Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęły trzy skargi konstytucyjne, w których zostały zakwestionowane określone przepisy: ustawy
z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: u.g.h.), ustawy z dnia 10 września
1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.), ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks
postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.).
Skargi konstytucyjne, z uwagi na tożsamość przedmiotową, zostały przekazane do łącznego rozpoznania pod wspólną sygnaturą
akt SK 20/15.
1. W skardze konstytucyjnej z 20 stycznia 2015 r. (sygn. SK 20/15) A.P.F. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność:
a) art. 14 ust. 1 u.g.h.,
b) art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 oraz z art. 3 u.g.h. w zakresie, w jakim dotyczy urządzania gier na automatach
poza kasynami gry,
c) art. 107 § 1 w związku z art. 6 § 2 i art. 53 § 35 k.k.s. w zakresie, w jakim sankcjonuje urządzanie gier na automatach
z naruszeniem art. 14 ust. 1 oraz art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 oraz z art. 3 u.g.h.
– z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 22, art. 30 oraz art. 31 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 9, art. 20, art.
31 ust. 3 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1 i 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji w związku z § 2 pkt 5 lit. d,
§ 4 ust. 1, § 8 ust. 1-3, § 9, § 10 ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu
funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm.; dalej: rozporządzenie
w sprawie notyfikacji) oraz w związku z art. 1 pkt 11 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących
usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE),
d) art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s. z art. 42 ust. 1, art. 46 oraz art. 64 ust. 1-3 w związku
z art. 2 Konstytucji.
1.1. Skarga została złożona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym:
Skarżący został oskarżony o urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 3, art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. (jeden
zarzut dotyczył urządzania gier o wygrane pieniężne; drugi – urządzania gier o charakterze losowym w celach komercyjnych).
Wyrokiem z marca 2014 r. sąd rejonowy uznał skarżącego za winnego zarzucanych mu czynów, wyczerpujących dyspozycję art. 107
§ 1 w związku z art. 6 § 2 k.k.s., i wymierzył mu karę grzywny. Ponadto, na podstawie art. 30 § 5 k.k.s., orzekł przepadek
na rzecz Skarbu Państwa urządzeń do gier losowych w postaci automatów „HOT SPOT”, nakazując ich zniszczenie, oraz przepadek
zabezpieczonych środków pieniężnych.
Sąd okręgowy, wyrokiem z września 2014 r., utrzymał w mocy wyrok sądu rejonowego.
1.2. Skarżący zarzucił, że na skutek zastosowania art. 14 ust. 1 i art. 6 ust. 1 u.g.h. oraz art. 107 § 1 k.k.s. została naruszona
konstytucyjnie zagwarantowana wolność od odpowiedzialności karnej za czyn, który nie był zabroniony pod groźbą kary przez
ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (art. 42 ust. 1 Konstytucji). Według skarżącego, skoro art. 14 ust. 1 i art.
6 ust. 1 u.g.h. nie zostały notyfikowane Komisji Europejskiej, zgodnie z art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34/WE, to nie mogły być
stosowane od chwili uchwalenia. Toteż nie została spełniona przesłanka określoności czynów zabronionych pod groźbą kary. Ustanowienie
przepisów rodzących ryzyko bezpodstawnego skazania narusza również zasadę rzetelnej legislacji oraz zasadę zaufania do państwa
i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji). Zakwestionowane przepisy, wbrew zasadzie proporcjonalności (art. 31 ust. 3
Konstytucji), stanowiły źródło ryzyka bezpodstawnego obciążenia skarżącego odpowiedzialnością karną.
W ocenie skarżącego, art. 42 ust. 1 w związku z art. 88 ust. 1 i 2 oraz art. 2 Konstytucji został naruszony przez to, że ustawa
o grach hazardowych została ogłoszona z naruszeniem § 13a rozporządzenia w sprawie notyfikacji, który w wypadku ustaw zawierających
przepisy techniczne wymaga zawarcia informacji o notyfikacji przy ogłaszaniu ustawy w Dzienniku Ustaw i tym samym zabrania
ogłoszenia ustawy zawierającej przepisy techniczne, jeżeli notyfikacja nie miała miejsca.
W konsekwencji, naruszona została „wolność skarżącego od ponoszenia odpowiedzialności karnej za czyny, które zostały zabronione
z naruszeniem przewidzianego prawem trybu oraz z naruszeniem prawa międzynarodowego” (art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze w związku
z art. 2, art. 7, art. 9 oraz art. 90 ust. 1 i art. 91 ust. 3 Konstytucji). Naruszenia te są traktowane przez organy Unii
Europejskiej jako poważne; „prowadzą wręcz do niestosowalności nienotyfikowanych przepisów”. W świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej (dalej: TSUE) z 19 lipca 2012 r. w połączonych sprawach C-213/11, C-214/11 i C-217/11, Fortuna sp. z o.o.,
Grand sp. z o.o. i Forta sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Celnej w Gdyni, przepisy tego rodzaju co art. 14 ust. 1 u.g.h.
są przepisami technicznymi w rozumieniu art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE, wobec tego powinny być notyfikowane. Zdaniem skarżącego,
brak notyfikacji oznacza, że art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. nie mogły mieć zastosowania do żadnych stanów faktycznych.
W związku z tym wynikająca z art. 107 § 1 k.k.s. norma, przewidująca odpowiedzialność karną za naruszenie nienotyfikowanych
przepisów ustawy o grach hazardowych, jest niezgodna z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi.
Skarżący zarzucił, że skazanie go – na podstawie przepisów uchwalonych z naruszeniem trybu ustawodawczego, a także wbrew obowiązkowi
wynikającemu ze zobowiązań międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej, a ponadto ogłoszonych niezgodnie z obowiązującymi przepisami
– spowodowało naruszenie prawa do godności (art. 30 Konstytucji).
W ocenie skarżącego, zakwestionowane przepisy naruszają „prawo skarżącego do prowadzenia działalności gospodarczej” (art.
22 Konstytucji) oraz „prawo do wolności w ogólności” (art. 31 ust. 1 Konstytucji). Zakaz ustanowiony w art. 14 ust. 1 i art.
6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3 i 4 u.g.h. nie spełnia kryterium proporcjonalności określonego w art. 22 i art. 31 ust. 3
Konstytucji. Po pierwsze, zakaz ten nie wywołuje żadnego skutku prawnego, gdyż zgodnie z prawem Unii Europejskiej nie może
być stosowany, a tym samym nie służy żadnemu konstytucyjnie uzasadnionemu celowi. Po drugie, nie istnieje żaden ważny interes
publiczny, w rozumieniu art. 22 Konstytucji, uzasadniający zakaz urządzania gier na automatach, w których nie są przewidziane
żadne wygrane, czyli gier niemających nic wspólnego z hazardem. Tego rodzaju zakaz nie jest niezbędny w demokratycznym państwie
ze względu na bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochronę środowiska, moralność publiczną, zdrowie publiczne ani wolności
i prawa innych osób (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Tym bardziej nie jest spełniony test proporcjonalności w zakresie, w jakim
zakaz taki opatrzony jest sankcją karną, przewidującą także karę pozbawienia wolności. Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu
z 15 stycznia 2014 r., sygn. akt II GSK 686/13, zwrócił uwagę, że „gry, w których jedyna «wygrana» polega na możliwości kontynuowania
gry lub rozpoczęcia nowej gry, jak również gry «o charakterze losowym», w których nie ma jakiejkolwiek wygranej rzeczowej
ani pieniężnej – trudno nawet uznać za formę hazardu, jest to bowiem aktywność o charakterze czysto rozrywkowym. Korzystanie
z tego typu gier jest możliwe przy wykorzystaniu innych urządzeń, do których społeczeństwo ma powszechny, nieograniczony dostęp
(komputery, konsole, tablety, itp.). Nie istnieje więc jakikolwiek racjonalny powód – a tym bardziej powód związany z potrzebą
ochrony wartości konstytucyjnych – dla którego zachodziłaby konieczność ograniczenia wolności działalności gospodarczej w zakresie
urządzania takich gier”.
1.3. Odnośnie do art. 30 § 5 zdanie pierwsze k.k.s. skarżący postawił zarzut naruszenia zasady nullum crimen sine lege certa (art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2 Konstytucji). W ocenie skarżącego, art. 30 § 5 zdanie pierwsze k.k.s.,
przewidujący przepadek rzeczy, został sformułowany w sposób wadliwy, gdyż ustawodawca posłużył się niedookreślonymi pojęciami.
Art. 53 § 35 k.k.s. odsyła do definicji zawartych w ustawie o grach hazardowych, ale tylko na potrzeby rozdziału 9 k.k.s.
(„Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko organizacji gier hazardowych”); art. 30 § 5 k.k.s. mieści się zaś
w rozdziale 3 („Przestępstwa skarbowe”). W świetle istniejących wątpliwości co do zakresu zastosowania art. 30 § 5 k.k.s.,
przepis ten nie spełnia wymogów wynikających z art. 42 ust. 1 i art. 46 w związku z art. 2 Konstytucji. Z tych samych względów
art. 30 § 5 k.k.s. narusza prawo własności (art. 64 w związku z art. 2 Konstytucji). Pozbawienie własności, mając charakter
sankcji karnej, może mieć miejsce wyłącznie na podstawie zrozumiałych dla obywateli i dostatecznie precyzyjnych przepisów;
art. 30 § 5 k.k.s. tych wymogów nie spełnia.
2. W skardze konstytucyjnej z 27 grudnia 2014 r. (pierwotna sygn. SK 21/15) C.A.P. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność:
a) art. 14 ust. 1 u.g.h.,
b) art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3 i 4 oraz art. 3 u.g.h. w zakresie, w jakim dotyczy urządzania gier na automatach
poza kasynami gry,
c) art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim sankcjonuje urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 14 ust. 1 oraz art.
6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3 i 4 oraz art. 3 u.g.h.
– z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 22, art. 30, art. 31 ust. 1 oraz art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2,
art. 7, art. 9, art. 20, art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1 i 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji
w związku z § 2 pkt 5 lit. d, § 4 ust. 1, § 8 ust. 1-3, § 9, § 10 ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia w sprawie notyfikacji oraz
w związku z art. 1 pkt 11 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34/WE,
d) art. 196 § 1 i 3 w związku z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 oraz art. 193 § 2 k.p.k. i art. 113 § 1 k.k.s. „w zakresie, w jakim
nie wyłączają od wydania opinii instytucji będącej jednostką organizacyjną organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania
przygotowawczego, który prowadził postępowanie przygotowawcze, oraz osób będących pracownikami tego organu nadrzędnego lub
pełniących w nim służbę”, z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
2.1. Skarga została złożona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym:
Skarżący został oskarżony o urządzanie gier na automacie poza kasynem gry wbrew art. 6 i art. 14 u.g.h. Sąd rejonowy wyrokiem
z marca 2014 r. uznał skarżącego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i za to na mocy art. 107 § 1 w związku z art. 2
§ 2 w związku z art. 23 § 1 i 3 k.k.s., skazał go na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, z warunkowym zawieszeniem jej wykonania
na 2 lata, i grzywnę. Sąd ustalił, że automat jest typowym elektronicznym automatem podlegającym przepisom u.g.h., umożliwiającym
uzyskanie wygranej rzeczowej w postaci punktów kredytowych. Na podstawie art. 29 pkt 1 i 2 k.k.s. sąd orzekł przepadek na
rzecz Skarbu Państwa automatu do gier i pieniędzy. Wyrok ten został utrzymany w mocy wyrokiem sądu okręgowego z sierpnia 2014
r.
2.2. Uzasadnienie zarzutów dotyczących niekonstytucyjności art. 14 ust. 1, art. 6 ust. 1 u.g.h. i art. 107 § 1 k.k.s. jest
tożsame z tym, które zostało przedstawione w skardze konstytucyjnej omówionej w punkcie 1. Skarżący dodatkowo wskazał jedynie,
że w wyniku zastosowania zaskarżonych przepisów naruszone zostało również prawo do wolności osobistej (art. 41 ust. 1 zdanie
pierwsze Konstytucji).
Skarżący, uzasadniając zarzut niekonstytucyjności art. 196 § 1 i 3 k.p.k. we wskazanym w skardze zakresie, podniósł, że zastosowanie
tych przepisów spowodowało naruszenie konstytucyjnego prawa do sądu, a ściślej biorąc prawa do sprawiedliwie ukształtowanej
procedury w sprawach karnych (art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji). Zdaniem skarżącego, nie może być uznana za sprawiedliwą
procedura, w ramach której kwestie wymagające wiadomości specjalnych są rozstrzygane na podstawie opinii instytucji specjalistycznej,
będącej jednostką organizacyjną organu nadrzędnego nad finansowym organem, który prowadzi postępowanie przygotowawcze i jest
oskarżycielem publicznym w sprawie karnoskarbowej.
Skarżący podkreślił, że opinia biegłego w sprawie karnej wpływa bezpośrednio na rozstrzygnięcie o odpowiedzialności karnej
oskarżonego. W związku z tym, elementem sprawiedliwej procedury sądowej muszą być gwarancje zapewniające bezstronność biegłego,
który wydaje opinię w sprawie karnej. Bezstronności takiej nie gwarantuje ani art. 196 § 1 k.p.k., ani art. 196 § 3 k.p.k.,
który nakazuje powołanie innego biegłego, gdy ujawnią się powody osłabiające zaufanie do bezstronności powołanego pierwotnie
biegłego, zwłaszcza że w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, iż wydanie opinii przez instytucję wchodzącą w skład struktury
organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, prowadzącym postępowanie przygotowawcze i będącym
oskarżycielem publicznym w sprawie, nie osłabia zaufania do bezstronności biegłego (instytucji).
Według skarżącego, opisany problem „stanowi klasyczny wypadek pominięcia prawodawczego”. Ustawodawca, przewidując określone
podstawy wyłączenia biegłego, pominął wypadek, w którym biegły (instytucja) musi zostać wyłączony. Zdaniem skarżącego, nie
mamy tu do czynienia z luką w prawie, lecz właśnie z pominięciem, które miało miejsce w art. 196 § 1 k.p.k. w związku z art. 113
§ 1 k.k.s. Z ostrożności, jako przedmiot kontroli, skarżący zakwestionował także art. 196 § 3 k.p.k. w związku z art. 113
§ 1 k.k.s., na wypadek gdyby Trybunał uznał że pominięcie dotyczy tego właśnie przepisu.
