1. Postanowieniami z 26 września 2008 r. (o sygn. akt: IV P 47/08, IV P 55/08, IV P 56/08, IV P 53/08, IV P 54/08, IV P 57/08) dwa składy orzekające sądu rejonowego – Sąd Pracy w Środzie Wielkopolskiej – zadały Trybunałowi Konstytucyjnemu tożsame pytania prawne, czy:

§ 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta RP), w części określającej wysokość stawki podstawowej wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego i sędziego sądu okręgowego, jest zgodny z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji) i zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji) oraz z art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169; dalej: pakt praw gospodarczych), w części gwarantującej godziwy zarobek i równe wynagrodzenie za pracę o równej wartości bez jakiejkolwiek różnicy, mając na względzie zasady ukształtowania warunków wynagrodzenia sędziów i asesorów wojewódzkich sądów administracyjnych w art. 29 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm., dalej: prawo o ustroju sądów administracyjnych) w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta RP, w części określającej stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu apelacyjnego.

Pytanie prawne zostało sformułowane w związku ze sprawami pięciorga sędziów Sądu Rejonowego w Poznaniu o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od 1 lipca do 30 listopada 2007 r. o kwotę równą wynagrodzeniu osiąganemu przez sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego, argumentując, że przepisy regulujące uposażenia sędziów są niezgodne z Konstytucją RP.

2. Sąd zadający pytanie prawne (dalej: sąd albo sąd pytający) oparł się na następujących argumentach:

Regulacja wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych zawarta w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów powszechnych) przewiduje równość stawek wynagrodzenia sędziów równorzędnych sądów oraz zróżnicowanie według rangi stanowiska sędziego i stażu pracy, a także pełnionej funkcji. Stawki podstawowe wynagrodzenia sędziów stanowią określoną przez Prezydenta RP wielokrotność kwoty bazowej ustalonej corocznie w ustawie budżetowej. Stawka ta dla sędziego sądu rejonowego wynosi 3,3 kwoty bazowej. Natomiast stawka wynagrodzenia zasadniczego dla sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego (dalej: WSA) jest wyższa, ponieważ kwotę bazową mnoży się przez współczynnik 4,6. Regulacja wynagrodzeń sędziów WSA zawarta w art. 29 prawa o ustroju sądów administracyjnych przewiduje odpowiednie stosowanie przepisów prawa o ustroju sądów powszechnych. Ustawodawca zdecydował jednak, że wysokość wynagrodzeń sędziów WSA będzie równa wynagrodzeniu sędziów sądów apelacyjnych. Zdaniem sądu pytającego, taka dyferencjacja wynagrodzeń grup sędziów jest sprzeczna z zasadą równości, sprawiedliwości społecznej oraz zagwarantowaną w pakcie praw gospodarczych zasadą równego wynagrodzenia za pracę równej wartości.

Podstawą do zastosowania zasady równego traktowania jest ustalenie istnienia relewantnej cechy wskazującej na podobną sytuację prawną porównywanych grup podmiotów. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego obowiązywanie zasady równości nie wyklucza zgodności z Konstytucją odmiennego traktowania podmiotów podobnych, jednak pod pewnymi warunkami. Kryterium różnicowania sytuacji prawnej określonych podmiotów powinno być jasno sprecyzowane. Musi uwzględniać zasadę relewancji – czyli pozostawać w bezpośrednim związku z celem i zasadniczą treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma i służyć realizacji tych celów. Ponadto kryterium różnicujące powinno uwzględniać zasadę proporcjonalności. Waga interesu, któremu ma służyć zróżnicowanie sytuacji adresatów normy, musi pozostawać w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku nierównego potraktowania podmiotów podobnych.

Zgodnie z art. 175 Konstytucji wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Sądownictwo administracyjne jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji orzekają w sprawach administracyjnych WSA, natomiast w sądownictwie powszechnym sądy rejonowe, a w określonych kategoriach spraw – sądy okręgowe. Zachodzi więc istotne podobieństwo pomiędzy sędziami sądów rejonowych i WSA, ponieważ obie grupy zawodowe sprawują wymiar sprawiedliwości, rozpoznając sprawy sądowe w pierwszej instancji. Okoliczności te pozwalają na dokonywanie porównań sytuacji prawnej obu tych grup zawodowych w aspekcie zachowania zasady równości.

Sąd pytający odwołał się do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (dalej: ETS) dotyczącego interpretacji art. 141 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską z dnia 25 marca 1957 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) wprowadzającego zasadę niedyskryminacji w wynagradzaniu za pracę kobiet i mężczyzn. Zdaniem sądu pytającego, w orzecznictwie tym zawarte są wskazówki pozwalające na uchwycenie dopuszczalności porównywania konkretnych grup pracowniczych różniących się także innymi niż płeć kryteriami. W sprawie Royal Copenhagen (C-400/93) ETS zlecił badanie, czy w porównywalnych grupach wszyscy pracownicy należą do jednakowych kategorii społecznych, biorąc pod uwagę rodzaj pracy, jej warunki oraz potrzebne przygotowanie zawodowe. Niezależnie od różnego nazewnictwa i odrębnych regulacji prawnych dla obu grup sędziów, ustawowe wymagania niezbędne dla wykonywania funkcji sędziego sądu rejonowego i WSA są prawie identyczne. Do powołania na stanowisko sędziego sądu rejonowego konieczne jest ukończenie 29 lat (art. 61 § 1 pkt 5 prawa o ustroju sądów powszechnych), a na sędziego WSA 35 lat (art. 6 § 1 pkt 5 prawa o ustroju sądów administracyjnych). Uzyskanie dostępu do zawodu sędziego sądu rejonowego wiąże się z koniecznością odbycia aplikacji i trwającej 4 lata asesury, co powoduje, że faktyczny wiek uzyskania urzędu sędziego to 31 lat. Ponadto sędziowie WSA nie są zobligowani do ukończenia aplikacji, a nawet nie muszą legitymować się praktyką w organach wymiaru sprawiedliwości. Gdyby przyjąć, że wiek stanowi kryterium różnicowania wynagrodzeń, to sędziowie sądów powszechnych powinni w wieku 35 lat otrzymywać wynagrodzenie porównywalne z sędziami WSA. W obecnym stanie prawnym sędzia sądu rejonowego z 6-letnim stażem pracy otrzymuje wynagrodzenie na takim samym poziomie jak w momencie obejmowania urzędu, a więc pozostające w dysproporcji do wynagrodzenia sędziego WSA.

Zróżnicowanie stawek wynagrodzeń sędziów sądów administracyjnych w stosunku do sędziów sądów powszechnych może wskazywać na zamiar ustawodawcy, aby sądy administracyjne usytuować wyżej w hierarchii wymiaru sprawiedliwości niż sądy powszechne. Brak jest jednak konstytucyjnych podstaw do przyjęcia takiego założenia.

Zakładając, że ustawodawca miał zamiar zagwarantowania wyższych kwalifikacji sędziom sądów administracyjnych i w konsekwencji zapewnił tej grupie relatywnie wysokie uposażenie, należy jednak zauważyć, że w obowiązującym stanie prawnym brak jest ustawowych mechanizmów weryfikowania kwalifikacji sędziów WSA.

Ponadto art. 6 § 1 pkt 7 prawa o ustroju sądów administracyjnych pozwala ubiegać się o urząd sędziego WSA m.in. sędziom sądów powszechnych z co najmniej 8-letnim stażem służby. Równocześnie wymogiem dla kandydatów na sędziów WSA, zgodnie z art. 6 § 1 pkt 6 prawa o ustroju sądów administracyjnych, jest wysoki poziom wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej. Spełnienie tego warunku jest wątpliwe, ponieważ sędziowie sądów powszechnych nie zajmują się w praktyce orzeczniczej prawem administracyjnym. Skoro jednak znaczna część sędziów WSA rekrutuje się spośród sędziów sądów powszechnych, to znaczy, że uznano za spełniony warunek posiadania przez nich szczególnych kwalifikacji w zakresie prawa administracyjnego. Należy przyjąć, że mają równie wysoki poziom wiedzy w zakresie dziedzin prawa, w których orzekają w sądach powszechnych. Tym bardziej niezrozumiałe jest różnicowanie wynagrodzeń sędziów pierwszej instancji w zależności od rodzaju sądownictwa.

Trudno wytłumaczyć również regulację, według której asesorzy w WSA (osoby uczące się zawodu sędziego) uzyskują wynagrodzenie na poziomie sędziego sądu okręgowego, czyli wyższe niż sędziowie sądów rejonowych, a wymagania co do wieku koniecznego do podjęcia pracy są zbliżone do tej grupy zawodowej, ponieważ dla asesora jest to 30 lat (art. 26 § 1 pkt 2 prawa o ustroju sądów administracyjnych).

Sądy administracyjne sprawują taki sam wymiar sprawiedliwości jak sądy powszechne. Różnica polegająca na tym, że sędziowie sądów administracyjnych są sędziami prawa, a nie faktów, nie ma w tym zakresie decydującego znaczenia. Stanowi jedynie konsekwencję przyjętego modelu procedury, który może być w każdym czasie zmieniony przez ustawodawcę. W sądach powszechnych rozpoznawane są również sprawy o charakterze administracyjnym, dotyczące m.in. odwołań od decyzji w sprawach ubezpieczeń społecznych, ochrony konkurencji i konsumentów, postępowań regulacyjnych. Ustawodawca dokonuje podziału spraw pomiędzy sądownictwo administracyjne i powszechne bez jasnych i przejrzystych kryteriów, co wzmacnia argument o nieuzasadnionym dualizmie sądownictwa powszechnego i administracyjnego.

Porównanie obciążenia pracą sędziów sądów rejonowych i WSA wskazuje, że statystycznie liczba spraw rozpatrywanych przez sędziów sądów rejonowych jest większa niż w WSA. Nie ma też empirycznych dowodów na potwierdzenie tezy, że prawo administracyjne jest bardziej skomplikowane od prawa pracy albo prawa cywilnego.

Wszystkie powyższe argumenty, zdaniem sądu pytającego, wskazują na nieuzasadnioną dyferencjację poziomu wynagrodzeń sędziów sądów rejonowych i WSA.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zakwestionowany przez sąd pytający § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm., dalej: rozporządzenie Prezydenta RP) określa stawki podstawowe wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych. Rozporządzenie zostało wydane zgodnie z delegacją zawartą w art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów powszechnych). Określona przez Prezydenta RP stawka podstawowa stanowi wielokrotność kwoty bazowej, która jest ustalana corocznie w ustawie budżetowej zgodnie z art. 91 § 1, 1a i 1b prawa o ustroju sądów powszechnych. Ustalenie wynagrodzenia zasadniczego sędziego następuje przez pomnożenie obowiązującej w danym roku kwoty bazowej i stawki podstawowej określonej przez Prezydenta RP. Współczynniki wielokrotności kwoty bazowej zostały zróżnicowane zgodnie z hierarchią sądów i wynoszą:

– dla sędziego sądu rejonowego – 3,3;

– dla sędziego sądu okręgowego – 3,9;

– dla sędziego sądu apelacyjnego – 4,6.

Zakres pytania prawnego obejmuje jedynie część § 2 rozporządzenia Prezydenta RP dotyczącą wielokrotności kwoty bazowej dla sędziów sądów powszechnych, które budzą wątpliwości sądu pytającego w zakresie równego traktowania sędziów sądów powszechnych i sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych (dalej: WSA) jako sędziów sądów pierwszej instancji. Powodowie w sprawach, w których sformułowano pytania prawne, domagają się podwyższenia wynagrodzenia za pracę, za okres od lipca do końca listopada 2007 r., do kwoty równej wynagrodzeniu osiąganemu przez sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego. Wyrównanie wynika z różnicy pomiędzy wyliczeniem wynagrodzenia podstawowego na podstawie współczynników wielokrotności kwoty bazowej dla sędziów sądów rejonowych i wojewódzkich sądów administracyjnych. Współczynniki wielokrotności kwoty bazowej dla sędziów WSA zostały ustalone na poziomie odpowiadającym współczynnikom wyznaczającym wynagrodzenie sędziów sądów apelacyjnych. Powodowie natomiast otrzymują wynagrodzenie ustalone zgodnie z obowiązującymi przepisami w wysokości przewidzianej dla sędziów sądów rejonowych, ponieważ piastują takie właśnie stanowiska służbowe. Zdaniem sądu pytającego, współczynniki kwoty bazowej dla sędziów sądów rejonowych są zbyt niskie, biorąc pod uwagę wynagrodzenia sędziów WSA, którzy stanowią podobną grupę zawodową w ramach wymiaru sprawiedliwości, a otrzymują wynagrodzenie podstawowe w wysokości sędziów sądu apelacyjnego.

Powoływane przez sąd pytający regulacje w zakresie wynagrodzenia sędziów WSA wynikają z art. 29 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów administracyjnych), który stanowi: „W sprawach nieuregulowanych w ustawie do wojewódzkich sądów administracyjnych oraz sędziów, asesorów sądowych, urzędników i pracowników tych sądów stosuje się odpowiednio przepisy o ustroju sądów powszechnych, z tym że do wynagrodzeń sędziów stosuje się przepisy dotyczące sędziów sądu apelacyjnego, a do wynagrodzeń asesorów sądowych – przepisy dotyczące sędziów sądu okręgowego”. Na tej podstawie do ustalania wynagrodzenia sędziów WSA stosuje się odpowiednio przepisy prawa o ustroju sądów powszechnych oraz rozporządzenia Prezydenta RP.

2. Wskazany w petitum pytania prawnego § 2 rozporządzenia Prezydenta RP, wraz z innymi przepisami regulującymi system wynagradzania sędziów sądów powszechnych, był przedmiotem orzekania Trybunału m.in. w sprawach o sygn. P 18/08, P 19/09, P 35/08, P 39/08, P 65/08 oraz w sprawach P 71/08 i P 6/09, w których poddano kontroli Trybunału wyłącznie § 2 rozporządzenia Prezydenta RP w zakresie tożsamym z pytaniem prawnym Sądu Rejonowego w Środzie Wielkopolskiej. W sprawach tych wydano postanowienia:

– z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168),

– z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 19/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 186),

– z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 39/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 187),

– z 11 lutego 2009 r., sygn. P 35/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 11),

– z 13 lutego 2009 r., sygn. P 65/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 16),

– z 11 marca 2009 r., sygn. P 71/08 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 34),

– z 2 kwietnia 2009 r., sygn. P 6/09 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 58),

o umorzeniu postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. We wszystkich wskazanych wypadkach zadane Trybunałowi pytania prawne nie spełniały bowiem przesłanki funkcjonalnej, tj. związku między odpowiedzią Trybunału na pytanie prawne a rozstrzygnięciem, jakie sąd pytający ma wydać w zawisłych przed nim sprawach. Stwierdzenie niezgodności z Konstytucją kwestionowanych przepisów, w tym przepisu rozporządzenia Prezydenta RP, uniemożliwiłoby w ogóle ustalenie wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów.

3. Konkretny charakter kontroli konstytucyjności dokonywanej przez Trybunał w wypadku pytań prawnych obliguje do zbadania w pierwszej kolejności spełnienia przesłanek dopuszczalności pytania prawnego.

Zgodnie z art. 193 Konstytucji każdy sąd może postawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem. W orzecznictwie i literaturze przedmiotu wyraża się pogląd, że powołany przepis formułuje trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność postawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego: a) podmiotową – może to uczynić jedynie sąd rozumiany jako państwowy organ wymiaru sprawiedliwości; b) przedmiotową – przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą; c) funkcjonalną – wystąpienie z pytaniem jest uzasadnione tylko wtedy, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem pytającym (szerzej: postanowienie Trybunału z 6 lutego 2007 r., sygn. P 33/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 14 i powołane tam orzeczenia). Jak zwrócił uwagę Trybunał w wyroku z 6 marca 2007 r., sygn. P 45/06 (OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 22), ścisły związek pytania prawnego z postępowaniem toczącym się w konkretnej sprawie powoduje, że celem tej procedury kontroli jest ochrona indywidualnego interesu stron występujących w postępowaniu, w trakcie którego wyłoniła się wątpliwość co do konstytucyjności stosowanego przepisu. Związek ten polega na tym, że stwierdzenie przez Trybunał niezgodności kwestionowanych przepisów z Konstytucją wpłynie na treść orzeczenia sądu pytającego.

Brak którejkolwiek przesłanki dopuszczalności pytania prawnego stanowi podstawę do umorzenia postępowania przed Trybunałem ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku – art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

4. Zasady ustalania wynagrodzeń sędziów są zawarte w prawie o ustroju sądów powszechnych (art. 91). Rozporządzenie Prezydenta RP realizuje upoważnienie ustawowe do określenia stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów. Ocena konstytucyjności części § 2 rozporządzenia Prezydenta RP określającej wielokrotność kwoty bazowej dla sędziów sądów rejonowych i okręgowych nie spełnia przesłanki funkcjonalnej rozstrzygnięcia sprawy przez sąd pytający. Utrata mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta RP w zakwestionowanej części nie dałaby możliwości ustalania wysokości wynagrodzenia sędziów w drodze indywidualnych orzeczeń ani poprzez zastosowanie w drodze analogii przepisów płacowych obejmujących inne grupy zawodowe (np. sędziów WSA), ani tym bardziej na podstawie art. 178 ust. 2 Konstytucji, na co Trybunał zwrócił uwagę w uzasadnieniu wyroku z 4 października 2000 r., sygn. P 8/00 (OTK ZU nr 6/2000, poz. 189). Warto zwrócić także uwagę, że roszczenia zawarte w pozwach sędziów dotyczą zapłaty konkretnych kwot pieniężnych tytułem wyrównania wynagrodzenia zasadniczego za określony okres. Są to więc powództwa o świadczenie, a nie o ustalenie wysokości wynagrodzenia podstawowego przysługującego na danym stanowisku sędziowskim.

Brak spełnienia w niniejszej sprawie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.