1. W dniu 17 kwietnia 2009 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (dalej: OPZZ) o zbadanie zgodności: po pierwsze, art. 4 pkt 5 w zw. z art. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656; dalej: ustawa o emeryturach pomostowych) z art. 32 Konstytucji; po drugie, art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych z art. 2 Konstytucji; po trzecie, art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych z art. 2 i art. 32 Konstytucji; po czwarte, art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych oraz załącznika nr 1 do tej ustawy z art. 32 Konstytucji; po piąte, art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych oraz załącznika nr 2 do tej ustawy z art. 32 Konstytucji.

2. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2009 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od daty doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku przez: uzasadnienie, w jaki sposób, zdaniem wnioskodawcy, art. 4 pkt 5 w zw. z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych narusza art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych narusza art. 2 Konstytucji; art. 21 ust. 1 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych narusza art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych narusza art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; doręczenie oryginału (oraz czterech kopii) uchwały Rady OPZZ z 31 marca 2009 r. w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, a także wyciągu z protokołu (oraz jego czterech kopii) z posiedzenia Rady OPZZ (wraz z listą obecności członków Rady), pozwalającego stwierdzić, że powołana wyżej uchwała została podjęta zgodnie ze statutem OPZZ.

3. W piśmie z 25 maja 2009 r. wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał Konstytucyjny braków formalnych wniosku.

4. Postanowieniem z 15 lipca 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi OPZZ w zakresie określonym w tym postanowieniu.

4.1. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że w rozpatrywanym wniosku nastąpiło rozszerzenie zakresu zaskarżenia, który Rada OPZZ wyznaczyła w swojej uchwale z 31 marca 2009 r. We wniosku wskazano dodatkowo – jako przedmiot kontroli – art. 21 ust. 2 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, formułując pod jego adresem zarzut naruszenia art. 2 i art. 32 Konstytucji. Trybunał uznał zatem, że „wniosek” – w zakresie, w jakim przekracza granice zaskarżenia wyznaczone w powołanej wyżej uchwale Rady OPZZ – pochodzi od podmiotu nieuprawnionego w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Okoliczność ta stanowiła, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie wyżej wskazanym.

4.2. Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych art. 2 Konstytucji, Trybunał odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu w tym zakresie z uwagi na oczywistą bezzasadność stawianego zarzutu (art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

4.3. Po zbadaniu zarzutu naruszenia przez art. 4 pkt 5 w zw. z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych art. 32 Konstytucji, Trybunał odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu w tym zakresie ze względu na zbędność wydania orzeczenia (w odniesieniu do art. 3 ust. 1-3 tej ustawy), a także z powodu nieusunięcia w wyznaczonym terminie braków formalnych wniosku (związanych z art. 3 ust. 4-7 tej ustawy).

5. W zażaleniu z 23 lipca 2009 r. OPZZ wniosło „o uchylenie zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy o TK, wnioskodawcy przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 3 lit. b w zw. z art. 36 ust. 6-7 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

2. Rozpatrywane zażalenie kwestionuje postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 15 lipca 2009 r. wyłącznie w odniesieniu do odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie kontroli zgodności art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych z art. 2 Konstytucji.

Zaskarżonemu postanowieniu OPZZ zarzuca: „bezpodstawne uznanie, że z uzasadnienia wniosku o zbadanie zgodności art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 z wyprowadzoną z art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynika, że wnioskodawca domaga się stwierdzenia niezgodności z art. 2 Konstytucji art. 57 ustawy o emeryturach pomostowych”. Wnioskodawca twierdzi ponadto, że „nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem, jakoby naruszenie zasady zaufania obywateli do państwa, wynikającej z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w ramach kwestionowanego zarzutu polegać mogło tylko na wprowadzeniu krótkiego okresu vacatio legis ustawy”.

3. Trybunał Konstytucyjny przypomina na wstępie, że OPZZ zarzuciło we wniosku niezgodność art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych z wyprowadzoną z art. 2 Konstytucji zasadą ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa w zakresie, w jakim narusza, po pierwsze, zasadę ochrony praw słusznie nabytych, po drugie zaś, zasadę zachowania odpowiedniej vacatio legis.

