1. W postanowieniu z 15 października 2014 r., sygn. akt II C 811/14, które wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego 8 grudnia 2014 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zwrócił się z pytaniem prawnym, czy:

a) art. 225 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 637, ze zm.; dalej: ustawa o radcach prawnych) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

b) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych) jest zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, i ewentualnie – na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w punkcie b – czy:

c) § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 oraz § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało wniesione na tle następującego stanu faktycznego i prawnego: Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie wyrokiem z 9 października 2014 r. oddalił powództwo o uchylenie uchwały wytoczone przez Wojskową Agencję Mieszkaniową przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej Nieruchomości. W wyroku nie zostało zawarte rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Strona pozwana jest reprezentowana w postępowaniu sądowym przez radcę prawnego. Pozwana wystąpiła w piśmie procesowym z 13 października 2014 r. o uzupełnienie wyroku o orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

2. W postanowieniu z 15 października 2014 r., sygn. akt II C 863/14, które wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego 8 grudnia 2014 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zwrócił się z pytaniem prawnym, czy:

a) art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji;

b) rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych jest zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, i ewentualnie – na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w punkcie b – czy:

c) § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 oraz § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało wniesione na tle następującego stanu faktycznego i prawnego: Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie wyrokiem z 2 października 2014 r. uwzględnił w całości powództwo o zapłatę wytoczone przez spółkę z o.o. przeciwko szpitalowi dziecięcemu. Powódka, zastępowana w postępowaniu przez radcę prawnego, wystąpiła w piśmie procesowym z 8 października 2014 r. o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach procesu, w tym o kosztach zastępstwa procesowego.

3. W postanowieniu z 3 czerwca 2014 r., sygn. akt II C 1352/13, które wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego 8 grudnia 2014 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zwrócił się z pytaniem prawnym, czy:

a) art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

b) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie) jest zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, i ewentualnie – na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w punkcie b – czy:

c) § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 oraz § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało wniesione na tle następującego stanu faktycznego i prawnego: Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie wyrokiem z 8 maja 2014 r. oddalił powództwo o zapłatę wytoczone przez osobę prawną (Skarb Państwa) przeciwko osobie fizycznej, reprezentowanej w toku postępowania przez adwokata. W wyroku nie zawarto rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Pozwany wystąpił w piśmie procesowym z 22 maja 2014 r. o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach procesu.

4. W postanowieniu z 9 grudnia 2014 r., sygn. akt II C 1400/13, które wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego 8 stycznia 2015 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zwrócił się z pytaniem prawnym, czy:

a) art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

b) rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych jest zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, i ewentualnie – na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w punkcie b – czy:

c) § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 oraz § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało wniesione na tle następującego stanu faktycznego i prawnego: Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie wyrokiem zaocznym z 16 października 2014 r. uwzględnił powództwo o zapłatę wytoczone przez osobę fizyczną pozwanemu – osobie fizycznej. Powód wystąpił w piśmie procesowym z 20 października 2014 r. o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach procesu. W toku postępowania sądowego powód jest reprezentowany przez radcę prawnego.

5. W postanowieniu z 30 października 2014 r., sygn. akt II C 1153/10, które wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego 23 stycznia 2015 r., Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zwrócił się z pytaniem prawnym, czy:

a) art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

b) rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych jest zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, i ewentualnie – na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w punkcie b – czy:

c) § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało wniesione na tle następującego stanu faktycznego i prawnego. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie w wyroku z 13 października 2014 r. oddalił powództwo o zapłatę wytoczone przez wspólnotę mieszkaniową przeciwko spółce akcyjnej. Pozwana wystąpiła w piśmie procesowym z 15 października 2014 r. o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach procesu, tj. o przyznanie pozwanej kosztów zastępstwa procesowego. W toku postępowania sądowego pozwana jest reprezentowana przez radcę prawnego.

6. Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 15 grudnia 2014 r. (pytanie 1 i 2, oba z 15 października 2014 r. oraz pytanie 3 z 3 czerwca 2014 r.), z 15 stycznia 2015 r. (pytanie 4 z 9 grudnia 2014 r.) i 2 lutego 2015 r. (pytanie 5 z 30 października 2014 r.) – pytania prawne Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie zostały połączone do rozpoznania z uwagi na tożsamość przedmiotu zaskarżenia.

7. Pytające sądy – w tym samym składzie osobowym jednego sędziego – podniosły w istocie tożsame zarzuty i argumenty, mające przemawiać za niekonstytucyjnością zaskarżonych przepisów ustawy o radcach prawnych i prawa o adwokaturze, a ponadto rozporządzeń w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz w sprawie opłat za czynności adwokackie regulujących koszty zastępstwa procesowego.

