1. W skardze konstytucyjnej z 27 marca 2002 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 89 § 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego oraz art. 8 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych z art. 2, art. 20, art. 22, art. 32 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego:

Sprawa będąca podstawą do wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego dotyczyła ochrony dóbr osobistych. Pozwanym w przedmiotowej sprawie był Maciej Dlouhy, który udzielił pełnomocnictwa procesowego radcy prawnemu Maciejowi Duczmalowi. Ustanowiony pełnomocnik złożył zgodnie z wymogami art. 89 § 3 k.p.c. oświadczenie, iż nie pozostaje w stosunku pracy. 12 stycznia 2000 r. radca prawny Maciej Duczmal udzielił na podstawie art. 91 pkt 3 k.p.c. dalszego pełnomocnictwa procesowego w przedmiotowej sprawie radcy prawnemu Pawłowi Dworczyńskiemu, który nie złożył wymaganego oświadczenia.

W pierwszej instancji sprawa została rozpoznana przez Sąd Okręgowy w Słupsku Wydział Cywilny (sygnatura akt I C 329/99), który wyrokiem z 6 czerwca 2000 r. zasądził od pozwanego wpłatę 5.000 zł na rzecz PCK oraz zobowiązał pozwanego do zamieszczenia stosownego oświadczenia, mającego na celu sprostowanie wypowiedzi prasowej. Podstawą orzeczenia był art. 24 § 1 k.c. Od przedmiotowego wyroku pełnomocnik strony wniósł apelację do Sądu Apelacyjnego w Gdańsku.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku rozpoznał sprawę, zwracając się uprzednio do strony o potwierdzenie czynności procesowych dokonanych w toku dotychczasowego postępowania przez osobę, która została wskazana jako pełnomocnik. 31 stycznia 2001 r. wydał wyrok (sygn. akt I ACa 1065/00), utrzymujący zobowiązanie pozwanego do przeprosin powoda, ale oddalił powództwo w części dotyczącej zapłaty na rzecz PCK.

Maciej Dlouhy udzielił Pawłowi Dworczyńskiemu pełnomocnictwa do sporządzenia i wniesienia kasacji. Kasacja została wniesiona 5 marca 2001 r.

W dniu 28 marca 2001 r. pełnomocnik pozwanego otrzymał wezwanie do uzupełnienia wniesionej kasacji poprzez uiszczenie odpowiedniego wpisu oraz poprzez złożenie oświadczenia w trybie art. 89 § 3 k.p.c. Oświadczenie nie zostało złożone. Wobec nieusunięcia braku formalnego kasacja została odrzucona przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z 5 kwietnia 2001 r., sygn. akt I ACa 1065/00. Od powyższego postanowienia pełnomocnik pozwanego wniósł zażalenie.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna 28 listopada 2001 roku (sygn. akt IV CZ 167/01) wydał postanowienie oddalające zażalenie pozwanego, argumentując, iż zgodnie z treścią art. 89 § 3 k.p.c. pełnomocnictwo udzielone przez osobę fizyczną składane przez radcę prawnego powinno zawierać oświadczenie pełnomocnika, że nie pozostaje on w stosunku pracy. Sąd wskazał, iż przepis ten nie obejmuje adwokatów z uwagi na odmienny charakter zawodu adwokata. Zawód ten w przeciwieństwie do zawodu radcy prawnego może być wykonywany tylko w formie zawodu wolnego, nie może być wykonywany w ramach stosunku pracy. Natomiast ustawa o radcach prawnych w art. 8 ust. 1 przewiduje możliwość wykonywania przez radcę prawnego zawodu w formie wolnej ale także w ramach stosunku pracy. Decydując się na wykonywanie zawodu radcy w ramach stosunku pracy radca prawny nie może świadczyć pomocy osobom fizycznym. Następstwem powyższej regulacji jest zawarty w art. 89 § 3 k.p.c. obowiązek złożenia przez pełnomocnika oświadczenia o niepozostawaniu w stosunku pracy. Brak takiego oświadczenia obciąża pełnomocnictwo wadą formalną, w przypadku nieusunięcia której w terminie 7 dni kasacja podlega odrzuceniu. Z tych względów kasacja skarżącego w powyższej sprawie została odrzucona na podstawie art. 393 5 k.p.c.

2. Skargę konstytucyjną wniósł Maciej Dlouhy (reprezentowany przez radcę prawnego Pawła Dworczyńskiego) oraz radca prawny Paweł Dworczyński. Jako ostateczne orzeczenie sądu o prawach i wolnościach skarżący wskazali postanowienie sądu oddalające zażalenie na odrzucenie kasacji (Sąd Najwyższy Izba Cywilna, postanowienie z 28 listopada 2001 r., sygn. akt IV CZ 167/01).

2.1. Zdaniem skarżących art. 89 § 3 k.p.c. i art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych naruszają art. 2, art. 20, art. 22, art. 32 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji. Zakaz reprezentowania osób fizycznych przez radcę prawnego pozostającego w stosunku pracy narusza, zdaniem skarżącego Pawła Dworczyńskiego, zasadę sprawiedliwości społecznej, zasadę równości, wolności działalności gospodarczej i wolności wykonywania zawodu. Skarżący Paweł Dworczyński upatruje naruszenia wolności działalności gospodarczej w ograniczeniu zakresu podmiotowego kręgu osób uprawnionych do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Zaskarżone przepisy naruszają w opinii skarżącego Pawła Dworczyńskiego zasadę równości dzieląc radców prawnych na uprawnionych do reprezentowania osób fizycznych i na radców nie posiadających takiego uprawnienia. Taka regulacja prowadzi, zdaniem skarżącego Pawła Dworczyńskiego, do dyskryminacji określonej grupy radców prawnych.

Zdaniem skarżącego osoby o identycznych kwalifikacjach zawodowych powinny mieć prawo do takiego samego występowania w obrocie gospodarczym, niezależnie od tego w jakiej formie prowadzą swoją działalności, czy jest to kancelaria prawna, czy spółka zrzeszająca prawników, czy też dana osoba zatrudniona jest równocześnie na podstawie umowy o pracę. Natomiast w świetle obowiązujących przepisów: art. 89 § 3 k.p.c. oraz art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych wolności niektórych radców prawnych są ograniczone. Brak jest zatem równości wewnątrz jednej grupy zawodowej – radców prawnych, ale także zachodzi nierówność w traktowaniu radców prawnych i adwokatów. Obowiązek złożenia stosownego oświadczenia o niepozostawaniu w stosunku pracy nie dotyczy adwokatów.

Skarżący Paweł Dworczyński stwierdza, iż „ograniczenie z art. 89 § 3 k.p.c. oraz art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych ma na celu zapobieżenie ewentualnemu konfliktowi interesów, wynikającemu z pozostawania radcy prawnego w stosunku pracy, a więc i podległości kierownikowi zatrudniającej go jednostki organizacyjnej”. Nie jest to jednak, w jego ocenie, argument przekonujący, albowiem temu celowi służą inne przepisy, jak art. 108 k.c., art. 15 ustawy o radcach prawnych, jak również zasady etyki radcy prawnego, do przestrzegania których zobowiązany jest każdy wykonujący ten zawód. Zgodnie z art. 14 ust. 2 zasad etyki radcy prawnego – radca prawny ma obowiązek powstrzymać się od działania w sprawie, gdyby ujawnił się konflikt interesów podmiotów przez niego obsługiwanych lub gdyby zagrożona została jego bezstronność, niezależność, albo mógłby być naruszony obowiązek zachowania tajemnicy. Art. 14 ust. 3 zobowiązuje radcę prawnego do niezwłocznego wyłączenia się ze sprawy, jeżeli ujawnione zostaną wyżej opisane okoliczności, zaś o potrzebie i przyczynach wyłączenia powiadamia się kierownika obsługiwanej jednostki albo zleceniodawcę oraz – w miarę zaistniałej potrzeby – organ orzekający.

2.2. Zarzut naruszenia zasady równości został podniesiony także przez skarżącego Macieja Dlouhego, który podkreślił, że stawiany przez art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych oraz art. 89 § 3 k.p.c. wymóg złożenia oświadczenia o niepozostawaniu w stosunku pracy uniemożliwia osobom fizycznym dokonanie pełnego wyboru pełnomocnika.

2.3. W dalszej kolejności skarżący Paweł Dworczyński uzasadnia naruszenie zasady wolności działalności gospodarczej. Zgodnie z treścią art. 22 Konstytucji, ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. W przypadku zawodu radcy prawnego ograniczenie działalności gospodarczej wynika z ustawy, lecz nie jest spełniony drugi z warunków – ważny interes publiczny. Interes publiczny powinien się charakteryzować tym, iż służy on ogółowi obywateli państwa, jest powszechny i nie ma na celu osiągnięcia korzyści prywatnych. Ograniczenie zasady swobody działalności gospodarczej nie może mieć charakteru dowolnego, ograniczenia te mogą mieć charakter przedmiotowy i mogą dotyczyć szeroko pojętej ochrony życia i zdrowia ludzkiego. Nie mogą mieć natomiast charakteru generalnych wyłączeń podmiotowych, a więc wykluczających pewne kategorie osób z kręgu uprawnionych do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Sytuacja, w której radcowie prawni nie mogą świadczyć pomocy prawnej osobom fizycznym prowadzi do wyłączenia podmiotowego.

3. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 18 czerwca 2002 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braku formalnego skargi poprzez dokładne uzasadnienie sformułowanego w skardze zarzutu naruszenia przysługującej skarżącemu wolności wykonywania zawodu.

3.1. Pismem z 3 lipca 2002 r. skarżący Paweł Dworczyński wskazał, iż wymóg stawiany przez zaskarżone przepisy wyłącza możliwość radców prawnych pozostających w stosunku pracy do świadczenia pomocy prawnej osobom fizycznym, co stanowi naruszenie wolności wykonywania zawodu – art. 65 Konstytucji. Takie wyłączenie nie znajduje ponadto usprawiedliwienia w przesłankach dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

4. Prokurator Generalny zajął stanowisko w sprawie pismem z 6 grudnia 2002 r., wnosząc o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.

4.1. Prokurator Generalny przyjął, że wszystkie sformułowane w skardze zarzuty odnoszą się do obu skarżących i stwierdził, iż zarówno Maciej Dlouhy, jak i Paweł Dworczyński za podstawę swoich skarg uznali naruszenie przysługujących im konstytucyjnych wolności działalności gospodarczej oraz wolności wykonywania zawodu.

W odniesieniu do skarżącego Macieja Dlouhego Prokurator Generalny stwierdza, że skarżący nie uzasadnił w jaki sposób postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 5 kwietnia 2001 r., odrzucające kasację oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 28 listopada 2001 r. oddalające zażalenie na to postanowienie naruszyły przysługującą mu wolność działalności gospodarczej oraz wykonywania zawodu. Uzasadnienia i sentencje obu postanowień wskazują, iż ani postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, ani postanowienie Sądu Najwyższego nie odnosiły się do tych wolności przysługujących skarżącemu Maciejowi Dlouhemu. Podstawą postanowienia Sądu było ustalenie, że kasacja Macieja Dlouhyego nie odpowiada warunkom formalnym, których braku, mimo wezwania, pełnomocnik skarżącego Paweł Dworczyński nie uzupełnił.

Zdaniem Prokuratora Generalnego art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych w związku z art. 89 § 3 k.p.c. nie wprowadzają ograniczeń wolności działalności gospodarczej strony postępowania cywilnego, reprezentowanej przez radcę prawnego, nie ograniczają też wolności wykonywania zawodu przez stronę tego postępowania, zatem skarżący Maciej Dlouhy niewłaściwie wskazał konstytucyjne wolności, które – w jego ocenie – zostały naruszone przez przepisy art. 89 § 3 k.p.c. i art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez zakwestionowane przepisy równości wobec prawa, zakazu dyskryminacji oraz zasady sprawiedliwości społecznej Prokurator Generalny wskazał, iż zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego przesłanką dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wskazanie konstytucyjnego prawa lub wolności przysługujących skarżącemu, naruszonych ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej na podstawie zakwestionowanego w skardze przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego.

Skarżący Maciej Dlouhy, niewłaściwie wskazał konstytucyjne wolności, które naruszone zostały przez przepisy art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych i art. 89 § 3 k.p.c., nie wykazał także, jakie – inne niż wskazane w petitum skargi – przysługujące mu konstytucyjne prawa i wolności naruszają zaskarżone przepisy. Ten brak formalny skargi czyni skargę Macieja Dlouhyego niedopuszczalną.

4.2. W odniesieniu do skarżącego Pawła Dworczyńskiego Prokurator Generalny nie podziela poglądu, że postanowienie Sądu Najwyższego oddalające zażalenie pozwanego, Macieja Dlouhyego, na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku odrzucające kasację rozstrzygało o przysługujących mu wolnościach działalności gospodarczej oraz wolności wykonywania zawodu. Zgodnie bowiem z art. 79 ust. 1 Konstytucji jednym z warunków dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest wymóg, aby ostateczne orzeczenie sądu było orzeczeniem o prawach, wolnościach lub obowiązkach konstytucyjnych skarżącego.

Stosownie do art. 3932 k.p.c., kasacja powinna być sporządzona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Wprowadzając przymus adwokacki i radcowski dla sporządzenia i wniesienia kasacji, przepis ten ogranicza zdolność postulacyjną strony postępowania cywilnego. Kasacja jest jednak środkiem odwoławczym nie przysługującym pełnomocnikowi, lecz stronie postępowania, a czynności wykonywane przez pełnomocnika wywołują skutki prawne w sferze praw i obowiązków mocodawcy, nie zaś pełnomocnika.

Orzeczenia sądu rozstrzygające o prawach i obowiązkach strony postępowania nie są zatem rozstrzygnięciami o prawach i obowiązkach pełnomocnika, który stronę reprezentował. Zarówno Sąd Najwyższy, jak i Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniach postanowień powołały przepis art. 89 § 3 k.p.c. zobowiązujący pełnomocnika – radcę prawnego do złożenia oświadczenia, w celu wykazania zdolności do reprezentowania strony, lecz przepis ten stanowił podstawę odrzucenia kasacji strony, a zatem podstawę orzeczenia o prawie strony do rozpoznania jej sprawy w postępowaniu kasacyjnym. Nie stanowił natomiast podstawy orzeczenia o prawach radcy prawnego do reprezentowania strony. Sąd nie orzekł bowiem o prawie radcy prawnego do reprezentowania strony. Brak ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach Skarżącego Pawła Dworczyńskiego powoduje, iż nie jest on legitymowany do wniesienia skargi konstytucyjnej.

4.3. Prokurator Generalny nie zgadza się także z poglądem skarżącego Pawła Dworczyńskiego, iż podstawą postanowienia Sądu Najwyższego był przepis art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych. Przywołanie w uzasadnieniu postanowienia tego przepisu związane było z dokonaną przez Sąd wykładnią przepisu art. 89 § 3 k.p.c., nie stanowił on natomiast podstawy rozstrzygnięcia o odrzuceniu kasacji pozwanego.

W przypadku gdyby Trybunał Konstytucyjny nie umorzył postępowania w powyższej sprawie Prokurator Generalny wyraża pogląd, iż art. 89 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) oraz przepis art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.) są zgodne z art. 32, art. 2 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji RP oraz nie są niezgodne z art. 20 i art. 22 Konstytucji.

Analizując przepis art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, nie można pominąć regulacji art. 8 ust. 1 tej ustawy, określającej formy wykonywania zawodu radcy prawnego, od której zależny jest przedmiotowy zakres świadczonej pomocy. Radca prawny może wykonywać zawód w ramach stosunku pracy, umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego lub w spółce jawnej albo cywilnej, z wyłącznym udziałem radców prawnych lub radców prawnych i adwokatów, albo w spółce komandytowej, której komplementariuszami są radcowie prawni lub radcowie prawni i adwokaci, przy czym wyłącznym przedmiotem działalności takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej. Forma wykonywania zawodu przesądza o zakresie świadczonej pomocy prawnej.

Rozszerzając ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 75, poz. 471), m.in. przedmiotowy zakres pomocy prawnej o pomoc prawną udzielaną osobom fizycznym, ustawodawca przyznał prawo do świadczenia pomocy tym podmiotom wyłącznie przez radców prawnych, którzy zawód wykonują w formie wolnej. Ustawodawca dopuścił jednocześnie łączenie przez radców prawnych różnych form wykonywania zawodu, lecz wyłączył możliwość świadczenia pomocy prawnej osobom fizycznym przez radców łączących wskazaną formę wykonywania zawodu (kancelaria lub spółka) z formą wykonywania zawodu w ramach stosunku pracy.

4.4. Prokurator Generalny odwołał się do poglądu Trybunału Konstytucyjnego wyrażonego w wyroku z 21 maja 2002 r., iż wolność statuowana w art. 65 ust. 1 Konstytucji oznacza m.in., że każdy może wykonywać zawód, jeśli spełnia warunki, jednak zawsze w ramach obowiązujących przepisów. Natomiast zakres czynności przypisanych adwokatom i radcom prawnym ma swoje źródło w ustawach, nie zaś w Konstytucji. Konstytucja bowiem nie wyznacza ani nie gwarantuje zakresu działalności adwokatów. Konstytucja nie determinuje granic działalności żadnej grupy zawodowej, pozostawiając to zadanie ustawom (wyrok z 21 maja 2002 r., sygn. K. 30/01 OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 32). Konstytucja nie reguluje również zakresu przedmiotowego i podmiotowego działalności radców prawnych. Określenie przez art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych prawa świadczenia pomocy prawnej osobom fizycznym wyłącznie radcom prawnym, którzy zawód wykonują w formie kancelarii lub spółki i którzy nie łączą tej formy wykonywania zawodu z wykonywaniem zawodu w formie stosunku pracy, nie może być uznane za ograniczenie wolności wykonywania zawodu radcy prawnego. Zakres uprawnień wykonywania zawodu zależy od wyboru przez radcę prawnego formy wykonywania zawodu.

4.5. Zdaniem Prokuratora Generalnego art. 8 ust. 2 jest zgodny z art. 32 i z art. 2 Konstytucji. Zasada równości zakłada jednakowe traktowanie osób znajdujących się w tej samej sytuacji faktycznej i prawnej. Zróżnicowanie w ramach jednej grupy jest jednak dopuszczalne, jeśli jest usprawiedliwione innymi wartościami. Wartością usprawiedliwiającą zróżnicowanie uprawnień radców prawnych, wykonujących zawód w kancelarii lub spółce, jednocześnie pozostających w stosunku pracy i nie pozostających w stosunku pracy, jest ochrona przed kolizją interesów podmiotu zatrudniającego radcę prawnego i interesów osób fizycznych korzystających z pomocy prawnej radcy prawnego.

Przepis art. 89 § 3 k.p.c., zobowiązujący radcę prawnego do wykazania zdolności do reprezentowania strony postępowania, jest konsekwencją uregulowania art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych. Przepis ten określa jedynie sposób wykazania przez radcę prawnego swojej zdolności do reprezentowania strony w postępowaniu cywilnym i nie ogranicza wolności wykonywania zawodu. Przepis ten jest również zgodny z art. 32 Konstytucji. Zarzut, iż przepis ten, nakładając wyłącznie na radców prawnych obowiązek złożenia oświadczenia o niepozostawaniu w stosunku pracy, nierówno traktuje pełnomocników ustanowionych w postępowaniu cywilnym i dyskryminuje radców prawnych jest nieuzasadniony. Przepisy k.p.c. nie nakładają na adwokatów obowiązku złożenia oświadczenia, bowiem adwokaci, w przeciwieństwie do radców prawnych, nie mogą wykonywać zawodu w formie stosunku pracy. Stosownie do art. 4b ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.), adwokat nie może wykonywać zawodu, jeżeli pozostaje w stosunku pracy.

4.6. Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez zakwestionowane przepisy przysługującej skarżącemu wolności działalności gospodarczej, Prokurator Generalny stwierdza, że zawód radcy prawnego, podobnie jak zawód adwokata, zalicza się do tzw. zawodów zaufania publicznego. Podkreślając że „wykonywania zawodu adwokata, jako zawodu zaufania publicznego, nie można zaliczyć do przejawów wykonywania działalności gospodarczej. Celem działalności gospodarczej jest przede wszystkim osiągnięcie jak najwyższych dochodów i w działalności tej nie jest realizowana funkcja publiczna. Działalność adwokatów, jak i radców prawnych zawiera natomiast element spełniania funkcji publicznej, jakim jest zapewnienie obywatelom fachowej pomocy prawnej i zastępstwa procesowego. Nie można również, jak się wydaje, uznać, iż działalność adwokatów, jak i radców prawnych jest częścią ustroju gospodarczego państwa” (Paweł Sarnecki, Pojęcie zawodu zaufania publicznego (art. 17 ust. 1 Konstytucji na przykładzie adwokatury) [w:] Konstytucja, Wybory, Parlament, Studia ofiarowane Zdzisławowi Jaroszowi, pod red. L. Garlickiego, Warszawa 2002, Liber, str. 160 i nast.). Ten pogląd uzasadnia stanowisko, iż wskazane konstytucyjne wzorce art. 20 i 22 są nieadekwatne dla kontroli zaskarżonych przepisów.

5.1. Pismem z 14 lipca 2003 r. stanowisko w sprawie, w imieniu Sejmu, zajął Marszałek Sejmu, wnosząc o umorzenie postępowania z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia.

5.2. Marszałek Sejmu wskazał, iż w odniesieniu do skarżącego Pawła Dworczyńskiego brak jest czynnej legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej. Postanowienie Sądu Najwyższego odrzucające kasację nie może być uznane za ostateczne orzeczenie o prawach i wolnościach pełnomocnika (Pawła Dworczyńskiego). Nie zostały zatem spełnione wymogi do skutecznego wniesienia skargi konstytucyjnej, co skutkuje umorzeniem postępowania.

5.3. Odnosząc się do skargi konstytucyjnej, w zakresie w jakim dotyczy ona skarżącego Macieja Dlouhego, Marszałek Sejmu podkreślił, że niedopuszczalność orzeczenia wynika z faktu, iż skarżący nie uzasadnił w jaki sposób postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku o odrzuceniu kasacji i Sądu Najwyższego oddalające zażalenie naruszyły wskazane w uzasadnieniu wolności – działalności gospodarczej oraz wykonywania zawodu. Sprawa w rzeczywistości dotyczyła naruszenia dóbr osobistych, a nie wolności prowadzenia działalności gospodarczej, czy też wolności wykonywania zawodu. Prawomocne postanowienie Sądu Najwyższego odrzucające kasację Macieja Dlouhego przesądza wprawdzie o zamknięciu drogi do rozpatrzenia sprawy w postępowaniu kasacyjnym, ale jest ono wynikiem niedopełnienia ustawowego obowiązku przez pełnomocnika Macieja Dlouhego. Powyższe okoliczności wskazują, iż w tym przypadku nie został wyczerpany tok instancji wymagany dla skutecznego wniesienia skargi konstytucyjnej. Skarga konstytucyjna ma charakter subsydiarny, zasadniczą przesłanką jej dopuszczalności jest prawomocny wyrok sądu orzekający ostatecznie o konstytucyjnych prawach lub wolnościach skarżącego. W tym przypadku postanowienie Sądu Najwyższego nie ma takiego charakteru, jest ono wynikiem nieusunięcia braku formalnego przez pełnomocnika skarżącego.

Z tych względów Marszałek Sejmu wniósł o umorzenie postępowania.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga została wniesiona przez Macieja Dlouhego (reprezentowanego przez radcę prawnego – Pawła Dworczyńskiego) oraz przez radcę prawnego Pawła Dworczyńskiego.

Skarżący zarzucili niezgodność art. 89 § 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego oraz przepisu art. 8 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych z art. 2, art. 20, art. 22, art. 32 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny określił zakres skargi konstytucyjnej skarżącego – Macieja Dlouhego i skarżącego Pawła Dworczyńskiego.

2. Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wynika, że skarżący Maciej Dlouhy zarzuca jedynie niezgodność art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych w związku z art. 89 § 3 k.p.c. z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji. Tylko te zarzuty znalazły uzasadnienie w treści skargi konstytucyjnej.

Odnosząc się do zarzutów skarżącego Macieja Dlouhego Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zasady wywiedzione z art. 2 i art. 32 Konstytucji nie są bezpośrednim źródłem konstytucyjnych praw podmiotowych. Odwołanie się do nich musi być poprzedzone określeniem przysługującego skarżącemu prawa lub wolności rangi konstytucyjnej, w związku z którym zasady te zostały naruszone (por. np. postanowienia z: 27 kwietnia 1998 r., Ts 46/98, OTK ZU I(30)/1999, poz. 39; 3 listopada 1998 r., Ts 116/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 10; 30 listopada 1999 r., Ts 97/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 19; 15 listopada 2000 r., Ts 86/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 308; 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12). Te okoliczności przemawiają za uznaniem skargi konstytucyjnej Macieja Dlouhego za niedopuszczalną.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, iż podstawą dla rozpatrzenia skargi konstytucyjnej, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji jest ustalenie, czy o prawach skarżącego orzekł ostatecznie sąd lub organ administracji publicznej. Przesłankę tę konkretyzuje art. 46 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W postępowaniu cywilnym oznacza to konieczność rozstrzygnięcia kasacji, o ile kasacja w danej sprawie przysługuje. Wykorzystanie procedur sądowych musi mieć charakter merytoryczny, nie można zatem wnieść skargi konstytucyjnej jeśli sąd cywilny z powodu braków formalnych odrzucił kasację (L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Warszawa 2002, Liber, wydanie 6, s. 390).

Radca prawny Paweł Dworczyński wniósł w imieniu skarżącego – Macieja Dlouhego kasację, która w przedmiotowej sprawie przysługiwała. Jednak wobec nieuzupełnienia braków formalnych (brak oświadczenia radcy prawnego, iż nie pozostaje on w stosunku pracy) kasacja została postanowieniem z 5 kwietnia 2001 r. odrzucona przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku (sygn. akt I Ca 1065/00). Na powyższe postanowienie radca prawny – Paweł Dworczyński wniósł zażalenie. Sąd Najwyższy Izba Cywilna postanowieniem z 28 listopada 2001 r. (sygn. akt IV CZ 167/01) oddalił zażalenie pozwanego, uznając iż odrzucenie przez sąd drugiej instancji kasacji skarżącego było zasadne i zgodne z treścią art. 3935 k.p.c. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał podstawy wymogu złożenia przez radcę prawnego oświadczenia (art. 89 § 3 k.p.c.). Sąd Najwyższy podkreślił, iż wiąże się on z rozróżnieniem możliwości wykonywania zawodu przez radcę prawnego w formie wolnej oraz w ramach stosunku pracy.

3. Trybunał Konstytucyjny uznaje, iż w przedmiotowej sprawie nie ma ostatecznego orzeczenia o prawach, wolnościach lub obowiązkach skarżącego Macieja Dlouhego. Zgodnie z art. 3935 k.p.c. sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym kasację wniesioną po upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również kasację której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie. Kasacja została odrzucona, nie mogła zatem wywołać skutków, jakie prawo wiąże z wniesieniem kasacji odpowiadającej wszystkim wymaganiom formalnym.

Postanowienie o odrzuceniu kasacji oznacza odmowę merytorycznego rozpoznania sprawy z przyczyn procesowych. Wymóg złożenia przez radcę prawnego reprezentującego osobę fizyczną oświadczenia, iż nie pozostaje on w stosunku pracy jest przesłanką rozpatrzenia kasacji (postanowienie z 21 stycznia 1998 r., sygn. Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 19). Niezłożenie przez radcę prawnego oświadczenia, iż nie pozostaje on w stosunku pracy stanowi brak formalny kasacji, skutkujący jej odrzuceniem, o ile brak ten nie zostanie uzupełniony w stosownym terminie. Pełnomocnik skarżącego Paweł Dworczyński nie usunął braku formalnego dlatego Sąd Najwyższy nie mógł orzec ostatecznie co do istoty sprawy.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, iż nie został spełniony warunek wyczerpania drogi prawnej i z tych względów rozpatrzenie skargi jest niedopuszczalne.

4. Art. 79 ust. 1 Konstytucji określa przesłanki skutecznego wniesienia skargi konstytucyjnej.

W przedmiotowej sprawie nie tylko nie została zachowana przesłanka merytorycznego rozstrzygnięcia decydującego ostatecznie o prawach, wolnościach lub obowiązkach skarżącego ale ponadto podstawą orzeczenia sądu nie był kwestionowany przez pełnomocnika skarżącego art. 89 § 3 k.p.c. w związku z art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych ale art. 3935 k.p.c. regulujący odrzucenie kasacji z powodu braków formalnych. Wniesienie zaś skargi konstytucyjnej przeciwko przepisowi, który nie był podstawą rozstrzygnięcia jest niedopuszczalne, gdyż nadawałoby to postępowaniu charakteru actio popularis (wyrok z 24 lutego 1999 r., sygn. SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24).

Te okoliczności stanowią dodatkową podstawę do umorzenia postępowania w niniejszej sprawie ( art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).

5. Trybunał Konstytucyjny zbadał dopuszczalność skargi konstytucyjnej skarżącego Pawła Dworczyńskiego. Skarżący Paweł Dworczyński zarzuca niezgodność art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych w związku z art. 89 § 3 k.p.c. z art. 2, art. 20, art. 22, art. 32 oraz z art. 65 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że kasacja nie jest środkiem odwoławczym przysługującym pełnomocnikowi, lecz stronie postępowania, a czynności dokonane przez pełnomocnika wywołują skutki prawne w sferze praw i obowiązków mocodawcy, nie zaś pełnomocnika. Orzeczenia sądów nie dotyczyły praw, wolności, czy też obowiązków radcy prawnego Pawła Dworczyńskiego jako pełnomocnika skarżącego. Należy więc stwierdzić, że pełnomocnik skarżącego – radca prawny – Paweł Dworczyński nie miał legitymacji do złożenia skargi konstytucyjnej w tej sprawie.

Zarazem Trybunał Konstytucyjny nie może pozostawić bez komentarza postępowania skarżącego Pawła Dworczyńskiego zarówno w trakcie postępowania cywilnego, jak i w związku z wniesieniem skargi konstytucyjnej. Skarżący Paweł Dworczyński naraził stronę (Macieja Dlouhego) na ryzyko nieskutecznych działań w zakresie dochodzenia praw w systemie kasacyjnym. Złożenie skargi konstytucyjnej oczywiście niedopuszczalnej wywołuje wrażenie, że w ten sposób, chciał ukryć przed Maciejem Dlouhym brak legitymacji do występowania w procesie cywilnym. Doprowadził do sytuacji, w której pan Maciej Dlouhy został narażony na oczywiście nieuzasadniony udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny uznał, iż rozpoznanie skargi konstytucyjnej Macieja Dlouhego oraz Pawła Dworczyńskiego jest niedopuszczalne i na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym umorzył postępowanie.