 2010 r. A.P. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 21 w związku z art. 53 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa emerytalno-rentowa) – w zakresie, w jakim przepisy te uniemożliwiają osobom, które pobierały wcześniejszą emeryturę, przyznaną im w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 27; dalej: rozporządzenie z 1990 r.), z chwilą osiągnięcia przez nie wieku emerytalnego, ustalenie podstawy wymiaru emerytury na nowo z uwzględnieniem zasad określonych w art. 15 ustawy emerytalno-rentowej, z zastosowaniem kwoty bazowej aktualnej na datę złożenia wniosku o emeryturę – z art. 67 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 2 Konstytucji.

W ocenie skarżącej kwestionowana regulacja narusza zasadę równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 32 w związku z art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji). Skarżąca wywodzi, że świadczenia na rzecz osób tracących pracę nie ze swojej winy, a mających odpowiedni staż zatrudnienia, przybierały w ciągu ostatnich piętnastu lat różnorodne formy. Jednakże cel tych świadczeń był taki sam – zabezpieczenie społeczne pewnej grupy osób, która nie uzyskała jeszcze uprawnień emerytalnych z powodu nieosiągnięcia stosownego wieku, lecz utraciła zatrudnienie nie z własnej woli i winy, a legitymowała się jednocześnie odpowiednim stażem zatrudnienia. Skarżąca pobierała tzw. wcześniejszą emeryturę, przyznaną jej na mocy rozporządzenia z 1990 r. Zdaniem skarżącej, ze względu na to, że charakter świadczenia przedemerytalnego (o którym mowa w art. 21 ust. 3 ustawy emerytalno-rentowej) i charakter pobieranej przez skarżącą wcześniejszej emerytury są tożsame, nie ma racjonalnego uzasadnienia w różnicowaniu praw podmiotowych. W ocenie skarżącej odmienne traktowanie sytuacji osób pobierających świadczenia nazwane „wcześniejszą emeryturą” stanowi ich dyskryminację w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego.

2. Postanowieniem z 15 września 2010 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w oparciu o następujące argumenty:

Po pierwsze – rozstrzygnięciem kończącym drogę prawną w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 7 października 2009 r. (sygn. akt III AUa 694/09), który został doręczony pełnomocnikowi skarżącej 27 października 2009 r. Skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego przez nadanie w placówce pocztowej operatora publicznego. Jak wynikało z treści pieczątki urzędu pocztowego, dniem nadania przesyłki poleconej, w której znajdowała się skarga konstytucyjna, był dzień 28 stycznia 2010 r. Trybunał Konstytucyjny, w oparciu o art. 112 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), przyjął, że termin do wystąpienia z niniejszą skargą konstytucyjną upłynął 27 stycznia 2010 r. Wniesienie zaś skargi 28 stycznia 2010 r. (na co wskazywał odcisk datownika urzędu pocztowego) oznaczało, że nie został dochowany ustawowy trzymiesięczny termin określony w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), co stanowiło samoistną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Po drugie – analiza zarzutów podniesionych w skardze konstytucyjnej prowadziła – zdaniem Trybunału – do wniosku, że ich przedmiotem było wyłącznie brzmienie art. 21 ust. 3 ustawy emerytalno-rentowej, w części, w której nie obejmuje on swoim zakresem zastosowania sytuacji, w jakiej znajduje się skarżąca. Przedmiotem zarzutów nie była objęta sama zasada ustalania podstawy wymiaru emerytury w oparciu o zwaloryzowaną podstawę wymiaru wcześniejszej emerytury (art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalno-rentowej). Skarżąca nie utożsamiała także swojej sytuacji faktycznej i prawnej z sytuacją osób, które miały wcześniej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 21 ust. 1 ustawy emerytalnorentowej). W skardze konstytucyjnej nie zostało zatem wskazane, w jaki sposób art. 21 ust. 1 i 2 w związku z art. 53 ust. 1 i 3 ustawy emerytalnorentowej narusza przysługujące skarżącej prawo do zabezpieczenia społecznego. Wysunięte zarzuty wiązały kwestię naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego w zakresie zasady równości wyłącznie z brzmieniem art. 21 ust. 3 ustawy emerytalno-rentowej.