Pytające sądy kwestionują przede wszystkim przepisy upoważniające do wydania rozporządzenia, to jest art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, którym zarzucają naruszenie art. 92 ust. 1 Konstytucji. W ocenie pytających sądów, wytyczne zawarte w tych przepisach dotyczące określenia wysokości stawek minimalnych za czynności – odpowiednio radców prawnych i adwokatów – nie spełniają warunku szczegółowości, czego wymaga art. 92 ust. 1 Konstytucji. Jak podniosły sądy, wytyczne w postaci konieczności uwzględniania rodzaju i zawiłości sprawy czy wymaganego nakładu pracy pełnomocnika mają „charakter wyjątkowo ogólnikowy”. Jak podkreślono w każdym z pytań prawnych, wyrażenia: „rodzaj sprawy”, „zawiłość sprawy” i „wymagany nakład pracy” są w istocie równoważne, a usunięcie któregoś z nich nie wprowadziłoby żadnych zmian merytorycznych. Zdaniem sądów, „zawiłość sprawy jest konsekwencją rodzaju sprawy, a od rodzaju sprawy uzależniony jest także wymagany nakład pracy”. Dowolna zaś zmiana obowiązujących stawek minimalnych przez Ministra Sprawiedliwości, w tym stawek znajdujących zastosowanie w niniejszych sprawach, nie doprowadzi do sprzeczności tego rodzaju stawki (normy) z obowiązującymi wytycznymi. Na przykład zwiększenie lub zmniejszenie obowiązujących stawek nie prowadzi do ich sprzeczności z wytycznymi. Potwierdzać ma to ogólnikowy charakter wytycznych.

W ocenie pytających sądów, potwierdzenie zarzutu niekonstytucyjności upoważnienia do określenia stawki minimalnej (tj. art. 225 ust. 3 ustawy o radcach prawnych i art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze) oznaczać będzie niekonstytucyjność przepisów upoważniających do określenia wysokości opłat za czynności radców prawnych i opłat za czynności adwokackie, stanowiących podstawę do zasądzenia kosztów zastępstwa prawnego (art. 225 ust. 2 ustawy o radcach prawnych i art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze). Ponadto, w przepisach tych zostały – zdaniem pytających sądów – powtórzone te same ogólnikowe wytyczne mające zastosowanie do stawek minimalnych.

Niezgodność z art. 92 ust. 1 Konstytucji przepisów upoważniających prowadzi wprost do sprzeczności z tym wzorcem konstytucyjnym rozporządzeń wykonawczych wydanych na ich podstawie, tj. rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawych i rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie.

W każdym z pytań prawnych sądy sformułowały także zarzuty alternatywne (na wypadek, gdyby Trybunał Konstytucyjny nie uznał dopuszczalności pytania prawnego co do całego rozporządzenia wykonawczego) wobec konkretnych przepisów rozporządzeń. Jak wskazano w pytaniach prawnych, niezgodność poszczególnych przepisów rozporządzeń z art. 92 ust. 1 Konstytucji polega na tym, że zostały one wydane „w oparciu o blankietowe upoważnienia”. Zakwestionowane przepisy zawierać mają także regulacje wychodzące poza zakres udzielonego upoważnienia, a ich treść mogłaby ewentualnie – zdaniem sądów – stanowić raczej część wytycznych lub też element określonego zakresu regulacji wykonawczej. Rozporządzenia miały bowiem dotyczyć wyłącznie opłat w poszczególnych sprawach. Pytające sądy nie wykazują przy tym, na czym miałoby polegać wychodzenie poza zakres udzielonego upoważnienia.

8. W piśmie z 10 lutego 2015 r. stanowisko w sprawie pytań prawnych z 3 czerwca, 15 października i 9 grudnia 2014 r. zajął Minister Sprawiedliwości. Wniósł o uznanie, że art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych, rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, wytyczne zawarte w zaskarżonych przepisach upoważniających – wbrew stanowisku zawartemu w pytaniach prawnych – pozwalają określić szczegółowe kryteria, jakimi należy kierować się podczas określania wysokości stawek minimalnych i opłat za czynności zastępstwa procesowego. Stopień szczegółowości wytycznych jest dostosowany do rodzaju sprawy przekazanej do uregulowania w rozporządzeniu. Od przepisów, które mają mieć z założenia charakter generalny i abstrakcyjny, trudno wymagać kazuistycznego określenia wytycznych w sprawach dotyczących określenia opłat za czynności adwokackie i radców prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości.

Podstawową kategorią różnicującą jest rodzaj i zawiłość sprawy, a w ramach tego powinien być uwzględniony nakład pracy pełnomocnika adwokata czy radcy prawnego. Wymaganie uwzględnienia rodzaju sprawy nie jest ogólną wytyczną, gdyż rodzaje spraw określa się na podstawie obowiązujących przepisów prawa materialnego i procesowego. Również stopień zawiłości sprawy jest możliwy do oceny na podstawie dodatkowych kryteriów, jak np. wartość przedmiotu sprawy. Z kolei na podstawie akt sprawy można ocenić nakład pracy pełnomocnika.

