Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Wykorzystanie skargi konstytucyjnej, będącej instrumentem ochrony konstytucyjnych praw i wolności przysługujących jednostce,
warunkowane jest od spełnienia wymogów określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz w ustawie z dnia 30 listopada 2016 r.
o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK). Analiza
formalnoprawna skargi konstytucyjnej nie kończy się na etapie tzw. postępowania wstępnego, w którym Trybunał Konstytucyjny
ocenia, czy wniesiona skarga konstytucyjna spełnia wymogi formalne oraz czy nie jest oczywiście bezzasadna. Zgodnie z utrwalonym
poglądem, Trybunał Konstytucyjny zobligowany jest do oceny – w każdym stadium postępowania aż do wydania orzeczenia – czy
w rozpatrywanej sprawie wystąpiły wszystkie dodatnie przesłanki procesowe oraz czy nie wystąpiła ujemna przesłanka procesowa
implikująca konieczność umorzenia postępowania (por. postanowienie TK z 18 grudnia 2019 r., sygn. SK 71/19, OTK ZU A/2020,
poz. 2). Trybunał Konstytucyjny, orzekając w składzie wyznaczonym do merytorycznego rozpoznania sprawy, nie jest związany
postanowieniami wydanymi w fazie kontroli wstępnej (por. postanowienie TK z 27 października 2021 r., sygn. SK 6/20, OTK ZU
A/2021, poz. 59).
Wobec wniesionej skargi konstytucyjnej, w toku kontroli wstępnej wydano dwa kierunkowo odmienne rozstrzygnięcia. Postanowieniem
– wydanym w składzie jednego sędziego – Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu (por.
postanowienie z 4 kwietnia 2016 r., sygn. Ts 189/15, OTK ZU B/2020, poz. 211). W postanowieniu wydanym wskutek wniesienia
przez skarżącą zażalenia, Trybunał Konstytucyjny, orzekając w składzie trzech sędziów, postanowił – większością głosów – uwzględnić
zażalenie i nadać skardze konstytucyjnej dalszy bieg (por. postanowienie z 11 marca 2020 r., sygn. Ts 189/15, OTK ZU B/2020,
poz. 212).
Mając powyższe na uwadze, Trybunał przeprowadził analizę formalną skargi konstytucyjnej.
2. Przedmiot i wzorce kontroli.
2.1. Zgodnie z § 4 ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2004 r. w sprawie obniżenia stawek podatku
akcyzowego (Dz. U. Nr 87, poz. 825, ze zm.; dalej: rozporządzenie):
„1. Podatnik sprzedający wyroby wymienione w poz. 2 lit. a załącznika nr 1 do rozporządzenia lub w poz. 1 pkt 3 lit. b i lit.
c tiret pierwsze załącznika nr 2 do rozporządzenia jest obowiązany w przypadku tej sprzedaży:
1) osobom prawnym, jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej oraz osobom fizycznym prowadzącym działalność gospodarczą
– do uzyskania od nabywcy oświadczenia o przeznaczeniu nabywanych wyrobów, uprawniającym do stosowania stawek wymienionych
w poz. 2 lit. a załącznika nr 1 do rozporządzenia; oświadczenie może być złożone w wystawianej fakturze VAT, a jeżeli jest
składane odrębnie, powinno zawierać dane dotyczące nabywcy, datę złożenia tego oświadczenia oraz powinno być dołączone do
kopii faktury VAT;
2) osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej – do uzyskania od nabywcy oświadczenia stwierdzającego, iż nabywane
wyroby są przeznaczone na cele opałowe; oświadczenie to powinno być dołączone do kopii paragonu lub kopii innego dokumentu
sprzedaży wystawionego nabywcy, a w przypadku braku takiej możliwości sprzedawca jest obowiązany wpisać na oświadczeniu numer
i datę wystawienia dokumentu, potwierdzającego tę sprzedaż.
2. Oświadczenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, powinno zawierać co najmniej:
1) imię i nazwisko nabywcy, PESEL i NIP;
2) adres zamieszkania nabywcy;
3) określenie ilości nabywanego oleju opałowego;
4) określenie ilości posiadanych urządzeń grzewczych oraz miejsca (adresu), gdzie znajdują się urządzenia, jeżeli jest ono
inne niż adres wymieniony w pkt 2;
5) wskazanie rodzaju i typu urządzeń grzewczych;
6) datę i miejsce wystawienia oświadczenia oraz podpis składającego oświadczenie.
3. Importer i podmiot dokonujący nabycia wewnątrzwspólnotowego wyrobów określonych w poz. 1 pkt 3 lit. b i lit. c tiret pierwsze
załącznika nr 2 do rozporządzenia składa właściwemu naczelnikowi urzędu celnego, a w przypadku importu – przyjmującemu zgłoszenie
celne w procedurze dopuszczenia do obrotu, oświadczenie, że przywożone wyroby zostaną przeznaczone na cele opałowe lub będą
odprzedane z przeznaczeniem na cele opałowe”.
