1. W skardze konstytucyjnej z 12 marca 2004 r. Hanna Brzuska wniosła o stwierdzenie niezgodności art. 4011 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 190 ust. 4, art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Pismem z 14 lipca 2003 r. skarżąca wniosła do Sądu Najwyższego skargę o wznowienie postępowania od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 18 listopada 1998 r. (sygn. akt I Aca 327/98). Na mocy postanowienia z 21 sierpnia 2003 r. (sygn. akt III CO 10/03) Sąd Najwyższy odrzucił skargę, uzasadniając, że art. 4011 § 1 i 2 k.p.c. odnosi się jedynie do wyroków, nie obejmując postanowień innych niż postanowienia co do istoty sprawy, wydane w postępowaniu nieprocesowym.

Zdaniem skarżącej przyjęta przez Sąd Najwyższy wykładnia art. 4011 § 1 i 2 k.p.c. narusza art. 190 ust. 4 Konstytucji, jako że przepis Konstytucji stanowi o „prawomocnych orzeczeniach sądowych”, a nie o „prawomocnych wyrokach sądowych”. Zastosowanie przez Sąd Najwyższy art. 4011 § 1 k.p.c. jako podstawy postanowienia odrzucającego skargę pozbawiło skarżącą możliwości merytorycznego rozpatrzenia wniesionej przez nią skargi o wznowienie postępowania. Prowadzi to do naruszenia zasady równości wobec prawa oraz prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.

2. Pismem z 1 grudnia 2004 r. stanowisko w sprawie przedstawił Prokurator Generalny, wnosząc o umorzenie postępowania w przedmiocie badania zgodności art. 4011 § 1 k.p.c. z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 190 ust. 4 Konstytucji – ze względu na niedopuszczalność orzekania.

Prokurator Generalny odwołując się do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego podkreślił, że występowanie w sprawie tożsamości przedmiotowej, stanowi ujemną przesłankę procesową prowadzącą do uznania orzekania za zbędne.

Zważywszy, że przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie jest art. 4011 § 1 k.p.c, którego niekonstytucyjność Trybunał Konstytucyjny orzekł w sprawie o sygn. SK 1/04 ziszczona została przesłanka ne bis in idem, co skutkuje umorzeniem postępowania.

Zdaniem Prokuratora Generalnego powołanie w rozpatrywanej sprawie jako dodatkowego wzorca kontroli art. 2 Konstytucji nie rodzi potrzeby merytorycznego rozstrzygnięcia, jako że art. 2 Konstytucji nie może stanowić samodzielnej podstawy zaskarżenia w trybie skargi konstytucyjnej.

3. Pismem z 23 grudnia 2004 r. stanowisko w sprawie przedstawił Marszałek Sejmu.

Z uwagi, że stanowiący przedmiot zaskarżenia art. 4011 § 1 k.p.c został uznany przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. SK 1/04 za niekonstytucyjny Marszałek Sejmu wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie zachodzą aż dwie, spośród wskazanych w art. 39 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, przyczyny uzasadniające tezę o konieczności umorzenia postępowania.

Po pierwsze, wyrokiem z 27 października 2004 r. w sprawie o sygn. SK 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96), Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 4011 k.p.c., a więc przepisu kwestionowanego w obecnie rozpatrywanej skardze. Utrata mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją została oddalona w czasie o dwanaście miesięcy. W konsekwencji, zgodnie z orzeczeniem Trybunału, art. 4011 k.p.c. powinien przestać obowiązywać 5 listopada 2005 r. Wówczas skarżący uzyskałby możliwość zrealizowania prawa lub wolności konstytucyjnej, których naruszenie wiązał z treścią zaskarżonego przepisu. W konkretnej, rozpatrywanej obecnie sprawie oznaczałoby to możliwość żądania wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji, a wbrew ograniczeniom wynikającym z treści kwestionowanego art. 4011 § 1 k.p.c., który dopuszczał wznowienie postępowania wyłącznie w przypadku zakończenia go wyrokiem, eliminując tę możliwość w przypadku postanowień kończących postępowanie w sprawie. Wynik kontroli konstytucyjnej, aczkolwiek wszczętej z indywidualnej skargi, wywołuje skutek generalny i abstrakcyjny; korzystają z niego wszystkie podmioty, których prawa były naruszane przepisem uznanym za niekonstytucyjny. Dotyczy to oczywiście także osób, które wniosły własne skargi konstytucyjne dotyczące tego przepisu. Płynie stąd niepodważalny wniosek, że sam fakt wcześniejszego wydania orzeczenia stwierdzającego niekonstytucyjność danego przepisu powoduje przewidzianą w art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK zbędność powtórnego orzekania w dotyczących go sprawach.