Minister Sprawiedliwości skonkludował, że przepisy upoważniające są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, a wydane na ich podstawie rozporządzenia realizują upoważnienia ustawowe. Różnorodność stosunków prawnych w zasadzie uniemożliwia ich całościową i pełną identyfikację na gruncie obowiązującego prawa. Stąd prawodawca posłużył się określeniami adekwatnymi w tym zakresie.

Ponadto, obowiązujące zasady wynagrodzeń za czynności adwokackie i radców prawnych starają się uwzględniać interesy zarówno pełnomocników, jak i obywateli, co pozostawać ma w zgodzie z zasadą proporcjonalności.

9. W piśmie z 4 marca 2015 r. Minister Sprawiedliwości zajął stanowisko w sprawie pytania prawnego z 30 października 2014 r. Z uwagi na to, że pytanie to jest tożsame z pozostałymi pytaniami rozpoznawanymi łącznie pod sygnaturą P 68/14, stanowisko Ministra Sprawiedliwości w piśmie z 10 lutego 2015 r. pozostaje w pełni aktualne.

10. W piśmie z 25 maja 2015 r. stanowisko przedstawił Prokurator Generalny, który wniósł o umorzenie postępowania w niniejszej sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.: dalej: ustawa o TK) wobec niedopuszczalności wydania wyroku.

Prokurator Generalny przede wszystkim dokonał analizy pytań prawnych z punktu widzenia spełnienia przez nie przesłanek skuteczności ich przedstawienia (art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK), a także z punktu widzenia obowiązków, jakie nakłada na pytający sąd art. 32 ust. 3 ustawy o TK. Wskazał przy tym, że Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie akcentował to, iż będąc organem działającym na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji), ma kompetencję w zakresie oceny, czy sąd prawidłowo wykazał spełnienie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego. Przeciwny pogląd, jaki w tej mierze prezentuje pytający sąd, nie znajduje oparcia w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, który – nie kwestionując, że w pierwszej kolejności to sąd powinien określić zależność pomiędzy odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy – zastrzega dla siebie możliwość kontroli prawidłowości stanowiska pytającego sądu w tej kwestii.

10.1. Odnosząc się do zarzutów niekonstytucyjności całych aktów wykonawczych, Prokurator Generalny zauważył, że pytające sądy nie uzasadniły, że inne niż § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz inne niż § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1, § 6 pkt 6, § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych przepisy tych aktów wykonawczych będą miały (i w jaki sposób) wpływ na rozstrzygnięcie toczących się przed nim spraw, co stanowi niezbędny warunek rozpoznania pytań prawnych. Pytające sądy, w żadnej ze spraw będących podstawą łącznie rozpoznawanych pytań prawnych nie będą orzekały na podstawie zakwestionowanych rozporządzeń w całości, lecz jedynie w oparciu o niektóre ich przepisy, wskazane zresztą jako odrębne – „ewentualne” przedmioty kontroli konstytucyjności.

Z tego względu postępowanie w zakresie kontroli zgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Pytania prawne w zakresie pozostałych, zakwestionowanych w nich przepisów, spełniają – zdaniem Prokuratora Generalnego – przesłankę funkcjonalną, w odniesieniu zarówno do szczegółowych unormowań zawartych w rozporządzeniach, jak i art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych.

10.2. Przed przystąpieniem jednak do merytorycznej analizy zgodności zarzutów przedstawionych w pytaniach prawnych, zdaniem Prokuratora Generalnego, należy rozważyć, czy pytanie prawne spełnia warunek określony w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK, zgodnie z którym pytanie prawne, poza spełnieniem wymagań dotyczących pism procesowych, powinno zawierać uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie. Pytanie prawne, w którym sąd ograniczyłby się do wyrażenia przekonania o niezgodności przepisu z Konstytucją bądź wskazania istniejących w tej kwestii wątpliwości, nie może podlegać rozpoznaniu Trybunału Konstytucyjnego. Skoro bowiem kontrola hierarchicznej zgodności norm opiera się na domniemaniu ich konstytucyjności, to podmiot inicjujący postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym jest zobligowany dostarczyć argumentów pozwalających obalić to domniemanie, dopóki zaś nie powoła przekonywających motywów mających świadczyć o niezgodności kwestionowanego przepisu ze wskazanymi wzorcami kontroli, Trybunał Konstytucyjny musi uznawać je za zgodne z wzorcem kontroli.