Odpis powyższego postanowienia został doręczony pełnomocnikowi skarżącej 23 września 2010 r.

3. W zażaleniu z 27 września 2010 r., wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego tego samego dnia (data nadania), skarżąca podniosła, przedstawiając poświadczoną kserokopię potwierdzenia nadania przesyłki poleconej nr 129276442, że skarga konstytucyjna została nadana w Urzędzie Pocztowym „Poczty Polskiej” Nr 17 w Lublinie 26 stycznia 2010 r., a więc przed upływem terminu wynikającego z art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Ponadto skarżąca stwierdziła, że wbrew stanowisku zaprezentowanemu w postanowieniu Trybunału, przedmiotem skargi konstytucyjnej nie był ani art. 21 ust. 3 w związku z art. 53 ust. 1 i 3 ustawy emerytalno-rentowej, ani też odrębnie art. 21 ust. 1 i 2 w związku z art. 53 ust. 1 i 3 tej ustawy, lecz art. 21 (w całości) w związku z art. 53 ust. 1 i 3 ustawy emerytalno-rentowej, a także, iż „błędny jest wniosek zawarty w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, że jakoby w konstrukcji skargi nie zaskarżana jest rzeczywista podstawa będąca przedmiotem rozstrzygnięcia zapadłego w sprawie (art. 21 ustawy), ponieważ istotą niniejszej skargi nie jest treść istniejąca przepisu skarżonego skargą, lecz stosowne uregulowanie pominięte w tym całym przepisie adekwatnie odnoszące się do sytuacji skarżącej w kontekście uregulowań istniejących. Zaskarżony przepis art. 21 w związku z art. 53 ust. 3 ustawy (…) możliwości takiej expressis verbis nie stwarza. Kwestionowany w skardze jest więc nie brak przepisu, ale jego brzmienie limitujące krąg podmiotów uprawnionych do żądania ustalenia wybranej podstawy obliczenia świadczeń emerytalnych, przy spełnieniu analogicznych przesłanek, dotyczących osoby uprawnionej, jak utrata zatrudnienia w następstwie reorganizacji czy likwidacji zakładu pracy lub ogłoszenie upadłości przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą – świadczenie przedemerytalne (art. 21 ust. 3 wyżej powołanej ustawy) bądź niepełnosprawność (inwalidztwo) osoby uprawnionej (art. 21 ust. 1 przedmiotowej ustawy) w stosunku do osób, które korzystały dotychczas ze świadczenia o podobnym przejściowym charakterze – wcześniejszej emerytury”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.

2. W pierwszej kolejności Trybunał odniósł się do kwestii dochowania terminu do wniesienia rozpatrywanej skargi konstytucyjnej. Skarżąca podważyła bowiem przyjęte przez Trybunał w zaskarżonym postanowieniu ustalenie, że skarga została wniesiona z jednodniowym przekroczeniem ustawowego terminu (tj. 28 stycznia 2010 r.), załączając do akt postępowania poświadczoną kserokopię potwierdzenia nadania 26 stycznia 2010 r. przesyłki poleconej nr 129276442 zawierającej tę skargę.

Na podstawie dowodu przedstawionego przez skarżącą Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że przesyłka polecona została nadana w Urzędzie Pocztowym „Poczty Polskiej” Nr 17 w Lublinie 26 stycznia 2010 r. W konsekwencji Trybunał stwierdza, że skarżąca dochowała terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

3. Trybunał Konstytucyjny uznaje również, że rozpatrywana skarga konstytucyjna może być przekazana do merytorycznego rozpoznania w zakresie obejmującym art. 21 (w całości) w związku z art. 53 ust. 1 i 3 ustawy emerytalnorentowej.

4. Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę – na podstawie art. 36 ust. 7 zdanie pierwsze w związku z art. 49 ustawy o TK – Trybunał postanowił jak w sentencji.

