W skardze konstytucyjnej z 17 października 2008 r. skarżąca – Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. – wniosła o stwierdzenie niezgodności art. 89 § 1 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w brzmieniu nadanym przez art. 312 pkt 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 49, poz. 508) z art. 2 w aspekcie zasady określoności przepisów prawa, art. 32 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. Powyższy przepis został zaskarżony w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości uwierzytelniania wszystkich dokumentów, służących do wykazania umocowania w sprawie. Skarżąca wniosła także o zbadanie zgodności art. 4798a § 5 k.p.c. w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 21 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 235, poz. 1699) w zw. z art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. z art. 2 w aspekcie zasady określoności przepisów prawa, art. 32 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. Wskazany przepis objęto skarga konstytucyjną w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, bez wzywania do uzupełnienia braków formalnych, z powodu niezałączenia przez pełnomocnika, dysponującego dalszym pełnomocnictwem procesowym, odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego w oryginale lub kopii notarialnie poświadczonej.

Postanowieniem z 23 października 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu z uwagi na to, że skarga dotyczy w części stosowania prawa (co do art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c.), w pozostałym zakresie, że przepis nie był podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie (co do art. 4798a § 5 zdanie pierwsze k.p.c.), a także zbędność orzekania (co do art. 4798a § 5 zdanie drugie k.p.c.).

Skarżąca wniosła na powyższe postanowienie zażalenie w zakresie dotyczącym odmowy nadania dalszego biegu skardze co do art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. Zarzuciła w nim błędne ustalenie faktyczne, polegające na uznaniu, że przedmiotem skargi konstytucyjnej jest przede wszystkim przyjęcie w sprawie skarżącej niekorzystnej dla strony wykładni art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. i brak jednolitego stosowania prawa przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy. Tymczasem, w ocenie skarżącej, niniejsza skarga nie jest skargą na stosowanie prawa, lecz zaskarżeniem objęto utrwaloną w orzecznictwie treść art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. Skarżąca nie zaskarżyła natomiast postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2009 r. w zakresie dotyczącym odmowy nadania dalszego biegu skardze na art. 4798a § 5 zdanie pierwsze k.p.c.

Na potwierdzenie swojej argumentacji skarżąca powołała szereg orzeczeń Sądu Najwyższego, w tym uchwałę siedmiu sędziów z 23 stycznia 2009 r. (sygn. akt III CZP 118/08, OSNC z 2009 r., nr 6, poz. 76). Sąd Najwyższy odrzucił pogląd zawarty w uchwale z 30 marca 2006 r. (sygn. akt III CZP 14/06, OSNC z 2006 r., nr 10, poz. 165), w której uznano, że dokument wykazujący umocowanie organu osoby prawnej do udzielenia pełnomocnictwa jest „elementem pełnomocnictwa procesowego”: inne stosowne dokumenty (w przypadku osób prawnych np. odpis z Krajowego Rejestru Sądowego) są koniecznym elementem pełnomocnictwa, jego częścią składową, a jako takie nie powinny podlegać rygorom dalej idącym niż samo pełnomocnictwo. Jak wskazano w uchwale z 30 marca 2006 r. (sygn. akt III CZP 14/06), jeżeli – zgodnie z art. 89 § 1 zdanie drugie i trzecie k.p.c. – adwokat (radca prawny, rzecznik patentowy) może sam uwierzytelniać odpis udzielonego mu pełnomocnictwa, to konsekwentnie możliwość ta dotyczy również odpisu dokumentu wykazującego umocowanie organu osoby prawnej, która udzieliła pełnomocnictwa.

W uchwale siedmiu sędziów z 23 stycznia 2009 r. (sygn. akt III CZP 118/08) Sąd Najwyższy uznał, że pogląd zawarty w uchwale z 30 marca 2006 r. ma niewątpliwe walory praktyczne, a przyjęcie go stwarza dla pełnomocników znaczne ułatwienia i może prowadzić do zmniejszenia kosztów procesu, de lege lata jednak nie znajduje podstawy w ustawie. Uwierzytelnianie odpisów dokumentów bowiem co do zasady powierzone zostało notariuszom, wykonującym zawód zaufania publicznego. Uprawnienie przyznane w art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. należy zatem do wyjątkowych i służy wyłącznie ułatwieniu i zaoszczędzeniu stronom (uczestnikom postępowania) kosztów procesu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przesłanką podjęcia przez Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnięcia o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej w zakresie art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. było stwierdzenie, że brak jest utrwalonej wykładni zaskarżonego przepisu, która uzasadniałaby przyjęcie, że jednolita interpretacja określa treść tej normy, i umożliwiałaby poddanie jej kontroli konstytucyjnej.

W wyroku z 9 maja 2005 r., SK 14/04 (OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 47) Trybunał Konstytucyjny wskazał, że gdy utrwalony sposób rozumienia danej normy, wynikający jednoznacznie z orzecznictwa Sądu Najwyższego bądź Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie da się pogodzić z normami, zasadami lub wartościami konstytucyjnymi, to Trybunał Konstytucyjny może orzec o jego niezgodności z Konstytucją i tym sposobem umożliwić ustawodawcy bardziej precyzyjne i jednoznaczne uregulowanie danej kwestii.

W niniejszej sprawie, w świetle powołanych w zażaleniu orzeczeń, w tym zwłaszcza uchwały Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z 23 stycznia 2009 r. (sygn. akt III CZP 118/08), należało podzielić stanowisko skarżącej, że istnieje jednolity sposób stosowania art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c., w którym skarżąca upatruje naruszenie swych praw konstytucyjnych, co przesądza o uwzględnieniu zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu, w zakresie zbadania zgodności art. 89 § 1 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 312 pkt 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 49, poz. 508) z art. 2, art. 32 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz z art. 78 Konstytucji.

Na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 7 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) należało orzec jak w sentencji.

W skardze konstytucyjnej z 17 października 2008 r. skarżąca – Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. – wniosła o stwierdzenie niezgodności art. 89 § 1 zdanie drugie oraz art. 4798a § 5 w zw. z art. 89 § 1 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 25 marca 2008 r. Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie – VIII Wydział Gospodarczy (sygn. akt GNc 645/08) odrzucił sprzeciw skarżącej od nakazu zapłaty z powodu braku prawidłowego wykazania umocowania zawodowego pełnomocnika do reprezentowania skarżącej w sprawie. Postanowieniem z 19 czerwca 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy (sygn. akt XXIII GZ 419/08) oddalił zażalenie na postanowienie z 25 marca 2008 r.

Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony art. 80 § 1 zdanie drugie k.p.c., w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym bez wzywania do uzupełnienia braków formalnych, z powodu niezałączenia przez pełnomocnika, dysponującego dalszym pełnomocnictwem procesowym, odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego w oryginale lub kopii poświadczonej, jest niezgodny z wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi. W szczególności, zdaniem skarżącej, niezgodność ta polega na braku precyzji zaskarżonego przepisu, który prowadzi do rozbieżności w orzecznictwie sądów w sprawach cywilnych i gospodarczych. Skarżąca wskazuje także, że art. 4798a § 5 w zw. z art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. narusza art. 32 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość odrzucenia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym bez wezwania do uzupełnienia braków formalnych, podczas gdy ta sankcja nie istnieje, jeśli uchybienia dopuści się powód. Zaskarżony przepis niezgodny jest z art. 78 Konstytucji w zakresie, w jakim poprzez nadmierny rygoryzm ogranicza możliwość zaskarżenia orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie, że skarga dotyczy w części stosowania prawa, w pozostałym zakresie, że przepis nie był podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, a także zbędność orzekania.