Po drugie, treść kwestionowanego art. 4011 k.p.c. została zmieniona przez art. 1 pkt 15 ustawy z 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Obecnie art. 4011 k.p.c., w zgodzie z art. 190 ust. 4 Konstytucji stanowi, że „Można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie”. Zastąpienie słowa „wyrok” słowem „orzeczenie” oznacza możliwość wznowienia postępowania także wówczas, gdy – jak w sprawie skarżącego – zostało ono zakończone postanowieniem. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że jednocześnie ustawodawca zniósł § 2 art. 4011 k.p.c., eliminując tym samym miesięczny termin na wniesienie skargi o wznowienie postępowania. Przedstawione zmiany art. 4011 k.p.c. uzyskały moc obowiązującą od 6 lutego 2005 r., a zatem zanim Trybunał Konstytucyjny wydał orzeczenie w sprawie. W konsekwencji zastosowanie znajduje art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, który stanowi o umorzeniu postępowania, „jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał”.

Trybunał Konstytucyjny uznaje, że w niniejszej sprawie nie zachodzi przypadek przewidziany w art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Przepis ten nakazuje kontynuowanie rozpoznania sprawy i wydanie orzeczenia, mimo utraty mocy obowiązującej przez akt prawny, jeżeli wydanie orzeczenia „jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw”. Jest oczywiste, że zmiana treści art. 4011 § 1 k.p.c., która nastąpiła z dniem 6 lutego 2005 r., wychodzi naprzeciw żądaniu skarżącego. Jej wprowadzenie wyprzedziło o dziewięć miesięcy utratę mocy obowiązującej przepisu w dotychczasowym brzmieniu, o której zadecydował Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. SK 1/04. A zatem w tej sytuacji nie zachodzą przesłanki do skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 190 ust. 4 Konstytucji. Dzięki ustawie z 22 grudnia 2004 r. nowelizującej kodeks postępowania cywilnego, prawo konstytucyjne, którego ochrony domagał się skarżący, uzyskało już oczekiwane przez niego gwarancje. Nie zachodzi więc potrzeba wydania orzeczenia po to, by chronić prawo lub wolność skarżącego.

Trybunał szczególnie podkreśla, że nowelizacja z 22 grudnia 2004 r. poszła nawet dalej, niż to postulował Trybunał Konstytucyjny w sygnalizacji z 2 marca 2004 r. (sygn. S 1/04, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 24), niż to wynika z wyroku w sprawie o sygn. SK 1/04, oraz – niż tego żądał skarżący. Chodzi mianowicie o zniesienie przewidzianego w art. 4011 § 2 k.p.c. miesięcznego terminu od wejścia w życie orzeczenia Trybunał Konstytucyjnego, który limitował możliwość wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Ograniczenie krótkim terminem mogło powodować trudności w realizacji gwarantowanego w art. 190 ust. 4 Konstytucji prawa do wznowienia postępowania. Jego realizacja mogła się okazać problematyczna zwłaszcza wówczas, gdy Trybunał – na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji – odsuwał w czasie utratę mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją. Obecnie, po zniesieniu terminu do wznowienia postępowania, nie zachodzi już obawa, że skarżący, który uzyskał korzystne dla siebie rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego, nie zdąży skonsumować owoców swego starania o stwierdzenie niekonstytucyjności.

W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny wyraża przekonanie, że zmiana treści art. 4011 k.p.c., dokonana ustawą z 22 grudnia 2004 r. i obowiązująca od 6 lutego 2005 r., w całej rozciągłości realizuje interes skarżącego. Nie zachodzi więc szczególny przypadek przewidziany w art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym: wydanie orzeczenia nie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego. W tej sytuacji należy umorzyć postępowanie ze względu na utratę mocy obowiązującej kwestionowanego przepisu.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji.