W skardze konstytucyjnej z 12 stycznia 2007 r. zarzucono, że art. 107 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. Przepis ten nie określa sposobu postępowania w przedmiocie uiszczenia opłaty sądowej od pism procesowych zawierających środek odwoławczy lub środek zaskarżenia w przypadku odmowy zwolnienia od kosztów sądowych osoby reprezentowanej przez radcę prawnego lub adwokata. Ponadto zarzucono, że art. 112 zaskarżonej ustawy jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Przepis ten nie zawiera uregulowania dotyczącego skutków prawnych złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów w odniesieniu do obowiązku uiszczenia opłaty sądowej. Ponadto w skardze zarzucono, że art. 1302 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji w zakresie, w jakim nie przewiduje wyjątku od określonej w nim zasady odrzucania nieopłaconego pisma zawierającego środek odwoławczy lub środek zaskarżenia bez wezwania o uiszczenie opłaty w przypadku zgłoszenia wniosku o zwolnienie od kosztów przez profesjonalnego pełnomocnika.

Skarga została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Postanowieniem z 24 lipca 2006 r. (sygn. akt V GC 852/05) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej odrzucił apelację skarżącej od wyroku tegoż Sądu Rejonowego z 23 lutego 2006 r. z powodu nieuiszczenia opłaty od apelacji. Następnie, Sąd Okręgowy we Wrocławiu – X Wydział Gospodarczy utrzymał wyrok w mocy postanowieniem z 29 września 2006 r. (sygn. akt X Gz 545/06).

W uzasadnieniu postanowienia oddalającego zażalenie skarżącej Sąd Okręgowy stwierdził m.in., że obowiązek uiszczenia opłaty powstał z chwilą prawomocnego oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.

Według Sądu Okręgowego, istotą zmiany dotychczasowych przepisów o kosztach sądowych, w szczególności o sposobach opłacania pism sądowych przez fachowych pełnomocników, jest nałożenie na nich obowiązku ustalania opłaty sądowej i opłacania pisma z chwilą wnoszenia go do sądu. Obowiązek uiszczenia opłaty od środka odwoławczego lub środka zaskarżenia, gdy wnoszący to pismo złożył jednocześnie wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych powstaje z chwilą prawomocnego oddalenia tego wniosku. Sąd Okręgowy we Wrocławiu przyznał, że ustawa nie reguluje szczegółowo tej kwestii, jednakże – jego zdaniem – wynika to z wyraźnego zakazu wzywania do uiszczenia opłaty zawartego w art. 1302 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.

Z przedstawionego powyżej stanu faktycznego wynika, iż skarżąca została pozbawiona prawa do zaskarżenia orzeczenia (określonego w art. 78 Konstytucji), które zapadło w pierwszej instancji. Pozbawienie tego prawa związane było ze złożeniem wniosku o zwolnienie od opłaty sądowej od apelacji. Zdaniem sądów orzekających w kwestiach zwolnienia od kosztów i odrzucenia apelacji skarżącej, fachowy pełnomocnik reprezentujący skarżącą naruszył przepisy regulujące zasady opłacania pism procesowych w postępowaniu cywilnym, ponieważ nie opłacił apelacji (bez wezwania) po otrzymaniu prawomocnego rozstrzygnięcia odmawiającego zwolnienia od kosztów sądowych.

Postanowieniem z 11 września 2007 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do art. 107 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) oraz w zakresie odnoszącym się do art. 1302 § 1, § 2, § 4 i § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). Zdaniem Trybunału wskazane przepisy nie stanowiły podstawy ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącej.