3.1. Analiza zarzutów zażalenia pozwala stwierdzić, że ich źródłem jest niezrozumienie argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. Dlatego Trybunał Konstytucyjny postanowił wyjaśnić, że wnioskowi OPZZ w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą ochrony praw słusznie nabytych został nadany dalszy bieg (zostanie merytorycznie rozpoznany).

3.2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podtrzymuje natomiast stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji (tzn. zasady zachowania odpowiedniej vacatio legis) przez art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rozpatrywany z pominięciem art. 57 tej ustawy w brzmieniu: „ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. (…)”, cechuje oczywista bezzasadność. Okoliczność powyższa została tym samym prawidłowo wskazana w zaskarżonym postanowieniu jako przesłanka odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi OPZZ we wskazanym zakresie.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

W dniu 17 kwietnia 2009 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych o zbadanie zgodności: po pierwsze, art. 4 pkt 5 w zw. z art. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656; dalej: ustawa o emeryturach pomostowych) z art. 32 Konstytucji; po drugie, art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych z art. 2 Konstytucji; po trzecie, art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych z art. 2 i art. 32 Konstytucji; po czwarte, art. 3 ust. 1 i 2 ustawy emeryturach pomostowych oraz załącznika nr 1 do tej ustawy z art. 32 Konstytucji; po piąte, art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych oraz załącznika nr 2 do tej ustawy z art. 32 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2009 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od daty doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku przez uzasadnienie, w jaki sposób, zdaniem wnioskodawcy: art. 4 pkt 5 w zw. z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych naruszają art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych naruszają art. 2 Konstytucji; art. 21 ust. 1 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych naruszają art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych naruszają art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; doręczenie oryginału uchwały z 31 marca 2009 r. Rady OPZZ w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego; doręczenie wyciągu z protokołu z posiedzenia Rady OPZZ (wraz z listą obecności członków Rady), pozwalającego stwierdzić, że powołana uchwała została podjęta zgodnie ze statutem OPZZ, oraz jego 4 (czterech) kopii.

W piśmie z 25 maja 2009 r. wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał Konstytucyjny braków formalnych wniosku.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji ogólnokrajowe organy związków zawodowych mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności aktów normatywnych (ich części) z aktami normatywnymi mającymi wyższą moc prawną w hierarchicznie zbudowanym systemie źródeł prawa.

Kwestia, czy wniosek odpowiada wymaganiom ustawowym i czy pochodzi od uprawnionego podmiotu, podlega badaniu w postępowaniu przed Trybunałem już w fazie wstępnego rozpoznania (art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Dla ustalenia, że wniosek pochodzi od ogólnokrajowego organu związku zawodowego, a nie od osoby fizycznej, która go sporządziła i podpisała, potrzebny jest dowód, że został on wniesiony na podstawie uchwały uprawnionego organu. Minimalna zbieżność, która musi cechować wniosek i uchwałę, obejmuje wskazanie kwestionowanego przepisu przez odpowiednie oznaczenie aktu normatywnego (przedmiot kontroli), wyrażenie woli wyeliminowania tego przepisu z porządku prawnego oraz sformułowanie zarzutu niezgodności z przepisem aktu normatywnego wyższego rzędu (wzorzec kontroli).

2. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że podmiot podpisujący lub sporządzający wniosek, w szczególności reprezentant wnioskodawcy, jest zobowiązany do działania w granicach i zakresie udzielonego upoważnienia. Nie posiada zatem kompetencji do samodzielnego kształtowania ani przedmiotu, ani wzorców kontroli, gdyż wiąże go treść uchwały podmiotu legitymowanego do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).

2.1. Rada OPZZ podjęła 31 marca 2009 r. uchwałę „w sprawie skierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o stwierdzenie niezgodności z ustawą zasadniczą ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych”, w której skonkretyzowano przedmiot kontroli, tzn. wskazano art. 4 pkt 5 w zw. z art. 3, art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1, art. 21 ust. 1 i art. 22 ust. 2 w zw. z art. 2 pkt 5, art. 3 ust. 1-3 ustawy o emeryturach pomostowych, oraz wzorce kontroli, tzn. powołano art. 2 i art. 32 Konstytucji.

2.2. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że we wniosku, podpisanym przez przewodniczącego oraz wiceprzewodniczącą OPZZ i złożonym do Trybunału 17 kwietnia 2009 r., nastąpiło rozszerzenie zakresu zaskarżenia, polegające na wskazaniu dodatkowo – jako przedmiotu kontroli – art. 21 ust. 2 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, i sformułowaniu pod jego adresem zarzutu naruszenia art. 2 i art. 32 Konstytucji.

2.3. W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpatrywany „wniosek” w zakresie, w jakim przekracza granice zaskarżenia wyznaczone w powołanej uchwale Rady OPZZ, pochodzi od podmiotu nieuprawnionego. Okoliczność powyższa, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, stanowi przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w odniesieniu do badania zgodności art. 21 ust. 2 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych z art. 2 i art. 32 Konstytucji.

3. Trybunał Konstytucyjny zwrócił ponadto uwagę na przedstawione we wniosku uzasadnienie zarzutu naruszenia przez art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych wyprowadzonej z art. 2 Konstytucji zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

3.1. Zdaniem wnioskodawcy, „nadużycie zasady zaufania obywateli do państwa polega na wprowadzeniu zaskarżonych regulacji w sposób radykalny (…), a nadto w sposób sprzeczny z ogólnymi regułami stanowienia prawa, o czym świadczy również bardzo krótki okres vacatio legis ustawy”.

3.2. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, przywołane stanowisko wskazuje, że wnioskodawca domaga się stwierdzenia niezgodności z art. 2 Konstytucji art. 57 ustawy o emeryturach pomostowych w brzmieniu: „ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. (…)”. Ten ostatni przepis nie mieści się jednak w granicach zaskarżenia wyznaczonych w powołanej uchwale Rady OPZZ. Dlatego w wyżej wyznaczonym zakresie „wniosek” pochodzi od podmiotu nieuprawnionego (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji). Okoliczność powyższa, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, stanowi przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi OPZZ w odniesieniu do badania zgodności art. 57 z art. 2 Konstytucji.

3.3. Natomiast zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji przez art. 4 pkt 5 w zw. z art. 2 pkt 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rozpatrywany bez związku z art. 57 tej ustawy, cechuje oczywista bezzasadność. Z tego względu, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, należało odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie wyżej określonym.

4. Trybunał Konstytucyjny zbadał ponadto zarzut naruszenia przez art. 4 pkt 5 w zw. z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych powołanego art. 32 Konstytucji.

4.1. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że: po pierwsze, odesłanie do art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych jest zawarte w treści kwestionowanego art. 4 pkt 5 tej ustawy; po drugie, art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych stanowią, podobnie jak art. 3 ust. 2 tej ustawy, odrębny przedmiot kontroli. Ze względu na zbędność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK) w sprawie zgodności z art. 32 Konstytucji art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych w kontekście związku kwestionowanego przepisu z art. 3 ust. 1-3 tej ustawy, należało odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie wyżej określonym.

4.2. Trybunał Konstytucyjny zwrócił ponadto uwagę na wyrażony w piśmie z 25 maja 2009 r. pogląd, zgodnie z którym „o możliwości skorzystania z emerytury pomostowej winny (…) decydować czynniki medyczne – czyli okoliczność wykonywania pracy związanej z czynnikami ryzyka lub pracy wymagającej szczególnej odpowiedzialności oraz sprawności psychofizycznej”. Nie ulega wątpliwości, że stanowisko powyższe dotyczy tylko art. 3 ust. 1-3 ustawy o emeryturach pomostowych. Wnioskodawca nie uzasadnił natomiast zarzutu niekonstytucyjności art. 3 ust. 4-7 tej ustawy, a tym samym nie usunął w wyznaczonym terminie braków formalnych wniosku, o których mowa w pkt 1 powołanego zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2009 r. Okoliczność powyższa, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, stanowi samoistną przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie badania zgodności z art. 32 Konstytucji art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych w kontekście związku kwestionowanego przepisu z art. 3 ust. 4-7 tej ustawy.

W tym stanie rzeczy, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.