3. W skardze konstytucyjnej z 8 marca 2015 r. (pierwotna sygn. SK 22/15) A.P.F. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność:
a) art. 14 ust. 1 u.g.h.,
b) art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 oraz z art. 3 u.g.h. w zakresie, w jakim dotyczy urządzania gier na automatach
poza kasynami gry,
c) art. 107 § 1 w związku z art. 53 § 35 k.k.s. w zakresie, w jakim sankcjonuje urządzanie gier na automatach z naruszeniem
art. 14 ust. 1 oraz art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 oraz z art. 3 u.g.h.
– z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 22, art. 30 oraz art. 31 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 9, art. 20, art.
31 ust. 3 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1 i 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji w związku z § 2 pkt 5 lit. d,
§ 4 ust. 1, § 8 ust. 1-3, § 9, § 10 ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia w sprawie notyfikacji oraz w związku z art. 1 pkt 11
i art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34/WE,
d) art. 196 § 1 i 3 w związku z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 oraz art. 193 § 2 k.p.k. i z art. 113 § 1 k.k.s. „w zakresie, w jakim
nie wyłączają od wydania opinii instytucji będącej jednostką organizacyjną organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania
przygotowawczego, który prowadził postępowanie przygotowawcze, oraz osób będących pracownikami tego organu nadrzędnego lub
pełniących w nim służbę”, z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji,
e) art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s. z art. 42 ust. 1, art. 46 oraz art. 64 ust. 1-3 w związku
z art. 2 Konstytucji.
3.1. Skarga została złożona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym:
Sąd rejonowy, wyrokiem z czerwca 2014 r., uznał skarżącego za winnego popełnienia czynu z art. 107 § 1 k.k.s. polegającego
na urządzaniu, bez koncesji, gier o charakterze losowym, w celach komercyjnych, na urządzeniu elektronicznym, tj. automacie,
czym naruszył art. 6 ust. 1, art. 14 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3 i 5 u.g.h., i za to skazał go na karę grzywny oraz,
na podstawie art. 30 § 5 k.k.s., orzekł przepadek „urządzenia o nazwie Multi Gaminator 42” na rzecz Skarbu Państwa.
Sąd okręgowy, wyrokiem z listopada 2014 r., utrzymał w mocy wyrok sądu rejonowego, uznając za oczywiście bezzasadną apelację
skazanego.
3.2. Skarga konstytucyjna obejmuje przepisy zakwestionowane także w skargach konstytucyjnych z 27 grudnia 2014 r. i z 20 stycznia
2015 r. Uzasadnienie postawionych zarzutów pokrywa się z argumentacją przytoczoną w wyżej omówionych skargach konstytucyjnych
o pierwotnych sygnaturach: SK 20/15 i SK 21/15.
4. Prokurator Generalny, w piśmie z 1 marca 2016 r., zajął następujące stanowisko:
1) art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim penalizuje prowadzenie i urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 6 ust. 1
i art. 14 ust. 1 u.g.h., jest zgodny z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 30, art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1
oraz art. 20 i art. 22 w związku z art. 2, art. 7, art. 9 i art. 31 ust. 3 oraz nie jest niezgodny z art. 88 ust. 2 Konstytucji,
2) art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s. jest zgodny z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2, art.
46 oraz art. 64 ust. 1 Konstytucji,
3) art. 196 § 1 w związku z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 k.p.k. oraz w związku z art. 113 § 1 k.k.s., w zakresie, w jakim nie wyłącza
wydania w postępowaniu karnym skarbowym opinii przez instytucję będącą jednostką organizacyjną organu nadrzędnego nad finansowym
organem postępowania przygotowawczego, który prowadził postępowanie przygotowawcze w danej sprawie, ani przez osoby będące
pracownikami tego organu nadrzędnego lub pełniące w nim służbę, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji,
4) w pozostałym zakresie postępowanie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r.
o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) w związku z art 134 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o
Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064, ze zm.).
4.1. Prokurator Generalny na wstępie odniósł się do kwestii formalnych dotyczących dopuszczalności i zakresu rozpoznania przez
Trybunał Konstytucyjny skarg konstytucyjnych.
Po pierwsze, Prokurator Generalny stwierdził, że niedopuszczalne jest orzekanie przez Trybunał o zgodności zaskarżonych przepisów
z dyrektywą 98/34/WE i rozporządzeniem w sprawie notyfikacji.
Po drugie, odwołując się do zasady falsa demonstratio non nocet, Prokurator Generalny przyjął, że przedmiotem kontroli (ujętym w punkcie 1 petitum skarg) są zarzuty niezgodności art. 107 § 1 w związku z art. 6 § 2 i art. 53 § 35 k.k.s., w zakresie, w jakim penalizuje
urządzenie i prowadzenie gier na automatach wbrew art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., oraz art. 14 ust. 1 i art. 6 ust. 1
w związku z art. 2 ust. 3-5 oraz art. 3 u.g.h. z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 30, art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze,
art. 88 ust. 1 i 2 oraz art. 20 i art. 22 w związku z art. 2, art. 7, art. 9, art. 31 ust. 1 i 3, oraz art. 90 ust. 1 i art.
91 ust. 3 Konstytucji.
Prokurator Generalny, odnosząc się do tak zakreślonego przedmiotu skarg konstytucyjnych, stwierdził, że problemy konstytucyjne,
związane z naruszeniem trybu ustawodawczego na skutek braku uprzedniej notyfikacji Komisji Europejskiej art. 14 ust. 1 u.g.h.,
a także z naruszeniem przez ten przepis wolności działalności gospodarczej i związanej z tym zasady proporcjonalności, zostały
ostatecznie rozstrzygnięte przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14. W związku z tym, w zakresie
dotyczącym zarzutów niezgodności art. 14 ust. 1 u.g.h. z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 oraz art. 20 i art. 22 w związku
z art. 31 ust. 3 Konstytucji, występuje przesłanka umorzenia postępowania w postaci ne bis in idem.
W ocenie Prokuratora Generalnego, zważywszy na formalny charakter zarzutów, niecelowe byłoby także prowadzenie postępowania
w zakresie dotyczącym kontroli zgodności art. 6 ust. 1, art. 2 ust. 3-5 oraz art. 3 u.g.h. z art. 2, art. 7 i art. 9 oraz
z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, gdyż kwestia wpływu braku notyfikacji na naruszenie konstytucyjnego
trybu ustawodawczego oraz ograniczenia wolności działalności gospodarczej w sferze gier na automatach została już jednoznacznie
i ostatecznie rozstrzygnięta w sprawie o sygn. P 4/14, w odniesieniu do wszystkich przepisów ustawy o grach hazardowych. W
związku z tym postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu ze względu na zbędność wydania wyroku.
Prokurator Generalny zwrócił uwagę, że skarżący, oprócz wzorców kontroli, które były przedmiotem analizy w sprawie o sygn.
P 4/14, wskazali także inne przepisy Konstytucji. Jednak, w opinii Prokuratora Generalnego, skarżący nie uzasadnili zarzutów
niezgodności przepisów zakwestionowanych w punkcie 1 petitum poszczególnych skarg z tymi wzorcami, co skutkuje umorzeniem postępowania w tym zakresie ze względu na niedopuszczalność
wydania wyroku.
4.2. Podsumowując analizę formalną skarg konstytucyjnych, Prokurator Generalny uznał, że w zakresie dotyczącym zarzutów sformułowanych
w punkcie 1 petitum skarg konstytucyjnych, merytorycznemu rozpoznaniu podlegają tylko zarzuty dotyczące niezgodności art. 107 § 1 k.k.s., w zakresie,
w jakim sankcjonuje prowadzenie i urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., z art. 42
ust. 1 zdanie pierwsze, art. 30, art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1 i 2 oraz art. 20 i art. 22 w związku z art. 2,
art. 7, art. 9 i art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji.
4.2.1. Dokonując oceny merytorycznej art. 107 § 1 k.k.s., Prokurator Generalny podkreślił, że – w świetle argumentacji skarżących
– problem dotyczy oceny zgodności z Konstytucją stanu prawnego, w którym art. 107 § 1 k.k.s. penalizuje zachowania zabronione
przez art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. Zdaniem skarżących, wskazane przepisy u.g.h. zostały uchwalone z naruszeniem trybu
ustawodawczego, a następnie ogłoszone niezgodnie z obowiązującymi przepisami, nie powinny więc być stosowane. Wobec takiego
ujęcia zarzutów, źródłem niekonstytucyjności art. 107 § 1 k.k.s. jest w istocie brak notyfikacji art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1
u.g.h., dookreślających znamię czynu zabronionego w postaci działania „wbrew przepisom ustawy”.
W ocenie Prokuratora Generalnego, w sytuacji gdy art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. zostały ustanowione w sposób zgodny
z wymaganiami konstytucyjnymi (zob. wyrok o sygn. P 4/14), należy przyjąć, że art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim penalizuje
naruszenie przepisów ustawy o grach hazardowych, nie narusza ani wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady ochrony zaufania obywatela
do państwa i stanowionego przez nie prawa, ani art. 7 oraz art. 9 Konstytucji. Zdaniem Prokuratora Generalnego, nie można
uznać, że art. 107 § 1 k.k.s. prowadzi do naruszenia zasady ponoszenia odpowiedzialności karnej jedynie za czyn zabroniony
pod groźbą kary przez ustawę prawidłowo ogłoszoną, obowiązującą w czasie jego popełnienia oraz zasady dostatecznej określoności
czynów karalnych (art. 42 ust. 1 i art. 88 ust. 1 Konstytucji). Nie narusza też prawa człowieka do godności (art. 30 Konstytucji),
a także prawa do nietykalności osobistej i wolności osobistej (art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji). Wzorzec w postaci
art. 88 ust. 2 Konstytucji jest natomiast nieadekwatnym wzorcem kontroli w badanej sprawie.
4.2.2. Zdaniem Prokuratora Generalnego, za niezasadny należy także uznać zarzut niezgodności art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie,
w jakim penalizuje urządzanie i prowadzenie gier na automatach z naruszeniem art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., z art. 20
i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Prokurator Generalny zauważył, że art. 107 § 1 k.k.s. bezpośrednio nie wprowadza ograniczenia swobody prowadzenia działalności
gospodarczej w zakresie urządzania i prowadzenia gier na automatach, lecz jedynie penalizuje działania polegające na naruszeniu
przepisów ustawy o grach hazardowych, wprowadzających takie ograniczenie. Z uzasadnienia skarg konstytucyjnych wynika przy
tym, że argumentacja odnosząca się do naruszenia swobody działalności gospodarczej przez art. 107 § 1 k.k.s. dotyczy przede
wszystkim przepisów ustawy o grach hazardowych zakazujących urządzania i prowadzenia gier hazardowych poza kasynami gry.
Prokurator Generalny, nawiązując do wyroku o sygn. P 4/14, podkreślił, że przewidziana w art. 107 § 1 k.k.s. sankcja karna
nie służy jedynie gwarantowaniu przestrzegania ustawowych warunków urządzania gier hazardowych. Przepis ten penalizuje naruszenie
ograniczeń ustanowionych w art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., które to ograniczenia są konsekwencją stwierdzonych przez
ustawodawcę negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych w tym obszarze, a mianowicie nielegalnej działalności hazardowej,
rozwoju przestępczości, nadużyć podatkowych czy uzależnienia od hazardu. Z tych względów uzasadnione konstytucyjnie jest spenalizowanie
w art. 107 § 1 k.k.s. zachowań polegających na naruszeniu ograniczeń ustanowionych w przepisach ustawy o grach hazardowych.
W konsekwencji, zdaniem Prokuratora Generalnego, zasadne jest stwierdzenie, że art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim penalizuje
prowadzenie i urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., jest zgodny z art. 42 ust. 1
zdanie pierwsze, art. 30, art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1 oraz art. 20 i art. 22 w związku z art. 2, art. 7,
art. 9 i art. 31 ust. 3 oraz nie jest niezgodny z art. 88 ust. 2 Konstytucji.
4.3. Prokurator Generalny uznał także za niezasadny zarzut niezgodności art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35
i 35a k.k.s., ze względu na jego niedookreśloność, z art. 2 w związku z art. 42 ust. l, art. 46 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.
Prokurator Generalny wskazał, że w kodeksie karnym skarbowym nie zostały zdefiniowane pojęcia gry losowej, gry na automacie
oraz zakładu wzajemnego, użyte w art. 30 § 5 zdanie pierwsze k.k.s. W art. 53 § 35 i 35a k.k.s. ustawodawca przyjął rozwiązanie,
zgodnie z którym w sprawach karnych skarbowych pojęcia z zakresu gier hazardowych mają znaczenie nadane im w ustawie o grach
hazardowych. Przyjęte zaś w ustawie o grach hazardowych definicje pojęć: gra losowa, gra na automacie oraz zakład wzajemny,
są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny, jasny i komunikatywny, że nie powinny budzić (i nie budzą) wątpliwości interpretacyjnych
w praktyce.
Zgodnie z art. 53 § 35 k.k.s., pojęcia gry losowej, gry na automacie oraz zakładu wzajemnego mają znaczenie nadane im w ustawie
o grach hazardowych, jeżeli są użyte w rozdziale 9 k.k.s. W ocenie Prokuratora Generalnego, nie znaczy to jednak, że w wypadku
orzekania przepadku na podstawie art. 30 § 5 zdanie pierwsze k.k.s. (pomieszczonym w rozdziale 3), wymienione pojęcia powinny
być rozumiane inaczej, aniżeli wynika to z ich definicji zwartych w ustawie o grach hazardowych. W razie skazania za przestępstwo
z art. 107 § 1-3 k.k.s. orzeczenie przepadku na podstawie art. 30 § 5 zdanie pierwsze tej ustawy może dotyczyć wyłącznie wymienionych
w art. 107 § 1-3 k.k.s. przedmiotów związanych z grą losową, grą na automacie lub zakładem wzajemnym, w rozumieniu przyjętym
w ustawie o grach hazardowych. Brak jest zatem podstaw do uznania, że zawarte w art. 30 § 5 zdanie pierwsze k.k.s. pojęcia
gry losowej, gry na automacie i zakładu wzajemnego są niedookreślone w stopniu umożliwiającym organom stosującym ten przepis
dowolność ustalania zakresu przedmiotowego wskazanych pojęć oraz stwarzają obywatelom niepewność co do ciążących na nich obowiązków.
W wypadku urządzenia do gier na automatach wydaje się nie budzić wątpliwości, że chodzi o automat, na którym prowadzone są
gry.
Prokurator Generalny uznał, że z zastosowaniem powszechnie przyjętych i dopuszczalnych metod wykładni, możliwa jest racjonalna,
poprawna logicznie i funkcjonalnie oraz spójna systemowo, zgodna z Konstytucją interpretacja art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku
z art. 53 § 35 i 35a k.k.s. Brak jest przy tym danych wskazujących, że regulacja ta w praktyce budzi daleko idące, istotne
rozbieżności interpretacyjne, które mogłyby wskazywać na naruszenie konstytucyjnych standardów określoności przepisów prawnych.
W związku z tym art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s. jest zgodny z art. 2 w związku z art. 42
ust. 1, art. 46 oraz art. 64 ust. 1 Konstytucji.
4.4. Prokurator Generalny stwierdził, że w odniesieniu do normy prawnej dekodowanej z art. 196 § 3 w związku z art. 40 § 1
pkt 1-3 i 5, w związku z art. 193 § 2 k.p.k. oraz w związku z art. 113 § 1 k.k.s., istota problemu dotyczy konstytucyjności
stanu prawnego, w którym, zdaniem skarżących, występuje pominięcie ustawodawcze polegające na braku regulacji prawnej wyłączającej
możliwość wydania opinii w postępowaniu karnym skarbowym przez instytucję będącą jednostką organizacyjną organu nadrzędnego
nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, prowadzącym postępowanie przygotowawcze w sprawie o przestępstwo skarbowe,
oraz przez osoby będące pracownikami tego organu nadrzędnego. Skarżący upatrują stanu niezgodnego z Konstytucją w braku dodatkowej,
bezwzględnej przesłanki wyłączającej wydawanie opinii przez określone instytucje oraz osoby w nich zatrudnione, przy czym
argumentacja dotycząca art. 196 § 3 k.p.k. ma na celu przede wszystkim wzmocnienie zarzutów dotyczących niekonstytucyjności
regulacji zawartej w art. 196 § 1 w związku z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 k.p.k. i art. 113 § 1 k.k.s.
W ocenie Prokuratora Generalnego, brak regulacji wyłączającej wydanie w postępowaniu karnym skarbowym opinii przez instytucję
pozostającą w strukturze organizacyjnej finansowych organów postępowania przygotowawczego bądź też organów nad nimi nadrzędnych,
jak również przez osoby zatrudnione w takich instytucjach, nie pozbawia oskarżonego (podejrzanego) w sprawie o przestępstwo
skarbowe prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). W szczególności zaś nie prowadzi do takiego ukształtowania postępowania
karnego skarbowego w tych sprawach, które naruszałoby konstytucyjne standardy dotyczące rzetelności proceduralnej.
Reasumując, Prokurator Generalny podniósł, że opinia biegłego (instytucji specjalistycznej lub naukowej) nie pozostaje poza
kontrolą organów procesowych oraz stron, mimo że poświęcona jest kwestiom, których stwierdzenie wymaga wiadomości specjalnych.
W świetle aktualnie obowiązującego stanu prawnego, nie ma żadnych podstaw do wartościowania opinii biegłych w zależności od
podmiotu, który tę opinię przygotowywał. Kryteria oceny wyników pracy biegłego (instytucji) opierają się na weryfikacji wiedzy,
kompetencji i rzetelności biegłego oraz jasności i zupełności opinii. Nie ma też procesowych przeszkód, aby kwestionować zarówno
sposób przeprowadzenia ekspertyzy, zastosowane metody, osiągnięte wyniki, jak i zaprezentowane w opinii wnioski. Nie można
zatem z góry odrzucać w sposób generalny wszystkich opinii sporządzonych przez całą strukturę placówek specjalistycznych ani
też poszczególnych opinii wyłącznie z powodu ich pochodzenia z określonych instytucji. Ponadto świadome przedstawienie nierzetelnej,
nieobiektywnej opinii może wiązać się z poniesieniem odpowiedzialności karnej. Dotyczy to także osób opracowujących opinie
w imieniu instytucji specjalistycznych (naukowych).
W związku z tym Prokurator Generalny zajął stanowisko, że art. 196 § 1 w związku z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 k.p.k. oraz w związku
z art. 113 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim nie wyłącza wydania w postępowaniu karnym skarbowym opinii przez instytucję będącą
jednostką organizacyjną organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, który prowadził postępowanie
przygotowawcze w danej sprawie, ani przez osoby będące pracownikami tego organu nadrzędnego lub pełniące w nim służbę, jest
zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji Prokurator Generalny uznał za nieuzasadniony.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Trybunał, uwzględniając petitum i uzasadnienie poszczególnych skarg konstytucyjnych, połączonych do wspólnego rozpoznania, ustalił, że skarżący wnieśli o
stwierdzenie niezgodności:
a) art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 165; dalej: u.g.h.), w brzmieniu
obowiązującym do 2 września 2015 r.,
b) art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 i art. 3 u.g.h., w brzmieniu obowiązującym do 31 marca 2017 r., w zakresie, w jakim
dotyczy urządzania gier na automatach poza kasynami gry,
c) art. 107 § 1 w związku z art. 6 § 2 i art. 53 § 35 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2017
r. poz. 2226; dalej: k.k.s.), w brzmieniu obowiązującym do 31 marca 2017 r., w zakresie, w jakim sankcjonuje urządzanie gier
na automatach z naruszeniem art. 3, art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 u.g.h.
– z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 22, art. 30, art. 31 ust. 1 oraz art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2,
art. 7, art. 9, art. 20, art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1 i 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji,
w związku z § 2 pkt 5 lit. d, § 4 ust. 1, § 8 ust. 1-3, § 9, § 10 ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23
grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz.
2039, ze zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie notyfikacji) oraz w związku z art. 1 pkt 11 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm
i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37,
ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE),
d) art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s., w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r., z art. 42
ust. 1, art. 46 oraz art. 64 w związku z art. 2 Konstytucji,
e) art. 196 § 1 i 3 w związku z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 oraz art. 193 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania
karnego (Dz. U. z 2017 r. poz. 1904, ze zm.; dalej: k.p.k.) oraz w związku z art. 113 § 1 k.k.s., w zakresie, w jakim nie
wyłącza wydania – w postępowaniu karnym skarbowym – opinii, przez instytucję będącą jednostką organizacyjną organu nadrzędnego
nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, który prowadził postępowanie przygotowawcze w danej sprawie, bądź przez
osoby będące pracownikami tego organu nadrzędnego lub pełniące w nim służbę, z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
Zakwestionowane przepisy podlegały ocenie Trybunału w brzmieniu, które obowiązywało w czasie popełnienia czynów, za które
skarżący zostali skazani wyrokami sądów. Późniejsze zmiany brzmienia art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. oraz art. 30 § 5
zdanie pierwsze i art. 107 § 1 k.k.s. nie są równoznaczne z utratą przez badane przepisy mocy obowiązującej w rozumieniu art.
59 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.
U. poz. 2072; dalej: otpTK). Stwierdzenie, że uchylony (zmieniony) przepis nadal wywiera określone skutki dla obywateli i może
być nadal zastosowany w praktyce stanowi negatywną przesłankę umorzenia postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 4 otpTK
(zob. np. postanowienia TK z: 13 października 1998 r., sygn. SK 3/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 69; 30 grudnia 1999 r., sygn.
SK 16/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 173; 5 kwietnia 2016 r., sygn. K 3/15, OTK ZU A/2016, poz. 7).
2. Analiza formalnoprawna.
W świetle utrwalonego orzecznictwa Trybunału, merytoryczne rozpoznanie zarzutów sformułowanych w skardze konstytucyjnej jest
uzależnione od spełnienia wszystkich warunków jej dopuszczalności (zob. postanowienie z 1 marca 2010 r., sygn. SK 29/08, OTK
ZU nr 3/A/2010, poz. 29 i powołane tam orzecznictwo). Podkreślić również należy, że skład rozstrzygający sprawę nie jest związany
stanowiskiem zajętym w ramach rozpoznania wstępnego (zob. np. postanowienie z 30 czerwca 2008 r., sygn. SK 15/07, OTK ZU nr
5/A/2008, poz. 98). Trybunał Konstytucyjny na każdym etapie postępowania bada, czy nie zachodzi któraś z ujemnych przesłanek
procesowych, skutkująca umorzeniem postępowania.
Dopuszczalność merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej (także wniosku czy pytania prawnego) zależy od stwierdzenia
braku ujemnych przesłanek procesowych. Pozostają one wspólne dla wszystkich sposobów inicjowania postępowania przed Trybunałem
(zob. postanowienie TK z 29 kwietnia 2015 r., sygn. P 23/15, OTK ZU nr 4/A/2015, poz. 61). Zaliczają się do nich m.in.:
– zakaz ponownego orzekania w sprawie prawomocnie osądzonej (ne bis in idem, res iudicata), będący następstwem prawomocności orzeczeń Trybunału (art. 190 ust. 1 Konstytucji),
– niedopuszczalność kwestionowania przed Trybunałem stosowania prawa i rozstrzygania sporów o wykładnię, gdyż to nie należy
do konstytucyjnej kognicji Trybunału,
– niespełnienie wymagań formalnych pisma inicjującego postępowanie.
Wystąpienie którejkolwiek z wyżej wymienionych ujemnych przesłanek procesowych rodzi obowiązek umorzenia postępowania przez
Trybunał.
2.1. Zarzuty dotyczące art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 u.g.h.
2.1.1. Zarzuty sformułowane w skargach konstytucyjnych zasadzają się na twierdzeniu, że w wyniku naruszenia trybu ustawodawczego,
którego źródłem jest brak notyfikacji Komisji Europejskiej art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., doszło do naruszenia: zasady
ponoszenia odpowiedzialności karnej za czyny zabronione przez ustawę obowiązującą w czasie ich popełnienia oraz zasady określoności
przepisów przewidujących taką odpowiedzialność (art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji), prawa do godności (art. 30 Konstytucji),
prawa do wolności osobistej (art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji), wolności działalności gospodarczej (art. 20 i art.
22 Konstytucji w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji) oraz „prawa do wolności w ogólności” (art. 31 ust. 1 Konstytucji).
Zdaniem skarżących, brak notyfikacji Komisji Europejskiej art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., pozostaje w ścisłym związku
z podstawą odpowiedzialności karnoskarbowej, a także z ograniczeniem swobody działalności gospodarczej w zakresie gier hazardowych.
Dlatego też, w ich ocenie, zasadny jest także zarzut niezgodności art. 107 § 1 w związku z art. 53 § 35 k.k.s. w zakresie,
w jakim sankcjonuje urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 14 ust. 1 oraz art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5
i art. 3 u.g.h., z wskazanymi w petitum skarg przepisami, oraz zarzut niezgodności art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s. z art. 42 ust. 1,
art. 46 oraz art. 64 ust. 1-3 w związku z art. 2 Konstytucji.
Należy podkreślić, że zarzuty skarżących, odnośnie do naruszenia ich wolności i praw podmiotowych, wiążą się ściśle z zarzutem
natury formalnej, dotyczącym naruszenia trybu ustawodawczego przez brak notyfikacji Komisji Europejskiej zaskarżonych przepisów
ustawy o grach hazardowych. Ocena art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. w świetle tak postawionego zarzutu wymagałaby zatem
ustalenia, czy notyfikacja stanowi element trybu ustawodawczego. Trybunał, mając na względzie specyfikę zarzutów sformułowanych
w skargach konstytucyjnych, przyjął, że skarżący uprawdopodobnili, iż problem notyfikacji art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h.
ma wpływ na ocenę, czy zakwestionowane przepisy naruszają wskazane wolności i prawa skarżących. Problem ten był już jednak
przedmiotem analizy w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (OTK ZU nr 3/A/2015, poz. 30). Okoliczność
ta ma znaczenie z punktu widzenia dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skarg konstytucyjnych w zakresie badania konstytucyjności
art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h.
2.2. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. P 4/14.
Podstawowy zarzut (podnoszony we wszystkich trzech skargach konstytucyjnych), dotyczący problemu braku notyfikacji przepisów
technicznych, został rozpoznany w wyroku Trybunału z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14, na tle art. 14 ust. 1 u.g.h. Przepis
ten w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2010 r. (data wejścia w życie u.g.h.) do 2 września 2015 r. przewidywał: „Urządzanie
gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach dozwolone jest wyłącznie w kasynach gry”.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14, stwierdził, że notyfikacja przepisów technicznych określona
w dyrektywie 98/34/WE, implementowanej do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem w sprawie notyfikacji, nie jest elementem
konstytucyjnej procedury ustawodawczej. Stąd też dochowanie czy też niedochowanie procedury notyfikacyjnej nie ma wpływu na
ocenę dochowania konstytucyjnego trybu stanowienia ustawy. Trybunał uznał tym samym, że brak notyfikacji projektu ustawy o
grach hazardowych nie stanowił naruszenia takich reguł stanowienia ustaw, które mają swoje wyraźne źródło w przepisach Konstytucji,
i które dotyczyłyby w sensie treściowym konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Notyfikacja, jako unijna procedura swoistej
„uprzedniej kontroli”, w której dochodzi do opiniowania i zgłaszania przez Komisję Europejską oraz inne państwa członkowskie
uwag dotyczących przepisów technicznych, mających stanowić dopiero projekt ustawy, nie ma zakotwiczenia w Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny uznał także, że brak notyfikacji kwestionowanych w sprawie o sygn. P 4/14 przepisów, tj. art. 14 ust. 1
i art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h., nie stanowi takiego naruszenia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne
z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. Uchybienie ewentualnemu obowiązkowi notyfikowania Komisji Europejskiej potencjalnych
przepisów technicznych nie może samo przez się prowadzić do naruszenia konstytucyjnych zasad demokratycznego państwa prawnego
– art. 2 Konstytucji oraz legalizmu – art. 7 Konstytucji. Trybunał stwierdził ponadto, że ustalenia dotyczącego konstytucyjności
kwestionowanych przepisów nie zmienia ich ocena dokonana z perspektywy art. 9 Konstytucji. W tym kontekście w uzasadnieniu
wyroku o sygn. P 4/14 Trybunał stwierdził, że wykładnia przychylna prawu europejskiemu w żadnej sytuacji nie może prowadzić
do rezultatów sprzecznych z wyraźnym brzmieniem norm konstytucyjnych i niemożliwych do uzgodnienia z minimum funkcji gwarancyjnych,
realizowanych przez Konstytucję.
Trybunał, odnosząc się w uzasadnieniu omawianego wyroku do zarzutów dotyczących naruszenia przez kwestionowane przepisy wolności
działalności gospodarczej, podniósł m.in., że ograniczenie tej wolności, wprowadzone w art. 14 ust. 1 u.g.h., spełnia przesłankę
formalną i materialną, o których mowa w art. 22 Konstytucji. Wymóg, aby prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie urządzania
gier na automatach odbywało się jedynie w kasynach gry, został wprowadzony w ustawie i jest uzasadniony ważnym interesem publicznym,
w rozumieniu art. 22 Konstytucji.
