1. Rada Miejska w Trzebnicy, wykonując swoją uchwałę z 30 października 2003 r., skierowała do Trybunału Konstytucyjnego wniosek w sprawie zbadania zgodności przepisów § 1 pkt 5 lit. a w zw. z § 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie zasad wynagradzania i wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich (Dz. U. Nr 210, poz. 1784) oraz § 3 pkt 3 w zw. z § 23 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 lutego 2003 r. w sprawie zasad wynagradzania i wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich (Dz. U. Nr 33, poz. 264) z art. 2, art. 16 ust. 2 oraz art. 165 Konstytucji, a także z art. 4 ust. 1 i 2 oraz art. 5 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 718 ze zm.).

Postanowieniem z 22 marca 2004 r. Trybunał Konstytucyjny nadał wnioskowi bieg tylko w zakresie zbadania zgodności § 3 pkt 3 w związku z § 23 rozporządzenia RM z 11 lutego 2003 r. z art. 4 ust. 1 i 2 oraz art. 5 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 718 ze zm.; dalej: u.o.a.n.).

Istota zarzutów kierowanych pod adresem kwestionowanej regulacji rozporządzenia z 2003 r. sprowadza się do stwierdzenia, że przepisy zawarte w tym akcie weszły w życie z dniem ogłoszenia, z mocą wsteczną, co prowadzi do naruszenia zasady wyrażonej w art. 4 ust. 1 u.o.a.n. Zgodnie z nią akt normatywny zawierający przepisy powszechnie obowiązujące wchodzi w życie po upływie czternastu dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Zdaniem wnioskodawcy, zaskarżone unormowania naruszają także art. 4 ust. 2 i art. 5 u.o.a.n. Natychmiastowe wejście w życie przepisów rozporządzenia z 2003 r. nastąpiło – zdaniem wnioskodawcy – bez zachowania ustawowych przesłanek dopuszczalności zaniechania okresu vacatio legis, a także dopuszczalności nadawania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej. Wnioskodawca nie znajduje racji przemawiających za takim sposobem wprowadzenia wymogu posiadania wyższego wykształcenia przez zastępcę wójta bądź zastępcę burmistrza w gminie, bez względu na liczbę zamieszkujących ją osób.

2. Prokurator Generalny stanowisko w sprawie przedstawił w piśmie z 27 października 2004 r. Zarzuty zgłoszone przez wnioskodawcę uznał za niesłuszne. Podkreślił, że zarzut odstąpienia od dochowania okresu vacatio legis odniesiony jest we wniosku wyłącznie do przepisu § 3 pkt 3 rozporządzenia z 2003 r., w tej jego części, w której wskazane zostały wymagania kwalifikacyjne związane z posiadaniem wyższego wykształcenia oraz liczonego w latach stażu pracy (pkt 5 i 6 załącznika nr 3 do rozporządzenia z 2003 r.). Prokurator Generalny przypomniał w związku z tym, że wymóg posiadania odpowiedniego stażu pracy oraz kwalifikacji znajduje oparcie w treści art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.). Podkreślił, że nie sposób uznać, aby w przypadku wymagań dotyczących wykazania się odpowiednim wykształceniem przez osoby aspirujące do określonych stanowisk w administracji samorządowej, zachowanie czternastodniowego okresu vacatio legis w jakikolwiek sposób mogło spełnić cele właściwe dla tej instytucji. Ani w ciągu 14 dni, ani nawet w okresie znacznie dłuższym, kandydat na takie stanowisko nie jest w stanie spełnić warunku uzyskania wyższego wykształcenia, czy też wieloletniego stażu pracy. Prokurator Generalny zauważył, że instytucja vacatio legis nie ma charakteru absolutnego, nie stanowi również bezwzględnej przesłanki konstytucyjnej nabrania przez dany akt normatywny mocy obowiązującej. Zdaniem Prokuratora Generalnego zaskarżone przepisy rozporządzenia z 2003 r. nie tworzyły dla ich adresatów nowej regulacji prawnej, ani nie nakładały nowych obowiązków. Wymagania związane z wykształceniem oraz stażem pracy zawarte były już w przepisach uchylonego rozporządzenia. Prokurator Generalny podkreślił także w swoim stanowisku, że z treści § 3 pkt 3 w zw. z § 23 rozporządzenia z 2003 r. nie wynika, aby akt ten uzyskał, w jakimkolwiek zakresie, wsteczną moc obowiązującą. W związku z tym, jego zdaniem nie ma podstaw do badania zgodności tych przepisów z art. 5 u.o.a.n.

3. W piśmie z 16 września 2004 r. stanowisko w sprawie zajął Prezes Rady Ministrów. Nie podzielił w nim zarzutu wnioskodawcy co do niezgodności kwestionowanych przepisów rozporządzenia z 2003 r. z art. 4 ust. 1 i 2 u.o.a.n., natomiast zarzut ich niezgodności z art. 5 tej ustawy uznał za bezprzedmiotowy.

Prezes Rady Ministrów wyjaśnił, że zamieszczeniu w § 3 pkt 3 rozporządzenia z 2003 r. (zgodnie z treścią załącznika nr 3) wymogu posiadania wyższego wykształcenia przez osobę zajmującą stanowisko zastępcy wójta, burmistrza lub prezydenta miasta towarzyszyło ustanowienie § 18 tego aktu, spełniającego funkcję przepisu przejściowego. Zgodnie z nim pracownicy, którzy nie spełniają takich wymagań kwalifikacyjnych w dniu wejścia w życie rozporządzenia, mogą być nadal zatrudnieni na tych stanowiskach. Uznać więc należy, że fakt wejścia w życie rozporządzenia z 2003 r. bez zachowania vacatio legis pozostawał bez wpływu na istniejące już stosunki pracy. Prezes Rady Ministrów podkreślił także, że regulacja kwestionowanego rozporządzenia z 2003 r. nie wprowadziła w tym zakresie żadnych nowych wymagań kwalifikacyjnych. Prezes Rady Ministrów podkreślił ponadto, że samo wprowadzenie wymogu posiadania wyższego wykształcenia dla kandydatów na stanowiska zastępcy wójta, burmistrza i prezydenta miasta wywołane było potrzebą dostosowania przepisów wykonawczych do unormowań ustawy z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. Nr 113, poz. 984 ze zm.). Publicznoprawny charakter sprawowanych przez nich funkcji usprawiedliwia – zdaniem tego uczestnika postępowania – większą swobodę ingerencji prawodawcy w ich status prawny. Zwiększenie wymagań kwalifikacyjnych jest zaś w pełni uzasadnione dążeniem do zapewnienia profesjonalnego i rzetelnego funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Wnioskodawca zakwestionował § 3 pkt 3 w związku z § 23 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów z 11 lutego 2003 r. w sprawie zasad wynagradzania i wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich.

§ 3 pkt 3 rozporządzenia stanowi, że ustala się „tabele stanowisk, zaszeregowań i wymagań kwalifikacyjnych pracowników, które są określone w załączniku nr 3 do rozporządzenia”. Z treści uzasadnienia stawianych przez wnioskodawcę zarzutów wynika jednoznacznie, że kierują się one nie przeciwko całej regulacji tego przepisu, ale dotyczą – wynikających z treści rubryk 5 i 6 Tabeli II Załącznika nr 3 – wymagań kwalifikacyjnych pracowników urzędów gmin, miast (miast na prawach powiatu) odnoszących się do zastępców burmistrza i wójta w gminie powyżej 15 tys. do 100 tys. mieszkańców. Wymagania te sprowadzają się do obowiązku posiadania wyższego wykształcenia oraz 6-letniego stażu pracy.

Powołany natomiast w związku z § 3 pkt 3 rozporządzenia jego § 23 stanowi, że „Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”. Trzeba podkreślić, że wnioskodawcy wskazując na przedmiot zaskarżenia jednoznacznie łączą treść obydwu kwestionowanych przepisów (§ 3 pkt 3 w związku z § 23). Okoliczność ta ma istotne znaczenie dla definitywnego sprecyzowania przedmiotu kontroli realizowanej przed Trybunałem Konstytucyjnym. Stanowi ją w istocie norma prawna o następującej treści: z dniem ogłoszenia rozporządzenia wchodzą w życie wymagania kwalifikacyjne, o których mowa w Tabeli II Załącznika nr 3 do tego aktu. Zarówno z treści petitum wniosku, jak i jego uzasadnienia wynika wyraźnie, że badanie zgodności kwestionowanego rozporządzenia nie może dotyczyć samoistnie ujmowanego problemu wymagań kwalifikacyjnych stawianych przez prawodawcę kandydatom na określone stanowiska w jednostkach samorządu terytorialnego, ale sprowadzać się winno do oceny dopuszczalności nadania przepisom ustanawiającym te wymagania mocy obowiązującej z dniem ogłoszenia rozporządzenia, a więc bez zachowania okresu vacatio legis.

Należy zwrócić uwagę, że zakwestionowane rozporządzenie zostało wydane na podstawie upoważnienia określonego w art. 20 ust. 2 i art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.).

2. Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. K 25/04 z 25 stycznia 2005 r. (OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 6). w punkcie I podpunkt 1 i 4 sentencji orzekł m.in, że art. 20 ust. 2 zdanie pierwsze powołanej ustawy z 22 marca 1990 r. w zakresie, w jakim upoważnia Radę Ministrów do określenia, w drodze rozporządzenia, wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych oraz § 3 pkt 3 powołanego rozporządzenia z 11 lutego 2003 r. w zakresie, w jakim ustala on tabele wymagań kwalifikacyjnych pracowników, które są określone w załączniku nr 3 do tego rozporządzania, są niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Ponadto w punkcie II sentencji Trybunał orzekł, że przepisy wymienione w punkcie I tracą moc obowiązującą z dniem 31 lipca 2005 r.

Sentencja wyroku została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 2005 r. Nr 23, poz. 192.

3. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie w rozpoznawanej sprawie podlega umorzeniu, albowiem wynikający z niej zakres zaskarżenia został objęty powołanym wyżej ostatecznym wyrokiem z 25 stycznia 2005 r. (sygn. K 25/04). Umorzenia nie wyklucza fakt, iż wnioskodawca zakwestionował § 3 pkt 3 rozporządzania w związku z jego § 23, ani też okoliczność, że wnioskodawca wskazał inne – niż to miało miejsce w sprawie o sygn. K 25/04 – wzorce kontroli, a więc art. 4 ust. 1 i 2 oraz art. 5 powołanej ustawy z 20 lipca 2000 r. o u.o.a.n.

Jakkolwiek Trybunał stwierdzając w sprawie o sygn. K 25/04 niezgodność z art. 92 ust. 1 Konstytucji kwestionowanego przepisu jednocześnie odroczył utratę jego powszechnie obowiązującej mocy do 31 lipca 2005 r., to należy podkreślić, że stan niekonstytucyjności w badanym zakresie powstał już w dniu wydania wyroku, a więc 25 stycznia 2005 r. Tym samym, mimo że kwestionowany przez wnioskodawcę przepis jest nadal – na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji – częścią systemu prawa, to w zakresie badania jego zgodności z Konstytucją nie może być kontynuowane postępowanie, ponieważ w tym zakresie Trybunał już ostatecznie orzekł 25 stycznia 2005 r. Postępowanie podlega zatem umorzeniu z powodu zbędności wydania wyroku w sprawie.

Trybunał Konstytucyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela bowiem pogląd, że w zaistniałym na skutek wyroku Trybunału (sygn. K 25/04) stanie prawnym właściwą podstawą do umorzenia postępowania w sprawie o sygn. U 4/04 nie jest niedopuszczalność jego kontynuowania, lecz zbędność. W sprawie brak jest podstaw do rozważania zasady res iudicata, która wymaga zarówno tożsamości podmiotowej, jak i przedmiotowej wniosku albo skargi. Zaistniały stan prawny bardziej adekwatnie określa zasada ne bis in idem, która pozwoliła Trybunałowi ocenić zawisłą sprawę „(...) w kategoriach pragmatycznych, ocenić celowość prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta przez ten organ” (por. postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., sygn. K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172, s. 927).

Wyrażona w art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK przesłanka „zbędności” orzekania obejmuje zatem stan prawny, jaki powstał w rozpoznawanej sprawie po wydaniu wyroku z 25 stycznia 2005 r. Brak tożsamości podmiotowej i przedmiotowej (inne wzorce kontroli) wniosku Rady Miejskiej w Trzebnicy w sprawie o sygn. U 4/04 w porównaniu z rozstrzygniętą już sprawą o sygn. K 25/04 z wniosku innego podmiotu – z jednej strony, oraz fakt, że w tej ostatniej sprawie zapadł już ostateczny wyrok, na mocy którego kwestionowany przepis został uznany za niekonstytucyjny – z drugiej strony, nakazywało Trybunałowi powstrzymanie się od ingerencji w stan prawny wytworzony jego własnym orzecznictwem. Trybunał nie może bowiem prowadzić działań, które choćby formalnie godziłyby w powszechnie obowiązującą moc i ostateczność jego orzeczeń (art. 190 ust. 1 Konstytucji). Uznanie dopuszczalności kontynuowania postępowania w tej sytuacji podważałoby tę zasadę.

Mając powyższe na uwadze należało postanowić jak wyżej.