Zdaniem skarżącego art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c., zgodnie z którym adwokat i radca prawny, a także rzecznik patentowy mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa, prowadzi do naruszenia wskazanych praw konstytucyjnych. Naruszenie to ma wynikać, jak wskazano w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej, z niejasności i niejednoznaczności przepisu, prowadzących do rozbieżnych orzeczeń Sądu Najwyższego w tym zakresie. Skarżący wskazuje orzeczenie Sądu Najwyższego, z którego wynika dopuszczalność uwierzytelnienia innych dokumentów związanych bezpośrednio z pełnomocnictwem, a także uchwałę Sądu Najwyższego, wskazującą, że pełnomocnik uprawniony jest do uwierzytelnienia jedynie odpisu swego pełnomocnictwa. Skarżąca podkreśla, że z taką rozbieżnością spotyka się także jej pełnomocnik w postępowaniu przed sądami powszechnymi, w sprawach cywilnych i w sprawach gospodarczych. Wskazuje, że przyjęcie niekorzystnego dla skarżącej stanowiska przez sądy orzekające w jej sprawie prowadzi do ograniczenia jej konstytucyjnych praw i wolności. Oceniwszy tak postawione zarzuty, należy uznać, że przedmiotem skargi konstytucyjnej jest przede wszystkim przyjęcie w sprawie skarżącej niekorzystnej dla strony wykładni art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. i brak jednolitego stosowania prawa przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy. Tym samym niniejsza skarga jest w istocie skargą na stosowanie prawa. Trybunał Konstytucyjny podkreślał wielokrotnie w swoim orzecznictwie, że rzeczywista treść wielu przepisów prawnych formułuje się dopiero w procesie ich stosowania. Niezależnie od intencji twórców ustawy, organy ją stosujące mogą wydobywać z niej treści nie do pogodzenia z normami, zasadami lub wartościami, których poszanowania wymaga Konstytucja (zob. wyroki z: 12 stycznia 2000 r., P 11/98, OTK ZU nr 1/2000, poz. 3; 3 października 2000 r., K. 33/99, OTK ZU nr 6/2000, poz. 188). Jeżeli określony sposób rozumienia przepisu ustawy utrwalił się już w sposób oczywisty, a zwłaszcza, jeśli znalazł jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego bądź Naczelnego Sądu Administracyjnego, to należy uznać, że przepis ten – w praktyce stosowania – nabrał takiej właśnie treści, jaką odnalazły w nim najwyższe instancje sądowe kraju. Jeżeli zaś tak rozumiany przepis nie da się pogodzić z normami, zasadami lub wartościami konstytucyjnymi, to Trybunał Konstytucyjny może orzec o jego niezgodności z Konstytucją i tym sposobem umożliwić ustawodawcy bardziej precyzyjne i jednoznaczne uregulowanie danej kwestii (por. wyrok TK z 9 maja 2005 r., SK 14/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 47). W niniejszej sprawie mamy do czynienia z niejednolitym sposobem stosowania prawa, w którym skarżąca upatruje naruszenie swych praw konstytucyjnych, a zatem przesłanki te nie zostały spełnione, co przesądza o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej w tym zakresie.

Odnosząc się do zarzutów związanych z art. 4798a § 5 k.p.c., uznać należy, że wymagania stawiane przez Konstytucję są spełnione wyłącznie w odniesieniu do art. 4798a § 5 zdanie drugie k.p.c. w zakresie, w jakim przepis ten normuje skutki wniesienia przez stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika zawierającego braki formalne sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym. Normy wynikające z pozostałego zakresu zaskarżonego art. 4798a § 5 k.p.c. nie mogły znaleźć zastosowania w sprawie skarżącej, ponieważ stan faktyczny sprawy będącej przyczyną wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie skargi konstytucyjnej nie został objęty hipotezą tych norm. W konsekwencji należy przyjąć, że w przypadku art. 4798a § 5 zdanie pierwsze k.p.c. oraz w pozostałym zakresie zdania drugiego art. 4798a § 5 k.p.c. nie zostały spełnione przesłanki dopuszczalności wniesienia skargi konstytucyjnej (por. postanowienie TK z 16 czerwca 2009 r., SK 7/09, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 98). Chociaż bowiem w petitum skargi wskazano jako przedmiot kontroli cały art. 4798a § 5 k.p.c., to zarzuty przedstawione przez skarżącą koncentrują się na objętej zdaniem drugim regulacji skutków wniesienia przez stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika obarczonego brakami formalnymi sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym. Wprawdzie art. 4798a § 5 zdanie pierwsze k.p.c. jest konieczny dla zrekonstruowania pełnej normy ustanowionej w zdaniu drugim, niemniej jednak akcentowane przez skarżącą pole wadliwości (rzeczywisty zakres zaskarżenia) obejmuje wyłącznie zdanie drugie. Skarżąca nie kwestionuje w żaden sposób treści normatywnych zawartych w pozostałym zakresie art. 4798a § 5 k.p.c. i nie przedstawia żadnego uzasadnienia na rzecz jego niekonstytucyjności (tak też TK w postanowieniu z 15 czerwca 2009 r., SK 66/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 94).

W zakresie pozostałych zarzutów dotyczących niezgodności art. 4798a § 5 w zw. z art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. z wzorcami konstytucyjnymi wskazać należy na wcześniejsze orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku SK 28/08 z 15 kwietnia 2009 r. (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 48) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 4798a § 5 zdanie drugie k.p.c., w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewiduje, że sąd odrzuca zawierające braki formalne zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, wniesione przez przedsiębiorcę reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do ich uzupełnienia, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 oraz z art. 78 Konstytucji. W związku z powyższym uznać należy, że ze względu na zbędność orzekania brak podstaw do nadania biegu skardze konstytucyjnej w tym zakresie. Niezależnie od powyższego należy wskazać, że zaskarżony art. 4798a k.p.c. uchylony został przez art. 1 pkt 10 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571) z dniem 1 lipca 2009 r. Okoliczność ta stanowi w niniejszej sprawie samodzielną podstawę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w tym zakresie.

W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.