2.3. Zarzut niekonstytucyjności art. 14 ust. 1 u.g.h.
2.3.1. Biorąc pod uwagę zakres rozstrzygnięcia w wyroku z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14, Trybunał w niniejszym składzie stwierdził,
że podniesiony przez skarżących zarzut naruszenia trybu ustawodawczego, na skutek braku uprzedniej notyfikacji Komisji Europejskiej
art. 14 ust. 1 u.g.h., a także zarzut naruszenia przez ten przepis wolności działalności gospodarczej i związanej z tym zasady
proporcjonalności, zostały ostatecznie rozpoznane. Trybunał w wyroku z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14, uznał, że art. 14 ust. 1
i art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h. są zgodne z: a) art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, b) art. 20 i art. 22 w związku
z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zgodnie z art. 59 ust. 1 otpTK, Trybunał wydaje na posiedzeniu niejawnym postanowienie o umorzeniu postępowania m.in. wówczas,
gdy wydanie orzeczenia jest niedopuszczalne (art. 59 ust. 1 pkt 2 otpTK) lub wydanie orzeczenia jest zbędne (art. 59 ust. 1
pkt 3 otpTK).
Zbędność lub niedopuszczalność orzekania zachodzi między innymi wówczas, gdy kwestionowana norma była już przedmiotem kontroli
w innej sprawie co do jej zgodności z Konstytucją. Gdy w sprawie zachodzi tożsamość podmiotowa i przedmiotowa, ziszcza się
ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej (res iudicata) powodująca niedopuszczalność wydania orzeczenia. Gdy zaś w sprawie zachodzi tylko tożsamość przedmiotowa (identyczność zaskarżonych
przepisów, wzorca konstytucyjnego oraz postawionych zarzutów, jak w sprawie, w której Trybunał już wcześniej orzekał), ziszcza
się przesłanka ne bis in idem, prowadząca do uznania orzekania za zbędne (zob. np. postanowienia TK z: 23 lipca 2014 r., sygn. SK 6/14, OTK ZU nr 7/A/2014,
poz. 88; 24 czerwca 2015 r., sygn. P 75/14, OTK ZU nr 6/A//2015, poz. 96).
Trybunał uznał, że zarzuty sformułowane w skargach konstytucyjnych, rozpoznawanych w niniejszym postępowaniu, w zakresie dotyczącym
niezgodności art. 14 ust. 1 u.g.h. z art. 20 i art. 22 w związku z art. 2, art. 7, art. 9 i art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze
Konstytucji (polegającej na nieproporcjonalnej ingerencji w wolność działalności gospodarczej na skutek naruszenia trybu ustawodawczego),
są tożsame z zarzutami rozpoznanymi w wyroku o sygn. P 4/14. W badanych obecnie skargach konstytucyjnych nie podniesiono dodatkowych
twierdzeń i dowodów w porównaniu z tymi, które były rozważane przez Trybunał w sprawie o sygn. P 4/14, w odniesieniu do art.
14 ust. 1 u.g.h.
Tożsamość zaskarżonego przepisu, niektórych wzorców konstytucyjnych oraz zarzutów uzasadnia umorzenie, na podstawie art. 59
ust. 1 pkt 3 otpTK, postępowania w zakresie badania art. 14 ust. 1 u.g.h. z art. 20 i art. 22 w związku z art. 2, art. 7,
art. 9 i art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji.
2.3.2. Powyższej oceny nie zmienia okoliczność, że skarżący przywołali także inne – poza wskazanymi w sprawie o sygn. P 4/14
– wzorce kontroli art. 14 ust. 1 u.g.h., tj.: art. 30, art. 31 ust. 1, art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze i art. 42 ust. 1 zdanie
pierwsze, art. 88 ust. 1 i 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji w związku z § 2 pkt 5 lit. d, § 4 ust. 1, § 8
ust. 1-3, § 9, § 10 ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia w sprawie notyfikacji oraz w związku z art. 1 pkt 11 i art. 8 ust. 1
dyrektywy 98/34/WE.
Po pierwsze, nie każdy przepis może stanowić wzorzec kontroli w postępowaniu wszczętym wskutek skargi konstytucyjnej. Jak
wynika z art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna służy tylko w wypadku, gdy zostały naruszone wolności lub prawa
konstytucyjne. Naruszenie musi przy tym nastąpić na skutek tego, że akt normatywny, na podstawie którego zapadło ostateczne
orzeczenie krzywdzące skarżącego, jest niezgodny z normą konstytucyjną gwarantującą określoną wolność lub prawo (zob. np.
wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., sygn. SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Istotną cechą przyjętej w polskim prawie koncepcji
postępowania skargowego przed Trybunałem Konstytucyjnym jest to, że realizowana w tym postępowaniu kontrola zakwestionowanych
przez skarżącego przepisów dokonywana jest wyłącznie z punktu widzenia wskazanego przez skarżącego wzorca konstytucyjnego,
którym może być nie każdy przepis Konstytucji, ale tylko ten, który normuje określoną konstytucyjną wolność lub prawo (podmiotowe).
Z tego względu określenie w tekście skargi konstytucyjnej wzorca konstytucyjnego ma istotne materialnoprawne i procesowe znaczenie
(zob. postanowienie TK z 14 lipca 2004 r., sygn. SK 16/02, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 77; wyrok TK z 9 czerwca 2015 r., sygn.
SK 47/13, OTK ZU nr 6/A/2015, poz. 81).
W związku z tym za niedopuszczalne należy uznać wzorce kontroli w postaci § 2 pkt 5 lit. d, § 4 ust. 1, § 8 ust. 1-3, § 9,
§ 10 ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia w sprawie notyfikacji oraz art. 1 pkt 11 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34/WE. Niezależnie
od tego, że niniejsze postępowanie zostało wszczęte na podstawie skargi konstytucyjnej, należy podkreślić, że Trybunał sprawuje
wyłącznie hierarchiczną kontrolę aktów normatywnych, a z taką nie mamy do czynienia, gdy przedmiotem oceny jest ustawa o grach
hazardowych, a wzorcami kontroli dyrektywa 98/34/WE i rozporządzenie w sprawie notyfikacji. Co oczywiste o kontroli pionowej
zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu nie może być mowy, jeśli wzorcem ma być rozporządzenie,
a przedmiotem oceny ustawa. Natomiast w odniesieniu do dyrektywy 98/34/WE nie należy tracić z pola widzenia, że nie ma ona
charakteru ratyfikowanej umowy międzynarodowej, o której mowa w art. 188 pkt 2 Konstytucji. Poza tym, rozporządzenie w sprawie
notyfikacji jest aktem hierarchicznie niższym od zaskarżonych przepisów ustawowych, nie może zatem stanowić ich wzorca kontroli.
Trybunał Konstytucyjny jest właściwy dokonywać oceny norm prawnych jedynie z punktu widzenia ich zgodności z normami hierarchicznie
wyższymi (zob. wyrok z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14).
Z powyższych względów wskazane przepisy rozporządzenia w sprawie notyfikacji i dyrektywy 98/34/WE nie mogą stanowić wzorców
kontroli zakwestionowanych w skargach konstytucyjnych przepisów ustawowych (w tym kontroli art. 6 ust. 1 u.g.h. i art. 107
§ 1 k.k.s.).
Po drugie, co do zasady, w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną wzorcem kontroli nie mogą być normy ogólne, określające
zasady ustrojowe, ani normy adresowane do ustawodawcy (zob. np. postanowienia TK z: 26 czerwca 2002 r., sygn. SK 1/02, OTK
ZU nr 4/A/2002, poz. 53; 18 lipca 2005 r., sygn. SK 25/04, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 85; 20 grudnia 2007 r., sygn. SK 42/06,
OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 167 oraz wyrok TK z 6 grudnia 2016 r., sygn. SK 7/15, OTK ZU A/2016, poz. 100). Wyjątkowo możliwe
jest powołanie tego rodzaju wzorców „w związku” z innymi przepisami Konstytucji, stanowiącymi źródło konstytucyjnych wolności
lub praw podmiotowych (zob. np. wyroki TK z: 10 czerwca 2003 r., sygn. SK 37/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 53; 10 lutego 2015
r., sygn. SK 50/13, OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 12). Taka sytuacja występuje na tle rozpoznawanych skarg konstytucyjnych. Należy
zauważyć, że skarżący wiążą naruszenie, powołanych „w związku z”: art. 20, art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1
i 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji, z naruszeniem: art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 22, art. 30, art.
31 ust. 1 oraz art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji.
Charakter powołanych „związkowo” przepisów Konstytucji, niewyrażających wolności lub praw podmiotowych, nie wyklucza ich jako
wzorców kontroli w skardze konstytucyjnej (dotyczy to również art. 2, art. 7, art. 9 Konstytucji, które były wzorcami kontroli
w sprawie o sygn. P 4/14). Jednak zarzuty postawione w kontekście „związkowo” powołanych wzorców wymagają odpowiedniego uzasadnienia.
Trybunał zwraca uwagę, że art. 53 ust. 1 pkt 3 otpTK, tak jak i wcześniej obowiązujące przepisy ustaw regulujących postępowanie
przed Trybunałem, nakłada na podmioty występujące ze skargą konstytucyjną obowiązek uzasadnienia postawionego zarzutu, z powołaniem
dowodów na jego poparcie. Brak uzasadnienia zarzutu niezgodności danego przepisu z przywołanymi wzorcami kontroli jest uchybieniem
wymogu ustawowego, który powoduje konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 otpTK ze względu na
niedopuszczalność wydania wyroku.
W szczególności, Trybunał stwierdził, że skarżący nie uzasadnili zarzutów niekonstytucyjności co do wzorców kontroli w postaci
art. 30, art. 31 ust. 1 i art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji. W tym zakresie poprzestali na przywołaniu wskazanych
wzorców kontroli, bez rozważenia ich treści oraz adekwatności do sformułowanego problemu prawnego. W odniesieniu do art. 31
ust. 1 Konstytucji skarżący podnieśli, że kwestionowane przepisy naruszają prawo do wolności „w ogólności”. Wskazanie w petitum skargi konstytucyjnej wzorca kontroli, przy respektowaniu generalnej zasady, jaką jest domniemanie konstytucyjności aktu
normatywnego, bez szczegółowego odniesienia się do niego w uzasadnieniu lub lakoniczne sformułowanie zarzutu niekonstytucyjności
nie może zostać uznane za „uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie” w rozumieniu przepisów
regulujących postępowanie przed Trybunałem (zob. wyrok TK z 2 października 2013 r., sygn. SK 10/13, OTK ZU nr 7/A/2013, poz.
96 oraz postanowienie TK 28 maja 2015 r., sygn. P 65/14, OTK ZU nr 5/A/2015, poz. 79).
Co do zarzutu „naruszenia wolności skarżącego od ponoszenia odpowiedzialności karnej za czyny, które zostały zabronione z naruszeniem
przewidzianego prawem trybu oraz z naruszeniem prawa międzynarodowego” (art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2,
art. 90 ust. 1 i art. 91 ust. 3 Konstytucji), należy zauważyć, że skarżący nie uzasadnili, w jaki sposób art. 14 ust. 1 u.g.h.
narusza tę „wolność”. Przepis ten samodzielnie nie kreuje odpowiedzialności osoby, która „urządza lub prowadzi grę losową,
grę na automacie lub zakład wzajemny” niezgodnie z przepisami. To art. 107 § 1 k.k.s. penalizuje urządzanie lub prowadzenie
gier losowych, gier na automatach o niskich wygranych lub zakładów wzajemnych „wbrew przepisom ustawy lub warunkom zezwolenia”,
odsyłając w ten sposób – w odniesieniu do znamion czynu zabronionego – do nakazów nałożonych przez ustawę o grach hazardowych.
W związku z brakiem uzasadnienia postawionego zarzutu, ocena zgodności art. 14 ust. 1 u.g.h. z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze
w związku z art. 2 Konstytucji i wynikającą z niego zasadą zaufania do państwa i stanowionego prawa, w kontekście zarzutu
sformułowanego w skargach konstytucyjnych, jest niedopuszczalna.
Nie można też uznać, że w odniesieniu do zarzutów dotyczących naruszenia art. 90 ust. 1 i art. 91 ust. 3 Konstytucji, wymóg
ich uzasadnienia został spełniony przez samo stwierdzenie, iż zakwestionowane przepisy zostały uchwalone z naruszeniem prawa
międzynarodowego i prawa organizacji międzynarodowej, na którą przeniesiono kompetencje organów władzy państwowej, oraz że
przepisy te ze względu na zasady prawa unijnego nie mogą być w jakimś zakresie stosowane. Jednocześnie należy zauważyć, że
skarżący, formułując zarzut naruszenia art. 90 ust. 1 i art. 91 ust. 3 Konstytucji, w istocie domagają się zbadania prawidłowości
rozstrzygnięcia przez sądy kolizji ustawy krajowej z prawem unijnym. Problem ten pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego,
gdyż nie dotyczy hierarchicznej zgodności przepisów, ale mieści się w sferze stosowania prawa. „Kontrola stosowania prawa
przez sądy – choćby nawet błędnego – pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego” (postanowienie TK z 2 grudnia 2010
r., sygn. SK 11/10, OTK ZU nr 10/A/2010, poz. 131; zob. też postanowienie TK z 29 czerwca 2016 r., sygn. SK 26/15, OTK ZU
A/2016, poz. 48).
Główny zarzut skarżących dotyczący naruszenia przez art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. praw podmiotowych został ściśle
powiązany z zarzutem naruszenia trybu ustawodawczego (brak notyfikacji). W tym kontekście skarżący wskazują oprócz innych
„związkowych” wzorców – art. 88 ust. 1 i 2 Konstytucji. Zgodnie z art. 88 ust. 1 Konstytucji warunkiem wejścia w życie ustaw,
rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. W myśl art. 88 ust. 2 Konstytucji, zasady i tryb ogłaszania
aktów normatywnych określa ustawa. Jest nią ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych
aktów prawnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1523), normująca ogół zagadnień regulujących zasady publikacji aktów prawnych. Zdaniem
skarżących, ustawa o grach hazardowych została ogłoszona z naruszeniem § 13a rozporządzenia o notyfikacji, zgodnie z którym
przy ogłaszaniu aktu prawnego zawierającego przepisy techniczne zamieszcza się informację o dokonaniu jego notyfikacji z odniesieniem
się do dyrektywy 98/34/WE.
Po pierwsze, jak Trybunał podkreślił wcześniej, wzorcem kontroli zakwestionowanych przepisów nie może być rozporządzenie o
notyfikacji. Po drugie, w wyroku o sygn. P 4/14, Trybunał stwierdził, że notyfikacja przepisów technicznych nie stanowi elementu
konstytucyjnego trybu ustawodawczego oraz że brak notyfikacji kwestionowanych w sprawie o sygn. P 4/14 przepisów nie stanowi
takiego naruszenia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji.
Konstytucyjny tryb stanowienia ustaw został uregulowany w art. 112, art. 118-124 Konstytucji, a więc od momentu wniesienia
projektu ustawy do Sejmu, aż do zarządzenia przez Prezydenta ogłoszenia uchwalonej ustawy w Dzienniku Ustaw. Trybunał dokonał
oceny art. 14 ust. 1 u.g.h. z tej perspektywy w wyroku o sygn. P 4/14 i nie stwierdził niekonstytucyjności. Zatem postawiony
przez skarżących zarzut naruszenia art. 88 ust. 1 i 2 Konstytucji stracił aktualność. Po trzecie, umorzenie postępowania w zakresie
badania zgodności art. 14 ust. 1 u.g.h. z art. 2 i art. 7 Konstytucji czyniłoby art. 88 ust. 1 i 2 Konstytucji samodzielnym
wzorcem kontroli. Tymczasem zarzut nieprawidłowego ogłoszenia ustawy o grach hazardowych mógłby być rozpoznawany tylko w powiązaniu
z głównym zarzutem skarżących, dotyczącym naruszenia konstytucyjnych wolności i praw przez naruszenie trybu ustawodawczego.
Ta ostatnia kwestia została już ostatecznie rozstrzygnięta w wyroku o sygn. P 4/14. Samodzielne rozpoznanie, w trybie skargi
konstytucyjnej, zarzutu naruszenia art. 88 ust. 1 i 2 Konstytucji jest niedopuszczalne.
Biorąc pod uwagę dokonane ustalenia, Trybunał umorzył, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 otpTK, postępowanie w zakresie badania
art. 14 ust. 1 u.g.h. z art. 30, art. 31 ust. 1, art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze i art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 88
ust. 1 i 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji w związku z § 2 pkt 5 lit. d, § 4 ust. 1, § 8 ust. 1-3, § 9, § 10
ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia w sprawie notyfikacji oraz w związku z art. 1 pkt 11 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34/WE (tj.
z wzorcami niepowołanymi w sprawie o sygn. P 4/14), ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
2.4. Zarzut niekonstytucyjności art. 6 ust. 1 u.g.h.
Rozważając zasadność badania zakwestionowanych w skargach konstytucyjnych przepisów, należy uwzględnić, że skarżący sformułowali
zarzut braku notyfikacji przepisów technicznych, nie tylko wobec art. 14 ust. 1 u.g.h., który był przedmiotem badania w sprawie
o sygn. P 4/14, ale także w odniesieniu do art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 i art. 3 u.g.h. w zakresie, w jakim dotyczy
urządzania gier na automatach poza kasynami gry.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 u.g.h., w brzmieniu obowiązującym do 31 marca 2017 r.: „Działalność w zakresie gier cylindrycznych,
gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach może być prowadzona na podstawie udzielonej koncesji na prowadzenie kasyna
gry”.
2.4.1. W wyroku o sygn. P 4/14 Trybunał w pełnym składzie dokonał oceny ustawy o grach hazardowych z punktu widzenia wpływu
notyfikacji na potencjalne naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego i stwierdził, że nie doszło do naruszenia Konstytucji.
Wprawdzie art. 6 ust. 1 u.g.h. nie był przedmiotem kontroli w sprawie o sygn. P 4/14, jednak Trybunał zwraca uwagę, że zarzut
wadliwości procesu legislacyjnego dotyczy całej ustawy; raz przeprowadzona weryfikacja konstytucyjności trybu, w jakim uchwalono
ustawę, odnosi się do wszystkich jej przepisów. W wyroku o sygn. P 4/14, Trybunał dokonał oceny ustawy o grach hazardowych
z punktu widzenia wpływu braku notyfikacji na potencjalne naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego i stwierdził, że
brak notyfikacji przepisów technicznych nie może być traktowany jako naruszenie Konstytucji, a zwłaszcza jej art. 2 i art.
7 w związku z art. 9. Wcześniej, w wyroku z 23 lipca 2013 r., sygn. P 4/11 (OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 82), Trybunał podkreślił,
że ewentualna niezgodność ustawy o grach hazardowych z prawem unijnym, zwłaszcza zaś niezgodność wynikająca z zaniedbań formalnoprawnych
odpowiedzialnych polskich organów, nie wpływa automatycznie na ocenę zgodności treści zakwestionowanej przez pytający sąd
regulacji z Konstytucją.
Skład orzekający w niniejszej sprawie stwierdził, że wobec tożsamości zarzutu, jakim jest zarzut naruszenia trybu ustawodawczego
ze względu na brak notyfikacji, ocena konstytucyjna art. 6 ust. 1 u.g.h. z punktu widzenia wskazanych wzorców nie mogłaby
być inna niż dokonana przez Trybunał w pełnym składzie. W tej sytuacji ponowne dokonywanie kontroli jest zbędne, w związku
z tym postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 3 otpTK (zob. postanowienia TK z: 26 maja
2015 r., sygn. P 60/15, OTK ZU nr 5/A/2015, poz. 75; 9 czerwca 2015 r., sygn. P 46/15, OTK ZU nr 6/A/2015, poz. 90).
Notabene Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 19 stycznia 2017 r., sygn. akt I KZP 17/16, w ślad za stanowiskiem Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: TSUE) zajętym w wyroku z 13 października 2016 r., C-303/15, stwierdził, że art.
6 ust. 1 u.g.h., uzależniający prowadzenie działalności w zakresie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier
na automatach od uzyskania koncesji na prowadzenie kasyna gry, nie stanowi przepisów technicznych w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE,
w związku z czym projekt tego uregulowania nie podlegał notyfikacji Komisji Europejskiej.
2.4.2. Skarżący odnieśli także do art. 6 ust. 1 u.g.h. zarzut naruszenia swobody działalności gospodarczej. Należy wobec tego
przypomnieć, że w wyroku o sygn. P 4/14 Trybunał uznał, iż przewidziane w art. 14 ust. 1 u.g.h. daleko idące ograniczenie
wolności działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach, które mogą być prowadzone jedynie w kasynach gry, nie jest
nadmierną ingerencją w wolność gwarantowaną w art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybunał stwierdził
przy tym, że prawodawca w sposób satysfakcjonujący uzasadnił niezbędność zmian w systemie prawnym, polegających na wprowadzeniu
wymogu organizowania gier na automatach wyłącznie w kasynach gry (zob. też postanowienie TK z 24 czerwca 2015 r., sygn. P
75/14).
Z art. 6 ust. 1 u.g.h. wynika, że działalność w zakresie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach
może być prowadzona na podstawie udzielonej koncesji na prowadzenie kasyna gry. Wprowadzone ograniczenie wolności działalności
gospodarczej w zakresie urządzania gier na wszelkich automatach wyłącznie w kasynach gry służy zamierzonemu celowi i jest
niezbędne dla ochrony społeczeństwa przed negatywnymi skutkami hazardu, a także dla zwiększenia kontroli państwa nad tą sferą.
W ocenie Trybunału, przyjęte środki spełniają postulat adekwatności i nie są nadmiernie dolegliwe, służą bowiem szczególnie
ważkiemu interesowi publicznemu, jakim jest zwalczanie niepożądanych i patologicznych zjawisk, które towarzyszą hazardowi,
a tym bardziej grom hazardowym urządzanym w sposób nielegalny. Trybunał Konstytucyjny uznał zatem, że kwestionowane przepisy
przechodzą pomyślnie test proporcjonalności, wynikający z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przytoczoną konkluzję Trybunał uznał
za adekwatną także w odniesieniu do art. 6 ust. 1 u.g.h. (zob. postanowienie TK z 23 września 2015 r., sygn. P 18/15, OTK
ZU nr 8/A/2015, poz. 136).
Ze względu na powyższe ustalenia, zdaniem Trybunału, prowadzenie w niniejszej sprawie postępowania w zakresie dotyczącym kontroli
zgodności art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 oraz z art. 3 u.g.h. z art. 20 i art. 22 w związku z art. 2 i art. 31
ust. 3 Konstytucji jest zbędne, gdyż kwestia ograniczenia wolności działalności gospodarczej w sferze gier na automatach została
już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta w wyroku o sygn. P 4/14 (zob. postanowienie TK z 29 kwietnia 2015 r., sygn.
P 23/15, OTK ZU nr 4/A/2015, poz. 61). Wziąwszy pod uwagę rozstrzygnięcie ujęte w wyroku o sygn. P 4/14, Trybunał umorzył,
na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 3 otpTK, postępowanie w zakresie badania art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 oraz z art. 3
u.g.h. z art. 20 i art. 22 w związku z art. 2, art. 7, art. 9 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, ze względu na zbędność wydania
wyroku.
Natomiast ze względu na brak uzasadnienia zarzutów, Trybunał umorzył, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 otpTK, postępowanie
w zakresie badania art. 6 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 3-5 oraz z art. 3 u.g.h. z pozostałymi wzorcami (zob. wyżej ustalenia
dotyczące wzorców kontroli art. 14 ust. 1 u.g.h.).
3. Zarzuty dotyczące art. 107 § 1 k.k.s.
Skarżący sformułowali wobec art. 107 § 1 k.k.s. dwa zarzuty. Po pierwsze, zarzut niekonstytucyjności art. 107 § 1 w związku
z art. 6 § 2 oraz art. 53 § 35 k.k.s. w zakresie, w jakim sankcjonuje urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 2 ust. 3-5,
art. 3, art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. Po drugie, zarzut nieproporcjonalnej ingerencji w swobodę działalności gospodarczej
w zakresie gier hazardowych na skutek objęcia zakazem prowadzenia poza kasynami gry także gier na automatach, w których nie
ma wygranych pieniężnych ani rzeczowych.
3.1. Umorzenie postępowania w zakresie kontroli art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., w związku z rozstrzygnięciem podjętym
w wyroku Trybunału z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14, nie pozostaje bez wpływu na ocenę dopuszczalności rozpoznania zarzutu
niekonstytucyjności art. 107 § 1 w związku z art. 6 § 2 oraz art. 53 § 35 k.k.s. w zakresie, w jakim sankcjonuje urządzanie
gier na automatach z naruszeniem art. 2 ust. 3-5, art. 3, art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h.
Zgodnie z art. 107 § 1 k.k.s., w brzmieniu obowiązującym do 31 marca 2017 r.: „Kto wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji
lub zezwolenia urządza lub prowadzi grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny, podlega karze grzywny do 720 stawek
dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie”.
W świetle argumentacji skarżących, źródłem niekonstytucyjności art. 107 § 1 k.k.s. jest w istocie brak notyfikacji art. 6
ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., dookreślających znamię czynu zabronionego w postaci działania „wbrew przepisom ustawy”. Skarżący
nie wskazali przy tym, jaką rolę pełnią w konstrukcji tego zarzutu przepisy „związkowe”, tj. art. 6 § 2 oraz art. 53 § 35
k.k.s.
Zgodnie z art. 6 § 2 k.k.s., dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu tego samego zamiaru
lub z wykorzystaniem takiej samej sposobności, uważa się za jeden czyn zabroniony; w zakresie czynów zabronionych polegających
na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej za krótki odstęp czasu uważa się okres do 6 miesięcy.
Przepis ten wprowadza instytucję tzw. czynu ciągłego i określa na potrzeby niektórych spraw z zakresu prawa karnego skarbowego
pojęcie krótki odstęp czasu.
Jeśli chodzi zaś o art. 53 § 35 k.k.s., to odsyła on, w zakresie dotyczącym rozumienia pojęć użytych w przepisach zawartych
w rozdziale 9 tej ustawy, do definicji tychże pojęć zawartych w ustawie o grach hazardowych.
Brak wskazania przez skarżących, w jaki sposób art. 6 § 2 i art. 53 § 35 k.k.s. miałyby naruszać Konstytucję i jakie znaczenie
mają te przepisy dla oceny konstytucyjności art. 107 § 1 k.k.s., był podstawą umorzenia postępowania w tym zakresie.
Skarżący nie wykazali też, na czym miałaby polegać niezgodność art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim sankcjonuje prowadzenie
i urządzanie gier na automatach, z naruszeniem art. 2 ust. 3-5 i art. 3 u.g.h. W swoich rozważaniach skupili się na argumencie,
że brak notyfikacji Komisji Europejskiej art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., będących – zdaniem skarżących – przepisami
technicznymi, oznacza, że zostały one uchwalone z naruszeniem obowiązującego trybu ustawodawczego, nie zostały prawidłowo
ogłoszone, a więc nie mogą być stosowane jako uzupełnienie normy blankietowej zawartej w art. 107 § 1 k.k.s. Ten problem został
ostatecznie rozstrzygnięty w sprawie o sygn. P 4/14.
3.2. Skarżący uczynili wzorcami kontroli art. 107 § 1 k.k.s. te same przepisy, które miały stanowić kontekst badania art.
6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., tj. art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 22, art. 30, art. 31 ust. 1 oraz art. 41 ust. 1
zdanie pierwsze w związku z art. 2, art. 7, art. 9, art. 20, art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze, art. 88 ust. 1 i 2, art. 90 ust. 1
oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji w związku z § 2 pkt 5 lit. d, § 4 ust. 1, § 8 ust. 1-3, § 9, § 10 ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia
w sprawie notyfikacji oraz w związku z art. 1 pkt 11 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34/WE.
Wziąwszy po uwagę rozważania zawarte w części III, punkcie 2.3 niniejszego uzasadnienia, należy wykluczyć jako dopuszczalne
wzorce kontroli: art. 88 ust. 1 i 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji w związku z § 2 pkt 5 lit. d, § 4 ust. 1,
§ 8 ust. 1-3, § 9, § 10 ust. 1 oraz § 13a rozporządzenia w sprawie notyfikacji oraz w związku z art. 1 pkt 11 i art. 8 ust. 1
dyrektywy 98/34/WE.
Za potencjalnie dopuszczalne wzorce kontroli art. 107 § 1 k.k.s. należy uznać: art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 22, art.
30, art. 31 ust. 1 oraz art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2, art. 7, art. 9, art. 20, art. 31 ust. 3 zdanie
pierwsze Konstytucji. Jednak, zważywszy na przedmiot i sposób sformułowania zarzutu przez skarżących, Trybunał uznał za niedopuszczalną
kontrolę art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim sankcjonuje urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 6 ust. 1 i art.
14 ust. 1 u.g.h.
Sformułowany w skargach konstytucyjnych zarzut niekonstytucyjności art. 107 § 1 k.k.s. nie dotyczy bezpośrednio samej treści normatywnej tego przepisu, penalizującego
czyn polegający na urządzaniu i prowadzeniu gier na automatach wbrew przepisom ustawy o grach hazardowych, lecz w istocie
art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 tej ustawy, określających warunki prowadzenia takich gier. Sądy, ustalając odpowiedzialność
za przestępstwo skarbowe uregulowane w art. 107 § 1 k.k.s., uwzględniają art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., które dookreślają
znamię czynu zabronionego w postaci urządzania lub prowadzenia gier hazardowych „wbrew przepisom ustawy”. Naruszenie tych
przepisów u.g.h. jest więc przesłanką pociągnięcia do odpowiedzialności karnej skarbowej na podstawie art. 107 § 1 k.k.s.
Źródłem niekonstytucyjności art. 107 § 1 k.k.s. jest, zdaniem skarżących, brak notyfikacji przepisów art. 6 ust. 1 i art. 14
ust. 1 u.g.h., dookreślających znamię czynu zabronionego w postaci działania wbrew przepisom ustawy.
Skarżący, przyjmując założenie, że wymienione przepisy u.g.h. uchwalono z naruszeniem konstytucyjnego trybu ustawodawczego,
stwierdzili, że nie można przypisać winy w razie naruszenia art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., gdyż „przepisy te od chwili
wejścia w życie nie mogły mieć zastosowania do żadnych stanów faktycznych. Wprawdzie formalnie obowiązywały, jednakże możliwe
pole ich zastosowania było puste”. W konsekwencji, zdaniem skarżących, wynikająca z art. 107 § 1 k.k.s. i z przepisów u.g.h.
norma, przewidująca odpowiedzialność karną za naruszenie nienotyfikowanych przepisów, jest niezgodna z powołanymi wzorcami
konstytucyjnymi.
3.3. Nawiązując do postawionego zarzutu, należy ponownie podkreślić, że w wyroku o sygn. P 4/14 Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie
rozstrzygnął problem konstytucyjny dotyczący zarzutów naruszenia trybu ustawodawczego przez brak notyfikacji Komisji Europejskiej
przepisów technicznych. Trybunał uznał, że brak takiej notyfikacji nie może być traktowany jako naruszenie art. 2 i art. 7
w związku z art. 9 Konstytucji.
3.3.1. Zarzut skarżących zasadza się na założeniu, że wobec braku notyfikacji, art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., sądy
karne – w sprawach o przestępstwo skarbowe określone w art. 107 § 1 k.k.s. – uprawnione były, w oparciu o art. 91 ust. 3 Konstytucji,
do odmowy ich stosowania jako niezgodnych z prawem unijnym. W konsekwencji działanie wbrew art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1
u.g.h. nie może być podstawą odpowiedzialności karnoskarbowej przewidzianej art. 107 § 1 k.k.s. Tłem rozpoznawanych skarg
konstytucyjnych jest zatem ewentualny konflikt między prawem krajowym a pochodnym prawem unijnym dotyczący dochowania procedury
notyfikacji Komisji Europejskiej projektu ustawy o grach hazardowych. Ten konflikt winien być rozwiązany przez sądy w płaszczyźnie
stosowania prawa. Jak podniósł Trybunał w sprawie o sygn. P 4/14, kwestia potencjalnej niezgodności przepisów krajowych z pochodnym
prawem unijnym co do zasady należy do materii, której rozstrzygnięcie jest rzeczą sądu krajowego rozpoznającego konkretną
sprawę, a w razie wątpliwości odnoszących się do interpretacji prawa unijnego, z pomocą TSUE, w ramach procedury pytań prejudycjalnych.
Trybunał Konstytucyjny nie może bowiem rozstrzygać wątpliwości prawnych związanych ze sprawowaniem przez sądy wymiaru sprawiedliwości,
w tym stosowaniem prawa unijnego w krajowym porządku prawnym.
Zasadniczy problem sformułowany przez skarżących na tle art. 107 § 1 k.k.s. tkwi zatem w sferze stosowania prawa.
3.3.2. Po wejściu w życie ustawy o grach hazardowych wykształciły się dwa zasadnicze i wzajemnie znoszące się kierunki wykładnicze.
Pierwszy z nich przyjmuje karalność tego rodzaju zachowań wedle schematu myślowego, że to, co obowiązuje, stosować trzeba.
Kierunek drugi afirmuje legalność urządzania i prowadzenia gier na automatach, a tym samym uznaje w tych wypadkach brak realizacji
znamion ustawowych – wobec braku notyfikacji (zob. G. Łabuda, komentarz do art. 107, [w:] P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2017, Lex nr 527257; zob. też: L. Wilk, Praktyczne aspekty i skutki nienotyfikowania przepisów technicznych dla sankcji administracyjnych i karnych, [w:] Skutki braku notyfikacji przepisów technicznych ustawy o grach hazardowych dla wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Taborowski, Warszawa 2016, s. 232- 236).
Rozbieżność w orzecznictwie sądów powszechnych, a także Sądu Najwyższego została zasadniczo usunięta w wyniku uchwały 7 sędziów
SN z 19 stycznia 2017 r., sygn. akt I KZP 17/16 (orzeczenia SN pochodzą z bazy orzeczeń Sądu Najwyższego). Jak Trybunał zaznaczył
wcześniej, Sąd Najwyższy w ślad za stanowiskiem TSUE zajętym w wyroku z 13 października 2016 r., C-303/15 (wydanym na skutek
pytania prejudycjalnego Sądu Okręgowego w Łodzi), stwierdził, że art. 6 ust. 1 u.g.h., uzależniający prowadzenie działalności
w zakresie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach od uzyskania koncesji na prowadzenie kasyna
gry, nie stanowi przepisów technicznych w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, w związku z czym projekt tego uregulowania nie podlegał
notyfikacji Komisji Europejskiej. SN wskazał, że „kolizja prawa krajowego z prawem unijnym, w świetle zasady bezpośredniego
stosowania prawa Unii Europejskiej (art. 91 ust. 3 Konstytucji), może prowadzić do zastąpienia przepisów krajowych uregulowaniami
prawa unijnego albo do wyłączenia normy prawa krajowego przez bezpośrednio skuteczną normę prawa Unii Europejskiej. W konsekwencji,
norma niestosowania krajowego przepisu technicznego, którego projektu nie notyfikowano Komisji Europejskiej, wynikająca z dyrektywy
98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie
norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. WE L 204 z 21 lipca 1998
r., z późn. zm.), wyłącza możliwość zastosowania w sprawie o przestępstwo z art. 107 § 1 k.k.s. przepisu art. 14 ust. 1 ustawy
z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 612) w pierwotnym brzmieniu. Natomiast art. 6 ust. 1
tej ustawy mógł i może nadal stanowić uzupełnienie normy blankietowej zawartej w art. 107 § 1 k.k.s., o ile okoliczności faktyczne
konkretnej sprawy pozwalają na ustalenie, że przepis ten ma zastosowanie i został naruszony”.
Nawiązując do powyższej uchwały, Sąd Najwyższy w wyroku z 22 lutego 2017 r., sygn. akt IV KK 282/16, stwierdził, że urządzanie
gry na automatach dozwolone jest tylko w kasynach gry prowadzonych w ramach udzielonej koncesji. Zakaz prowadzenia tego rodzaju
działalności poza warunkami koncesji jest adresowany do wszystkich podmiotów, a zatem zarówno osób fizycznych jak i prawnych;
niezależnie od tego, czy posiadają one koncesję na prowadzenie kasyna gry, czy też nie. Działalność w zakresie gier cylindrycznych,
gier w karty, w tym turniejów gry pokera, gier w kości oraz gier na automatach, bez względu na jej formę prawną, urządzana
bez koncesji poza kasynem gry jest więc zawsze działalnością nielegalną, prowadzoną wbrew normie wynikającej z treści art.
6 ust. 1 u.g.h. i stanowi przestępstwo z art. 107 § 1 k.k.s., zaś od 3 września 2015 r., w ramach odesłania zawartego w art. 107
§ 1 k.k.s., także narusza art. 14 ust. 1 u.g.h. Wskazana data (3 września 2015 r. ) wiąże się z nowelizacją art. 14 ust. 1
u.g.h. (zob. ustawa z dnia 12 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o grach hazardowych; Dz. U. poz. 1201; dalej: ustawa zmieniająca),
która de facto nie spowodowała istotnej zmiany uprzedniej regulacji (zob. też wyrok SA w Warszawie z 11 października 2016 r., sygn. akt
I ACa 1665/15, Lex nr 2182306). Przepis ten nadal ogranicza możliwość urządzania gier hazardowych wyłącznie do kasyn gry,
doprecyzowując, że prowadzenie tego rodzaju działalności dozwolone jest na zasadach i warunkach określonych w zatwierdzonym
regulaminie oraz udzielonej koncesji lub udzielonym zezwoleniu, a także wynikających z przepisów ustawy. Co istotne, ustawa
zmieniająca została notyfikowana Komisji Europejskiej 5 listopada 2014 r. pod numerem 2014/0537/PL zgodnie z § 4 rozporządzenia
w sprawie notyfikacji, które wdraża dyrektywę 98/34/WE (zob. druk sejmowy nr 2927/VII kadencja; adnotacja na tekście ustawy
opublikowanym w Dz. U. z 2015 r. poz. 1201). „W konsekwencji przepis art. 14 ust. 1 u.g.h. wszedł w życie z dniem 3 września
2015 r. i od tej daty w nowym brzmieniu uzyskał wymiar normatywny w ramach znamion przestępstwa z art. 107 § 1 k.k.s.”. Sąd
Najwyższy stwierdził w powołanym wyroku z 22 lutego 2017 r., sygn. akt IV KK 282/16, że regulacje ustawy o grach hazardowych
są w tym zakresie jednoznaczne i prowadzą do wniosku, że każda działalność w zakresie gier na automatach, która wyczerpuje
definicję z art. 2 ust. 3 i 5 u.g.h, wymaga koncesji na prowadzenie kasyna gry (art. 6 ust. 1 u.g.h.). Natomiast, jeżeli prowadzący
taką działalność, wprawdzie posiada koncesję, ale urządza grę na automatach niezgodnie z jej wymogami oraz wbrew warunkom
technicznym przewidzianym w art. 14 ust. 1 u.g.h., to wyłącznie ten ostatni przepis ustawy o grach hazardowych znajdzie zastosowanie
w sprawie o przestępstwo z art. 107 § 1 k.k.s., pod warunkiem, że czyn ten został popełniony po notyfikacji art. 14 ust. 1
u.g.h. i jego wejściu w życie (zob. też wyroki SN z: 22 lutego 2017 r., sygn. akt IV KK 304/16 i sygn. akt IV KK 225/15; 29
marca 2017 r., sygn. akt IV KK 396/16; postanowienie SN z 22 lutego 2017 r., sygn. akt IV KK 325/14).
3.3.3. Trybunał dostrzegł, że rozstrzygnięcia w sprawach skarżących zapadły, zanim ustabilizowała się linia orzecznicza Sądu
Najwyższego. Niemniej jednak nie zmienia to ustalenia, że zarzut skarżących wobec art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim
sankcjonuje urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 14 ust. 1 i art. 6 ust. 1 u.g.h., mieści się w sferze stosowania
prawa. Jak Trybunał podkreślił wcześniej, kontrola stosowania prawa przez sądy – choćby nawet błędnego – pozostaje poza kognicją
Trybunału Konstytucyjnego. Zarzuty naruszenia zasady bezpieczeństwa prawnego i zasady winy jako podstawy odpowiedzialności
karnej odnoszą się do sfery stosowania prawa, gdyż wiążą się z rozbieżnością orzecznictwa polskich sądów co do skutków naruszenia
obowiązku notyfikacji. „Tym niemniej, rozstrzygnięcie co do możliwości przypisania winy przy popełnieniu czynu zabronionego,
jak również co do odpowiedzialności karnej, należy do sądów powszechnych sprawujących wymiar sprawiedliwości, nie zaś do Trybunału
Konstytucyjnego, badającego hierarchiczną zgodność norm” (postanowienie TK z 14 lipca 2015 r., sygn. P 22/14, OTK ZU nr 7/A/2015,
poz. 106).
Mając powyższe na względzie, Trybunał, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 otpTK umorzył postępowanie dotyczące badania zgodności
art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim sankcjonuje urządzanie gier na automatach z naruszeniem art. 14 ust. 1 oraz art. 6
ust. 1 u.g.h., z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze, art. 30, art. 31 ust. 1 oraz art. 41 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2,
art. 7, art. 9 Konstytucji.
Na marginesie należy przypomnieć, że w wyroku z 13 stycznia 2005 r., sygn. P 15/02 (OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 4) Trybunał uznał,
że art. 107 § 1 i 4 k.k.s. w związku z art. 2 ust. 1 i 2a ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych (Dz.
U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27) jest zgodny z art. 42 ust. 1 Konstytucji. Co prawda przywołane rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego
zapadło na gruncie przepisów ustawy o grach i zakładach wzajemnych, jednak zawarty w jego uzasadnieniu wywód Trybunału Konstytucyjnego,
dotyczący dopuszczalności dookreślenia dyspozycji przepisu karnego regulacjami innej ustawy, uznać trzeba za uniwersalny.
Zachowuje więc on swoją aktualność także de lege lata (zob. wyrok SN z 7 maja 2012 r., sygn. akt V KK 420/11). Co do przepisów sankcjonowanych, tj. art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1
u.g.h. Trybunał wypowiedział się w wyroku o sygn. P 4/14.
3.4. Skarżący zarzucili także niezgodność art. 107 § 1 k.k.s., „w zakresie, w jakim sankcjonuje on urządzanie gier na automatach”
z naruszeniem art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h., z art. 22 w związku z art. 20 i art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji.
3.4.1. Skarżący sformułowali zarzut nieproporcjonalnej (nadmiernej) i nieuzasadnionej ingerencji w wolność działalności gospodarczej
przez ustanowienie na podstawie art. 107 § 1 k.k.s. w związku z przepisami u.g.h. sankcji karnej za urządzanie w celach komercyjnych
gier o charakterze losowym, jeżeli w ramach tych gier nie są przewidziane żadne wygrane. Stwierdzają, że tego rodzaju zakaz
nie ma nic wspólnego z organizacją hazardu, gdyż „gry takie w sposób oczywisty nie mają charakteru hazardowego”.
Trzeba zauważyć, że art. 107 § 1 k.k.s. bezpośrednio nie wprowadza ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej
w zakresie urządzania i prowadzenia gier na automatach, lecz penalizuje działania polegające na naruszeniu przepisów ustawy
o grach hazardowych wprowadzających takie ograniczenie.
Przepisami ograniczającymi wolność prowadzenia działalności gospodarczej są art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 u.g.h. Każdy z tych
przepisów odnosi się do innych aspektów prowadzenia działalności w zakresie gier na automatach. Art. 6 ust. 1 u.g.h. dotyczy
strony podmiotowej tej działalności, skoro przewiduje, że może ją prowadzić wyłącznie podmiot posiadający koncesję na prowadzenie
kasyna. Natomiast art. 14 ust. 1 u.g.h. reguluje pewien aspekt przedmiotowy urządzania i prowadzenia gier na automatach, określa
bowiem miejsce użytkowania automatów. Art. 6 ust. 1 u.g.h. nie przesądza, że posiadacz koncesji może urządzać i prowadzić
gry na automatach wyłącznie w kasynach gry, takie zastrzeżenie zawiera art. 14 ust. 1 u.g.h. (zob. M. Skowrońska, Przecięcie węzła gordyjskiego w dziedzinie hazardu – uwagi w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości w sprawie G.M. i M.S., „Europejski Przegląd Sądowy” nr 1/2017, s. 14 i n).
Z uzasadnienia skarg konstytucyjnych wynika, że argumentacja odnosząca się do naruszenia swobody działalności gospodarczej
przez art. 107 § 1 k.k.s. dotyczy przede wszystkim przepisów ustawy o grach hazardowych zakazujących urządzania i prowadzenia
gier hazardowych poza kasynami gry; art. 107 § 1 k.k.s. penalizuje naruszenie ograniczeń ustanowionych w art. 6 ust. 1 i art.
14 ust. 1 u.g.h.
Zarzut skarżących dotyczący niekonstytucyjności art. 107 § 1 k.k.s. opiera się na argumencie, że „maszyny nieoferujące żadnych
wygranych” nie mają charakteru hazardowego, a w konsekwencji ustanowione zakazy są „rażąco nieproporcjonalne”, gdyż „nie służą
żadnemu możliwemu do uzasadnienia celowi i stanowią wypadek arbitralnej, pozbawionej jakiegokolwiek uzasadnienia i rażącej
ingerencji ustawodawcy w wolność i w wolność gospodarczą”.
Zgodnie z art. 2 ust. 4 u.g.h. wygraną rzeczową w grach na automatach jest również wygrana polegająca na możliwości przedłużania
gry bez konieczności wpłaty stawki za udział w grze, a także możliwość rozpoczęcia nowej gry przez wykorzystanie wygranej
rzeczowej uzyskanej w poprzedniej grze. Z kolei w myśl art. 2 ust. 5 u.g.h. grami na automatach są także gry na urządzeniach
mechanicznych, elektromechanicznych lub elektronicznych, w tym komputerowych, organizowane w celach komercyjnych, w których
grający nie ma możliwości uzyskania wygranej pieniężnej lub rzeczowej, ale gra ma charakter losowy. Jak stwierdził Sąd Najwyższy
w wyroku z 7 maja 2012 r., sygn. akt V KK 420/11, gra na automacie „ma charakter losowy”, jeżeli jej wynik jest nieprzewidywalny
dla grającego. Nieprzewidywalność tę oceniać należy przez pryzmat warunków standardowych, w jakich znajduje się grający, nie
zaś przez pryzmat warunków szczególnych (atypowych). Na gruncie art. 2 ust. 5 u.g.h. elementy zręczności, wiedzy bądź umiejętności
mogą występować jedynie jako elementy marginalne. Grę ma zaś cechować i dominować w niej losowość rozumiana jako nieprzewidywalność
rezultatu oceniana z perspektywy grającego. Zaproponowana wykładnia, zdaniem SN, pozostaje w zgodzie z treścią art. 22 Konstytucji,
który stanowi, iż „[o]graniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu
na ważny interes publiczny”. W tym wypadku ten ważny interes publiczny sprowadza się do konieczności ochrony społeczeństwa
i poszczególnych jego obywateli przed uzależnieniem od hazardu i skutkami tego uzależnienia. Jednocześnie powyższa interpretacja
art. 2 ust. 5 u.g.h. umożliwi wyłączenie z zakresu jej oddziaływania tych gier na automatach, które nie mają nic wspólnego
z hazardem.
W orzecznictwie Trybunału przyjmuje się, że: „działalność gospodarcza, ze względu na jej charakter, a zwłaszcza na bliski
związek zarówno z interesami innych osób, jak i interesem publicznym może podlegać różnego rodzaju ograniczeniom w stopniu
większym niż prawa i wolności o charakterze osobistym bądź politycznym. Istnieje w szczególności legitymowany interes państwa
w stworzeniu takich ram prawnych obrotu gospodarczego, które pozwolą zminimalizować niekorzystne skutki mechanizmów wolnorynkowych,
jeżeli skutki te ujawniają się w sferze, która nie może pozostać obojętna dla państwa ze względu na ochronę powszechnie uznawanych
wartości” (wyrok TK z 8 kwietnia 1998 r., sygn. K 10/97, OTK ZU nr 3/1998, poz. 29; zob. też wyroki TK z: 8 lipca 2008 r.,
sygn. K 46/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 104; 5 kwietnia 2011 r., sygn. P 26/09, OTK ZU nr 3/A/2011, poz. 18). Tym bardziej
różnego rodzaju ograniczeniom może podlegać działalność gospodarcza prowadzona w zakresie gier hazardowych. W takiej sytuacji
mamy bowiem do czynienia nie ze zwykłą, typową działalnością gospodarczą, ale z działalnością, która z natury rzeczy niesie
za sobą poważne zagrożenia społeczne w postaci uzależnień i przyciąga struktury przestępcze. Zwalczanie tych zagrożeń leży
z całą pewnością w interesie publicznym. Stąd też wolność działalności gospodarczej w dziedzinie hazardu może podlegać dalej
idącym ograniczeniom, uzasadnionym ważnym interesem publicznym, o którym mowa w art. 22 Konstytucji (zob. wyrok TK z 11 marca
2015 r., sygn. P 4/14).
Reglamentacja działalności hazardowej służy ochronie kilku dóbr prawnych. Celem sprawowania kontroli państwa nad hazardem
jest nie tylko ochrona mienia Skarbu Państwa uzyskującego znaczne wpływy budżetowe z tej działalności. Chodzi również o ochronę
szeroko pojętego porządku publicznego, który na skutek utraty płynności finansowej przez obywateli może być zagrożony, a także
o mienie klientów podmiotów wykonujących działalność hazardową. W piśmiennictwie wskazuje się także na ochronę wymiaru sprawiedliwości
w drodze reglamentacji hazardowej przed penetracją zorganizowanych struktur przestępczych, tradycyjnie zainteresowanych lokowaniem
mienia uzyskanego w drodze przestępczej w działalności hazardowej (zob. G. Łabuda, komentarz do art. 107, [w:] P. Kardas,
G. Łabuda, T. Razowski, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Lex 2017). Ze względu na negatywne skutki i zjawiska towarzyszące działalności hazardowej, nikt nie kwestionuje co do zasady,
potrzeby kryminalizacji w tej sferze i zapewnienia także karnej ochrony administracyjnym i finansowym regulacjom obowiązującym
w tym zakresie (zob. L. Wilk, Hazard. Studium kryminologiczne i prawne, Warszawa 2012, s. 182). W wyroku z 21 października 2015 r., sygn. P 32/12 (OTK ZU nr 9/A/2015, poz. 148), Trybunał stwierdził,
że cechy gier hazardowych uzasadniają obowiązek państwa reglamentowania i kontroli tej sfery działalności, a także określania
i bezwzględnego stosowania sankcji za naruszenie przepisów ustawy o grach hazardowych.
Trybunał w wyroku o sygn. P 4/14, wskazując cele wprowadzonych ograniczeń w ustawie o grach hazardowych, jednoznacznie stwierdził,
że wymóg, aby prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie urządzania gier na automatach, w tym o niskich wygranych, odbywało
się jedynie w kasynach gry, jest wprowadzony w ustawie i uzasadniony „ważnym interesem publicznym”, w rozumieniu art. 22 Konstytucji.
Problem uzależnienia od hazardu wiąże się z kolei z praktycznie nieograniczonym dostępem, także przez osoby nieletnie, do
różnorodnych form hazardu, w tym gier na automatach o niskich wygranych. Nie ulega więc wątpliwości, że odstąpienie od możliwości
urządzania gier na wszelkich automatach z elementami losowości poza kasynami gry jest uzasadnione interesem publicznym, któremu
nie sposób odmówić szczególnie istotnego i ważkiego charakteru.
3.4.2. Jak Trybunał zaznaczył wcześniej, art. 107 § 1 k.k.s. nie wprowadza ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej.
Z argumentacji skarżących zaś nie wynika, na czym miałaby polegać niekonstytucyjność art. 107 § 1 k.k.s. w kontekście wskazanych
wzorców (art. 22 w związku z art. 20 i art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji). Skarżący, poza ogólnym zarzutem nieproporcjonalnego
ograniczenia działalności gospodarczej, nie przeprowadzili wymaganego w takim wypadku „testu proporcjonalności”. Ograniczając
się do zarzutów, które zostały już rozstrzygnięte w sprawie o sygn. P 4/14, nie odnieśli się do treści i roli art. 107 § 1
k.k.s., jako przepisu sankcjonującego, podczas gdy ten przepis uczyniono głównym przedmiotem zarzutu.
Trybunał przypomina, że na skarżącym spoczywa obowiązek precyzyjnego wskazania treści żądania, jak i dokładnego oznaczenia
przedmiotu i zakresu zaskarżenia, a także ciężar udowodnienia niezgodności zaskarżonych przepisów ze wskazanymi wzorcami kontroli.
Trybunał nie może wyręczać wnioskodawcy w doborze argumentacji właściwej do podnoszonych wątpliwości ani też – wychodząc poza
granice określone w skardze – modyfikować zakres lub podstawy kontroli.
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 otpTK, umorzył postępowanie dotyczące badania zgodności
art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim penalizuje prowadzenie gier na automatach z naruszeniem art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1
u.g.h., z art. art. 22 w związku z art. 20 i art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji.
4. Zarzut niekonstytucyjności art. 196 § 1 i 3 k.p.k.
4.1. Analizując zakres zaskarżenia połączonych skarg konstytucyjnych, Trybunał uznał także za niedopuszczalną kontrolę art.
196 § 1 i 3 w związku z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 oraz art. 193 § 2 k.p.k. i w związku z art. 113 § 1 k.k.s., w zakresie, w jakim
regulacja ta nie wyłącza wydania w postępowaniu karnym skarbowym opinii przez instytucję będącą jednostką organizacyjną organu
nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, który prowadził postępowanie przygotowawcze w danej sprawie,
ani przez osoby będące pracownikami tego organu nadrzędnego lub pełniące w nim służbę, z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2
Konstytucji; wskazane przepisy zostały zakwestionowane w skardze z 27 grudnia 2014 r. (pierwotna sygn. SK 21/15 oraz w skardze
z 8 marca 2015 r. (pierwotna sygn. SK 22/15).
Art. 113 § 1 k.k.s. stanowi: „W postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe stosuje się odpowiednio
przepisy Kodeksu postępowania karnego, jeżeli przepisy niniejszego kodeksu nie stanowią inaczej”.
Zgodnie z zakwestionowanym art. 196 § 1 k.p.k.: „Nie mogą być biegłymi osoby wymienione w art. 178, 182 i 185 oraz osoby,
do których odnoszą się odpowiednie przyczyny wyłączenia wymienione w art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5, osoby powołane w sprawie w charakterze
świadków, a także osoby, które były świadkiem czynu”.
Z kolei zakwestionowany „z ostrożności” art. 196 § 3 k.p.k. stanowi: „Jeżeli ujawnią się powody osłabiające zaufanie do wiedzy
lub bezstronności biegłego albo inne ważne powody, powołuje się innego biegłego”.
Powołany „związkowo” art. 193 § 2 k.p.k. stanowi: „W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub
specjalistycznej”.
4.2. Zdaniem skarżących, elementem sprawiedliwej procedury sądowej muszą być gwarancje zapewniające bezstronność biegłego,
który wydaje opinię w sprawie karnej. Bezstronności takiej nie gwarantuje art. 196 § 1 k.p.k., gdyż nie przewiduje wyłączenia
jako biegłego instytucji specjalistycznej będącej jednostką organizacyjną organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania
przygotowawczego, który prowadzi postępowanie przygotowawcze i jest oskarżycielem publicznym w danej sprawie. Według skarżących,
wystarczającej gwarancji bezstronności biegłego nie zapewnia także art. 196 § 3 k.p.k. który nakazuje powołanie innego biegłego,
gdy ujawnią się powody osłabiające zaufanie do bezstronności powołanego pierwotnie biegłego, gdyż w orzecznictwie sądowym
przyjmuje się, że okoliczność, iż opinię wydaje instytucja wchodząca w skład struktury organu nadrzędnego nad finansowym organem
postępowania przygotowawczego prowadzącym postępowanie przygotowawcze i będącym oskarżycielem publicznym w sprawie, nie stanowi
powodu osłabiającego zaufanie do bezstronności biegłego (instytucji). Taką sytuację, w ocenie skarżących, trudno uznać za
zgodną z zasadą rzetelnej legislacji i z zasadą zaufania obywateli do państwa (art. 2 Konstytucji); niezgodność ta ma zaś
bezpośredni związek z prawem do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Jeżeli chodzi o art. 2 Konstytucji, to w dotychczasowym
orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wskazywał, że zasadę demokratycznego państwa prawnego, a zwłaszcza zasadę zaufania, należy
uwzględniać, rekonstruując wzorzec sprawiedliwego (rzetelnego) postępowania sądowego. Konstytucyjne prawo do sądu oraz zasada
państwa prawnego pozostają ze sobą w związku.
W ocenie skarżących, przepisy powinny jednoznacznie przewidywać wyłączenie możliwości wykorzystania w toku postępowania przygotowawczego
opinii jednostki działającej w ramach organu nadzorującego to postępowanie, a nawet opinii jednostki działającej w ramach
tej samej służby lub osoby w niej zatrudnionej, „choćby nawet jednostki te nie znajdowały się w bezpośrednim stosunku podległości”.