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 28 stycznia 2010 r. skarżąca zakwestionowała zgodność art. 21 oraz art. 53 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS) z art. 67 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Na podstawie zaskarżonych przepisów Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Lublinie decyzją z 25 kwietnia 2007 r. (numer 1-0833839/20) odmówił skarżącej przeliczenia emerytury. Odwołanie wniesione od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie – VII Wydział Ubezpieczeń Społecznych z 29 kwietnia 2009 r. (sygn. akt VIII U 2499/07). Sąd Apelacyjny w Lublinie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 7 października 2009 r. (sygn. akt III AUa 694/09) oddalił apelację skarżącej. Wyrok ten został wraz z uzasadnieniem doręczony pełnomocnikowi skarżącej 27 października 2009 r.

Skarżąca uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje w naruszeniu zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 32 w zw. z art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji). Naruszenie to łączy z istnieniem tzw. pominięcia ustawodawczego, czyli z ograniczeniem przez zaskarżone przepisy prawa żądania ponownego ustalenia wysokości emerytury w oparciu o kwotę bazową obowiązującą na dzień złożenia wniosku do osób pobierających wcześniej zasiłek przedemerytalny na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, z wyłączeniem wszystkich innych osób pobierających świadczenie o podobnym charakterze. Skarżąca wywodzi, że świadczenia na rzecz osób tracących pracę nie ze swojej winy, a mających odpowiedni staż zatrudnienia, przybierały w ciągu ostatnich 15 lat różnorodne formy oraz wypłacane były przez różne organy. Jednakże cel tych świadczeń był taki sam – zabezpieczenie społeczne pewnej grupy społeczeństwa, która nie uzyskała jeszcze uprawnień emerytalnych z powodu nieosiągnięcia stosownego wieku, lecz utraciła zatrudnienie nie z własnej woli i winy, legitymując się przy tym jednocześnie odpowiednim stażem zatrudnienia. Skarżąca pobierała tzw. wcześniejszą emeryturę, przyznaną jej na mocy rozporządzenia Ministra Pracy z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 27). Analiza przepisów tego rozporządzenia prowadzi do wniosku, że nie regulowało ono zasad przyznania prawa do wcześniejszej emerytury dla osób, które osiągnęły wiek emerytalny, tylko określało zasady uzyskania świadczeń przysługujących osobom, które podlegały ochronie w zakresie zabezpieczenia społecznego ze względu na zwolnienie z pracy z powodów od nich niezależnych (leżących po stronie pracodawców). Zdaniem skarżącej, ze względu na to, że charakter świadczenia emerytalnego objętego zakresem art. 21 ust. 3 i charakter pobieranej przez skarżącą wcześniejszej emerytury są tożsame, nie ma żadnych racjonalnych uzasadnień celowego różnicowania praw podmiotowych w zakresie zabezpieczenia społecznego osób pobierających oba te świadczenia przy przechodzeniu na emeryturę. Zdaniem skarżącej, odmienne traktowanie sytuacji osób pobierających świadczenia nazwane wcześniejszą emeryturą stanowi ich dyskryminację w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 32 w zw. z art. 67 Konstytucji).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 12 marca 2010 r. wezwano skarżącą do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej, m.in. poprzez nadesłanie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Lublinie z 25 kwietnia 2007 r. oraz pełnomocnictwa szczególnego do wniesienia skargi konstytucyjnej. Braki zostały uzupełnione w terminie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Rozpoznanie skargi konstytucyjnej obwarowane zostało koniecznością spełnienia szeregu przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz z przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Przesłanką formalną – zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – jest wymóg wniesienia skargi konstytucyjnej w terminie 3 miesięcy od daty doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej od orzeczenia, z którego wydaniem wiąże on naruszenie przysługujących mu konstytucyjnych praw lub wolności. Przesłanka ta nie została w niniejszej sprawie spełniona.