Ponadto, zgodnie z art. 66 ustawy o TK, Trybunał jest związany treścią oraz granicami rozpatrywanego pytania prawnego. Wyręczanie pytającego sądu w doborze argumentacji adekwatnej do podnoszonych w pytaniu prawnym wątpliwości byłoby wyjściem poza granice określone w pytaniu prawnym, a także naruszeniem zasady kontradyktoryjności postępowania. Jak podkreśla Prokurator Generalny, w ślad za orzecznictwem TK, przesłanka odpowiedniego uzasadnienia zarzutów nie powinna być traktowana powierzchownie i instrumentalnie; argumenty mogą być mniej lub bardziej przekonujące, lecz zawsze muszą być argumentami „nadającymi się” do rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny, w tym sensie, że nie można tego warunku uznać za spełniony, jeżeli wszystkie zarzuty wobec zakwestionowanej regulacji na tle danego wzorca wykraczają poza kognicję Trybunału Konstytucyjnego.

Poprzestanie przez pytające sądy na stwierdzeniu „ogólnikowości wytycznych”, nawet z wyjaśnieniem, dlaczego sąd uznaje je za „ogólnikowe”, jest niewystarczające do obalenia domniemania konstytucyjności zaskarżonych przepisów. Sąd powinien wskazać, które konstytucyjne normy, zasady lub wartości przemawiają za większą precyzją unormowania ustawowego, ewentualnie, że materia dotycząca stawek minimalnych i opłat za czynności adwokackie i radców prawnych jest materią ustawową, która nie może być przekazana do rozporządzenia w takim zakresie, jak to uczynił ustawodawca w zakwestionowanych przepisach.

Należy stwierdzić, że uzasadnienia zarzutów sformułowanych w pytaniach prawnych wobec art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz wobec art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych nie spełniają warunku określonego w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. Sprowadzają się wyłącznie do tezy, że wytyczne dla Ministra Sprawiedliwości co do sposobu regulacji powierzonej materii, ujęte w wyrażonych w zaskarżonych przepisach upoważnieniach, oparte są na ogólnikowych pojęciach [rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata (radcy prawnego)], które nie wprowadzają żadnych weryfikowalnych warunków. Pytające sądy wskazują również, że są one równoważne i mogą być używane zamiennie.

10.3. W ocenie Prokuratora Generalnego, brak stosownego do treści art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK uzasadnienia odnosi się także, zarówno do zaskarżonych § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, jak i § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1, § 6 pkt 6, § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Pytające sądy, we wszystkich pytaniach prawnych, poprzestały na tożsamym sformułowaniu wniosków o ich niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji jako konsekwencji niezgodności z tym wzorcem upoważnień ustawowych.

Uzasadnienia pytań prawnych mają więc wyłącznie charakter deskryptywny i charakter oceny (w tym sensie, że zaskarżone regulacje oceniono jako niezgodne z powołanymi wzorcami kontroli) i zawierają – w omawianym zakresie – głównie twierdzenia aprioryczne, brak w nich natomiast elementu analitycznego i argumentacyjnego, co winno być właśnie istotą tej części pisma procesowego, jakim jest pytanie prawne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W przedstawionych Trybunałowi Konstytucyjnemu pytaniach prawnych, pytające sądy, rozstrzygając zawisłe przed nimi sprawy co do meritum, w żadnej z nich nie wydały rozstrzygnięcia odnośnie do kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W każdej ze spraw profesjonalni pełnomocnicy procesowi strony wygrywającej wnieśli o uzupełnienie wyroku w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, w tym o kosztach zastępstwa prawnego.

Rozpatrywane w niniejszej sprawie pytania prawne są kolejnymi pytaniami prawnymi Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, przedstawionymi co prawda już nie na tle tych samych spraw, jak to miało miejsce np. w postępowaniach przed TK o sygn.: P 23/14, P 24/14 czy P 26/14, ale dotyczącymi tych samych lub takich samych przepisów (por. postanowienia: z 10 marca 2015 r., sygn.. P 23/14, niepublikowane; z 26 maja 2015 r., sygn.. P 24/14, niepublikowane; z 18 grudnia 2014 r., sygn.. P 26/14, OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 130). We wszystkich tych – dotychczas rozpoznanych – pytaniach Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie spełniają one przesłanki funkcjonalnej, a także innych przesłanek warunkujących dopuszczalność rozpoznania merytorycznego. Jakkolwiek spełnienie przesłanek podmiotowej i przedmiotowej nie budziło w żadnej z wcześniejszych spraw ani nie budzi w niniejszym wypadku wątpliwości, to szczegółowego wyjaśnienia wymagało spełnienie pozostałych przesłanek warunkujących dopuszczalność przedstawienia i merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.

1.1. W postanowieniach z 10 grudnia 2014 r., sygn. P 27/14 (OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 126) oraz sygn. P 24/14, w sprawach zainicjowanych przez ten sam skład Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, Trybunał po raz kolejny przypomniał, że pytanie prawne jest środkiem tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności, inicjowanej przez sąd w związku z toczącą się przed nim sprawą. W orzecznictwie Trybunału na podstawie art. 193 Konstytucji (i powtarzającego jego treść art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wypracowano trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność przedstawienia pytania prawnego. Ze względu na obowiązek spełnienia jednej z nich, a mianowicie przesłanki funkcjonalnej, art. 32 ust. 3 ustawy o TK przewiduje, że sąd zwracający się z pytaniem prawnym do Trybunału zobowiązany jest do wskazania, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione. Na sądzie przedstawiającym pytanie prawne ciąży tym samym powinność stosownego do charakteru sprawy odrębnego wskazania, w jaki sposób zmieniłoby się rozstrzygnięcie sądu w zawisłej przed nim sprawie, gdyby określony przepis prawny utracił moc obowiązującą wskutek orzeczenia przez Trybunał o jego niezgodności z Konstytucją. W orzecznictwie TK podkreśla się, że wymaganie określone w art. 32 ust. 3 ustawy o TK ma charakter bezwzględnie wiążący zarówno dla sądu przedstawiającego pytanie prawne, jak i dla Trybunału. Zarazem TK, jako organ działający na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji), ma kompetencję, by ocenić, czy sąd wykazał spełnienie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego.

1.2. Z analizy uzasadnień pytań prawnych wynika, że sądy nie spełniły wymagania określonego w art. 32 ust. 3 ustawy o TK. Sądy w ogóle nie odniosły się do kwestii, w jaki sposób odpowiedź na postawione Trybunałowi pytania prawne wpłynie na rozstrzygnięcia sądów w sprawach, w związku z którymi wystąpiły do Trybunału. Na sądzie spoczywa szczególny obowiązek uprawdopodobnienia, w jaki sposób odpowiedź na postawione Trybunałowi pytanie prawne wpłynie na rozstrzygnięcie sądu w sprawie. Pytanie prawne jest bowiem środkiem kontroli konstytucyjności inicjowanym na tle konkretnej sprawy toczącej się przed sądem. Art. 193 Konstytucji wyklucza inicjowanie przez sądy abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności lub przedstawianie pytań prawnych zmierzających w istocie do uzyskania wykładni zakwestionowanego przepisu. Pytanie prawne nie może być traktowane przez sąd jako „okazja” do rozstrzygnięcia przez Trybunał kwestii, które mogą być przydatne także dopiero w przyszłych postępowaniach przed tym sądem.

2. Zakwestionowane w pytaniach prawnych przepisy upoważniające mają następujące brzmienie:

– art. 225 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 637, ze zm.; dalej: ustawa o radcach prawnych): „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Naczelnej Rady Adwokackiej, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat za czynności radców prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego, mając na względzie, że ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, o której mowa w ust. 3, lecz nieprzekraczającej sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy radcy prawnego”;

– art. 225 ust. 3 ustawy o radcach prawnych: „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Naczelnej Rady Adwokackiej, określi, w drodze rozporządzenia, stawki minimalne za czynności radców prawnych, o których mowa w ust. 1, mając na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy radcy prawnego”;

– art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze): „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich, mając na względzie, że ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, o której mowa w ust. 3, lecz nieprzekraczającej sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy adwokata”;

– art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze: „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, stawki minimalne za czynności adwokackie, o których mowa w ust. 1, mając na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata”.

Sądy wskazują, że z analizowanych przepisów upoważniających wynika, iż w celu zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego „konieczne jest ustalenie w pierwszej kolejności wysokości stawek minimalnych, a więc stawek, które dotyczą treści umów cywilnoprawnych zawieranych przez radcę prawnego [adwokata] z jego klientem, a następnie – w oparciu o te stawki – właściwe miało stać się ustalenie stawek opłat za czynności radcy prawnego [adwokata] w postępowaniu sądowym”. Potwierdzenie wadliwości któregokolwiek z ustanowionych upoważnień (dotyczącego stawki minimalnej wynagrodzenia lub odnoszącego się do opłat za czynności podejmowane przed sądem) prowadzi do niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem pytających sądów, upoważnia to sądy do zakwestionowania obydwu rozporządzeń, a także przepisów, na podstawie których te akty wykonawcze wydano.

3. Jeśli chodzi o przepisy upoważniające, tj. art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, zarzut ich niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji sądy oparły na stwierdzeniu, że przepisy te mają charakter blankietowy, zawierając ogólnikowe pojęcia. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał już pytanie prawne tego samego składu Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie dotyczące m.in. art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, w którym sformułowano taki sam zarzut blankietowości upoważnienia oparty na tożsamym uzasadnieniu. Uznał wówczas, że sąd nie wypełnił między innymi wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. W uzasadnieniu postanowienia z 18 grudnia 2014 r. (sygn. P 26/14) Trybunał wskazał, jak powinien być skonstruowany – z punktu widzenia wymagań zawartych w art. 193 Konstytucji oraz art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK – zarzut naruszenia art. 92 ust. 1 Konstytucji. Zaznaczył przy tym, że poprzestanie przez pytający sąd na stwierdzeniu „ogólnikowości wytycznych”, nawet z wyjaśnieniem, dlaczego sąd uznaje je za „ogólnikowe”, jest niewystarczające do obalenia domniemania konstytucyjności zaskarżonych przepisów. Trybunał wskazał, że skoro zakwestionowane przepisy zawierają wytyczne, rolą pytającego sądu, w kontekście tak postawionego zarzutu, powinno być przynajmniej uprawdopodobnienie, z jakich konstytucyjnych powodów (np. związanych z urzeczywistnianiem wolności i praw jednostek) owe wytyczne (tj. rodzaj sprawy, zawiłość sprawy, niezbędny lub wymagany nakład pracy) są niedostatecznie szczegółowe, a przez to niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Innymi słowy, sąd powinien wskazać, które konstytucyjne normy, zasady lub wartości przemawiają za większą precyzją unormowania ustawowego, ewentualnie, że materia dotycząca stawek minimalnych i opłat za czynności radców prawnych i adwokatów jest materią ustawową, która nie może być przekazana do rozporządzenia w takim zakresie, jak to uczynił ustawodawca w art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze. Jak zauważył Trybunał, wobec takiego sformułowania zarzutu i argumentacji, mającej uzasadniać niekonstytucyjność przepisów upoważniających, nie sposób stwierdzić, jak szczegółowe miałyby być wytyczne, by – zgodnie z oczekiwaniem pytającego sądu – spełniały wymagania wynikające z art. 92 Konstytucji.

Stanowisko jak wyżej Trybunał Konstytucyjny zajął także w postanowieniu z 10 marca 2015 r., sygn. P 23/14 oraz w postanowieniu z 26 maja 2015 r. sygn. P 24/14.

Skoro kontrola hierarchicznej zgodności norm opiera się na domniemaniu ich konstytucyjności, to podmiot inicjujący postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym jest zobligowany dostarczyć argumentów pozwalających obalić to domniemanie. Dopóki sąd nie powoła przekonujących motywów mających świadczyć o niezgodności kwestionowanego przepisu ze wskazanymi wzorcami kontroli, Trybunał musi uznawać je za zgodne z wzorcem kontroli. Pytanie prawne, w którym sąd ograniczyłby się do wyrażenia przekonania o niezgodności przepisu z Konstytucją bądź wskazania istniejących w tej kwestii wątpliwości, nie może podlegać rozpoznaniu przez Trybunał (zob. wyrok TK z 8 września 2005 r., sygn. P 17/04, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 90).

Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie stwierdził, że poglądy prawne Trybunału wyrażone w uzasadnieniu przytoczonych wyżej postanowień są aktualne także w odniesieniu do obecnie rozpatrywanych pytań prawnych. Ponieważ zarzuty niezgodności art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze z art. 92 ust. 1 Konstytucji były identyczne, także jeśli chodzi o ich uzasadnienie, należy stwierdzić, że sąd nie spełnił wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK w zakresie dotyczącym obu przepisów upoważniających.

4. Zakwestionowane w pytaniach prawnych rozporządzenia.

4.1. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych), wydane na podstawie art. 223 ust. 2 i zakwestionowanego art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych określa: 1) opłaty za czynności radców prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości (rozdział 2 rozporządzenia), 2) stawki minimalne opłat za czynności radców prawnych (rozdział 3 i 4) oraz 3) szczegółowe zasady ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (rozdział 5).

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie), wydane na podstawie zakwestionowanego art. 16 ust. 2 i 3 oraz na podstawie art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze określa: 1) opłaty za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości (rozdział 2 rozporządzenia), 2) stawki minimalne opłat za czynności adwokackie (rozdział 3, 4 i 5) oraz 3) szczegółowe zasady ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (rozdział 6).

4.2. Formułując zarzuty wobec przepisów upoważniających, zawartych w ustawie o radcach prawnych i w prawie o adwokaturze, oraz wydanych na ich podstawie rozporządzeń (lub ewentualnie konkretnych przepisów w nich zamieszczonych – tj. § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6, § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie), sądy stwierdzają, że przepisy upoważniające mają charakter blankietowy, a to oznacza także niekonstytucyjność opartych na nich przepisów wykonawczych. Zdaniem pytających sądów, użyte w przepisach upoważniających określenia „rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy” mają charakter „ogólnikowy”, a wykładnia każdej z tych wytycznych „nie wprowadza żadnych dodatkowych, weryfikowalnych warunków”; „[u]sunięcie którejkolwiek z wytycznych nie prowadziłoby w istocie do jakiejkolwiek merytorycznej, istotnej zmiany. (...) Jakakolwiek dowolna zmiana obowiązujących stawek, w tym stawek znajdujących zastosowanie w przedmiotowej sprawy nie doprowadzi do sprzeczności tego rodzaju stawki (normy) z obowiązującymi wytycznymi”. Wytyczne dotyczące określenia stawek minimalnych zawarte w obowiązujących przepisach nie spełniają warunku szczegółowości wymaganego w art. 92 ust. 1 Konstytucji. To znaczy, że sądy kwestionują przede wszystkim przepisy upoważniające jako blankietowe; akty wykonawcze mają być dotknięte niekonstytucyjnością jako oparte na wadliwej podstawie ustawowej.

