W skardze konstytucyjnej z 22 maja 2006 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności przepisu art. 248 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej jako: k.k.w.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis art. 248 § 1 k.k.w. narusza prawo skarżącego do bycia traktowanym w sposób humanitarny w okresie odbywania kary pozbawienia wolności, prowadzi do karania go w sposób okrutny, nieludzki i poniżający, sprawia, że kara pozbawienia wolności stosowana jest w sposób prowadzący do szczególnego udręczenia skazanych, którzy przebywają nieproporcjonalnie długo w opisanych warunkach. Przepis ten, nie wprowadzając granic czasowych stosowania ograniczenia praw i wolności skazanego, narusza także zasadę dostatecznej określoności prawa oraz zasady przyzwoitej legislacji.

Postanowieniem z 11 września 2006 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W szczególności uznał, że wskazana przez skarżącego decyzja procesowa nie może być uznana za ostateczne orzeczenie o wolnościach i prawach, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Zarządzenie sędziego penitencjarnego Sądu Okręgowego we Wrocławiu – V Wydział Penitencjarny z 12 grudnia 2005 r.( sygn. akt V Pen. 1209/05 uznające za bezzasadną skargę skarżącego na przepełnienie w celi i narażenie go na zakażenie wirusem HIV i HCV jest bowiem decyzją procesową wydawaną stosownie do aktualnego stanu postępowania i okoliczności, które mogą ulec zmianie. Trybunał wskazał, że skazany w każdej chwili może ponowić skargę na przepełnienie w celi, zaś ustawa nie przewiduje ani terminu, ani przesłanek ograniczających taką możliwość, a wcześniejsza odmowa nie stanowi przesłanki negatywnej do występowania ze skargą. Trybunał podkreślił, że uwzględnienie skargi skarżącego na przepełnienie w celi nie wymaga ani zmiany, ani uchylenia wcześniejszego rozstrzygnięcia w tej kwestii. Oddaleniu skargi skarżącego nie towarzyszy zakaz ponownego żądania (nie działa zasada ne bis in idem) ani też nie korzysta ono z powagi rzeczy osądzonej (res iudicata).

Na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu zażalenie wniósł pełnomocnik skarżącego. Podniósł w nim, że z ostatecznym rozstrzygnięciem w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji mamy do czynienia wówczas, gdy skarżący nie dysponuje już żadną proceduralną możliwością uruchomienia dalszego postępowania przed sądem lub organem administracji w swojej sprawie, przy czym chodzi o ostateczność orzeczenia w ujęciu procesowym, a nie materialnoprawnym. Wskazał także, że w jego przekonaniu kolejne postępowanie przed sądem penitencjarnym, które może zainicjować skazany będzie w istocie zupełnie inną sprawą, choćby nawet podmiotowo i przedmiotowo związana była z wcześniejszym rozstrzygnięciem. Zdaniem skarżącego Trybunał nie odniósł się nadto do wskazanych w skardze konstytucyjnej okoliczności wyczerpania przez skarżącego trybu postępowania w sprawie sposobu załatwiania próśb, wniosków i skarg osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przesłanką podjęcia przez Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnięcia o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej było stwierdzenie, że decyzja procesowa, wydana w sprawie skarżącego, nie może być uznana za ostateczne orzeczenie o wolnościach i prawach, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. W dotychczasowym orzecznictwie Trybunału prezentowane było bowiem konsekwentnie stanowisko, że skarga konstytucyjna, mająca nadzwyczajny i subsydiarny charakter, dopuszczalna jest dopiero w momencie, „gdy skarżący nie dysponuje już żadną proceduralną możliwością uruchomienia dalszego postępowania przed sądem bądź organem administracji publicznej w swojej sprawie” (por. postanowienia TK z: 10 stycznia 2001 r., SK 2/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 6; 5 czerwca 2001 r., Ts 21/01, OTK ZU nr 5/2001, poz. 151; 5 grudnia 1997 r., Ts 14/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 9; 21 stycznia 1998 r., Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 19; 20 maja 1998 r., Ts 76/98, OTK ZU z 1999/supl., poz. 53).

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, w przypadku analizowanej skargi zaakceptować należy jednak stanowisko przedstawione przez Trybunał w wyroku z 24 lipca 2006 r. (SK 58/03, OTK ZU, nr.7/A/2006, poz. 85). Zawarta w nim argumentacja, odnosząca się do kwestii orzeczeń w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania, powinna znaleźć w niniejszej sprawie odpowiednie zastosowanie. W cytowanym wyroku z 24 lipca 2006 r. Trybunał odniósł się przede wszystkim do celu samej instytucji skargi konstytucyjnej. Wskazał, że służy ona eliminacji z systemu prawa przepisów niezgodnych z Konstytucją, nie zaś poprawie błędów organów stosujących prawo, powstałych np. w wyniku niewłaściwej interpretacji przepisów albo niewłaściwego postępowania dowodowego w danej sprawie. Co więcej, chodzi o takie przepisy, których dalsze stosowanie narusza określone prawo lub wolność konstytucyjnie chronioną. W tym właśnie kontekście należy odczytywać wymóg ostateczności orzeczenia, które winno zapaść w sprawie skarżącego. Chodzi więc o to, by określone prawo czy wolność skarżącego nie mogła być dłużej naruszana w majestacie obowiązującego prawa. Istotą bowiem skargi konstytucyjnej są prawa człowieka i obywatela, ich skuteczna ochrona, bez względu na to, w jakiej fazie i w jakim aspekcie postępowania karnego nastąpiło ewentualne ich naruszenie. Nietrafny jest więc argument o możliwości uchylenia przez sąd tymczasowego aresztowania w każdym momencie, przemawiający za tezą o nieostateczności postanowienia w sprawie zastosowania czy przedłużenia środka zapobiegawczego. Każde bowiem postępowanie w przedmiocie tymczasowego aresztowania, wszczęte na skutek złożenia odpowiedniego wniosku, jest w tym sensie postępowaniem nowym, toczącym się niejako od początku aż do chwili jego uprawomocnienia, w tym przypadku równoznacznego z ostatecznością orzekania w odniesieniu do tej kwestii. W przeciwnym wypadku kontrola konstytucyjności podstawy zastosowania (czy przedłużenia) tymczasowego aresztowania mogłaby przynieść osobie wskazującej na naruszenie jej konstytucyjnych praw i wolności efekt dopiero wówczas, kiedy nie miałaby już dla niej w istocie żadnego znaczenia; niweczyłoby to w konsekwencji wymiar gwarancyjny skargi w odniesieniu do osoby najbardziej zainteresowanej skutecznością deklarowanej konstytucyjnie gwarancji.

Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny istotą orzeczenia ostatecznego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji jest więc jego związek z danym prawem lub wolnością konstytucyjnie chronioną, nie zaś związek z toczącym się innym postępowaniem, nawet gdyby postępowanie to z punktu widzenia organu je prowadzącego miało charakter główny i zasadniczy, zaś postępowanie, w wyniku którego wydano orzeczenie dotyczące praw i wolności skarżącego, należało uznawać za jedynie poboczne, dodatkowe czy służebne wobec postępowania głównego.

Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. W świetle wyroku Trybunału z 24 lipca 2006 r. należy uznać, że rozstrzygnięcie w sprawie skarżącego, dotyczące skargi na przepełnienie w celi i narażenie go na zakażenie wirusem HIV i HCV rozstrzyga ostatecznie o sposobie korzystania przez skarżącego z przysługujących mu praw i wolności, bądź też prowadzić może do ich naruszenia. Kolejne zaś postępowanie w sprawie, wszczęte na skutek złożenia kolejnej skargi, jest w tym sensie postępowaniem nowym, toczącym się niejako od początku aż do chwili jego uprawomocnienia, w tym przypadku równoznacznego z ostatecznością orzekania w odniesieniu do tej kwestii.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało uwzględnić zażalenie wniesione na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

W skardze konstytucyjnej z 22 maja 2006 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności przepisu art. 248 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 ze zm.; dalej jako: k.k.w.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Zarządzeniem z 12 grudnia 2005 r. sędzia penitencjarny Sądu Okręgowego we Wrocławiu – V Wydział Penitencjarny uznał za bezzasadną skargę skarżącego na przepełnienie w celi i narażenie go na zakażenie wirusem HIV i HCV. Postanowieniem z 9 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział V Penitencjarny zaskarżone zarządzenie utrzymał w mocy.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis art. 248 § 1 k.k.w. jest niezgodny z wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi, narusza bowiem prawo skarżącego do bycia traktowanym w sposób humanitarny w okresie odbywania kary pozbawienia wolności, prowadzi do karania go w sposób okrutny, nieludzki i poniżający, sprawia, że kara pozbawienia wolności stosowana jest w sposób prowadzący do szczególnego udręczenia skazanych, którzy przebywają nieproporcjonalnie długo w opisanych warunkach. Przepis ten, nie wprowadzając granic czasowych stosowania ograniczenia praw i wolności skazanego, narusza także zasadę dostatecznej określoności prawa oraz zasady przyzwoitej legislacji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia.

