Skarga konstytucyjna została sformułowana w następującym stanie faktycznym. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 9 lutego 2001 r. oddalił powództwo skarżącego o uchylenie uchwały Spółdzielni Pracy „Unia”. Apelacja skarżącego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 lutego 2002 r. Sąd Najwyższy postanowieniem z 13 grudnia 2002 r. odmówił przyjęcia kasacji skarżącego do rozpoznania wskazując, iż nie spełnia ona przesłanek określonych w art. 393 k.p.c.

Skarżący wskazał, iż nieprawomocny wyrok sądu stwarza prawo do skutecznego zaskarżania go i gwarancję sprawiedliwego odwołania. Ustawodawca nie ma swobody w kształtowaniu prawa do trzeciej instancji, a ograniczenie stanowi ingerencję w prawo do sądu i powinno spełniać wymogi określone w art. 31 ust. 3 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącego, art. 393 k.p.c. wymogów tych nie spełnia. Formułuje on nieostre i nieprecyzyjne kryteria przyjmowania kasacji do rozpoznania, daje dyskrecjonalną władzę sędziemu wydającemu postanowienie. Wynikające z art. 183 Konstytucji funkcje publiczne Sądu Najwyższego nie mogą usprawiedliwiać ograniczenia prawa do kasacji, a ingerencja w to prawo nie jest konieczna w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżący podkreślił ponadto, iż konstytucyjny wymóg dokonywania ograniczeń wolności i praw w ustawie obejmuje też przewidywalność tych ograniczeń, która nie jest zrealizowana na gruncie zaskarżonych przepisów. Niepewność i arbitralność w sferze środków procesowych prowadzi do naruszenia istoty prawa do sądu. Zaskarżony art. 393 k.p.c. prowadzi do tego, iż zasada trójinstancyjnego postępowania staje się fikcją, a państwo żądając od obywatela wykazania rozbieżności w orzecznictwie stawia przed nim wymagania, których nie jest on w stanie spełnić, gdyż nie posiada on informacji na ten temat. Narusza to konstytucyjną zasadę państwa prawnego. Zdaniem skarżącego, art. 393 k.p.c. jest niezgodny z art. 78 Konstytucji, gdyż nie dopuszcza do zaskarżenia postanowienia Sądu Najwyższego. Poprzez arbitralność zawartych w nim kryteriów, przepis ten prowadzi do naruszenia zasady równości. Ponadto brak wymogu podania motywów nieprzyjęcia kasacji do rozpoznania, narusza wyrażoną w art. 30 Konstytucji zasadę ochrony godności człowieka. W związku z powyższym skarżący wniósł o zbadanie zgodności art. 393 i art. 3937 k.p.c. z art. 2, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż prawo do trójinstancyjnego postępowania nie wchodzi w zakres konstytucyjnego prawa do sądu. W związku z powyższym ograniczenia prawa do kasacji nie mogą być rozpatrywane w odniesieniu do tego prawa konstytucyjnego oraz dopuszczalnych warunków jego ograniczania sformułowanych w art. 31 ust. 3 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego przyjęcia skargi do merytorycznego rozpoznania nie uzasadnia też zarzut, w myśl, którego kryteria zawarte w art. 393 k.p.c. mają charakter ocenny, umożliwiający arbitralne postępowanie.

W zażaleniu na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu skarżący wskazał, iż zarzuty podniesione w skardze są częściowo tożsame z zarzutami zawartymi w przekazanej do merytorycznego rozpoznania skardze konstytucyjnej o sygn. SK 26/02, co uzasadnia ich łączne rozpoznanie. Zdaniem skarżącego należy rozróżnić prawo do kasacji jako prawo do ustanowienia III instancji od prawa do kasacji jako prawa do skutecznego wszczęcia procedury kasacyjnej. W tym ostatnim wypadku chodzi o prawo do zaskarżenia nieprawomocnego wyroku, które to prawo jest objęte gwarancjami konstytucyjnymi. Prawo skarżącego wynika, więc z ogólnych gwarancji i prawa do sądu, a nie prawa do trzeciej instancji. Ustanowienie dostępu do kasacji musi odpowiadać zasadom konstytucyjnym. Tymczasem rozpoznanie kasacji na posiedzeniu niejawnym przez jednego sędziego dokonywane jest w oparciu o arbitralnie sformułowane w art. 393 k.p.c. przesłanki. Co więcej skarżący nie jest w stanie wykazać, iż przesłanki te są spełnione. Dotyczy to np. wykazania, iż zachodzą rozbieżności w orzecznictwie sądów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przepisy Konstytucji stwarzają ustawodawcy zwykłemu swobodę kreowania środków zaskarżenia orzeczeń zapadłych w drugiej instancji; wprowadzając je do procedury cywilnej ustawodawca mógł dowolnie ukształtować zakres ich dopuszczalności. Z tych względów samo ograniczenie prawa do kasacji zawarte w art. 393 § 1 k.p.c. nie narusza przysługującego skarżącemu prawo do sądu (por. wyrok z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/A/2000, poz. 143). Nie oznacza to jednak, iż kasacja, ukształtowanie sposobu jej rozpoznania, nie podlega ocenie z punktu widzenia zasad konstytucyjnych (por. postanowienie z 10 sierpnia 2001 r., sygn. Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 207).