4.3. Badając dopuszczalność pytań prawnych w tej części, należy zauważyć, że sąd rozpoznaje wniosek radcy prawnego (adwokata) o przyznanie mu kosztów zastępstwa prawnego. Zgodnie z rozporządzeniami w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz w sprawie opłat za czynności adwokackie, zasądzając opłatę za czynności radcy prawnego (adwokata) z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia (§ 2 ust. 1). Podstawę zasądzenia opłaty, o której mowa ust. 1, stanowią stawki minimalne określone w rozdziałach 3-4 (adwokaci – rozdziały 3-5). Opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy (§ 2 ust. 2). Wysokość stawki minimalnej zależy od wartości przedmiotu sprawy lub jej rodzaju, a w postępowaniu egzekucyjnym – od wartości egzekwowanego roszczenia (§ 4 ust. 1). Stawki minimalne wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy: powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 3 600 zł (§ 6 pkt 6).

Rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych przewiduje, że stawki minimalne za prowadzenie spraw o uchylenie uchwały organu wynoszą – 180 zł (§ 10 ust. 1 pkt 1). Wysokość stawek minimalnych w sprawach nieokreślonych w rozporządzeniu ustala się, przyjmując za podstawę stawkę w sprawach o najbardziej zbliżonym rodzaju (§ 5).

4.4. Mając na uwadze przesłankę funkcjonalną, należało ponownie stwierdzić, że co do zasady sąd był uprawniony do przedstawienia pytań prawnych o konstytucyjność (legalność) tych właśnie przepisów aktów wykonawczych, również jako przepisów związkowych w tym sensie, że treść każdego z nich jest niezbędna do odtworzenia miarodajnej normy prawnej. Powstaje zatem pytanie, czy uzasadnione jest kwestionowanie przez sąd obu rozporządzeń w całości.

W uzasadnieniu pytań prawnych sąd nie formułuje żadnych zarzutów wobec treści innych przepisów aktów wykonawczych niż § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6, § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie. Tym bardziej sąd nie wykazał, że rozstrzygnięcie Trybunału dotyczące konstytucyjności pozostałych przepisów wykonawczych (innych niż wymienione w pytaniach) miałoby wpływ na rozstrzygnięcie spraw w przedmiocie wniosków pełnomocników procesowych o uzupełnienie wyroków w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego. Trybunał dodatkowo zaznaczył, że założenie, z którego wyszły sądy, iż zarzut blankietowego upoważnienia „rozciąga się” na wydane na jego podstawie akty wykonawcze, w istocie dotyczy skutków stwierdzenia niekonstytucyjności upoważnienia ustawowego, a nie jest odrębnym zarzutem niekonstytucyjności (nielegalności) aktów wykonawczych. Dlatego Trybunał stwierdził, że w zakresie dotyczącym kontroli konstytucyjności obydwu rozporządzeń w całości pytania prawne nie spełniają przesłanki funkcjonalnej (art. 32 ust. 3 ustawy o TK), a nadto wymagania określonego w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK – sądy nie sformułowały i nie uzasadniły zarzutów niekonstytucyjności z powołaniem dowodów na ich poparcie.

4.5. Podobnie pytania prawne nie spełniają wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK w zakresie dotyczącym zakwestionowanych poszczególnych przepisów rozporządzeń, tj. § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6, § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie. Zarzuty sformułowane wobec tych przepisów mają charakter zarzutów ewentualnych, na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw do kontroli zakwestionowanych rozporządzeń w całości. Sądy wskazują, że ich uzasadnienie jest takie samo jak w odniesieniu do zakwestionowanych przepisów ustawy o radcach prawnych i prawa o adwokaturze, a także że wskazane przepisy rozporządzenia „znajdą zastosowanie w przedmiotowej sprawie”.

Ponieważ pytające sądy w żadnym z rozpoznawanych pytań prawnych nie uzasadniły postawionych zarzutów ani nie powołały dowodów na ich poparcie, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie zostały spełnione wymagania formalne określone w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK.

Z tych względów postępowanie w zakresie kontroli całości rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, a także zakwestionowanych poszczególnych przepisów tych rozporządzeń, podlega umorzeniu.

5. Trybunał Konstytucyjny stwierdził nadto, że ustalenie, czy Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie ma w niniejszej sprawie legitymację do zadania pytania prawnego na podstawie art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK wymagało uwzględnienia także okoliczności, które Trybunał brał pod uwagę, umarzając postępowania wszczęte na podstawie pytań prawnych tego samego sądu w sprawach sądowych, w których pytania prawne dotyczyły tych samych przepisów co zakwestionowane w pytaniach prawnych rozpoznawanych w niniejszym postępowaniu.