Powyższe brzmienie § 4 ust. 1-3 rozporządzenia obowiązywało od 20 września 2005 r. aż do derogacji rozporządzenia z końcem
lutego 2009 r. (wobec wejścia w życie 1 marca 2009 r. nowej ustawy regulującej podatek akcyzowy).
§ 3 ust. 3 rozporządzenia w brzmieniu pierwotnym stanowił: „[j]eżeli wyroby, wymienione w poz. 2 lit. a załącznika nr 1 do
rozporządzenia i w poz. 1 pkt 3 lit. b i lit. c tiret pierwsze załącznika nr 2 do rozporządzenia, nie są prawidłowo oznaczone
lub nie są zabarwione na czerwono, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 29 marca 2004 r. w sprawie znakowania
i barwienia paliw silnikowych przeznaczonych na cele opałowe oraz olejów opałowych (Dz. U. Nr 53, poz. 527), lub są przeznaczone
na inne cele niż opałowe, lub nie spełniają warunków wskazanych w tym rozporządzeniu, stosuje się dla wyrobów wymienionych:
1) w poz. 2 lit. a załącznika nr 1 do rozporządzenia – stawki akcyzy określone w poz. 1 pkt 5 załącznika nr 1 do rozporządzenia;
2) w poz. 1 pkt 3 lit. b i lit. c tiret pierwsze załącznika nr 2 do rozporządzenia – stawki akcyzy określone w poz. 1 pkt
3 lit. a załącznika nr 2 do rozporządzenia”.
Wskutek nowelizacji (z mocą od 17 czerwca 2005 r.) dokonano zmiany redakcyjnej przepisu. Ostatecznie został on uchylony 15
września 2005 r.
Skarżąca powołała związkowo także art. 65 ust. 1a ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 29, poz.
257, ze zm.; dalej: u.p.a.), w brzmieniu: „[w] przypadku użycia olejów opałowych lub olejów napędowych, przeznaczonych na
cele opałowe, które nie spełniają warunków określonych w odrębnych przepisach, w szczególności wymogów w zakresie prawidłowego
znakowania i barwienia, użycia ich niezgodnie z przeznaczeniem, a także sprzedaży ich za pomocą odmierzaczy paliw ciekłych,
stawka akcyzy wynosi:
1) dla olejów opałowych lub olejów napędowych, przeznaczonych na cele opałowe – 2.000 zł od 1.000 litrów gotowego wyrobu;
2) dla ciężkich olejów opałowych przeznaczonych na cele opałowe – 1.800 zł od 1.000 kilogramów gotowego wyrobu”.
Wskazane przepisy nie zostały zaskarżone wprost. Zgodnie z petitum skargi konstytucyjnej skarżąca zaskarżyła je w zakresie, w jakim „nakładają na sprzedawcę oleju opałowego negatywne konsekwencje
przyjęcia oświadczeń zawierających nieprawdziwe [dane] na skutek czego sprzedawcę pozbawia się możliwości zastosowania preferencyjnej
stawki podatku akcyzowego” (skarga konstytucyjna, s. 1). Wobec tego przedmiotem kontroli jest norma prawna rekonstruowana
z powołanych przepisów, stanowiąca podstawę normatywną orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego (dalej: NSA) wydanego
w sprawie skarżącej.
2.2. Wśród wzorców kontroli skarżąca wskazała liczne przepisy Konstytucji. W petitum skargi konstytucyjnej wymieniono: art. 2, art. 9, art. 21 ust. 1, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 1 i 3, art. 84 i
art. 217.
Nadto w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej rozszerzono katalog wzorców o następujące jednostki redakcyjne Konstytucji: art.
7, art. 20, art. 32 ust. 1, art. 51 ust. 1 (por. tamże, s. 4). Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepisy konstytucyjne wskazane
wyłącznie w uzasadnieniu mogą być zakwalifikowane jako wzorce kontroli (por. wyrok TK z 12 lipca 2022 r., sygn. SK 13/20,
OTK ZU A/2022, poz. 54).
3. Reżim prawny rozpoznania sprawy.
3.1. Skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego 12 maja 2015 r. Procedura postępowania przed Trybunałem
była wówczas uregulowana w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.;
dalej: ustawa o TK z 1997 r.). Ustawę o TK z 1997 r. zastąpiono ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym
(Dz. U. poz. 1064, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 2015 r.), która weszła w życie 30 sierpnia 2015 r. W art. 134 pkt 1-4 ustawy
o TK z 2015 r. ustawodawca zawarł przepis przejściowy przewidujący, że ustawa ta znajdowała – co do zasady – zastosowanie
w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie.
