W skardze konstytucyjnej z 12 kwietnia 2017 r. (data nadania) D. Co Ltd. oraz International Ltd. (dalej: skarżące) wystąpiły o stwierdzenie, że art. 240 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (ówcześnie: Dz. U. z 2016 r. poz. 1749, ze zm., obecnie: Dz. U. z 2017 r. poz. 2344, ze zm.; dalej: prawo upadłościowe), w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., w związku z art. 449 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (ówcześnie: Dz. U. z 2016 r. poz. 1574, ze zm., obecnie: Dz. U. z 2017 r. poz. 1508, ze zm.; dalej: prawo restrukturyzacyjne), są niezgodne z art. 77 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 21 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Ponadto skarżące wniosły o uznanie art. 240 prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. za sprzeczny z art. 77 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 21 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Dodatkowo skarżące zarzuciły niezgodność art. 242 prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. i po 1 stycznia 2016 r. z art. 77 ust. 2, art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 21 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Postanowieniem z 20 czerwca 2017 r. Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 60 ust. 1 w związku z art. 61 ust. 4 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (ówcześnie: Dz. U. poz. 2072; obecnie: Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p. TK) odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w odniesieniu do art. 242 prawa upadłościowego, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r., oraz w zakresie dotyczącym art. 240 pkt 1 i 4-8 prawa upadłościowego, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., ze względu na to, że przepisy te nie były podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżących. Natomiast w pozostałym zakresie, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 2 i 3 w związku z art. 60 ust. 1 u.o.t.p. TK ze względu na oczywistą bezzasadność zarzutów.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny ustalił, że zarzuty skargi konstytucyjnej odnoszą się jedynie do art. 240 pkt 2 i 3, a nie art. 240 pkt 1 i 4 – 8 prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdził, że sformułowane zarzuty dotyczą w istocie sytuacji, w której skarżące, reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika, nie dopełniły wymagań określonych w art. 239 prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. Wynika to wprost z uzasadnień obu rozstrzygnięć wydanych w sprawie skarżących. Natomiast zakwestionowanie zgodności z Konstytucją art. 240 pkt 2 i 3 prawa upadłościowego, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., w zakresie, w jakim uczyniły to skarżące, nie ma związku ani z treścią tego przepisu w jego brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., ani z wydanym w sprawie skarżących ostatecznym orzeczeniem.

Trybunał Konstytucyjny ustalił, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 5 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p. TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje je na posiedzeniu niejawnym (art. 37 ust. 1 pkt 3 lit. c w związku z art. 61 ust. 5-8 u.o.t.p. TK), badając przede wszystkim, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.

2.1. Skarżące nie zakwestionowały stanowiska zajętego w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym to nie art. 240 pkt 1-8 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (ówcześnie: Dz. U. z 2016 r. poz. 1749, ze zm., obecnie: Dz. U. z 2017 r. poz. 2344, ze zm.; dalej: prawo upadłościowe) w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., ale jedynie pkt 2 i 3 tego przepisu mogły być przedmiotem skargi konstytucyjnej. Podobnie skarżące nie zakwestionowały, iż art. 242 w brzmieniu obowiązującym po 1 stycznia 2016 r. nie był podstawą postanowienia sądu w analizowanej sprawie. W związku z tym w części obejmującej art. 240 pkt 1 i 4-8 oraz art. 242 w brzmieniu obowiązującym po 1 stycznia 2016 r. Trybunał Konstytucyjny postanowił nie uwzględnić zażalenia.

2.2. Podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie kontroli konstytucyjności (zgodności ze wskazanymi wzorcami kontroli): 1) art. 240 pkt 2 i 3 prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. w związku z art. 449 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (ówcześnie: Dz. U. z 2016 r. poz. 1574, ze zm., obecnie: Dz. U. z 2017 r. poz. 1508, ze zm.; dalej: prawo restrukturyzacyjne); 2) art. 240 pkt 2 i 3 prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r.; 3) art. 242 prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. – były, zgodnie z uzasadnieniem postanowienia TK z dnia 20 czerwca 2017 r., przepisy art. 53 ust. 1 pkt 2 i 3 w związku z art. 60 ust. 1 u.o.t.p. TK. Zatem w ocenie Trybunału, wyrażonym w zakwestionowanym postanowieniu o odmowie nadania skardze dalszego biegu, oczywiście bezzasadne są zarzuty skarżących realizujące, ich zdaniem, uregulowane w art. 53 ust. 1 pkt 2 i 3 u.o.t.p. TK, obowiązki wyczerpujące ustawowy wymóg poprawności konstrukcji skargi konstytucyjnej, tj: 1) wskazanie, która konstytucyjna wolność lub prawo skarżącego, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone (53 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p. TK); 2) uzasadnienie zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ze wskazaną konstytucyjną wolnością lub prawem skarżącego, z powołaniem argumentów lub dowodów na jego poparcie (53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p. TK). W świetle treści wniesionego zażalenia, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, iż skarga konstytucyjna nie jest objęta wadą oczywistej bezzasadności zarzutów realizujących dyspozycję art. 53 ust. 1 pkt 2 i 3 wskazanej ustawy, dlatego Trybunał Konstytucyjny postanowił uwzględnić zażalenie i nadać skardze konstytucyjnej dalszy bieg we wskazanym zakresie.

2.3. Nieprawidłowo Trybunał stwierdził w zakwestionowanym rozstrzygnięciu, że skarżące domagały się wprowadzenia do art. 240 pkt 2 i 3 prawa upadłościowego, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., określonej treści, zarzucając istnienie luki w prawie. Kierując skargę konstytucyjną skarżące, co wyraźnie podkreślają w treści zażalenia, i co znajduje potwierdzenie w treści skargi konstytucyjnej, wniosły o stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów w związku z istniejącą, ich zdaniem, niekompletnością regulacji. Dopiero stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny takiego stanu rzeczy, mogłoby skutkować zaistnieniem po stronie ustawodawcy obowiązku dokonania określonych zmian w ustawie. Wydając kwestionowane postanowienie Trybunał Konstytucyjny nie dokonał wystarczająco pogłębionej analizy tego zagadnienia. Zaniechanie prawodawcze polegać miało – co podniesiono w skardze – na niewskazaniu rodzaju dokumentów, które wierzyciel powinien przedstawić w formie dowodów oraz braku wskazania konkretnego sposobu dokonania przez wierzyciela określenia wierzytelności. Wprawdzie dopiero na etapie zażalenia skarżące stwierdziły, że kwestionują pominięcie prawodawcze, a nie błędnie nazwane w skardze zaniechanie ustawodawcze. Jednak błędne posługiwanie się terminami „zaniechanie prawodawcze (ustawodawcze)” i „pominięcie prawodawcze”, któremu towarzyszy jednak argumentacja na rzecz pominięcia prawodawczego, nie może stanowić argumentu przesądzającego dla braku zakwalifikowania potencjalnej luki legislacyjnej do zakresu kognicji Trybunału Konstytucyjnego. Wskazana w skardze i podkreślona w zażaleniu na postanowienie TK argumentacja nie pozwala na jednoznaczne odrzucenie prawdopodobieństwa istnienia pominięcia prawodawczego podlegającego rozpatrzeniu przez Trybunał. Tylko natomiast w takiej sytuacji można by przesądzić problem na etapie kontroli wstępnej. Dlatego w ocenie Trybunału Konstytucyjnego zagadnienie, czy w treści art. 240 pkt 2 i 3 występuje pominięcie prawodawcze, może zostać zbadane tylko na etapie kontroli merytorycznej.

2.4. Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu, na które wniesiono zażalenie, uznał, iż postawione zarzuty nie mają związku z art. 240 pkt 2 i 3 prawa upadłościowego, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. Przepis ten określa, zdaniem TK wyrażonym w postanowieniu z dnia 20 czerwca 2017 r., jedynie, co należy podać w zgłoszeniu wierzytelności, a zatem jego treść nie może naruszać art. 77 ust. 2 Konstytucji (zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw) oraz art. 45 ust. 1 (prawo do sądu) w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności), art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości) i art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego), a także z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji (prawo do własności i innych praw majątkowych oraz równa ochrona tych praw) oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji (zasada ochrony własności) w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności) oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości). Z taką konkluzją nie zgodził się Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie. Zaskarżone przepisy art. 240 pkt 2 i 3 zawierają nakaz wskazania wierzytelności oraz dołączenia dowodów bez precyzowania jakich. Tylko na etapie kontroli merytorycznej TK może dokonać wystarczająco pogłębionej i w konsekwencji zakończonej autorytatywną konkluzją analizy relacji treści art. 239 i 240 sprzed nowelizacji, w kontekście oceny, czy w art. 240 pkt 2 i 3 występuje pominięcie prawodawcze.

Trybunał nieprawidłowo odmówił nadania dalszego biegu skardze w odniesieniu do art. 242 prawa upadłościowego, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., w zakresie, w jakim przepis ten nie przewiduje obowiązku wezwania wierzyciela, reprezentowanego przez pełnomocnika procesowego, do uzupełnienia braków formalnych zgłoszenia wierzytelności przed dokonaniem jego zwrotu. Skarżące podważyły w treści zażalenia twierdzenie TK zawarte w uzasadnieniu postanowienia z dnia 20 czerwca 2017 r., zgodnie z którym ze względu na procesowy charakter zakwestionowanej normy, jak i jej treść, wzorce kontroli wynikające z art. 64 ust. 1 i 2, jak również z art. 21 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji są nieadekwatne, a sformułowane zarzuty – oczywiście bezzasadne.

Po pierwsze skarżące wskazały, iż konkluzja o przeszkodzie w postaci procesowego charakteru art. 242 prawa upadłościowego pozostaje logicznie sprzeczna z treścią uzasadnienia skargi konstytucyjnej, a wskazane wzorce kontroli mają istotne znaczenie dla dokonania oceny kwestionowanej regulacji ustawowej.

Po drugie, zdaniem skarżących, oceny konstytucyjności art. 242 prawa upadłościowego można dokonać tylko biorąc pod uwagę przepis art. 240 prawa upadłościowego, do którego art. 242 prawa upadłościowego odsyła. W tym kontekście skarżące wskazują, iż w świetle dowolności w ocenie przedstawionych przez wierzyciela dowodów jaką daje sędziemu art. 240 prawa upadłościowego, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., zachowanie należytej staranności w przygotowaniu zgłoszenia wierzytelności przez wierzyciela, niezależnie czy reprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika czy też nie, nie gwarantuje uzyskania „pozytywnej” oceny tego zgłoszenia i nadania mu biegu. Zdaniem skarżących, wierzyciele powinni mieć zatem możliwość uzupełnienia zaistniałych w arbitralnej ocenie sędziego – komisarza braków formalnych, bądź wypowiedzenia się w ich przedmiocie przed dokonaniem zwrotu zgłoszenia wierzytelności. Należy zauważyć, w ocenie skarżących, iż kwestionowane regulacje nie różnicują obowiązków wierzycieli reprezentowanych i niereprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników, zarówno jedni jak drudzy zobowiązani są do przedstawienia niesprecyzowanego przez ustawę rodzaju dokumentów jakie wierzyciel winien przedstawić w formie dowodów. Skarżące podnoszą, że w sytuacji, w której ustawa nie nakłada dodatkowych formalnych obowiązków na wierzycieli reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników, to całkowicie nieuzasadnione pozostaje dokonywanie takiego rozróżnienia przez Trybunał. Dlatego ich zdaniem, reprezentacja wierzyciela przez profesjonalnego pełnomocnika pozostaje bez znaczenia w kontekście niesprecyzowanej w ustawie formy dowodów jakie winny być przedłożone przez wierzyciela do zgłoszenia wierzytelności, bowiem regulacja ta dotyczy w takim samym stopniu wierzyciela reprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika jak wierzyciela występującego bez profesjonalnej reprezentacji. W takiej sytuacji, jak wskazują skarżące, oczywistym jest, iż wykluczenie w treści art. 242 prawa upadłościowego możliwości wezwania do uzupełnienia braków wierzyciela reprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika prowadzi do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnej wierzycieli.

3. W kontekście zarzutów podniesionych w zażaleniu i treści skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, iż konkluzja zawarta w postanowieniu TK z dnia 20 czerwca 2017 r., zgodnie z którą sposób naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw przez art. 242 prawa upadłościowego, wskazany przez skarżących, dotknięty jest wadą oczywistej bezzasadności, jest błędna. W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny stwierdza, iż skarga konstytucyjna w zakresie dotyczącym art. 242 prawa upadłościowego, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., spełnia wymogi formalne sprecyzowane w u.o.t.p. TK. Dalsza analiza trafności argumentacji podniesionej przez skarżące przekracza ramy kontroli wstępnej i jest możliwa wyłącznie na etapie merytorycznej kontroli konstytucyjności w oparciu o wskazane w skardze kryteria.

W skardze konstytucyjnej z 12 kwietnia 2017 r. (data nadania) D. Co Ltd. oraz International Ltd. (dalej: skarżące) wystąpiły o stwierdzenie, że art. 240 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2016 r. poz. 1749, ze zm.; dalej: Prawo upadłościowe) w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. w zw. z art. 449 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2016 r. poz. 1574, ze zm.; dalej: Prawo restrukturyzacyjne) są niezgodne z art. 77 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 21 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Ponadto skarżące wniosły o uznanie art. 240 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. za sprzeczny z art. 77 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 21 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Dodatkowo skarżące zarzuciły niezgodność art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. oraz od 1 stycznia 2016 r. z art. 77 ust. 2, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 21 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Skarżące reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika zgłosiły 14 września 2016 r. wierzytelność w postępowaniu upadłościowym. Zarządzeniem z dnia 21 września 2016 r. (sygn. akt […]) Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku – IX Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych dokonał zwrotu zgłoszenia wierzytelności. W uzasadnieniu sąd ten wskazał, że zgłoszenie nie spełnia wymagań określonych w art. 239 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. Zażalenie na to rozstrzygnięcie postanowieniem z dnia 16 grudnia 2016 r. (sygn. akt […]) oddalił Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku – IX Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych.

Postanowienie Sądu Rejonowego zostało doręczone skarżącym 12 stycznia 2017 r.

Zdaniem skarżących w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę do Trybunału, zakwestionowane art. 240 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. w zw. z art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego są niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim art. 240 Prawa upadłościowego znajduje zastosowanie do postępowań, w których przed dniem 1 stycznia 2016 r. wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, w tym w sytuacji, gdy strona zgłaszająca wierzytelność nie mogła powziąć informacji o dacie wpłynięcia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz w zakresie, w jakim art. 240 Prawa upadłościowego nie wskazuje rodzaju dokumentów, jakie wierzyciel powinien przedstawić w formie dowodów oraz nie konkretyzuje sposobu dokonania przez wierzyciela określenia wierzytelności. W opinii skarżących wskazane przepisy naruszają art. 77 ust. 2 Konstytucji (zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw) oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu) w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności), art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości) i art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego), a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji (prawo do własności i innych praw majątkowych oraz równa ochrona tych praw) oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji (zasada ochrony własności) w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności) oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości).

Ponadto skarżące zakwestionowały art. 240 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. w zakresie tożsamym z określonym dla zaskarżonych art. 240 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. w zw. z art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego oraz powołały identyczne wzorce kontroli.

Trzeci zaskarżony przepis to art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. i po tej dacie. Skarżące stwierdziły, że w zakresie, w jakim art. 242 Prawa upadłościowego nie przewiduje obowiązku wezwania wierzyciela reprezentowanego przez pełnomocnika procesowego do uzupełnienia braków formalnych zgłoszenia wierzytelności przed dokonaniem jego zwrotu, jest niezgodny z art. 77 ust. 2 Konstytucji (zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw) oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu) w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności), art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości) i art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego), a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji (prawo do własności i innych praw majątkowych oraz równa ochrona tych praw) oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji (zasada ochrony własności) w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności) oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości).

Zarządzeniem z dnia 17 maja 2017 r. sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał skarżące do usunięcia braku formalnego skargi konstytucyjnej przez doręczenie prawidłowo sporządzonych pełnomocnictw szczególnych do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżących w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym udzielonych przez D. Co Ltd. oraz International Ltd.

Skarżące pismem z 29 maja 2017 r. uzupełniły braki formalne skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji.

Stosownie do zakwestionowanego art. 240 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. w zgłoszeniu wierzytelności należy podać: (1) imię i nazwisko bądź nazwę albo firmę wierzyciela i odpowiednio jego miejsce zamieszkania albo siedzibę; (2) określenie wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi oraz wartość wierzytelności niepieniężnej; (3) dowody stwierdzające istnienie wierzytelności; (4) kategorię, do której wierzytelność ma być zaliczona; (5) zabezpieczenia związane z wierzytelnością oraz oświadczenie wierzyciela, w jakiej prawdopodobnie sumie wierzytelność nie będzie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia; (6) w razie zgłoszenia wierzytelności, w stosunku do której upadły nie jest dłużnikiem osobistym, przedmiot zabezpieczenia, z którego wierzytelność podlega zaspokojeniu; (7) stan sprawy, jeżeli co do wierzytelności toczy się postępowanie sądowe lub administracyjne; (8) jeżeli wierzyciel jest wspólnikiem albo akcjonariuszem spółki będącej upadłym – ilość posiadanych udziałów albo akcji oraz ich rodzaj.

W myśl zaskarżonego art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, stosuje się przepisy dotychczasowe.

Natomiast art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. przewiduje, że jeżeli zgłoszenia wierzytelności dokonuje przedsiębiorca lub wierzyciel reprezentowany przez pełnomocnika procesowego, którym jest adwokat lub radca prawny, zgłoszenie wierzytelności nieodpowiadające wymaganiom określonym w art. 239 i art. 240 lub zawierające inne braki uniemożliwiające nadanie zgłoszeniu biegu podlega zwrotowi bez wzywania do jego uzupełnienia.

Zakwestionowany art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. stanowi: „Jeżeli zgłoszenia wierzytelności dokonuje wierzyciel reprezentowany przez pełnomocnika procesowego, którym jest adwokat lub radca prawny, lub osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego, zgłoszenie wierzytelności nieodpowiadające wymaganiom określonym w art. 239 i art. 240 lub zawierające inne braki uniemożliwiające nadanie zgłoszeniu biegu podlega zwrotowi bez wzywania do jego uzupełnienia”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. nie był podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżących, ponieważ zgodnie z art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego do sprawy skarżących miały zastosowanie przepisy dotychczasowe, a zatem art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny ustalił, że zarzuty skargi konstytucyjnej dotyczą w istocie jedynie art. 240 pkt 2 i 3, a nie art. 240 pkt 1 i 4-8 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. Skarżące zakwestionowały bowiem art. 240 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do postępowań, w których przed dniem 1 stycznia 2016 r. wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, w tym w sytuacji, gdy strona zgłaszająca wierzytelność nie mogła powziąć informacji o dacie wpłynięcia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz w zakresie, w jakim art. 240 Prawa upadłościowego nie wskazuje rodzaju dokumentów, jakie wierzyciel powinien przedstawić w formie dowodów oraz nie konkretyzuje sposobu dokonania przez wierzyciela określenia wierzytelności.

Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 60 ust. 1 w zw. z art. 61 ust. 4 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072; dalej: ustawa o TK) odmawia nadania dalszego biegu badanej skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. oraz w zakresie dotyczącym art. 240 pkt 1 i 4-8 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r.

Niezależnie od powyższego należy zauważyć, że sformułowane zarzuty dotyczą w istocie sytuacji, w której skarżące reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika nie dopełniły wymagań określonych w art. 239 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. Stosownie do tego przepisu zgłoszenia wierzytelności dokonuje się na piśmie w dwóch egzemplarzach. Do pisma zgłaszający wierzytelność dołącza oryginał lub notarialnie poświadczony odpis dokumentu uzasadniającego zgłoszenie. Poświadczenia odpisów może dokonać także radca prawny lub adwokat, będący pełnomocnikiem wierzyciela, który zgłasza wierzytelność.

Jak wynika z uzasadnienia zarządzenia z dnia 21 września 2016 r. oraz postanowienia z dnia 16 grudnia 2016 r., skarżące reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika nie dołączyły do dokonanego 14 września 2016 r. zgłoszenia wierzytelności oryginałów lub poświadczonych odpisów dokumentów zgodnie z art. 239 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. i to było rzeczywistym powodem zwrotu zgłoszenia.

Ponadto z treści dołączonego do skargi ogłoszenia opublikowanego w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nr 114/2016 (4999), poz. 14842 z dnia 15 czerwca 2016 r. wynika, że w terminie 3 miesięcy wierzyciele upadłego, w tym skarżące, mogli zgłaszać wierzytelności sędziemu-komisarzowi. Skarżące uczyniły to jednak dopiero 14 września 2016 r., a więc w przedostatnim dniu tego terminu. Gdyby zgłosiły wierzytelność wcześniej, to po otrzymaniu zarządzenia o zwrocie zgłoszenia mogłyby ponownie (z zachowaniem trzymiesięcznego terminu od publikacji ogłoszenia) zgłosić wierzytelność, załączając oryginały lub poświadczone odpisów dokumentów.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, że skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony podstawowych praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji. Dlatego też przy rozpatrywaniu skarg konstytucyjnych szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesów prawnych skarżących. Możliwe jest to jednak dopiero po dochowaniu przez nich choćby minimalnej staranności w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Poziom tej staranności został wyznaczony przez określenie wymogów dopuszczalności wniesienia skargi konstytucyjnej. Trybunał podkreślał już, że „skarga ta nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie” (zob. postanowienia TK z dnia 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77 oraz 17 marca 1998 r., Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 20). Skarga konstytucyjna, będąca w istocie zarzutem przeciw prawu, jest ultima ratio – ostatnią szansą dochodzenia praw i wolności naruszonych przez zastosowanie przepisu kwestionowanego w skardze. Poza oceną Trybunału Konstytucyjnego muszą zatem pozostawać również te sytuacje, w których utrata prawa do rozpoznania skargi konstytucyjnej następuje w rezultacie uchybień popełnionych przez skarżącego na wcześniejszych etapach postępowania (zob. postanowienie TK z dnia 3 lipca 2007 r., SK 4/07, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 83).

W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna jest próbą skorygowania zaniedbań, do których skarżące i ich pełnomocnik doprowadzili na etapie postępowania przed sądem powszechnym. Wątpliwości Trybunału nie budzi bowiem, że źródłem (i przyczyną) zwrotu zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym było niedopełnienie wymagań określonych w art. 239 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., a nie treść zakwestionowanego w skardze konstytucyjnej art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r.

Przechodząc do analizy zarzutów skargi konstytucyjnej, Trybunał podkreśla na wstępie, że zakwestionowanie zgodności z Konstytucją art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. po pierwsze – w zakresie, w jakim przepis ten znajduje zastosowanie do postępowań, w których przed dniem 1 stycznia 2016 r. wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, w tym w sytuacji, gdy strona zgłaszająca wierzytelność nie mogła powziąć informacji o dacie wpłynięcia wniosku o ogłoszenie upadłości, a po drugie – w zakresie, w jakim zakwestionowany przepis nie wskazuje rodzaju dokumentów, które wierzyciel powinien przedstawić w formie dowodów oraz nie konkretyzuje sposobu dokonania przez wierzyciela określenia wierzytelności nie ma związku ani z treścią art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. ani wydanym w sprawie skarżących ostatecznym orzeczeniem.

Trybunał przypomina, że: „Skarga konstytucyjna wedle Konstytucji nie jest skargą »na rozstrzygnięcie«, lecz skargą »na przepis«. Gdy przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją – skarga nie służy. To kształtuje w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego prawną podstawą rozstrzygnięcia. Niezbędne jest bowiem wykazanie, że związek ten istnieje między brakiem konstytucyjności przepisu a naruszeniem prawa lub wolności” (wyrok TK z dnia 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).

Podstawą zwrotu zgłoszenia wierzytelności w sprawie skarżących nie było bowiem, jak sugeruje treść zarzutów skargi konstytucyjnej, ani nieprzedstawienie określonego rodzaju dokumentu ani niewłaściwy sposób określenia wierzytelności, ale – jak już Trybunał wyjaśnił w części rozważań poświęconych art. 239 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. – nieprzedstawienie oryginałów lub poświadczonych za zgodność z oryginałem odpisów dokumentów uzasadniających zgłoszenie. Ponadto art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. wymaga jedynie, by w treści zgłoszenia wierzytelności podać określenie wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi oraz wartość wierzytelności niepieniężnej (pkt 2), jak również dowody stwierdzające istnienie wierzytelności (pkt 3), a zatem nie wskazuje rodzaju dokumentu ani sposobu określenia wierzytelności.

Gołosłowny jest zarzut, stosownie do którego skarżące nie mogły powziąć informacji o dacie wpłynięcia wniosku o ogłoszenie upadłości. Profesjonalny pełnomocnik reprezentujący obie spółki w postępowaniu upadłościowym powinien był z należytą starannością zapoznać się z ogłoszeniem opublikowanym w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nr 114/2016 (4999), poz. 14842, z którego wynika, że postanowieniem z dnia 19 maja 2016 r., wydanym w sprawie IX GU 125/14, została ogłoszona upadłość dłużnika skarżących. Już analizując sygnaturę akt można stwierdzić, że sprawa pochodzi z 2014 r., a zatem – na podstawie art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego – skoro wniosek o ogłoszenie wpłynął przed 1 stycznia 2016 r. to stosuje się przepisy dotychczasowe.

Twierdzenie skarżących, że niekonstytucyjność art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. polega na tym, że nie wskazuje on rodzaju dokumentów, które wierzyciel powinien przedstawić w formie dowodów oraz nie konkretyzuje sposobu dokonania przez wierzyciela określenia wierzytelności wskazuje na to, że badana skarga konstytucyjna kwestionuje w istocie brak regulacji o określonej treści. Tymczasem luka prawna (zaniechanie prawodawcze) pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego, który jako tzw. ustawodawca negatywny jest powołany do orzekania o konstytucyjności bądź niekonstytucyjności obowiązujących aktów normatywnych. Trybunał nie może, w ramach przyznanych mu kompetencji, dopisywać odpowiednich rozwiązań do obowiązujących aktów normatywnych (zob. wyrok TK z dnia 22 marca 2005 r., K 22/04, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 27).

Natomiast przechodząc do oceny wzorców kontroli przywołanych przez skarżące w odniesieniu do art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. (zakwestionowanego zarówno samodzielnie, jak i w zw. z art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego), Trybunał stwierdza, że nie mają one związku z treścią zakwestionowanego przepisu. Zaskarżona norma prawna określa jedynie treść zgłoszenia wierzytelności, a dokładnie wymaga określenia wierzytelności i dowodów stwierdzających istnienie wierzytelności. Oczywiście bezzasadne są zatem zarzuty naruszenia art. 77 ust. 2 Konstytucji (zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw) oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu) w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności), art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości) i art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego), a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji (prawo do własności i innych praw majątkowych oraz równa ochrona tych praw) oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji (zasada ochrony własności) w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności) oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości).

Argument skarżących, zgodnie z którym porównanie treści art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. oraz w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. „stanowi przejaw bezpodstawnego zróżnicowania sytuacji prawnej wierzycieli, gdyż stawia wierzycieli w gorszej sytuacji prawnej niż wierzycieli dochodzących ochrony swoich praw majątkowych w postępowaniach wszczętych na skutek wniosku złożonego po 1 stycznia 2016 r.” jest chybiony. Po pierwsze, art. 240 pkt 2 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., jak i po tej dacie jest tożsamy. Po drugie, art. 240 pkt 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. oraz w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. wymaga przedstawienia dowodów stwierdzających istnienie wierzytelności, z tą różnicą, że po nowelizacji dodano możliwość powołania się na uznanie wierzytelności w spisie wierzytelności sporządzonym w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Skarżące nie wspomniały nawet, że miałaby do nich zastosowanie ta szczególna możliwość, tj., że ich wierzytelność została uznana w spisie wierzytelności sporządzonym w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Po trzecie, skarżące w rzeczywistości kwestionują zastosowanie zasady nieretroakcji w art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego. Tymczasem postulaty de lege ferenda pozostają poza zakresem kognicji Trybunału Konstytucyjnego.

Ostatni zarzut skarżących dotyczy art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. Zdaniem skarżących przepis ten jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim nie przewiduje obowiązku wezwania wierzyciela reprezentowanego przez pełnomocnika procesowego do uzupełnienia braków formalnych zgłoszenia wierzytelności przed dokonaniem jego zwrotu.

Ze względu na procesowy charakter zakwestionowanej normy, jak i jej treść, wzorce kontroli wynikające z art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji (prawo do własności i innych praw majątkowych oraz równa ochrona tych praw) oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji (zasada ochrony własności) w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności) oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości) są nieadekwatne, a sformułowane zarzuty – oczywiście bezzasadne.

Natomiast zarzuty naruszenia art. 77 ust. 2 Konstytucji (zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw) oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu) w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności), art. 32 ust. 1 Konstytucji (zasada równości) i art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego) są oczywiście bezzasadne dlatego, że skarżące nie dochowały staranności na etapie postępowania upadłościowego, o czym była już mowa w niniejszym postanowieniu, oraz nie udowodniły na czym polega istotna cecha wspólna (prawnie relewantna) podmiotów reprezentowanych i niereprezentowanych przez profesjonalnego pełnomocnika.

Co istotne, jak podkreślał Trybunał w swoim dotychczasowym orzecznictwie dotyczącym odrzucenia nieopłaconych środków odwoławczych lub środków zaskarżenia wniesionych przez stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika (wyrok z dnia 17 listopada 2008 r., sygn. akt SK 33/07 /OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154/) „rygoryzm przewidziany przez ustawodawcę, polegający na zastosowaniu skutków przewidzianych w art. 1302 § 3 k.p.c. jest niedopuszczalny, gdy strona działa sama, bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Nie można natomiast mówić o nadmiernym rygoryzmie, jeżeli strona postępowania zastąpiona jest w postępowaniu przed sądem powszechnym przez adwokata, radcę prawnego czy rzecznika patentowego. Z samej bowiem istoty zastępstwa procesowego wypełnianego przez profesjonalnego pełnomocnika wynika uprawnione założenie, że pełnomocnik ten będzie działał fachowo, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą oraz należytą starannością. dopuszczalność stosowania surowszego rygoru w odniesieniu do pism procesowych, obarczonych brakami formalnymi, wnoszonych przez pełnomocników procesowych będących profesjonalistami została potwierdzona w orzecznictwie Trybunału (por. wyrok TK z dnia: 12 września 2006 r., SK 21/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 103; i 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06)”.

Stąd też – na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 2 i 3 w zw. z art. 60 ust. 1 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności: (1) art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. w zw. z art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego z art. 77 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 21 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji; (2) art. 240 pkt 2 i 3 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. z art. 77 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 21 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji; (3) art. 242 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. z art. 77 ust. 2, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 2, a także z art. 64 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 21 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji – ze względu na oczywistą bezzasadność zarzutów.

Z tych przyczyn Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

POUCZENIE

Na podstawie art. 61 ust. 5 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na powyższe postanowienie w terminie 7 dni od daty doręczenia tego postanowienia.