W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 stycznia 2007 r. skarżący zarzucił, iż art. 126 § 2 w zw. z art. 130 § ust. 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) oraz art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.o k.s.c.) są niezgodne z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

W opinii skarżącego wynikający z zaskarżonego art. 126 § 2 k.p.c. obowiązek oznaczenia m.in. miejsca zamieszkania stron w pierwszym piśmie w sprawie narusza prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy sąd, a wręcz zamyka drogę do dochodzenia na drodze sądowej naruszonych wolności lub praw. Skarżący wskazuje, że w świetle przepisów k.p.c. o doręczeniach w pełni wystarczające jest podanie miejsca, w którym pozwany prowadzi działalność zarobkową, natomiast uzyskanie od stosownego organu informacji adresowej, zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych, jest znacznie utrudnione lub wręcz niemożliwe, wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty, a czas oczekiwania znacznie przekracza siedmiodniowy termin przewidziany dla uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego. Nawet możliwość ponownego wniesienia zwróconego pozwu łączy się z naruszeniem prawa, grozi bowiem przedawnieniem się dochodzonego roszczenia. Skarżący wskazał, iż zarządzeniem z 18 maja 2006 r. (sygn. akt I C 204/06) Przewodniczący I Wydziału Sądu Okręgowego w Lublinie zarządził zwrot pozwu wniesionego przez skarżącego ze względu na nieuzupełnienie w terminie braku formalnego pisma polegającego na braku wskazania adresu zamieszkania pozwanego. Postanowieniem z 26 czerwca 2006 r. (sygn. akt I C 204/06) Sąd Okręgowy w Lublinie zwolnił skarżącego od opłaty od zażalenia, zaś postanowieniem z 14 sierpnia 2006 r. ten sam Sąd odrzucił wniosek o zwolnienie od opłaty podstawowej i odrzucił nieopłacone zażalenie.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 2 października 2007 r. odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie art. 126 § 2 w zw. z art. 130 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). W ocenie Trybunału ze względu na odrzucenie zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu skarżący nie spełnił przesłanki wyczerpania drogi prawnej. Pozbawiona doniosłości prawnej jest okoliczność, że odrzucenie zażalenia uzasadnione było nieuiszczeniem przez skarżącego opłaty podstawowej, której – ze względu na okoliczności życiowe – nie był w stanie ponieść.