Ustawa o TK z 2015 r. została uchylona ustawą z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1157; dalej:
ustawa o TK z 2016 r.), która w art. 83 ust. 1 stanowiła, że w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia
w życie, stosuje się przepisy ustawy o TK z 2016 r. Następnie ustawa o TK z 2016 r. została uchylona na podstawie art. 3 ustawy
z dnia 13 grudnia 2016 r. − Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym
oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego (Dz. U. poz. 2074; dalej: ustawa wprowadzająca). Stosownie do art.
1 ustawy wprowadzającej, u.o.t.p.TK weszła w życie 3 stycznia 2017 r. (z wyjątkiem kilku przepisów, które weszły w życie następnego
dnia po jej ogłoszeniu, tj. 20 grudnia 2016 r. oraz kilkunastu, które weszły w życie 1 stycznia 2018 r.).
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy wprowadzającej do postępowań prowadzonych przed Trybunałem, wszczętych i niezakończonych przed
dniem wejścia w życie przepisów u.o.t.p.TK, stosuje się przepisy tej ustawy. Zgodnie z ust. 2 tegoż artykułu, dotychczasowe
czynności procesowe dokonane w postępowaniach określonych w ust. 1 pozostają w mocy. Wobec powyższego postępowanie w niniejszej
sprawie reguluje u.o.t.p.TK.
3.2. Trybunał Konstytucyjny orzekający w obecnym składzie podzielił pogląd pełnego składu, zgodnie z którym pismo procesowe
inicjujące postępowanie – w zakresie spełniania wymogów formalnych – musi być oceniane przez pryzmat przepisów obowiązujących
w chwili wszczęcia postępowania. Nie sposób oczekiwać od skarżącego, występującego do Trybunału pod rządami ustawy o TK z
1997 r., że uczyni on zadość wymaganiom formalnoprawnym wynikającym z ustaw późniejszych (por. postanowienie TK z 28 kwietnia
2022 r., sygn. K 20/15, OTK ZU A/2022, poz. 51). Wobec powyższego ocena spełnienia wymogów formalnych skargi konstytucyjnej
została dokonana z uwzględnieniem art. 47 ust. 1 ustawy o TK z 1997 r., nie zaś jego aktualnego odpowiednika, tj. art. 53
ust. 1 u.o.t.p.TK.
4.1. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego postępowanie w niniejszej sprawie należało umorzyć. Swoje stanowisko Trybunał oparł
na następujących argumentach.
4.2. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji: „[k]ażdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na
zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego
aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach
albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Kontrola konstytucyjności prawa inicjowana w trybie skargi konstytucyjnej
ma charakter konkretny. Sformułowanie „ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji
publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”, ogranicza
dopuszczalny przedmiot kontroli. Wobec treści przepisu konstytucyjnego, powszechnie zaakceptowano pogląd, że skargą konstytucyjną
może być zaskarżony wyłącznie taki przepis prawa (norma prawna w nim zakodowana), który został zastosowany w sprawie skarżącego,
stanowiąc podstawę normatywną ostatecznego rozstrzygnięcia sądu lub organu administracji publicznej.
4.2.1. Trybunał Konstytucyjny uznał, że § 4 ust. 3 rozporządzenia nie stanowił podstawy wyroku NSA z 6 listopada 2014 r. (sygn.
akt […]). Przepis ten dotyczył obowiązków importera i podmiotu dokonującego nabycia wewnątrzwspólnotowego wyrobów przeznaczonych
na cele opałowe. Stan faktyczny i prawny sprawy, na tle której wystąpiono do Trybunału, nie miał związku z wewnątrzwspólnotowym
nabyciem. Wskazany przepis nie determinował zatem wyroku NSA. Wobec tego postępowanie w tym zakresie należało umorzyć na podstawie
art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK, z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.
Z kolei § 3 ust. 3 rozporządzenia został uchylony przez § 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 13 września
2005 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie obniżenia stawek podatku akcyzowego (Dz. U. Nr 177, poz. 1473) i utracił moc
obowiązującą 15 września 2005 r.
Zgodnie z art. 59 ust. 1 pkt 4 u.o.t.p.TK Trybunał umarza postępowanie w sprawie, jeśli akt normatywny stanowiący przedmiot
kontroli utracił moc obowiązującą zanim Trybunał wydał orzeczenie w sprawie. W art. 59 ust. 3 u.o.t.p.TK ustawodawca zastrzegł,
że Trybunał nie umarza postępowania z przyczyny wskazanej w art. 59 ust. 1 pkt 4 u.o.t.p.TK, jeżeli wydanie orzeczenia w postępowaniu
zainicjowanym skargą konstytucyjną jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.
§ 3 ust. 3 rozporządzenia nie determinował sytuacji prawnopodatkowej skarżącej z tytułu zobowiązania podatkowego w podatku
akcyzowym za kwiecień 2008 r., tj. po upływie blisko trzech lat od jego derogacji. Jednocześnie Trybunał nie stwierdził –
w odniesieniu do tegoż przepisu – zaistnienia okoliczności opisanych w art. 59 ust. 3 u.o.t.p.TK. W związku z powyższym, stosownie
do art. 59 ust. 1 pkt 4 u.o.t.p.TK, Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w odniesieniu do § 3 ust. 3 rozporządzenia, z
uwagi na to, że przepis ten utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.
Przedmiot kontroli w niniejszym postępowaniu nie powinien być również rekonstruowany z całego art. 65 ust. 1a u.p.a. Przepis
ten podzielono na dwa punkty określające podstawowe stawki akcyzy dla olejów opałowych lub olejów napędowych, przeznaczonych
na cele opałowe (pkt 1) oraz dla ciężkich olejów opałowych przeznaczonych na cele opałowe (pkt 2). W sprawie skarżącej zastosowanie
miał jedynie art. 65 ust. 1a pkt 1 u.p.a. i tylko on powinien zostać wskazany wśród przepisów, z których zrekonstruowano zaskarżoną
normę prawną. W odniesieniu do art. 65 ust. 1a pkt 2 u.p.a. postępowanie należało umorzyć na podstawie art. 59 ust. 1 pkt
2 u.o.t.p.TK.
4.2.2. Ponadto Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że pozostałe przepisy (inne niż § 3 ust. 3 rozporządzenia), z których zrekonstruowano
zaskarżoną normę, również utraciły (z końcem lutego 2009 r.) moc obowiązującą na podstawie art. 168 ustawy z dnia 6 grudnia
2008 r. o podatku akcyzowym (obecnie: Dz. U. z 2023 r. poz. 1542; dalej: nowa ustawa), która weszła w życie 1 marca 2009 r.
Przepis przejściowy zawarty w art. 154 ust. 4 nowej ustawy zastrzegł, że: „[j]eżeli obowiązek podatkowy w sytuacjach innych
niż wymienione w ust. 1-3 powstał przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i należna akcyza nie została do tego dnia
zapłacona, stosuje się przepisy dotychczasowe”. Art. 4 ust. 1 pkt 3 u.p.a. stanowił, że opodatkowaniu akcyzą podlega sprzedaż
wyrobów akcyzowych na terytorium kraju. Zgodnie z art. 2 pkt 2 u.p.a. oleje opałowe należały do kategorii wyrobów akcyzowych
zharmonizowanych. Art. 6 ust. 1 u.p.a. wprowadzał zasadę, zgodnie z którą obowiązek podatkowy powstawał z dniem wykonania
czynności podlegających opodatkowaniu, chyba że ustawa stanowiła inaczej.
Sprawa skarżącej dotyczyła podatku akcyzowego za kwiecień 2008 r., zatem zaskarżone przepisy (§ 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia
oraz art. 65 ust. 1a pkt 1 u.p.a.) wówczas obowiązywały i były stosowane przez organy podatkowe oraz sądy administracyjne.
Tym samym zrekonstruowana z nich norma prawna mogła być przedmiotem kontroli wskazanym w skardze konstytucyjnej inicjującej
niniejsze postępowanie.
Uwzględniając powyższe, Trybunał stosownie do art. 59 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 59 ust. 3 u.o.t.p.TK uznał, że nie było
podstaw do umorzenia postępowania w całości, z uwagi na utratę mocy obowiązującej przepisów, z których wywiedziono zaskarżoną
normę prawną.
4.3. W odniesieniu do wskazanych przez skarżącą wzorców kontroli Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że zgodnie z art. 79
ust. 1 Konstytucji, wzorcem w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną może być przepis prawa wyrażony w Konstytucji,
statuujący prawo lub wolność podmiotu inicjującego postępowanie. W swoim orzecznictwie Trybunał stwierdził, że: „[w] świetle
przyjętej w prawie polskim regulacji skargi konstytucyjnej konieczne jest po pierwsze – wyraźne wskazanie w tekście skargi
wolności lub prawa, które zostały naruszone (i sposobu tego naruszenia), po drugie – wykazanie, że osoba wnosząca skargę jest
podmiotem danej wolności lub danego prawa, po trzecie – że ta wolność lub to prawo ma rangę konstytucyjną, tzn. ich podstawą
jest przepis konstytucyjny. Wskazanie rozwiązań (instytucji, zasad) konstytucyjnych, które warunków tych nie spełniają, czyni
skargę (a ściślej – jej merytoryczne rozpatrzenie) niedopuszczalną, niezależnie od tego, czy w sytuacji skarżącego doszło
do naruszenia Konstytucji, a nawet – czy nastąpiło naruszenie jego konstytucyjnych wolności lub praw, których nie wskazano
w skardze konstytucyjnej” (postanowienie TK z 24 października 2001 r., sygn. SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).
Podstawowym źródłem przepisów prawnych spełniających powyższe wymogi jest rozdział II Konstytucji zatytułowany „Wolności,
prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Wzorców kontroli dla postępowania skargowego można doszukiwać się również w innych
częściach systematycznych Konstytucji, o ile określone przepisy statuują prawa lub wolności konstytucyjne.
4.3.1. Skarżąca samoistnym wzorcem kontroli uczyniła art. 2 Konstytucji stanowiący, że: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym
państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej stwierdzono,
że „[n]a skutek nieprawdziwych oświadczeń składanych przez nabywców oleju opałowego, prawo własności [s]karżącej spółki zostało
istotnie ograniczone, co jest niezgodne z art. 2 Konstytucji w którym wyrażona jest zasada demokratycznego państwa prawnego
(…)” (skarga konstytucyjna, s. 5). Zdaniem skarżącej zaskarżony przedmiot kontroli naruszał również zasadę ochrony zaufania
do państwa i stanowionego przez nie prawa wywodzoną z art. 2 Konstytucji, przez przyjęcie, że tylko oświadczenia poprawne
zarówno pod względem formalnym, jak i materialnym uprawniają sprzedawcę oleju opałowego do skorzystania z preferencyjnej stawki
podatku akcyzowego. Jej zdaniem na sprzedawcę nałożono obowiązek niemożliwy do spełnienia, polegający na weryfikacji poprawności
materialnej oświadczeń kupujących olej opałowy, bez wyposażenia w uprawnienia umożliwiające przeprowadzenie takiej weryfikacji
(por. tamże, s. 6).
W dotychczasowym orzecznictwie ustabilizował się pogląd, że art. 2 Konstytucji co do zasady nie może stanowić samoistnego
wzorca kontroli w postępowaniu skargowym, a dopuszczenie tego przepisu do katalogu wzorców w takim postępowaniu może mieć
charakter jedynie wyjątkowy, jeśli w konkretnej sprawie skarżący skutecznie wykaże, że wynikają z niego przysługujące mu prawa
lub wolności konstytucyjne, niewyrażone w szczególnych przepisach Konstytucji (por. wyrok TK z 10 lipca 2007 r., sygn. SK
50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75).
Trybunał Konstytucyjny ustalił, że w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej nie wykazano praw lub wolności, które miałyby wynikać
z art. 2 Konstytucji. Skarżąca odwołała się wyłącznie do ogólnej zasady ustrojowej wprost wyrażonej w tym przepisie (zasada
demokratycznego państwa prawnego), a także do zasady wykreowanej przez orzecznictwo Trybunału (zasada zaufania). Wskazane
zasady nie mają charakteru konstytucyjnych praw lub wolności, co czyni art. 2 Konstytucji wzorcem niewłaściwym w niniejszej
sprawie. Dlatego postępowanie w tym zakresie należało umorzyć na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK.
Powyższej oceny nie zmienia powołanie przez skarżącą wybranych tez orzeczniczych dotyczących art. 2 Konstytucji wyrażonych
w uzasadnieniu wyroku TK z 27 kwietnia 2004 r. (sygn. K 24/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 33) – (por. skarga konstytucyjna s.
5-6). Należało zauważyć, że wskazany wyrok został wydany w trybie kontroli abstrakcyjnej, zainicjowanej przez podmiot generalnie
legitymowany, tj. Rzecznika Praw Obywatelskich. Trybunał przypomniał, że w kontroli abstrakcyjnej katalog konstytucyjnych
wzorców – w przeciwieństwie do postępowań inicjowanych skargą konstytucyjną – jest co do zasady nieograniczony.
W odniesieniu do art. 2 Konstytucji, skarżąca wskazała także inny pogląd zaczerpnięty z dorobku Trybunału wyrażony w uzasadnieniu
wyroku z 12 lutego 2015 r. (sygn. SK 14/12, OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 15) – (por. skarga konstytucyjna, s. 7). Trybunał Konstytucyjny
nie mógł uznać, że zacytowanie fragmentu uzasadnienia wyroku może być zakwalifikowane jako skuteczne wykazanie istnienia praw
lub wolności skarżącej wywodzonych z art. 2 Konstytucji oraz jako uzasadnienie dopuszczalności powołania tegoż przepisu jako
wzorca. Trybunał Konstytucyjny ustalił także, że w sprawie o sygn. SK 14/12, art. 2 Konstytucji pełnił rolę wzorca akcesoryjnego.
W niniejszej sprawie przepis ten został wskazany jako wzorzec samoistny, a przedstawiona argumentacja skarżącej była ogólnikowa,
a tym samym niewystarczająca do merytorycznego rozpoznania przedstawionego zarzutu.
4.3.2. Zgodnie z nieobowiązującym już art. 47 ust. 1 ustawy o TK z 1997 r.: „[s]karga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego
powinna zawierać: 1) dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji
publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego
skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją, 2) wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki
sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone, 3) uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego”.
Do procesowych obowiązków skarżącej należało sprecyzowanie konstytucyjnego wzorca, który stanowił płaszczyznę odniesienia
dla badania hierarchicznej zgodności przedmiotu kontroli. Wzorcem tym winny być konkretne prawa lub wolności jednostki, mające
swoją podstawę normatywną w Konstytucji. Stosownie do art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK z 1997 r., na wnoszącym skargę konstytucyjną
spoczywał ciężar procesowy polegający na określeniu sposobu, w jaki kwestionowana regulacja naruszała wskazany w skardze konstytucyjnej
wzorzec kontroli. Skarga konstytucyjna powinna zawierać argumentację faktyczną i prawną potwierdzającą tezę o naruszeniu wskazanych
praw lub wolności konstytucyjnych oraz o sposobie, w jaki zostały naruszone. Zarzut naruszenia prawa lub wolności określonych
w Konstytucji powinien być w odpowiedni sposób skonkretyzowany zarówno pod kątem podmiotowym, jak i przedmiotowym. Ustawowy
wymóg wskazania sposobu naruszenia konstytucyjnych praw bądź wolności nie może sprowadzać się jedynie do przytoczenia treści
odpowiedniego przepisu Konstytucji. Rozstrzygnięcie sprawy co do istoty – w postępowaniu skargowym – jest dopuszczalne, gdy
w konkretnym wypadku doszło do bezpośredniego naruszenia wskazanych konstytucyjnych wolności lub praw, przysługujących podmiotowi
wnoszącemu skargę konstytucyjną (por. postanowienia TK z: 25 października 1999 r., sygn. SK 22/98, OTK ZU nr 6/1999, poz.
122; 14 lipca 2004 r., sygn. SK 16/02, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 77 oraz wskazane tam orzecznictwo).
W doktrynie prawa sformułowanie zarzutu hierarchicznej niezgodności norm rozumiano jako „sprecyzowanie przez skarżącego krytyki
(ujemnej oceny, zastrzeżenia), nadanie ściśle określonej formy słownej jego twierdzeniu, że norma niższego rzędu jest niezgodna
z normą wyższego rzędu. Istotę zarzutu stanowi zindywidualizowanie relacji pomiędzy poddanym kontroli (zakwestionowanym) aktem
normatywnym (lub jego częścią) a podstawą kontroli – wzorcem wskazanym przez skarżącego. Zarzut (…) musi wskazywać, w czym
skarżący upatruje niedopuszczalnej ingerencji w jego konstytucyjne wolności lub prawa; jaką wolność lub jakie prawo, i w jaki
sposób, naruszono kwestionowanym aktem normatywnym” (Z. Czeszejko-Sochacki, [w:] Skarga konstytucyjna, red. J. Trzciński, Warszawa 2000, s. 68).
Wskazywano także, że aktywność skarżącego nie może być ograniczona do „samego tylko przytoczenia treści określonego przepisu
Konstytucji”. Na skarżącym spoczywał procesowy ciężar polegający na takim sformułowaniu i uargumentowaniu zarzutów, które
doprowadzi do podważenia domniemania konstytucyjności przepisu prawnego. Argumentacja powinna – co najmniej – wskazywać możliwość
zaistnienia kolizji między przedmiotem kontroli i wzorcem konstytucyjnym (por. L. Jamróz, Skarga konstytucyjna. Wstępne rozpoznanie, Białystok 2011, s. 191-192).
Trybunał Konstytucyjny ustalił, że wobec niektórych wzorców kontroli skarżąca ograniczyła swoją aktywność jedynie do numerycznego
wymienienia ich oznaczeń redakcyjnych w ramach systematyki Konstytucji, bez zacytowania ich brzmienia, a także z pominięciem
wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa z nich wynikające zostały jej zdaniem naruszone oraz w jaki sposób do owego
naruszenia doszło. Powyższe sprowadzało się do całkowitego zaniechania powinności uzasadnienia przedstawionego zarzutu. W
ocenie Trybunału zachowanie polegające na jedynie ornamentacyjnym wskazaniu licznych wzorców kontroli, nie jest właściwą praktyką
procesową, zwłaszcza że skarga konstytucyjna jako pismo procesowe sporządzana jest przez profesjonalnego pełnomocnika (tzw.
przymus radcowsko-adwokacki). Wobec powyższego Trybunał uznał za konieczne umorzenie postępowania na podstawie art. 59 ust.
