W skardze konstytucyjnej z 27 marca 2008 r., sporządzonej przez pełnomocnika skarżącego, zakwestionowana została zgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej przepisu art. 49 ust. 1 zdanie drugie oraz art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.). Niekonstytucyjność przepisów ma polegać na tym, że pozwalają sądom na dowolne, nieuwarunkowane spełnieniem jakichkolwiek przesłanek, obniżenie opłaty należnej komornikowi za przeprowadzenie egzekucji.

Postanowieniem z 1 lipca 2008 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia wskazano, że skarga konstytucyjna nie może zostać merytorycznie rozpoznana, albowiem komornik nie posiada legitymacji do występowania ze skargą konstytucyjną, gdyż jest organem państwa powołanym do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, posiadającym – w ramach wykonywania swoich zadań – władcze kompetencje wobec innych podmiotów stosunków prawnych.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik skarżącego, wywodząc, że Trybunał Konstytucyjny niezasadnie odmawia ochrony komornikom, podczas gdy takiej ochrony udziela innym organom państwa (na przykład sądom albo prokuratorom). Skarżący powołał się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 lutego 2007 r. (P 22/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 12), w którym – w jego opinii – nie rozważano, czy sądy występując z pytaniem prawnym, mogą korzystać z praw przyznanych w Konstytucji. Rozważania takie natomiast przeprowadzono w odniesieniu do komornika, odmawiając ochrony jego konstytucyjnych wolności lub praw. Zdaniem skarżącego w ten sposób doszło do złamania zasady równego traktowania podmiotów prawa.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu było odmówienie zdolności skargowej komornikowi z uwagi na to, że wykonując swe ustawowe obowiązki, działa w interesie państwa.

Trybunał Konstytucyjny w swoim dotychczasowym orzecznictwie konsekwentnie odmawiał zdolności skargowej podmiotom, które wykonują władztwo publiczne, komornikom (por. postanowienie TK z 11 września 2007 r., Ts 292/06, niepubl.), gminom jako publicznym osobom prawnym sprawującym władzę publiczną w zakresie powierzonych im zadań (por. postanowienie TK z 23 lutego 2005 r., Ts 35/04, OTK ZU nr 1/B/2005, poz. 26), a także jednoosobowym spółkom Skarbu Państwa, co wiąże się z publicznoprawnym aspektem istnienia i funkcjonowania jednoosobowej spółki Skarbu Państwa (por. postanowienie TK z 10 maja 2005 r., Ts 204/04, OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 238).

Ukształtowana linia orzecznicza w tym zakresie uległa istotnej modyfikacji. Jak bowiem wskazano w wyroku z 24 lutego 2009 r. (SK 34/07, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 10): „od pozycji prawnej komornika jako organu państwa (organu egzekucji sądowej), oddzielić należy kwestie osobistego i majątkowego statusu komornika jako określonej osoby, tzw. piastuna organu”. W niniejszej sprawie skarżący kwestionuje przepis regulujący – przynajmniej pośrednio – kwestię wysokości opłat za czynności podejmowane przez komornika. Tak więc mając na względzie, że komornik jest organem samofinansującym się oraz ponoszącym ryzyko, sposób ukształtowania mechanizmu ustalania wysokości opłat ma znaczenie dla konstytucyjnej ochrony jego praw majątkowych.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało uwzględnić zażalenie wniesione na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

W skardze konstytucyjnej z 27 marca 2008 r. sporządzonej przez pełnomocnika skarżącego zakwestionowana została zgodność z Konstytucją przepisu art. 49 ust. 1 zdanie drugie oraz art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.; dalej: u.k.s.e.). Skarżący wywodzi, że konstrukcja zaskarżonych przepisów pozwala sądom na dyskrecjonalne obniżanie wynagrodzenia komornika, co przekłada się w niekorzystny sposób na sytuację finansową komornika i uszczupla jego prawa majątkowe (art. 64 ust. 2 Konstytucji). Zdaniem skarżącego, w sytuacji, gdy ustawodawca zamierza zwolnić niektóre grupy dłużników z kosztów egzekucyjnych, ciężar ponoszenia tych kosztów powinien być przerzucony na Skarb Państwa.

Kwestionowane przepisy – zdaniem skarżącego – naruszają także płynącą z art. 2 zasadę demokratycznego państwa prawnego, pozwalają bowiem organom państwa (sądom) w sposób całkowicie arbitralny obniżać opłaty egzekucyjne. Jest to tym bardziej naganne, że brak kryteriów w tym zakresie powoduje, że sąd wciela się w rolę ustawodawcy.

Kolejny wzorzec kontroli stanowi art. 32 ust. 1 Konstytucji. W opinii skarżącego zaskarżone przepisy ustawy o komornikach sądowych i egzekucji naruszają zasadę równego traktowania przez władzę publiczną, bo uprzywilejowują jedną określoną grupę dłużników – a mianowicie zakłady opieki zdrowotnej. Uprzywilejowanie to polegać ma na tym, że przepis pozwalający na miarkowanie wysokości opłaty egzekucyjnej został „przygotowany w celu ochrony określonej grupy dłużników”.

Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny sprawy.

Skarżący – będący komornikiem – przeprowadził postępowanie egzekucyjne i postanowieniem z 16 stycznia 2006 r. w przedmiocie ustalenia kosztów egzekucyjnych określił wysokość kosztów na kwotę 39 744,97 zł. Następnie Sąd Rejonowy w Bydgoszczy postanowieniem z 2 marca 2007 r. (sygn. akt I Co 544/06) zmienił postanowienie komornika sądowego w ten sposób, że wysokość tych kosztów określił na kwotę 14 306,00 zł. Zażalenie złożone na orzeczenie sądu pierwszej instancji zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy w dniu 31 października 2007 r. (sygn. akt I C 576/07).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna nie spełnia konstytucyjnych i ustawowych przesłanek dopuszczalności, co powoduje konieczność odmowy nadania jej dalszego biegu.

Przede wszystkim należy zauważyć, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji podmiotem uprawnionym do wystąpienia ze skargą konstytucyjną jest każdy, czyje wolności lub prawa zostały naruszone, przy czym skarga powinna zostać skierowana przeciwko ustawie lub innemu aktowi normatywnemu, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego. Jak wynika z powyższego, skarga przysługuje jednostce i służy ochronie jej publicznych praw podmiotowych. Inaczej tę kwestię ujmując, można stwierdzić, że skarga konstytucyjna jest jednym ze sposobów ochrony podmiotów prawa prywatnego w stosunkach z organami władzy publicznej, nie jest zaś środkiem ochrony wolności lub praw przyznanym przez Konstytucję organom władzy publicznej ani innym podmiotom wykonującym władztwo publiczne.

W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania skarga konstytucyjna została skierowana przez komornika. Zgodnie z art. 1 u.k.s.e. komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Nie ulega więc wątpliwości, że jest to organ państwa powołany do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji, co wynika z tego, że „egzekucja sądowa w sprawach cywilnych należy do funkcji państwa (…), jest aktem władzy publicznej” (A. Marciniak, Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komentarz, Warszawa 2008, s. 19). Komornik sądowy posiada więc – w ramach wykonywania swoich zadań – władcze kompetencje wobec innych podmiotów stosunków prawnych.

Status prawny komornika był już kilkakrotnie przedmiotem zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 3 grudnia 2003 r. Trybunał stwierdził m.in.: „komornika oraz strony postępowania egzekucyjnego (wierzyciela i dłużnika) nie łączy stosunek o charakterze prywatnoprawnym, ale o charakterze publicznoprawnym. To, że egzekwowane przez komornika świadczenia mają z reguły charakter cywilnoprawny, nie oznacza, że egzekucja tych świadczeń ma taki sam charakter. Zgodnie z zasadą państwa prawnego przymusowe wykonywanie wyroków w sprawach cywilnych nie odbywa się w drodze osobistych działań wierzyciela, ani osób, którym zleca on wykonanie konkretnego wyroku. Z uwagi na przyjęte we współczesnym państwie prawnym założenie, iż stosowanie środków przymusu stanowi w zasadzie monopol państwa, przymusowa egzekucja wyroków sądowych odbywa się w drodze działań organów państwa, które nie działają na zlecenie wierzyciela, ale w ramach własnych, przyznanych im przez państwo uprawnień. (…) komornik działa bowiem formalnie rzecz biorąc w imieniu państwa, którego zadaniem jest zapewnienie wykonania wyroków sądowych. Tylko faktycznie działa on w interesie wierzyciela jako osoby, której sąd w odpowiednim orzeczeniu zapewnił ochronę publicznoprawną. (…) komornik sądowy jest organem państwa powołanym do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, a także wykonywania innych czynności określonych w ustawach, posiadającym – w ramach wykonywania swoich zadań – władcze kompetencje wobec innych podmiotów stosunków prawnych. (…) obowiązek prowadzenia czynności egzekucyjnych nałożony został na komornika jako na organ egzekucyjny (organ władzy publicznej), chodzi tu bowiem o czynności określonej osoby jako komornika, o jego działania urzędowe, a nie o czynności podjęte we własnym imieniu jako osoby fizycznej” (K 5/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 98). Podobne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2004 r.: „We współczesnym państwie przyjmuje się założenie, iż stosowanie środków przymusu jest monopolem państwa. Egzekucja wyroków sądowych odbywa się więc w ramach kompetencji przyznanych egzekutorowi przez ustawę, nie zaś na zlecenie wierzyciela” (SK 26/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 3; podobnie w wyroku z 17 maja 2005 r., P 6/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 50).

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że prowadząc postępowanie egzekucyjne, komornik nie jest podmiotem konstytucyjnych wolności i praw w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i z tego względu, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 49, art. 36 ust. 3 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) odmawia nadania skardze dalszego biegu.