Rozstrzygnięciem kończącym drogę prawną w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 7 października 2009 r. (sygn. akt III AUa 694/09). Został on doręczony pełnomocnikowi skarżącej 27 października 2009 r. Skarga konstytucyjna została złożona do Trybunału Konstytucyjnego 28 stycznia 2010 r. (data stempla pocztowego). Zgodnie z art. 112 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Biorąc powyższe pod uwagę, należy przyjąć, że termin do wystąpienia z niniejszą skargą konstytucyjną upłynął 27 stycznia 2010 r. Wniesienie tego środka odwoławczego 28 stycznia 2010 r. oznacza, że nie został dochowany ustawowy trzymiesięczny termin określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, co stanowi samoistną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższych ustaleń należy wskazać na fakt, że w zakresie art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 53 ust. 1 i 3 zaskarżonej ustawy istnieje jeszcze jedna podstawa odmowy nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji w trybie skargi konstytucyjnej mogą być kwestionowane tylko te przepisy, na podstawie których zostało wydane rozstrzygniecie naruszające konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego. Ponadto treść rozstrzygnięcia w zakresie, w jakim prowadzi – zdaniem skarżącego – do naruszenia jego konstytucyjnych praw lub wolności, powinna stanowić konsekwencję brzmienia zaskarżonych regulacji. Nie mogą zatem stanowić przedmiotu skargi konstytucyjnej przepisy, które wprawdzie stanowiły podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, ale których treść jest irrelewantna z punktu widzenia naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego.

Przedmiotem niniejszej skargi konstytucyjnej skarżąca uczyniła art. 21 w zw. z art. 53 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Artykuł 21 brzmi następująco: „Podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, stanowi: 1. podstawa wymiaru renty – w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do renty, z zastrzeżeniem art. 15 ust. 5, albo 2. podstawa wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15 (ust. 1). Przepis ust. 1 pkt 1 stosuje się przy ustalaniu podstawy wymiaru: 1. emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do emerytury; 2. renty z tytułu niezdolności do pracy dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do tej renty albo do emerytury (ust. 2). Podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej pobierała świadczenie przedemerytalne na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, stanowi podstawa wymiaru emerytury przyjęta do ustalenia świadczenia przedemerytalnego – w wysokości uwzględniającej wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do świadczenia przedemerytalnego albo podstawa wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15 (ust. 3)”.

Skarżąca zarzut naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego wiąże z istnieniem tzw. pominięcia ustawodawczego, czyli z ograniczeniem przez zaskarżony przepis prawa żądania ustalenia ponownie wysokości emerytury w oparciu o kwotę bazową obowiązującą na dzień złożenia wniosku do osób pobierających wcześniej zasiłek przedemerytalny na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, z wyłączeniem wszystkich innych osób pobierających świadczenie o podobnym charakterze. Skarżąca pobierała tzw. wcześniejszą emeryturę, co w jej ocenie, powinno skutkować przyznaniem jej możliwości przeliczenia emerytury w oparciu o kwotę bazową obowiązującą na dzień złożenia wniosku. Charakter świadczenia emerytalnego objętego zakresem art. 21 ust. 3 oraz charakter pobieranej przez skarżącą wcześniejszej emerytury jest – zdaniem skarżącej – tożsamy. Nie ma także żadnych racjonalnych uzasadnień celowego różnicowania praw podmiotowych w zakresie zabezpieczenia społecznego osób pobierających oba te świadczenia.

Analiza zarzutów wysuniętych w skardze konstytucyjnej prowadzi do wniosku, iż ich przedmiotem jest wyłącznie brzmienie art. 21 ust. 3 zaskarżonej ustawy, w części, w której nie obejmuje on swoim zakresem zastosowania sytuacji, w jakiej znajduje się skarżąca. Przedmiotem zarzutów nie jest objęta sama zasada ustalania podstawy wymiaru emerytury w oparciu o zwaloryzowaną podstawę wymiaru wcześniejszej emerytury (art. 21 ust. 2 pkt 1). Skarżąca nie utożsamia także swojej sytuacji faktycznej i prawnej z sytuacją osób, które miały wcześniej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 21 ust. 1 ustawy).

Mając powyższe ustalenia na względzie, należy stwierdzić, że we wniesionej skardze konstytucyjnej nie zostało wskazane, w jaki sposób art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 53 ust. 1 i 3 zaskarżonej ustawy narusza przysługujące skarżącej prawo do zabezpieczenia społecznego. Wysunięte w niej zarzuty wiążą w sposób jednoznaczny kwestię naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego w zakresie zasady równości wyłącznie z brzmieniem art. 21 ust. 3 kwestionowanej regulacji.

Tym samym wniesionej skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu ze względu na niespełnienie przesłanek wynikających z art. 46 ust. 1 oraz z art. 47 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.