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 czerwca 2003 r., stwierdził m.in., że za wprowadzeniem do postępowania cywilnego instytucji przedsądu przemawiają racje legitymizujące tę instytucję. Do nich zaliczyć należy przede wszystkim trudności wymiaru sprawiedliwości, który nie może sprawnie działać przytłoczony liczbą błahych spraw oraz niedostatecznie starannie pod względem prawnym i problemowym wywiedzionymi kasacjami. Równocześnie jednak ograniczenie prawa do kasacji może podlegać ocenie z punktu widzenia zgodności z Konstytucją. Ocena ta polega przede wszystkim na ważeniu konstytucyjnych zasad, które realizowane są poprzez ograniczenie prawa do kasacji i zasad, które ulegają ograniczeniu na skutek wprowadzenia przedsądu. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego dla oceny konstytucyjności kasacji prawnie relewantna jest przede wszystkim zasada zaufania obywatela do prawa stanowionego przez państwo oraz zasada równości. W cytowanym wyroku Trybunał Konstytucyjny nie wykluczył również badania zgodności art. 393 k.p.c. z art. 45 ust. l Konstytucji. W szczególności Trybunał Konstytucyjny za otwartą uznał kwestię oceny kryteriów przyjęcia kasacji do rozpoznania, w sytuacji, gdy uzasadnienia odmów przyjęcia kasacji do rozpoznania nie indywidualizują faktów i okoliczności decydujących dla rozstrzygnięcia (por. wyrok z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 12/03, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 51).

W odniesieniu do niniejszej skargi konstytucyjnej powyższe kwestie wymagają merytorycznego badania, które nie jest możliwe w postępowaniu wstępnym. Kwestie te nie zostały rozstrzygnięte w wyroku z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 12/03, który odnosi się do reguł intertemporalnych wprowadzających instytucję przedsądu.

Z powyższych względów zażalenie zasługuje na uwzględnienie.

Zdaniem skarżącego art. 393 k.p.c. narusza jego konstytucyjne prawo do sądu, wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę państwa prawnego i zasadę sprawiedliwości społecznej oraz zasadę równości.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w następującym stanie faktycznym. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 9 lutego 2001 r. oddalił powództwo skarżącego o uchylenie uchwały Spółdzielni Pracy „Unia”. Apelacja skarżącego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 lutego 2002 r. Sąd Najwyższy postanowieniem z 13 grudnia 2002 r. odmówił przyjęcia kasacji skarżącego do rozpoznania wskazując, iż nie spełnia ona przesłanek określonych w art. 393 k.p.c.