Zasadniczym powodem niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej w sprawie skarżącego jest jednak fakt, że wskazana przez skarżącego decyzja procesowa nie może być uznana za ostateczne orzeczenie o wolnościach i prawach, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Jak wskazał Trybunał w postanowieniu SK 50/03, wprowadzając do naszego systemu prawnego powszechną skargę konstytucyjną ustawodawca uzależnił możliwość jej wnoszenia od ziszczenia szeregu warunków formalnych i merytorycznych, wskazanych w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Jednym z nich jest warunek, by „sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie” o wolnościach lub prawach skarżącego. Ta formuła konstytucyjna jest uzupełniona przez wskazanie w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, iż skarga „może być wniesiona po wyczerpaniu toku instancyjnego”. Zacytowane fragmenty przepisów stały się podstawą do sformułowania powtarzanego wielokrotnie w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego stanowiska, iż „istotą skargi konstytucyjnej jest jej nadzwyczajny i subsydiarny charakter”. Oznacza to dopuszczenie skargi dopiero w momencie, „gdy skarżący nie dysponuje już żadną proceduralną możliwością uruchomienia dalszego postępowania przed sądem bądź organem administracji publicznej w swojej sprawie” (postanowienia z: 5 grudnia 1997 r., sygn. Ts 14/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 9; 21 stycznia 1998 r., sygn. Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 19; 20 maja 1998 r., sygn. Ts 76/98, OTK ZU nr I/1999, poz. 53). Kluczem do bliższego określenia omawianej przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest odnoszone do organu sformułowanie „orzekł ostatecznie”.

Trybunał Konstytucyjny w swym dotychczasowym orzecznictwie odnotował, że wskazany w art. 79 ust. 1 Konstytucji warunek dopuszczalności skargi odbiega od sformułowań, którymi posługuje się ustawodawca w ustawach regulujących poszczególne procedury. Wprowadzenie nowego pojęcia, użytego po raz pierwszy w Konstytucji, nie było – w ocenie Trybunału – dziełem przypadku. Przeciwnie – ustawodawcy chodziło o „użycie pojęcia nowego (odrębnego), o możliwie najogólniejszym charakterze, odnoszącego się do wszelkiego rodzaju końcowych rozstrzygnięć, podejmowanych we wszelkiego rodzaju postępowaniach (...)” (sygn. Ts 14/97, jak wyżej). Wspólną cechą ogółu tych rozstrzygnięć jest to, że skarżący nie ma już żadnych proceduralnych możliwości działania we własnej sprawie. „Trybunał Konstytucyjny powinien wkraczać dopiero po wyczerpaniu tych wszystkich procedur pozwalających na rozstrzygnięcie sprawy, które mogą zostać uruchomione przez samego skarżącego” (sygn. Ts 76/98).

Zarządzenie sędziego penitencjarnego Sądu Okręgowego we Wrocławiu – V Wydział Penitencjarny uznające za bezzasadną skargę skarżącego na przepełnienie w celi i narażenie go na zakażenie wirusem HIV i HCV jest decyzją procesową wydawaną stosownie do aktualnego stanu postępowania i okoliczności, które mogą ulec zmianie. Niewątpliwie więc nie ma ono charakteru orzeczenia ostatecznego. Skazany w każdej chwili może ponowić skargę na przepełnienie w celi. Ustawa nie przewiduje ani terminu, ani przesłanek ograniczających taką możliwość, a wcześniejsza odmowa, nie stanowi przesłanki negatywnej do występowania ze skargą. Jedyne ograniczenie zawiera przepis art. 6 § 3 k.k.w., zgodnie z którym sąd może pozostawić bez rozpoznania skargi i prośby jeżeli oparte są na tych samych podstawach faktycznych. Nie ma jednak przeszkód do uwzględnienia skargi, nawet jeśli wniesiono ją w oparciu o takie same podstawy faktyczne. Co więcej, należy podkreślić, że uwzględnienie skargi skarżącego na przepełnienie w celi nie wymaga ani zmiany, ani uchylenia wcześniejszego rozstrzygnięcia w tej kwestii. Oddaleniu skargi skarżącego nie towarzyszy zakaz ponownego żądania (nie działa zasada ne bis in idem), ani też nie korzysta ono z powagi rzeczy osądzonej (res iudicata). W świetle tych spostrzeżeń nie sposób twierdzić, że postanowienie zawierające negatywną opinię w przedmiocie ułaskawienia jest orzeczeniem ostatecznym w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

W tym stanie rzeczy należy odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.