Zakwestionowane rozporządzania w całości oraz ich przepisy: § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1 i § 6 pkt 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, były przedmiotem połączonych pytań prawnych rozpoznawanych pod sygn. P 26/14. Podobnie przepisy upoważniające, tj. art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze były przedmiotem pytań prawnych skierowanych do Trybunału w sprawach o sygn.: P 23/14, P 24/14 i P 26/14. W każdej z tych spraw postępowanie zostało umorzone z tych samych powodów i z taką samą argumentacją, jak w niniejszym postępowaniu.

6. W świetle powyższego Trybunał uznał, że pytający sąd ponownie nie spełnił wymagań dopuszczalności pytania prawnego, których brak Trybunał stwierdził, rozpoznając wcześniejsze pytania tego sądu przedstawione na tle takich samych spraw sądowych lub w takich samych sytuacjach procesowych, lub też z zastosowaniem tych samych przepisów prawa. Sąd w istocie nadal dostatecznie nie wyjaśnił, w jaki sposób odpowiedź na postawione pytanie wpłynie na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą wystąpił do Trybunału. Trybunał po raz kolejny podkreślił, że na sądzie spoczywa szczególny obowiązek uprawdopodobnienia, w jaki sposób odpowiedź na pytanie prawne wpłynie na rozstrzygnięcie sądu w sprawie, która została już zakończona prawomocnym wyrokiem. Art. 193 Konstytucji wyklucza inicjowanie przez sądy abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności lub przedstawianie pytań prawnych zmierzających w istocie do uzyskania wykładni zakwestionowanego przepisu (por. postanowienie TK o sygn. P 27/14). Z przepisu tego wyraźnie wynika, że przedstawienie Trybunałowi pytania prawnego jest możliwe, „jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem” przedstawiającym to pytanie. Spełnienie przesłanki „zależności” będzie możliwe tylko wtedy, gdy sąd wypełni wymagania określone w art. 32 ustawy o TK. Niespełnienie którejś z przesłanek kontroli w trybie pytania prawnego stanowi przeszkodę formalną w prowadzeniu merytorycznego badania konstytucyjności zaskarżonych norm. Powstaje więc konieczność umorzenia postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku (zob. np. postanowienie TK z 3 marca 2009 r., sygn. P 63/08, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 31).

Tylko od sądu przedstawiającego pytanie prawne zależy, czy pytanie to będzie miało szansę na merytoryczne rozpoznanie i nie stanie się jedynie iluzorycznym działaniem procesowym sądu.

7. Niezależnie od powyższych argumentów, samoistnie przesądzających o niedopuszczalności merytorycznego rozpoznania pytań prawnych, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w niniejszej sprawie pytania prawne mają w istocie charakter abstrakcyjny oraz są oderwane od okoliczności spraw toczących się przed pytającymi sądami. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, że pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej lub wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK, skutkuje koniecznością umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Trybunał Konstytucyjny uważa za stosowne i konieczne ponownie podkreślić, że ten sam skład Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie wielokrotnie przedstawiał Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawne dotyczące tych samych przepisów procesowych i analogicznych wzorców kontroli ich konstytucyjności w bardzo zbliżonych lub wręcz identycznych konfiguracjach proceduralnych. W zdecydowanej większości rozpoznanych dotychczas spraw Trybunał umarzał postępowania ze względu na niespełnienie przez sąd przesłanki funkcjonalnej, przedstawiając szczegółowe i obszerne uzasadnienie przyczyn umorzenia. Powinno to skłonić pytający sąd w niniejszej sprawie do uważnej i skrupulatnej analizy odnośnych uzasadnień, tym bardziej że struktura niniejszego pytania prawnego oraz treść i metody argumentacji zawarte w jego uzasadnieniu są w istocie tożsame z tymi pytaniami prawnymi tego samego składu sądzącego, które w ocenie Trybunału dawały wcześniej podstawę do stwierdzenia ich niedopuszczalności.

Trybunał Konstytucyjny wysoko ceni dialog z sądami przedstawiającymi pytania prawne i uważa, że to pytający sąd jest najlepiej zorientowany w okolicznościach prawnych i faktycznych rozpoznawanej przez sąd sprawy oraz że do pytającego sądu należy przedstawienie i uzasadnienie problemu konstytucyjnego, którego rozstrzygnięcie przez Trybunał będzie miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem. Jednakże przedstawianie Trybunałowi Konstytucyjnemu kolejnych pytań prawnych w sytuacji, gdy wiele uprzednich podobnie skonstruowanych i uzasadnianych pytań prawnych tego samego składu sądu zostało przez Trybunał uznane za niedopuszczalne z tych samych powtarzających się przyczyn, w tym zwłaszcza z braku przesłanki funkcjonalnej, nie służy najlepiej sądowemu dyskursowi konstytucyjnemu, powadze wymiaru sprawiedliwości i ochronie konstytucyjnych praw stron odnośnych postępowań sądowych.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.