Skarżący przyjmuje, iż prawo do kasacji (prawo do trzeciej instancji) wchodzi w zakres konstytucyjnego prawa do sądu, wynika też z zasady instancyjności postępowania, wyrażonej w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Nieprawomocny wyrok sądu stwarza prawo do skutecznego zaskarżania go i gwarancję sprawiedliwego odwołania. Ustawodawca nie ma swobody w kształtowaniu prawa do trzeciej instancji, a ograniczenie stanowi ingerencję w prawo do sądu i powinno spełniać wymogi określone w art. 31 ust. 3 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącego, art. 393 k.p.c. wymogów tych nie spełnia. Formułuje on nieostre i nieprecyzyjne kryteria przyjmowania kasacji do rozpoznania, daje dyskrecjonalną władzę sędziemu wydającemu postanowienie. Wynikające z art. 183 Konstytucji funkcje publiczne Sądu Najwyższego nie mogą usprawiedliwiać ograniczenia prawa do kasacji, a ingerencja w to prawo nie jest konieczna w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżący podkreślił ponadto, iż konstytucyjny wymóg dokonywania ograniczeń wolności i praw w ustawie obejmuje też przewidywalność tych ograniczeń, która nie jest zrealizowana na gruncie zaskarżonych przepisów. Niepewność i arbitralność w sferze środków procesowych prowadzi do naruszenia istoty prawa do sądu. Zaskarżony art. 393 k.p.c. prowadzi do tego, iż zasada trójinstancyjnego postępowania staje się fikcją, a państwo żądając od obywatela wykazania rozbieżności w orzecznictwie stawia przed nim wymagania, których nie jest on w stanie spełnić, gdyż nie posiada on informacji na ten temat. Narusza to konstytucyjną zasadę państwa prawnego. Zdaniem skarżącego, art. 393 k.p.c. jest niezgodny z art. 78 Konstytucji, gdyż nie dopuszcza do zaskarżenia postanowienia Sądu Najwyższego. Poprzez arbitralność zawartych w nim kryteriów, przepis ten prowadzi do naruszenia zasady równości. Ponadto brak wymogu podania motywów nieprzyjęcia kasacji do rozpoznania, narusza wyrażoną w art. 30 Konstytucji zasadę ochrony godności człowieka.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarżący za podstawę swoich zarzutów przyjął twierdzenie, w myśl, którego prawo do trójinstancyjnego postępowania wchodzi w zakres konstytucyjnego prawa do sądu. Konstatacja taka nie znajduje jednak oparcia w przepisach Konstytucji. W związku z tym zarzuty skarżącego oparte na powyższym założeniu należy uznać za bezzasadne.

Kwestia ta była już przedmiotem rozważań w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca 2000 r. (sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Trybunał podkreślił, że w zakresie prawa do sądu normy konstytucyjne odnoszą się do „orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji”. Konstytucja gwarantuje, bowiem dwuinstancyjny tryb postępowania. Można, zatem powiedzieć, że gdyby kodeks postępowania cywilnego w ogóle nie przewidywał kontroli orzeczeń w trzeciej instancji, jego regulacja też mieściłaby się w ramach konstytucyjnego modelu prawa do sądu. Ustawodawca polski wprowadził jednak kasację jako środek szczególnej kontroli orzeczeń zapadających w postępowaniu cywilnym w drugiej instancji. Model kasacji przyjęty przez ustawodawcę zwykłego jest niewątpliwie jednym z możliwych rozwiązań prawnych. Nie jest zadaniem Trybunału Konstytucyjnego dokonywanie oceny, czy jest to model najwłaściwszy, najlepiej pasujący do całego modelu procedury cywilnej. Trybunał stwierdza natomiast, że wyłączenie pewnych spraw spod kontroli kasacyjnej nie narusza prawa do sądu w kształcie, jaki nadała mu obowiązująca Konstytucja.

Z powyższego wynika, iż ograniczenie prawa do kasacji ze względu na jej aspekt publicznoprawny nie może być oceniane w oparciu o art. 31 ust. 3 Konstytucji. Nie oznacza to oczywiście, iż ustawodawca ma całkowitą swobodę w kształtowaniu przepisów dotyczących kasacji. We wszystkich tych, bowiem wypadkach, gdy ustawodawca zwykły uznał za uzasadnione ustanowienie dostępu do skargi kasacyjnej, musi to być unormowane w zgodzie z normami, zasadami i wartościami konstytucyjnymi. Wykluczone jest więc np. ujmowanie kasacji w sposób, który jej rozpoznawanie pozostawiałby arbitralnemu uznaniu sądów, czy też w sposób, który naruszałby konstytucyjną zasadę równości (por. postanowienie TK z 10 sierpnia 2001 r., sygn. Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2000, poz. 207). Dla uzasadnienia naruszenia wskazanych wyżej zasad konstytucyjnych nie wystarczy jednak wskazanie, iż kryteria decydujące o przyjęciu kasacji do rozpoznania mają charakter ocenny. Jest to tym bardziej niewystarczające, gdy kasacja nie wchodzi w zakres konstytucyjnego prawa do sądu, a ustawodawca uznał, iż ma ona realizować funkcję publicznoprawną wyrażoną w art. 393 k.p.c., tak by zagwarantować przede wszystkim nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.

Powoływanie się przez skarżącego na skargę konstytucyjną o sygn. SK 26/02 rozpoznawaną obecnie przez Trybunał Konstytucyjny nie jest zasadne, gdyż w skardze tej przedmiotem badania jest przede wszystkim czasowy zakres obowiązywania art. 393 k.p.c.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak na wstępie.