1 pkt 2 u.o.t.p.TK, w odniesieniu do następujących wzorców: art. 7, art. 20, art. 21 ust. 1, art. 22, art. 32 ust. 1, art.
217 Konstytucji.
4.3.3. W odniesieniu do art. 51 ust. 1 Konstytucji (verba legis: „[n]ikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby”) Trybunał
uznał, że przepis ten był wzorcem nieadekwatnym do zbadania konstytucyjności zaskarżonej normy prawnej. Na gruncie niniejszej
sprawy art. 51 ust. 1 Konstytucji statuuje prawo przynależne nabywcom oleju opałowego (jako podmiotom ujawniającym dane),
a nie sprzedawcy (skarżącej), który dane nabywców pozyskiwał w celu ukształtowania bardziej atrakcyjnej ceny za olej opałowy.
Trybunał Konstytucyjny słusznie zauważył, że: „[w]yraz «każdy» użyty w art. 79 ust. 1 należy rozpatrywać w kontekście praw
i wolności konstytucyjnych, przed których naruszeniem ma właśnie chronić złożenie skargi konstytucyjnej. Zatem «każdy» w rozumieniu
art. 79 ust. 1 Konstytucji oznacza tego, kto jest podmiotem konstytucyjnych wolności i praw podmiotowych” (postanowienie z
22 maja 2007 r., sygn. SK 70/05, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 60). Skarżąca nie była podmiotem prawa regulowanego przez art. 51
ust. 1 Konstytucji, tym samym nie powinna uczynić tego przepisu wzorcem kontroli w niniejszym postępowaniu. Dlatego postępowanie
w odniesieniu do art. 51 ust. 1 Konstytucji zostało umorzone na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK.
4.3.4. W katalogu wzorców wymieniono również art. 9 Konstytucji (verba legis: „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”). Skarżąca zarzuciła „naruszenie artykułu 1 protokołu
1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności co jest niezgodne z art. 9 Konstytucji (…)” (skarga konstytucyjna,
s. 5). Kierując się zasadą falsa demonstratio non nocet, Trybunał uznał, że rzeczywistym wzorcem kontroli skarżąca uczyniła przepis ratyfikowanej umowy międzynarodowej, nie zaś
art. 9 Konstytucji. Skarżąca przyjęła, że naruszenie art. 1 protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175; dalej: protokół), który brzmi: „[k]ażda
osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie
publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego. Powyższe postanowienia
nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania
sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych
należności lub kar pieniężnych”, stanowi – niejako automatycznie – naruszenie art. 9 Konstytucji.
Wobec uznania, że rzeczywisty wzorzec jest przepisem ratyfikowanej umowy międzynarodowej, Trybunał zobligowany był do umorzenia
postępowania w tym zakresie na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, ochronie w
trybie skargi konstytucyjnej podlegają wyłącznie prawa lub wolności konstytucyjne (tj. określone w Konstytucji). W orzecznictwie
słusznie przyjęto, że wzorcem kontroli w tym trybie może być wyłącznie właściwy przepis Konstytucji. Nie może nim być natomiast
przepis podkonstytucyjny – w tym zawarty w ratyfikowanej umowie międzynarodowej (por. np. wyrok TK z 22 czerwca 2022 r., sygn.
SK 3/20, OTK ZU A/2022, poz. 46).
Ponadto, gdyby Trybunał uznał, że intencją skarżącej było uczynienie wzorcem art. 9 Konstytucji w związku z art. 1 protokołu,
nie zmieniłoby to kierunku orzeczenia w tym zakresie. Postępowanie także wtedy podlegałoby umorzeniu z uwagi na to, że art.
9 Konstytucji nie statuuje konstytucyjnego prawa lub konstytucyjnej wolności skarżącej, a tym samym nie jest wzorcem właściwym
w postępowaniu skargowym (por. wyrok TK z 20 listopada 2007 r., sygn. SK 57/05, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 125).
4.3.5. W zakresie zarzutu niezgodności przedmiotu kontroli z art. 31 ust. 3 Konstytucji (verba legis: „[o]graniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy,
gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska,
zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”)
Trybunał przypomniał, że przepis ten umożliwia przeprowadzenie testu proporcjonalności. Pozwala to ocenić, czy ograniczenie
konstytucyjnych praw lub wolności spełnia standard konstytucyjny. Trybunał uznał, że art. 31 ust. 3 Konstytucji nie może stanowić
samodzielnego wzorca kontroli (por. np. wyrok TK z 22 września 2009 r., sygn. SK 3/08, OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 125). Przepis
powinien zostać wskazany jako wzorzec związkowy względem przepisu Konstytucji statuującego prawo lub wolność skarżącej.
