W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 493 § 3 kodeksu postępowania cywilnego jest niegodny z art. 45 ust. 1 i art. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącego wskazany przepis ustawy powoduje, iż czynność prawna potrącenia dokonana zgodnie z prawem w oparciu o art. 498 i 499 k.p.c. zostaje następnie w postępowaniu nakazowym uznana za bezskuteczną. W piśmie procesowym z 10 listopada 2004 r. skarżący podnosi, że zaskarżony przepis powoduje zamknięcie drogi do sądu i naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 18 stycznia 2005 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny wskazał, że wbrew twierdzeniom skarżącego art. 493 § 3 k.p.c. nie powoduje zamknięcia drogi do sądu, gdyż wyłączenie dochodzenia potrąconych wierzytelności następuje tylko na czas postępowania nakazowego. Z chwilą zakończenia tego postępowania skarżący może dochodzić wskazanych wierzytelności w odrębnym postępowaniu. Wobec powyższego skarga jest oczywiście bezzasadna.

W zażaleniu z 28 stycznia 2005 r. skarżący wniósł o nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Skarżący przyznał, że na gruncie obowiązujących przepisów ma możliwość dochodzenia własnej należności nie– uwzględnionej w toku postępowania nakazowego, jednak istniejąca sytuacja stwarza stan niepewności prawnej, co godzi w zasadę zaufania obywatela do państwa.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Za trafny należy uznać, sformułowany w zaskarżonym postanowieniu pogląd, w myśl, którego zaskarżony przepis nie zamyka skarżącemu możliwości dochodzenia roszczeń, nieuwzględnionych w postępowaniu nakazowym. Skarżący może w tym celu wszcząć odrębne postępowanie przed sądem. Jednakże zarzuty sformułowane w skardze konstytucyjnej nie ograniczają się do problemu zamknięcia drogi do sądu. Skarżący wskazuje również na niemożność uwzględnienia przez sąd w postępowaniu nakazowym zarzutu potrącenia, pomimo, że zarzut ten został zgłoszony zgodnie z prawem. Wprawdzie skarżący błędnie podnosi, że czynność potrącenia zostaje uznana w postępowaniu nakazowym za bezskuteczną, jednak w zażaleniu precyzuje ten zarzut. Wskazuje, że w skardze chodzi o niemożność podniesienia zarzutu w postępowaniu nakazowym. Zdaniem skarżącego art. 493 § 3 narusza w ten sposób jego prawo do sprawiedliwego rozstrzygnięcia oraz zasadę zaufania obywatela do państwa. Nie rozstrzygając w tym miejscu o zasadności tak sformułowanego zarzutu, należy uznać, że nie jest on oczywiście bezzasadny, a skarga konstytucyjna w tym zakresie uprawdopodabnia naruszenie konstytucyjnych praw w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Wyrażona w art. 45 ust. 1 Konstytucji zasada prawa do sądu obliguje do takiego ukształtowania procedury sądowej, ażeby spełniała ona wymagania dotyczące istoty sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Konstytucyjne prawo do sądu nie jest absolutne, lecz podobnie jak inne prawa konstytucyjne podlega ograniczeniom, a te podlegają ocenie z punktu widzenia art. 31 ust. 3 Konstytucji, który wyznacza granice swobody regulacyjnej państwa. Ustawodawca ograniczając sądową ochronę konstytucyjnych praw i wolności, uwzględniać musi fundamentalne znaczenie prawa do sądu i jego centralne usytuowanie w systemie gwarancji formalnych demokratycznego państwa prawa. Z zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady legalizmu wynika dyrektywa zakazująca zawężającej wykładni prawa do sądu. Dlatego też sformułowany w niniejszej skardze konstytucyjnej zarzut naruszenia prawa do sądu wymaga merytorycznego zbadania.

Mając powyższe na względzie, należało orzec jak na wstępie.