W zażaleniu z 25 września 2007 r. skarżąca wniosła o nadanie dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do zbadania zgodności z Konstytucją art. 1302 § 5 k.p.c. Skarżąca kwestionuje odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej jedynie co do art. 1302 § 5 k.p.c. Zdaniem skarżącej art. 1302 § 3 k.p.c., który stanowił podstawę postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej wiąże się ściśle z art. 1302 § 5 k.p.c. Oba przepisy stanowią funkcjonalną całość i określają, kiedy wniesiona i nieopłacona przez radcę prawnego apelacja podlega odrzuceniu, a kiedy nie stosuje się tej sankcji. Zdaniem skarżącej niemożliwa jest wykładnia konstytucyjności art. 1302 § 3 k.p.c. bez odniesienia się do § 5 tego przepisu. Dlatego też zawężenie przedmiotu przez Trybunał Konstytucyjny było niezasadne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przedstawiając powyższą argumentację skarżąca zdaje się nie zauważać, że skarga konstytucyjna stanowi przejaw konkretnej kontroli konstytucyjności norm prawnych. W trybie kontroli konkretnej, w przeciwieństwie do kontroli abstrakcyjnej, nie zawsze jest możliwe całościowe i wszechstronne badanie aktu normatywnego i ustalenie wszelkich relewantnych relacji między obowiązującymi przepisami prawa. Przejawem konkretnego charakteru kontroli norm prawnych w trybie skargi konstytucyjnej jest dopuszczenie zaskarżenia tylko takich przepisów, które stanowiły podstawę orzeczenia o prawach skarżącej. W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że art. 1302 § 5 k.p.c. nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia o prawach skarżącej. Wynika to nie tylko z braku przywołania tego przepisu w uzasadnieniu postanowienia Sądu Rejonowego z 24 lipca 2006 r., ale przede wszystkim z tego, iż sytuacja skarżącej w ogóle nie mieści się w zakresie zastosowania art. 1302 § 5 k.p.c. Istnienie związku funkcjonalnego między art. 1302 § 3 i § 5 k.p.c. nie zmienia faktu, że § 5 nie stanowił podstawy ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącej w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Dyspozycja tego ostatniego przepisu w sposób jednoznaczny wyklucza możliwość uczynienia przedmiotem kontroli przepisu, który nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia, nawet, gdy przepis ten wykazuje związek funkcjonalny z innymi przepisami ustawy. Na marginesie należy jedynie zauważyć, że tego rodzaju związek dotyczy nie tylko art. 1302 § 5 k.p.c., co nie zmienia sformułowanej wyżej konstatacji. Reasumując, należy stwierdzić, że Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu zasadnie odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 1302 § 5 k.p.c.

Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.

W skardze konstytucyjnej z 12 stycznia 2007 r. zarzucono, że art. 107 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. Przepis ten nie określa sposobu postępowania w przedmiocie uiszczenia opłaty sądowej od pism procesowych zawierających środek odwoławczy lub środek zaskarżenia w przypadku odmowy zwolnienia od kosztów sądowych osoby reprezentowanej przez radcę prawnego lub adwokata. Ponadto zarzucono, że art. 112 zaskarżonej ustawy jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Przepis ten nie zawiera uregulowania dotyczącego skutków prawnych złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów w odniesieniu do obowiązku uiszczenia opłaty sądowej. Ponadto w skardze zarzucono, że art. 1302 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji w zakresie, w jakim nie przewiduje wyjątku od określonej w nim zasady odrzucania nieopłaconego pisma zawierającego środek odwoławczy lub środek zaskarżenia bez wzywania o uiszczenie opłaty w przypadku zgłoszenia wniosku o zwolnienie od kosztów przez profesjonalnego pełnomocnika.

Skarga została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Postanowieniem z 24 lipca 2006 r. (sygn. akt V GC 852/05) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej odrzucił apelację skarżącej od wyroku tegoż Sądu Rejonowego z 23 lutego 2006 r. z powodu nieuiszczenia opłaty od apelacji. Następnie, Sąd Okręgowy we Wrocławiu X Wydział Gospodarczy utrzymał wyrok w mocy postanowieniem z 29 września 2006 r. (sygn. akt X Gz 545/06).

W uzasadnieniu postanowienia oddalającego zażalenie skarżącej Sąd Okręgowy stwierdził, że po doręczeniu postanowienia o odrzuceniu zażalenia na odmowę odrzucenia wniosku skarżąca, reprezentowana przez pełnomocnika – radcę prawnego, nie uiściła opłaty od apelacji, mimo że powinna to była uczynić bez wezwania.

