W skardze konstytucyjnej nadesłanej do Trybunału Konstytucyjnego 15 października 2008 r. i sporządzonej przez pełnomocnika
skarżącego zakwestionowana została zgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej przepisu art. 49 ust. 1 zdanie drugie
oraz art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.;
dalej: u.k.s.e.). Skarżący wywodzi, że konstrukcja zaskarżonych przepisów pozwala sądom na dyskrecjonalne obniżanie wynagrodzenia
komornika, co przekłada się w niekorzystny sposób na sytuację finansową komornika i uszczupla jego prawa majątkowe (art. 64
ust. 2 Konstytucji). Zdaniem skarżącego, w sytuacji, gdy ustawodawca zamierza zwolnić niektóre grupy dłużników z kosztów egzekucyjnych,
ciężar ponoszenia tych kosztów powinien być przerzucony na Skarb Państwa.
Kwestionowane przepisy – zdaniem skarżącego – naruszają także płynącą z art. 2 zasadę demokratycznego państwa prawnego, pozwalają
bowiem organom państwa (sądom) w sposób całkowicie arbitralny obniżać opłaty egzekucyjne. Jest to tym bardziej naganne, że
brak kryteriów w tym zakresie powoduje, że sąd wciela się w rolę ustawodawcy.
Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny sprawy.
Skarżący – będący komornikiem – przeprowadził postępowanie egzekucyjne i postanowieniem z 27 kwietnia 2007 r. (sygn. akt IV
Km 2048/05) w przedmiocie ustalenia kosztów egzekucyjnych określił wysokość kosztów na kwotę 54 877,20 zł. Następnie Sąd Rejonowy
we Włocławku postanowieniem z 9 stycznia 2008 r. (sygn. akt I Co 852/07) zmienił postanowienie komornika sądowego w ten sposób,
że wysokość tych kosztów określił na kwotę 1 126,00 zł. W uzasadnieniu sądu stwierdzono, że kwota ustalona przez komornika
w żaden sposób nie koresponduje z poniesionymi przez niego wydatkami, nie jest uzasadniona nakładem pracy, a ponadto jest
wygórowana zważywszy na liczne uchybienia komornika poczynione w trakcie postępowania egzekucyjnego. Zażalenie złożone na
orzeczenie sądu I instancji zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego we Włocławku 27 czerwca 2008 r. (sygn. akt I Cz
79/08).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna została skierowana przez podmiot pozbawiony legitymacji skargowej i z tego powodu nie może być jej nadany
dalszy bieg.
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji podmiotem uprawnionym do wystąpienia ze
skargą konstytucyjną jest każdy, czyje wolności lub prawa zostały naruszone, przy czym skarga powinna zostać skierowana przeciwko
ustawie lub innemu aktowi normatywnemu, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach
lub prawach skarżącego. Skarga przysługuje więc jednostce i służy ochronie jej praw podmiotowych, jest przy tym jednym ze
sposobów ochrony podmiotów prawa prywatnego w stosunkach z organami władzy publicznej, nie jest zaś środkiem ochrony wolności
lub praw przyznanym przez Konstytucję organom władzy publicznej ani innym podmiotom wykonującym władztwo publiczne.
W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania skarga konstytucyjna została skierowana przez komornika. Zgodnie z art. 1 u.k.s.e.
komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Nie ulega więc wątpliwości, że jest to organ
państwa powołany do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji, co wynika z tego, że „egzekucja sądowa w
sprawach cywilnych należy do funkcji państwa (…), jest aktem władzy publicznej” (A. Marciniak, Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komentarz, Warszawa 2008, s. 19). Komornik sądowy posiada więc – w ramach wykonywania swoich zadań – władcze kompetencje wobec innych
podmiotów stosunków prawnych.
Status prawny komornika był już kilkakrotnie przedmiotem zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 3 grudnia 2003
r. Trybunał stwierdził m.in.: „komornika oraz strony postępowania egzekucyjnego (wierzyciela i dłużnika) nie łączy stosunek
o charakterze prywatnoprawnym, ale o charakterze publicznoprawnym. To, że egzekwowane przez komornika świadczenia mają z reguły
charakter cywilnoprawny, nie oznacza, że egzekucja tych świadczeń ma taki sam charakter. Zgodnie z zasadą państwa prawnego
przymusowe wykonywanie wyroków w sprawach cywilnych nie odbywa się w drodze osobistych działań wierzyciela, ani osób, którym
zleca on wykonanie konkretnego wyroku. Z uwagi na przyjęte we współczesnym państwie prawnym założenie, iż stosowanie środków
przymusu stanowi w zasadzie monopol państwa, przymusowa egzekucja wyroków sądowych odbywa się w drodze działań organów państwa,
które nie działają na zlecenie wierzyciela, ale w ramach własnych, przyznanych im przez państwo uprawnień. (…) komornik działa
bowiem formalnie rzecz biorąc w imieniu państwa, którego zadaniem jest zapewnienie wykonania wyroków sądowych. Tylko faktycznie
działa on w interesie wierzyciela jako osoby, której sąd w odpowiednim orzeczeniu zapewnił ochronę publicznoprawną. (…) komornik
sądowy jest organem państwa powołanym do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji świadczeń pieniężnych
i niepieniężnych, a także wykonywania innych czynności określonych w ustawach, posiadającym – w ramach wykonywania swoich
zadań – władcze kompetencje wobec innych podmiotów stosunków prawnych. (…) obowiązek prowadzenia czynności egzekucyjnych nałożony
został na komornika jako na organ egzekucyjny (organ władzy publicznej), chodzi tu bowiem o czynności określonej osoby jako
komornika, o jego działania urzędowe, a nie o czynności podjęte we własnym imieniu jako osoby fizycznej” (K 5/02, OTK ZU nr
9/A/2003, poz. 98). Podobne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2004 r.: „We współczesnym państwie
przyjmuje się założenie, iż stosowanie środków przymusu jest monopolem państwa. Egzekucja wyroków sądowych odbywa się więc
w ramach kompetencji przyznanych egzekutorowi przez ustawę, nie zaś na zlecenie wierzyciela” (SK 26/03, OTK ZU nr 1/A/2004,
poz. 3; podobnie w wyroku z 17 maja 2005 r., P 6/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 50).
Wnioskowi powyższemu nie stoi na przeszkodzie podnoszona przez skarżącego okoliczność dokonania przez Trybunał Konstytucyjny
oceny przepisów zaskarżonej ustawy w sprawie opatrzonej sygnaturą P 18/05. Postępowanie powyższe zostało zainicjowane na podstawie
pytania prawnego skierowanego do TK przez sąd powszechny. Konstrukcja pytań prawnych – unormowanych w art. 193 Konstytucji
– nie zależy jednak od wykazania przez skarżącego praw podmiotowych naruszonych przez niekonstytucyjną treść przepisu stanowiącego
podstawę rozstrzygnięcia organu władzy publicznej. Ponieważ obie instytucje indywidualnej kontroli konstytucyjności prawa
różnią się co do przesłanek warunkujących ich rozpoznanie, niewłaściwe jest wnioskowanie o dopuszczalności jednego z tych
instrumentów – skargi tylko dlatego, że Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał odnoszące się do tej samej materii normatywnej
pytanie prawne.
Komornik prowadzący postępowanie egzekucyjne nie może być uznany za podmiot konstytucyjnych wolności i praw w rozumieniu art.
79 ust. 1 Konstytucji i z tego względu, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 49, art. 36 ust. 3 i art. 39 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), należało odmówić nadania
skardze dalszego biegu.