W zażaleniu wniesionym na to postanowienie skarżący podniósł, iż wstępna kontrola skargi konstytucyjnej powinna uwzględniać specyfikę postępowania w sprawie, w związku z którą została wniesiona skarga konstytucyjna. Ponownie podkreślił, iż sytuacja życiowa, w której się znalazł (osadzenie w zakładzie karnym, brak pracy, ciążące na nim obowiązki alimentacyjne) wykluczała możliwość uzyskania przez niego środków pozwalających na wniesienie opłaty podstawowej. Okoliczności te, w jego ocenie, powinny zostać uwzględnione przez Trybunał przy ocenie przesłanek dopuszczalności sporządzonej przez niego skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał w niniejszym składzie podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. Niewyczerpanie drogi prawnej w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK stanowi przeszkodę formalną, uniemożliwiającą nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Konstytucja w art. 79 ust. 1 nadaje bowiem skardze konstytucyjnej charakter szczególnego środka ochrony praw i wolności. Skorzystanie z tego środka dopuszczalne jest dopiero wówczas, gdy mimo wykorzystania przez skarżącego przysługujących mu zwyczajnych środków ochrony prawnej doszło do naruszenia jego praw lub wolności określonych w Konstytucji. Zaniechanie wniesienia zwyczajnego środka prawnego, bez względu na przyczyny, które do tego doprowadziły, czyni niemożliwym skorzystanie ze środka o charakterze nadzwyczajnym. Trybunał podtrzymuje stanowisko, w myśl którego w postępowaniu w sprawie wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej nie jest możliwe uwzględnienie indywidualnej sytuacji życiowej skarżącego. Poza zakresem kompetencji Trybunału pozostaje bowiem ocena okoliczności faktycznych, które uniemożliwiły skarżącemu skorzystanie z przysługującej mu drogi prawnej. Do ich rozpatrzenia powołane są wyłącznie sądy powszechne, rozstrzygające w przedmiocie zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych. Trybunał zwraca przy tym uwagę, że art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, przewidujące obowiązek wniesienia opłaty podstawowej, których zastosowanie skutkowało odrzuceniem zażalenia skarżącego, zostały wprawdzie uchylone, lecz nadal nie zostało obalone domniemanie ich zgodności z Konstytucją obejmujące okres ich obowiązywania. Poza sporem pozostaje fakt, że zarządzenie w przedmiocie zwrotu pozwu z powodu określonych braków formalnych mogło, zgodnie z przepisami k.p.c., zostać zaskarżone zażaleniem, które jednak, z przyczyn formalnych leżących po stronie skarżącego nie zostało merytorycznie rozpoznane.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 stycznia 2007 r. skarżący zarzucił, iż art. 126 § 2 w zw. z art. 130 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) oraz art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.o k.s.c.) są niezgodne z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Zaskarżony art. 126 § 2 k.p.c. przewiduje, że w pierwszym piśmie wnoszonym w sprawie powód zobowiązany jest oznaczyć m.in. miejsce zamieszkania stron. W opinii skarżącego narusza to, jeśli nawet nie zamyka, prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy sąd. Skarżący wskazuje, że w świetle przepisów k.p.c. o doręczeniach w pełni wystarczające jest podanie miejsca, w którym pozwany prowadzi działalność zarobkową, natomiast uzyskanie od stosownego organu informacji adresowej, zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych, jest znacznie utrudnione lub wręcz niemożliwe. Barierę finansową w tym zakresie stanowi również konieczność opłacenia wniosku o uzyskanie informacji adresowej. Okres oczekiwania na jej uzyskanie znacznie przekracza wreszcie siedmiodniowy termin przewidziany dla uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego. Skarżący zauważa wprawdzie, że po uzyskaniu stosownej informacji możliwe jest ponowne wniesienie pisma do sądu, jednakże nie następuje to wówczas ze skutkiem od daty wniesienia pierwszego pisma, a co za tym idzie, grozi przedawnieniem się dochodzonego roszczenia. Natomiast na podstawie zaskarżonych art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.o k.s.c. sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości, jednakże na stronie zwolnionej od kosztów spoczywa wówczas obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej od każdego pisma. Taka regulacja, zdaniem skarżącego, zamyka drogę sądową dochodzenia naruszonych praw i wolności, ponieważ zwolnienie od kosztów sądowych przyznaje się osobie, która nie jest w stanie ponieść ich bez uszczerbku dla swojego utrzymania. Skarżący wskazuje przy tym, że w chwili wniesienia pozwu był osadzony w zakładzie karnym, nie świadczył pracy zarobkowej oraz posiadał zaległości alimentacyjne, obciążające go w takim stopniu, że nie był w stanie uiścić nawet opłaty podstawowej od pisma.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny. Zarządzeniem z 18 maja 2006 r. (sygn. akt I C 204/06) Przewodniczący I Wydziału Sądu Okręgowego w Lublinie zarządził zwrot pozwu wniesionego przez skarżącego ze względu na nieuzupełnienie w terminie braku formalnego pisma polegającego na braku wskazania adresu zamieszkania pozwanego. Postanowieniem z 26 czerwca 2006 r. (sygn. akt I C 204/06) Sąd Okręgowy w Lublinie zwolnił skarżącego od opłaty od zażalenia, zaś postanowieniem z 14 sierpnia 2006 r. ten sam Sąd odrzucił wniosek o zwolnienie od opłaty podstawowej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Wniesienie skargi konstytucyjnej ograniczone jest koniecznością spełnienia przesłanek wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skarżący, którego konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone może wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, jeżeli na jego postawie sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach. Pojęcie ostateczności orzeczenia określa bliżej art. 46 ust. 1 ustawy o TK, wskazując, że może ona zostać wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana. Z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK wynika ponadto, że przeszkodę do merytorycznego rozpoznania przedstawionego Trybunałowi Konstytucyjnemu zagadnienia stanowi utrata mocy obowiązującej przepisu przed wydaniem orzeczenia.

Skarżący wyraził pogląd, że droga prawna w niniejszej sprawie została wyczerpana, mimo że nie wniósł on zażalenia na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału Sądu Okręgowego, ponieważ nie był on w stanie wnieść opłaty podstawowej od zażalenia, od której nie został zwolniony. Stanowisko to nie jest zasadne. Wymóg wyczerpania drogi prawnej oznacza, że skarżący skorzystał przed wniesieniem skargi konstytucyjnej z dostępnych mu w toku postępowania zwykłych środków zaskarżenia. Skarga konstytucyjna ma bowiem charakter subsydiarny i jest uzasadniona dopiero wówczas, gdy przy użyciu innych środków prawnych nie jest możliwe usunięcie (lub co najmniej kontrola) orzeczenia, z którym skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw. Okoliczności faktyczne sprawiające, że ze środków tych skarżący nie skorzystał są pozbawione doniosłości prawnej, jeżeli tylko pozostawały one do dyspozycji skarżącego. Dopiero kontrola instancyjna pozwala na stwierdzenie, że w obrocie prawnym funkcjonuje norma o zaskarżonej treści. Brak wniesienia przez skarżącego przysługującego mu zgodnie z przepisami k.p.c. zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu przesądza tym samym o niespełnieniu przesłanki wyczerpania drogi prawnej i uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w odniesieniu do art. 126 § 2 k.p.c.

Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji.