W sporządzonej przez radcę prawnego i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 19 czerwca 2017 r. (data nadania) skardze konstytucyjnej MKS Spółka z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność:

1) art. 1173 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (ówcześnie Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.; obecnie: Dz. U. z 2018 r. poz. 1360, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 10 ust. 1, art. 45 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 118 § 5, art. 123 § 2 oraz art. 39823 § 2 zdanie drugie k.p.c. z art. 10 ust. 2, art. 31 ust. 3 zdanie ostatnie, art. 32 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 45 ust. 1 w związku z art. 2, art. 45 ust. 1 w związku z art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5 w związku z art. 2, art. 190 ust. 5 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Postanowieniem z 17 października 2018 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu stwierdziwszy, że pełnomocnik skarżącej nie był należycie umocowany do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej, zaś część zaskarżonych przepisów nie była podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia.

W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżąca wniosła o nadanie skardze dalszego biegu. Jej zdaniem pełnomocnictwo do „reprezentowania w postępowaniu” obejmuje umocowanie do przygotowania, sporządzenia i złożenia pisma procesowego oraz prowadzenia samej sprawy, a wynika to z art. 88 i art. 91 k.p.c. stanowiących, że pełnomocnictwo procesowe z mocy prawa obejmuje umocowanie do podjęcia wszelkich czynności procesowych w sprawie. W przypadku skargi konstytucyjnej jest to przygotowanie, sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej.

Skarżąca podniosła również, że wezwanie do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej z 16 listopada 2017 r. było nieprecyzyjne, ponieważ „nie wskazywało, że Trybunał, wbrew powszechnie przyjętym zasadom interpretuje zakres gramatyczny treści pełnomocnictwa”, a strona nie miała obowiązku domyślać się, co należy rozumieć pod pojęciem „pełnomocnictwo szczególne”, określonym w wezwaniu.

Odnosząc się do drugiej z podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu (okoliczności, że część zakwestionowanych przepisów nie była podstawą prawną ostatecznego rozstrzygnięcia), skarżąca podniosła, obszernie cytując orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Trybunału Konstytucyjnego, że „skargę konstytucyjną wnosi się »w sprawie«, a nie »na orzeczenie«”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 5 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 2072; dalej: u.o.t.p. TK), skarżącej przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym, badając w szczególności, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdzono istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.

2. Trybunał Konstytucyjny uznaje, że postanowienie o odmowie nadania rozpatrywanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest, w zakresie wskazanym w punkcie 1 sentencji niniejszego postanowienia, nieprawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu częściowo zasługują na uwzględnienie.

3. Skarżąca, odnosząc się do odmowy nadania skardze dalszego biegu ze względu na to, że zaskarżone przepisy nie były podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia, ograniczyła się do przytoczenia licznych orzeczeń Sądu Najwyższego oraz Trybunału Konstytucyjnego, nie ustosunkowując się jednak w żaden sposób do argumentacji zawartej w kwestionowanym zażaleniem postanowieniu. Trybunał stwierdza więc, że skarżąca nie przedstawiła żadnej argumentacji podważającej poczynione w nim ustalenia i dlatego zażalenie w tym zakresie podlega oddaleniu.

4. Z kolei za zasadne należy uznać przedstawione w zażaleniu argumenty skarżącej dotyczące należytego umocowania jej pełnomocnika.

Skarżąca słusznie wskazuje, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, że pełnomocnictwo do „reprezentowania…” uprawnia do przygotowania, sporządzenia i wniesienia środka procesowego (skargi konstytucyjnej). Stosownie do art. 91 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1360, ze zm.; dalej: k.p.c.) pełnomocnictwo procesowe (ogólne i szczególne) ex lege obejmuje umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych. Jednocześnie Sąd Najwyższy odnosząc, się do pełnomocnictwa do wniesienia skargi kasacyjnej w postępowaniu cywilnym stwierdził, że „nie ma podstaw prawnych do żądania by pełnomocnictwo do wniesienia skargi składało się z dwóch elementów: umocowania do wniesienia skargi i osobno do udziału w postępowaniu wywołanym jej wniesieniem. Jest to nieuzasadniony prawnie nadmierny formalizm i rygoryzm interpretacyjny wymogów dotyczących treści pełnomocnictwa do wniesienia skargi” (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 2 października 2014 r., sygn. akt IV CZ 65/14, Lex nr 1539480). Teza ta ma również zastosowanie do pełnomocnictwa do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Oznacza to, że Trybunał błędnie uznał, iż przedstawione przez skarżącą pełnomocnictwo nie jest pełnomocnictwem szczególnym o którym mowa w art. 53 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 44 u.o.t.p. TK.

5. Mając powyższe na uwadze Trybunał Konstytucyjny uwzględnił zażalenie w zakresie badania zgodności art. 123 § 2 oraz art. 39823 § 2 zdanie drugie k.p.c. z art. 10 ust. 2, art. 31 ust. 3 zdanie ostatnie, art. 32 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 45 ust. 1 w związku z art. 2, art. 45 ust. 1 w związku z art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5 w związku z art. 2, art. 190 ust. 5 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji, oddalając zażalenie w pozostałym zakresie.

W sporządzonej przez radcę prawnego i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 19 czerwca 2017 r. (data nadania) skardze konstytucyjnej MKS Spółka z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność, po pierwsze, art. 1173 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 10 ust. 1, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 2 Konstytucji, po drugie, art. 118 § 5, art. 123 § 2 oraz art. 39823 § 2 zdanie drugie k.p.c. z art. 10 ust. 2, art. 31 ust. 3 zdanie ostatnie, art. 32 ust. 2 w zw. z art. 45 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5 w zw. z art. 2, art. 190 ust. 5 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga została złożona w związku z następującą sprawą.

Skarżąca, w piśmie skierowanym do Sądu Rejonowego w T., wniosła o zmianę lub ustanowienie nowego pełnomocnika z urzędu do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej. Sąd Rejonowy w T., Wydział IX Cywilny (dalej: Sąd Rejonowy w T.) postanowieniem z 8 marca 2017 r. (sygn. akt […]) oddalił wniosek o zmianę ustanowionego pełnomocnika. Następnie, Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym w T., postanowieniem z 15 marca 2017 r. (sygn. akt […]) oddalił wniosek o ustanowienie nowego pełnomocnika. Na powyższe postanowienie skarżąca złożyła skargę, która została oddalona postanowieniem Sądu Rejonowego w T. z 5 kwietnia 2017 r. (sygn. akt […]).

Zdaniem skarżącej zaskarżone przepisy naruszają dyspozycję art. 32 ust. 1 Konstytucji, ponieważ odmiennie regulują prawo do obrony osób ubogich oraz osób, których majątek pozwala na opłacenie pełnomocnika z wyboru w celu wniesienia skargi konstytucyjnej. Skarżąca wskazała również, że „[o]soba posiadająca środki na ustanowienie pełnomocnika może po prostu wnieść skargę, która zostanie rozpoznana przez Trybunał Konstytucyjny. Osoba uboga, która nie posiada środków na opłacenie pełnomocnika, poddana natomiast zostaje formie swoistego rodzaju kontroli przez wniesienie skargi, która to kontrola dokonana zostaje przez osobę nie mającej statusu właściwego dla skargi konstytucyjnej”.

Skarżąca, uzasadniając niezgodność art. 1173 k.p.c.. z powołanymi wzorcami kontroli, podniosła, że ze względu na brak jasnej regulacji procedury określonej w art. 117-188 k.p.c. „orzeczenie niezawisłego Sądu, o którym mowa w art. 188 § 1 k.p.c. zastępowane jest postanowieniem o uwzględnieniu wniosku o przyznaniu pełnomocnika z urzędu oraz łącznie z nim czynnością techniczną w postaci wyznaczenia określonej osoby przez okręgową Radę Adwokacką lub Okręgową Radę Radców Prawnych”. Zdaniem skarżącej, powyższe czynności organów samorządu adwokackiego oraz radcowskiego powinny być zastrzeżone dla sądu, a nie dla „zawodowego stowarzyszenia osób prywatnych”, które nie są ani organami wymiaru sprawiedliwości, ani nawet organami państwa. W ocenie skarżącej „taki stan prawny (utrwalony wieloletnią judykaturą) jest naruszeniem podstawowych zasad państwa prawa ([a]rt. 2 oraz [a]rt. 10 Konstytucji), a w konsekwencji narusza prawo skarżącej do rozpoznania sprawy »od początku do końca« przez niezawisły wymiar sprawiedliwości (…)”.

Odnosząc się natomiast do art. 118 § 5 k.p.c., skarżąca podniosła, że narusza on istotę funkcji pełnomocnika. Obowiązkiem pełnomocnika, jak twierdzi skarżąca, jest „reprezentowanie strony przed sądem a to bez względu na własne poglądy pełnomocnika a nawet jego interes prawny”. Skarżąca wskazuje, że w przypadkach, w których istnieje możliwość zastosowania art. 118 § 5 k.p.c. „osoba niemająca statusu »właściwego sądu«, wbrew swej funkcji dokonuje (…) arbitralnego osądu poglądów mandanta (zamiast reprezentować stronę)”.

Niezależnie od powyższego, skarżąca wskazuje, że referendarz sądowy, odmawiając ustanowienia pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi konstytucyjnej, działał na podstawie art. 123 § 2 k.p.c., który, przyznając referendarzom sądowym uprawnienie do orzekania w sprawach ustanawiania pełnomocników z urzędu, narusza Konstytucję. W opinii skarżącej referendarz sądowy, korzystając z tego uprawnienia, dokonuje czynności z zakresu wymiaru sprawiedliwości, które zastrzeżone są wyłącznie dla niezawisłego sądu. Ponadto skarżąca zwraca uwagę, że sąd, wydając postanowienie z 5 kwietnia 2017 r., działał jako sąd II instancji, zgodnie z art 39823§ 2 zdanie drugie k.p.c. W ten sposób, zdaniem skarżącej, naruszona została konstytucyjna zasada dwuinstancyjności rozumiana jako prawo do rozpoznania środka odwoławczego przez sąd nadrzędny nad sądem, który wydał orzeczenie w I instancji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału z 16 listopada 2017 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej m.in. przez wskazanie, jakie prawa lub wolności skarżącej wynikające z powołanych wzorców kontroli, tj. art. 32 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 45 w zw. z art. 2, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5 w związku z art. 2, art. 190 ust. 5 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji, zostały naruszone, dokładne wyjaśnienie, w jaki sposób art. 39823 § 2 zdanie drugie oraz art. 123 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.) narusza konstytucyjne prawa lub wolności skarżącej oraz doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej, a także reprezentowania skarżącej w toku postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

W piśmie z 5 grudnia 2017 r. skarżąca ustosunkowała się do zarządzenia sędziego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Trybunał przypomina, że przedmiotem skargi mogą być jedynie przepisy odpowiadające podwójnej kwalifikacji – prowadzące do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącej i będące podstawą ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej wydanego w indywidualnej sprawie skarżącej. Zasadnicze znaczenie ma więc w tym stanie rzeczy to, by na podstawie zakwestionowanego w skardze przepisu zapadło ostateczne orzeczenie, którego skutkiem jest naruszenie konstytucyjnej wolności lub prawa skarżącej (zob. np. postanowienia TK z: 22 lutego 2001 r., sygn. Ts 193/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 77 oraz 2 kwietnia 2003 r., sygn. Ts 193/02, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 145). W rozpoznawanej sprawie wymóg ten nie został spełniony w odniesieniu do kwestionowanych przepisów.

Zgodnie z art. 1173 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.; dalej: k.p.c.) sąd, po ustanowieniu pełnomocnika z urzędu, zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego. Natomiast art. 118 § 5 k.p.c. stanowi, że jeżeli adwokat lub radca prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić na piśmie o tym stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu. Do zawiadomienia adwokat lub radca prawny dołącza sporządzoną przez siebie opinię o braku podstaw do wniesienia skargi.

Analiza orzeczenia wskazanego przez skarżącą jako ostateczne – postanowienia Sądu Rejonowego w T. z 5 kwietnia 2017 r. (sygn. akt […]) pozwala na stwierdzenie, że bez związku z jego treścią pozostaje zakwestionowany w skardze art. 1173 oraz art. 118 § 5 k.p.c. Postanowienie Sądu Rejonowego w T. dotyczyło odmowy ustanowienia pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Zakwestionowane art. 118 § 5 oraz art. 1173 k.p.c. nie regulują przesłanek ustanawiania pełnomocnika z urzędu, lecz kwestię sporządzenia przez pełnomocnika opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 118 § 5 k.p.c.) oraz jego wyznaczenie przez właściwą okręgową radę adwokacką lub okręgową izbę radców prawnych (art. 1173 k.p.c.). Wskazane przepisy dotyczą czynności, które mają miejsce już po wydaniu postanowienia o ustanowieniu pełnomocnika, lecz nie mają żadnego wpływu na kształt samego postanowienia.

Powyższa okoliczność, na podstawie art. 61 ust. 4 pkt 1 w związku z art. 53 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072; dalej: u.o.t.p. TK) stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze.

Trybunał stwierdza również, że skarżąca nie wykonała prawidłowo zarządzenia sędziego Trybunału w odniesieniu do pełnomocnictwa szczególnego. Zgodnie z art. 44 u.o.t.p. TK, pełnomocnictwo szczególne, o którym mowa w art. 53 ust. 2 pkt 3 u.o.t.p. TK, powinno obejmować umocowanie do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej, a także reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem. W związku z zakazem wykładni synonimicznej, zgodnie z którą różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia, nie można sformułowaniom użytym w art. 44 ust. 1 u.o.t.p. TK nadawać tożsamych znaczeń. Oznacza to, że obowiązek zastępowania przez adwokata lub radcę prawnego dotyczy osobno każdej z czynności wymienionych w art. 44 ust. 1 u.o.t.p. TK.

Z samego faktu, że załączone do skargi pełnomocnictwo obejmowało umocowanie do reprezentowania skarżącej w toku postępowania przed Trybunałem nie można domniemywać, iż obejmowało również umocowanie do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej, ponieważ, jak już stwierdzono, nie są to tożsame pojęcia.

Natomiast w odpowiedzi na wezwanie do uzupełnienia braków formalnych skarżąca dołączyła tożsame pełnomocnictwo, co oznacza, że braki te nie zostały uzupełnione.

Okoliczność ta, na podstawie art. 61 ust. 4 pkt 2 w zw. z. art. 53 ust. 2 pkt 3 u.o.t.p. TK, stanowi podstawę do odmowy nadania dalszego biegu skardze.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

POUCZENIE

Na podstawie art. 61 ust. 5 u.o.t.p. TK skarżącej przysługuje prawo wniesienia zażalenia na powyższe postanowienie w terminie 7 dni od daty jego doręczenia.