Według Sądu Okręgowego, istotą zmiany dotychczasowych przepisów o kosztach sądowych, w szczególności o sposobach opłacania pism sądowych przez fachowych pełnomocników jest nałożenie na nich obowiązku ustalania opłaty sądowej i opłacania pisma z chwilą wnoszenia go do Sądu. Obowiązek uiszczenia opłaty od środka odwoławczego lub środka zaskarżenia, gdy wnoszący to pismo złożył jednocześnie wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, powstaje z chwilą prawomocnego oddalenia tego wniosku. Sąd Okręgowy przyznał, że ustawa nie reguluje szczegółowo tej kwestii jednakże, jego zdaniem, wynika to z wyraźnego zakazu wzywania do uiszczenia opłaty zawartego w art. 1302 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.).

W przedstawionym powyżej stanie faktycznym skarżąca została pozbawiona prawa do zaskarżenia orzeczenia, które zapadło w pierwszej instancji określonego w art. 78 Konstytucji. Pozbawienie tego prawa wynikło w związku ze złożeniem wniosku o zwolnienie od opłaty sądowej od apelacji przez fachowego pełnomocnika, który reprezentował stronę oraz oddaleniem tego wniosku.

Zdaniem Sądów orzekających w kwestiach zwolnienia od kosztów i odrzucenia apelacji skarżącej, fachowy pełnomocnik reprezentujący skarżącą naruszył przepisy regulujące zasady opłacania pism procesowych w postępowaniu cywilnym, ponieważ nie opłacił bez wezwania apelacji po otrzymaniu prawomocnego rozstrzygnięcia odmawiającego zwolnienia od kosztów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest dopuszczalna, o ile zaskarżone przepisy stanowiły podstawę orzeczenia o prawach skarżącego. Orzeczenie, o którym mówi art. 79 ust. 1, stanowić ma w istocie bezpośrednie źródło naruszenia tych praw, niejako skonkretyzowanie i zindywidualizowanie owego naruszenia. Wydanie takiego orzeczenia jest warunkiem koniecznym dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Przez ostateczne orzeczenie Trybunał Konstytucyjny konsekwentnie rozumie tylko taki akt organu władzy publicznej (sądu lub organu administracji publicznej), który w jakiś sposób „rozstrzyga o prawach lub wolnościach konstytucyjnych wnioskodawcy”. Orzeczenie takie ma „w sposób władczy” określać „sytuację prawną skarżącego”. Chodzi o orzeczenie, które jest rozstrzygnięciem kształtującym w sposób bezpośredni lub pośredni sytuację prawną skarżącego w zakresie przysługujących mu praw lub wolności zagwarantowanych w Konstytucji (por. postanowienie z 13 października 1998 r., Ts 117/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 43).

W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i – precyzujących zasady występowania ze skargą konstytucyjną – art. 47 ust. 1 pkt. 1 i ust. 2 unormowań ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) nie ulega wątpliwości, iż kwestionowany w skardze przepis stanowić musi normatywną podstawę ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego (por. postanowienie z 5 stycznia 2001 r., Ts 83/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 91). Ta, podstawowa dla dopuszczalności występowania w danej sprawie ze skargą konstytucyjną, przesłanka nie została w niniejszym przypadku spełniona jeżeli chodzi o art. 107 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) oraz art. 1302 § 1-2 i 4-5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). Skarżąca wskazuje na postanowienie z 24 lipca 2006 r. Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej (sygn. akt V GC 852/05) jako na orzeczenie o swych konstytucyjnych prawach, jednak postanowienie to nie zostało wydane na podstawie art. 107 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) oraz art. 1302 § 1-2 i 4-5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). Ani to postanowienie, ani przepisy będące jego podstawą nie odnosiły się do kwestii dopuszczalności zaskarżenia. Z art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, że niedopuszczalna jest również skarga konstytucyjna, gdy zarzucane naruszenie praw konstytucyjnych wynika bezpośrednio z zaskarżonego aktu normatywnego. W każdym przypadku skarżący musi wskazać konkretne i indywidualne orzeczenie wydane na podstawie zaskarżonego przepisu.

Należy raz jeszcze podkreślić, że nie każdy zarzut niezgodności z Konstytucją może stać się przedmiotem skargi konstytucyjnej. Zarzut taki może zostać rozpoznany merytorycznie przez Trybunał Konstytucyjny, o ile równocześnie spełnione są wymogi skargi konstytucyjnej sformułowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji i przepisach ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W zakresie badania zgodności z Konstytucją pozostałych wskazanych w niniejszej skardze konstytucyjnej przepisów może ona zostać dopuszczona do merytorycznego rozpoznania.

Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.