W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 493 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. W dniu 11 maja 2004 r. Sąd Okręgowy w Katowicach rozpoznał apelację skarżącego od wyroku z 24 czerwca 2003 r. wydanego przez Sąd Rejonowy w Tychach. Skarżący uzasadnienie wyroku wraz z jego odpisem otrzymał 13 sierpnia 2004 r. W rozstrzygnięciu Sądu Rejonowego w Tychach wskazano, że zarzut potrącenia złożony przez skarżącego, co do roszczenia powoda nie może zostać rozpoznany ze względu na art. 493 § 3 k.p.c. nakazującego w postępowaniu nakazowym, aby w zarzutach do nakazu zapłaty skarżący przedłożył dokument podpisany przez powoda tj. taki, o którym mowa w art. 485 k.p.c. W przedmiotowej sprawie skarżący podniósł zarzut w stosunku do roszczenia powoda tej natury, że dokonał zapłaty należności w drodze potrącenia po spełnieniu przez wierzytelności przesłanek z art. 498 k.c. Sąd Rejonowy w Tychach a następnie w skutek apelacji Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił zarzut skarżącego wskazując na art. 493 § 3 k.p.c.

Zdaniem skarżącego istniejący stan prawny narusza zasadę zaufania obywatela do stanowionego prawa. Istotne jest bowiem, że treść art. 498 i 499 k.c. wskazuje na zupełnie odrębne przesłanki prawa do potrącenia należności, niż to wskazuje art. 493 § 3 w związku z art. 485 k.p.c. W zaistniałym stanie rzeczy skarżący dokonał czynności potrącenia w sposób zgodny z prawem i po spełnieniu przesłanek zakreślonych przepisami prawa. Pomimo takiego stanu rzeczy czynność prawna została w późniejszym czasie uznana za bezskuteczną wyłącznie z uwagi na późniejsze wytoczenie powództwa przez kontrahenta i rozpoznanie sprawy poprzez pryzmat art. 495 § 3 k.p.c. w związku z art. 485 k.p.c.

Skarżący wywodzi, że w przedmiotowej sprawie, pod reżimem zaskarżonego przepisu, doszło do sytuacji, w której działanie zgodne z prawem (art. 498 i 499 k.c.) może zostać uznane w późniejszym czasie za niedopuszczalne i sprzeczne z prawem wyłącznie z tego powodu, że sąd w toku rozpoznania sporu związany jest treścią innego przepisu, niż ten obowiązujący strony w chwili zdarzenia. Faktycznym skutkiem zaskarżonego przepisu jest działanie prawa wstecz, jak również naruszenie zasady państwa prawa uzasadniającej domniemanie, że podjęte działanie w danej chwili zgodne z prawem – takim pozostanie, skoro nie doszło do zmiany treści przepisów prawa.

W piśmie procesowym z 11 listopada 2004 r. skarżący powtórzył zarzuty sformułowane w skardze. Ponadto skarżący stwierdził, że praktycznym skutkiem zastosowania art. 493 § 3 k.p.c. jest zamkniecie drogi sądowej i naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 32 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w skardze konstytucyjnej należy sformułować zarzut niezgodności z Konstytucją zaskarżonego aktu normatywnego. Sformułowanie tego zarzutu wymaga przedstawienia normatywnej treści zaskarżonego aktu lub jego części, a także normatywnej treści wzorców konstytucyjnych oraz wykazania ich niezgodności. W niniejszej sprawie skarżący przedstawia normatywną treść art. 493 § 3 k.p.c. oraz konsekwencje w zakresie jego stosowania w sposób niezgodny z obowiązującymi regułami wykładni prawa. W konsekwencji skarga opiera się na wadliwe ustalonej normatywnej treści zaskarżonego przepisu, co powoduje, że jest ona oczywiście bezzasadna.

Wbrew twierdzeniom skarżącego art. 493 § 3 k.p.c. nie powoduje zamknięcia drogi do sądu w zakresie roszczeń objętych zarzutem potrącenia, który nie może zostać uwzględniony w postępowaniu nakazowym. Z chwilą zakończenia postępowania nakazowego pozwany może np. wytoczyć powództwo o świadczenie. Wyłączenie przepisem prawa procesowego możliwości wywołania materialnoprawnego skutku w postaci umorzenia potrąconych wierzytelności następuje tylko na czas procesu. Nie wyłącza ona praw strony do późniejszego dochodzenia przysługujących jej uprawnień. Nie zachodzi więc sprzeczność między art. 493 § 3 k.p.c. a art. 498 i 499 k.c., zaskarżony przepis nie narusza też zakazu wstecznego działania prawa.

Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.