Skarżąca nie przeprowadziła testu proporcjonalności – co stanowiło konsekwencję oderwania art. 31 ust. 3 Konstytucji od konstytucyjnego
prawa lub konstytucyjnej wolności. Zdecydowała się jednak na sformułowanie twierdzenia, zgodnie z którym o niezgodności przedmiotu
kontroli z tym wzorcem „rozstrzyga praktyka stosowania prawa” przyjmująca, że sprzedawca ponosi negatywne konsekwencje z tytułu
sprzedaży oleju opałowego z zastosowaniem preferencyjnej stawki podatku akcyzowego, gdy dane przedstawione przez kupującego
są nieprawdziwe. Zdaniem skarżącej brak możliwości weryfikacji oświadczeń sam w sobie narusza zasadę proporcjonalności, co
czyni przedmiot kontroli niezgodnym z art. 31 ust. 3 Konstytucji (por. skarga konstytucyjna, s. 5-6).
Trybunał Konstytucyjny nie mógł podzielić powyższego twierdzenia z uwagi na oderwanie art. 31 ust. 3 Konstytucji od konkretnego
prawa lub konkretnej wolności. Ponadto Trybunał przypomniał, że nie jest organem kompetentnym do oceny stosowania prawa, które
miałoby – co podnosi skarżąca – czynić przedmiot kontroli niezgodnym ze wskazanym wzorcem konstytucyjnym. Również w tym zakresie
zaktualizowała się przesłanka niedopuszczalności wyrokowania implikująca konieczność umorzenia postępowania na podstawie art.
59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK.
4.3.6. W petitum skargi konstytucyjnej art. 84 Konstytucji (verba legis: „[k]ażdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie”) został
wskazany jako samoistny wzorzec kontroli. W uzasadnieniu nie zawarto żadnej osobnej argumentacji poświęconej temu przepisowi
jako samodzielnemu wzorcowi, w szczególności nie podjęto próby uzasadnienia, że może on odgrywać rolę takiego wzorca w postępowaniu
zainicjowanym skargą konstytucyjną. Wobec powyższego postępowanie w tym zakresie zostało umorzone z uwagi na niedopuszczalność
wyrokowania.
Skarżąca bardzo lakonicznie odniosła się do zarzutu niezgodności przedmiotu kontroli z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art.
84 Konstytucji, stwierdzając jedynie, że ingeruje „w sferę prawa własności na skutek ustanowienia normy na szczeblu źródeł
prawa powszechnie obowiązującego niższym niż ustawa. Zdaniem [s]półki doszło do przekroczenia granic upoważnienia ustawowego”
(tamże, s. 5). W ocenie Trybunału powyższe poglądy nie zostały należycie wytłumaczone. Trybunał przypomniał, że nie może zastępować
skarżącej w powinności uzasadnienia przedstawionego zarzutu.
Skarżąca nie wyjaśniła, do przekroczenia jakiego upoważnienia ustawowego się odnosi. Wszakże art. 65 ust. 1a u.p.a. – jedyny
przepis rangi ustawy wskazany wśród przepisów, z których wywiedziono zaskarżoną normę prawną – nie przewiduje delegacji ustawowej.
Upoważnienie do wydania rozporządzenia zawierał art. 65 ust. 2 u.p.a., jednak nie został uczyniony przedmiotem kontroli.
W dalszej kolejności zarzut naruszenia art. 64 ust. 1 Konstytucji został powiązany z niespełnieniem wymogów statuowanych przez
zasadę zaufania wywodzoną z art. 2 Konstytucji (por. tamże, s. 6). W ocenie Trybunału skarżąca sformułowała nowy zarzut niekonstytucyjności
rozporządzenia w zakresie, w jakim nie przyznawało sprzedawcom oleju opałowego środków umożliwiających realną kontrolę rzetelności
i prawdziwości przedstawianych przez kupujących oświadczeń. Również w tym zakresie skarżąca nie wykonała ciążącego na niej
obowiązku uzasadnienia zarzutu niezgodności, poprzestając na wskazaniu naruszonej jej zdaniem jednostki redakcyjnej Konstytucji
(art. 64 ust. 1) lub zasad wyrażonych i wywodzonych z art. 2 Konstytucji. Dlatego Trybunał umorzył postępowanie również w
tym zakresie, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK.
4.4. Podsumowując, Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że istotę postępowania prowadzonego w sprawie hierarchicznej kontroli prawa stanowi skonfrontowanie
przedmiotu kontroli z wzorcem. Wskazanie przynajmniej jednego wzorca konstytucyjnego stanowi conditio sine qua non rozpoznania sprawy co do meritum. Spośród wskazanych przez skarżącą przepisów Konstytucji Trybunał nie odnalazł żadnego dopuszczalnego,
samodzielnego wzorca kontroli, z którym mógłby zbadać zgodność wskazanej w petitum skargi konstytucyjnej normy prawnej. Postępowanie należało zatem w całości umorzyć na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK,
z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.