Brak stosownego wyłączenia skarżący kwalifikują jako „klasyczne pominięcie prawodawcze”, które ma miejsce w art. art. 196
§ 1 k.p.k. w związku z art. 113 § 1 k.k.s. „Z ostrożności” skarżący wskazują jako przedmiot kontroli art. 193 § 2 k.p.k. w związku
z art. 113 § 1 k.k.s., na wypadek, gdyby Trybunał uznał, że pominięcie nastąpiło w tym przepisie „w zakresie, w jakim przyjmuje
się w orzecznictwie, że przynależność biegłego (instytucji) do organu nadzorującego postępowanie przygotowawcze i będącego
organem nadrzędnym nad oskarżycielem publicznym, nie stanowi powodu osłabiającego zaufanie do bezstronności biegłego (instytucji)”.
4.3. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone,
ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją
ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego
wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Trybunał zwracał uwagę, że stwierdzenie – koniecznego w świetle przesłanek skargi konstytucyjnej – związku pomiędzy kwestionowanym
unormowaniem a ostatecznym orzeczeniem, z którego wydaniem wiąże skarżący zarzut naruszenia jego praw, opierać się musi na
analizie rozstrzygnięć sądowych lub administracyjnych wskazywanych przez skarżącego. Jednocześnie Trybunał podkreślał, że
powołanie przez sąd lub organ administracji publicznej w sentencji bądź też w uzasadnieniu konkretnej decyzji procesowej określonych
przepisów nie przesądza jeszcze samo przez się stwierdzenia, że przepisy te należy uznać za podstawę prawną wydanego rozstrzygnięcia.
Trybunał jest każdorazowo zobligowany do ustalenia, czy w świetle zarzutów skargi konstytucyjnej kwestionowany akt normatywny
w istocie stanowił podstawę orzeczenia, w związku z którym podmiot wnoszący skargę powołuje się na ochronę swoich konstytucyjnych
wolności lub praw (zob. np. postanowienie z 17 grudnia 2013 r., sygn. SK 59/12, OTK ZU nr 9/A/2013, poz. 144).
Trybunał, biorąc pod uwagę powyższe przesłanki, uznał za niedopuszczalną kontrolę art. 196 § 1 k.p.k. Wskazany przepis stanowi
podstawę wyłączenia biegłego z mocy prawa; art. 196 § 2 k.p.k. wprowadza bezwzględny zakaz dowodowy odnośnie do opinii biegłego,
który po powołaniu został następnie wyłączony z przyczyn wskazanych w art. 196 § 1 k.p.k. O wyłączeniu biegłego, z urzędu
albo na wniosek strony, orzeka sąd albo organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, w wypadkach przewidzianych w art. 196
§ 1 i 3 k.p.k., postanowieniem, na które nie przysługuje zażalenie (art. 459 § 2 k.p.k.) – zob. L. Paprzycki, [w:] L. Paprzycki
(red.), J. Grajewski, S. Steinborn, Komentarz aktualizowany do art. 1-424 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U.97.89.555), Lex/el. 2015). Z orzeczeń sądowych załączonych do skarg konstytucyjnych nie wynika, że były kierowane przez skarżących wnioski
w tym zakresie.
Jak wynika z dokumentów załączonych do skargi z 8 marca 2015 r. (pierwotna sygn. SK 22/15), w sprawie skarżącego Urząd Celny
w Białymstoku postanowił, na podstawie art. 193, art. 194, art. 195, art. 198 k.p.k. w związku z art. 113 § 1 k.k.s. „zasięgnąć
opinii – powołać Jednostkę Badającą Wydział Laboratorium Celne Izby Celnej w Białymstoku” w celu uzyskania opinii „odnośnie
zgodności zatrzymanego urządzenia z przepisami ustawy o grach hazardowych”. Z nadesłanych orzeczeń sądowych wynika, że skarżący
nie kwestionował tego postanowienia w formie procesowej.
Natomiast w wypadku skargi konstytucyjnej z 27 grudnia 2014 r. (pierwotna sygn. SK 21/15), kwestia opinii „Wydziału Laboratorium
Celne Izby Celnej” została poruszona w ostatecznym orzeczeniu dotyczącym praw i wolności skarżącego. Skarżący zarzucił w apelacji
„naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść orzeczenia, a konkretnie art. 193 § 2 kpk w zw. z art. 196 § 3 kpk poprzez
uznanie za dowód opinii wydanej przez jednostkę badającą należącą do struktury organizacyjnej Służby Celnej”, której to jednostce
nie można przyznać cech bezstronności i niezależności wymaganych od biegłych sądowych. W uzasadnieniu wyroku sąd okręgowy stwierdził: „Bezpodstawnie również skarżący upatruje naruszenia przepisu art. 193 § 2 kpk
w zw. z art. 196 § 3 kpk w uznaniu za dowód opinii wydanej przez Izbę Celną w Białymstoku Wydział Laboratorium Celne”. Zdaniem
sądu, ustawa procesowa nie upoważnia do wartościowania opinii biegłych w zależności od podmiotu, który opinię przygotował,
natomiast precyzuje wymagania pod adresem biegłych (art. 193, art. 195, art. 196 k.p.k.).
Należy zauważyć, że zarzut naruszenia prawa procesowego, a konkretnie art. 193 § 2 w związku z art. 196 § 3 k.p.k. został
postawiony w apelacji skarżącego. Zarzut opierał się na twierdzeniu, że do naruszenia doszło przez uznanie za dowód opinii
jednostki badającej należącej do struktury organizacyjnej Służby Celnej. Zarzuty apelacji nie łączyły się zatem z art. 196
§ 1 k.p.k., który określa katalog przesłanek powodujących bezwzględne wyłączenie biegłego w postępowaniu karnym (okoliczność
wskazana przez skarżących nie mieści się w tym katalogu), ale dotyczyły kwestii uznania za dowód opinii jednostki należącej
do struktury Służby Celnej. Dlatego też Trybunał stwierdził, że art. 196 § 1 w związku z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 oraz z art. 193
§ 2 k.p.k. i art. 113 § 1 k.k.s. nie był przepisem, na podstawie którego sądy orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach
skarżących w rozumieniu art. 79 Konstytucji.
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał umorzył postępowanie w zakresie badania zgodności art. 196 § 1 w związku z art. 40 § 1
pkt 1-3 i 5 oraz z art. 193 § 2 k.p.k. i art. 113 § 1 k.k.s. z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji, ze względu na
niedopuszczalność wydania wyroku.
4.4. Skarżący wskazali („z ostrożności”) jako przedmiot kontroli także art. 196 § 3 k.p.k. w związku z art. 113 § 1 k.k.s.,
na wypadek gdyby Trybunał uznał, że pominięcie nastąpiło w tym przepisie „w zakresie, w jakim przyjmuje się w orzecznictwie,
że przynależność biegłego (instytucji) do organu nadzorującego postępowanie przygotowawcze i będącego organem nadrzędnym nad
oskarżycielem publicznym, nie stanowi powodu osłabiającego zaufanie do bezstronności biegłego (instytucji)”.
Właśnie do art. 196 § 3 k.p.k. w związku z art. 113 § 1 k.k.s. (a także w związku z art. 193 § 2 k.p.k.) odniósł się sąd okręgowy,
rozpatrując apelację skarżącego.
Zakwestionowany art. 196 § 3 k.p.k. przewiduje wyłączenie biegłego i zastąpienie innym w razie zaistnienia powodów osłabiających
zaufanie do jego wiedzy lub bezstronności albo z innych ważnych przyczyn. W takim wypadku wydana już opinia pozostaje dowodem
w sprawie, a jedynie organ procesowy przeprowadza dowód z nowej opinii tego samego rodzaju, a następnie, na zasadach ogólnych,
przeprowadza dalsze czynności, jak w każdym wypadku, gdy dysponuje dwiema opiniami, i także na zasadach ogólnych ocenia te
opinie (zob. L. Paprzycki, komentarz do art. 196, art. 197 k.p.k., [w:] L. Paprzycki (red.), J. Grajewski, S. Steinborn, op. cit.).
Wynikający z art. 196 § 3 k.p.k. względny zakaz dowodowy skutkuje tym, że to organ procesowy ocenia, czy ujawniły się powody
osłabiające zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego albo inne ważne powody uzasadniające powołanie innego biegłego.
W doktrynie zwraca się uwagę, że dyskusyjny pozostaje problem powiązań instytucjonalnych ekspertów z organami ścigania czy
z pokrzywdzonym. Bez wątpienia najlepszym rozwiązaniem byłoby, gdyby wszelkie instytuty badawcze, które specjalizują się w ekspertyzach
mających znaczenie w procesie karnym, były oddzielone od resortu spraw wewnętrznych. Skoro jednak tak nie jest, to jedynie
określone okoliczności danego przypadku mogą powodować wyłączenie w trybie art. 196 § 3 k.p.k. „Sam zaś fakt, że biegły jest
instytucjonalnie powiązany z organami ścigania, nie może być uznany za powód braku obiektywizmu (tak np. w wyrokach SN z dnia
4 kwietnia 1978 r., III KR 45/78, OSNPG 1978, nr 11, poz. 123, oraz z dnia 26 maja 1980 r., I KR 83/80, OSNKW 1980, nr 9,
poz. 78; podobnie w tezie 2 postanowienia SN z dnia 13 października 2004 r., V KK 126/04)” – (T. Grzegorczyk, komentarz do
art. 195, art. 196, [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom I. Artykuły 1-467, Lex 2014).
Podsumowując, to organ procesowy powinien ocenić, czy w konkretnych sytuacjach może mieć miejsce pojawienie się powodu podważającego
zaufanie do bezstronności eksperta. Problem ten mieści się w zakresie stosowania prawa. Na przykład, wyłączenie biegłego jest
aktualne, jak to wskazywano w orzecznictwie SN, w razie powołania na eksperta pracownika inspekcji, który przeprowadzał kontrolę
pracy oskarżonego (zob. wyrok SN z 15 lipca 1976 r., sygn. akt III KR 152/76, „Prawo i Życie” nr 37/1976, s. 18), czy inspektora
kontroli finansowej, w wyniku działań którego wszczęto następnie postępowanie wobec oskarżonego, co jednak niesłusznie kwalifikuje
się do wyłączenia ex lege (zob. wyrok SN z 22 listopada 1977 r., sygn. akt II KR 262/77, OSNPG nr 4/1978, poz. 48) – (zob. T. Grzegorczyk, tamże).
Instytucja wyłączenia biegłego zmierza do wzmocnienia gwarancji obiektywności rozstrzygnięcia sprawy. „Bez wątpienia rola
biegłego w postępowaniu jest nie do przecenienia, gdy zważyć, że od jego opinii często zależy treść orzeczenia sądu, a nierzadko
wprost trafność rozstrzygnięcia przesądzającego o winie podsądnego. Stąd w ustawie procesowej przewidziano regulacje mające
gwarantować obiektywizm i profesjonalizm opiniowania” (postanowienie SN z 22 lipca 2015 r., sygn. akt IV KK 114/15). W charakterze
biegłego może być powołana każda osoba, także spoza listy biegłych, jeżeli ma odpowiednie kwalifikacje zawodowo-specjalistyczne.
Sam fakt, iż biegły jest instytucjonalnie powiązany z organami ścigania, nie może być powodem uznania braku bezstronności
(zob. postanowienie SN z 13 października 2004 r., sygn. akt V KK 126/04 – postanowienie nie dotyczyło postępowania związanego
z naruszeniem ustawy o grach hazardowych).
Skarżący wskazali, że w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, iż okoliczność, że opinię wydaje instytucja wchodząca w skład
struktury organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego prowadzącym postępowanie przygotowawcze
i będącym oskarżycielem publicznym w sprawie, nie stanowi powodu osłabiającego zaufanie do bezstronności biegłego (instytucji).
Na poparcie tej tezy przytoczone zostały dwa orzeczenia sądowe (w tym wyrok w sprawie skarżącego). Drugi wyrok – Sądu Okręgowego
w Piotrkowie Trybunalskim z 22 stycznia 2014 r., sygn. akt IV Ka 251/13 – nie przesądził jednoznacznie, że przynależność biegłego
(instytucji) do organu nadzorującego postępowanie przygotowawcze i będącego organem nadrzędnym nad oskarżycielem publicznym
nie stanowi powodu osłabiającego zaufanie do bezstronności biegłego (instytucji). Wręcz przeciwnie, sąd okręgowy stwierdził,
że jeśli sąd rejonowy odmówił waloru dowodowego opinii, uznając, że jej autorzy – pracownicy tej samej instytucji, która prowadziła
postępowanie przygotowawcze – nie dają gwarancji bezstronności, „to winien zwrócić się o sporządzenie stosownej opinii do
innego biegłego albo instytucji naukowej lub specjalistycznej, ulokowanych poza powyższymi strukturami, dysponujących niezbędną
dla rozstrzygnięcia sprawy wiedzą”.
W ocenie Trybunału, przedstawiony przez skarżących dorobek judykatury nie może świadczyć o tym, że zachodzi wypadek wykładni
utrwalonej i powszechnie przyjmowanej w procesie sądowego stosowania art. 196 § 3 k.p.k., co ewentualnie mogłoby stanowić
podstawę badania określonego rozumienia art. 196 § 3 k.p.k. Badanie art. 196 § 3 k.p.k. we wskazanym przez skarżących zakresie
stanowiłoby próbę weryfikacji poprawności dokonywanej przez sądy wykładni. Trybunał sytuowałby się wówczas w roli organu powołanego
niejako do instancyjnej kontroli stosowania prawa. Taka jednak rola Trybunałowi nie przysługuje.
Zdaniem Trybunału, uznanie art. 196 § 3 k.p.k. za źródło naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji nie jest możliwe w oparciu
o sformułowaną w skardze konstytucyjnej argumentację.
Skarżący, zarzucając naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji przez ograniczenie prawa do „sprawiedliwej procedury sądowej”,
której elementem muszą być „gwarancje zapewniające bezstronność biegłego”, nie wzięli pod uwagę tego, że w art. 45 ust. 1
pojęcia „bezstronny i niezawisły sąd” używa się w znaczeniu konstytucyjnego organu państwa, powołanego do sprawowania wymiaru
sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji). W konsekwencji, jak stwierdził Trybunał, gwarancji niezawisłości i bezstronności,
o których mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji, nie można odnosić do organów niesądowych, w tym organów prokuratury (zob. wyrok
z 18 lipca 2011 r., sygn. SK 10/10, OTK ZU nr 6/A/2011, poz. 58). Tym bardziej gwarancji tych nie można odnosić wprost do
biegłych powoływanych w toku postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Służbę Celną.
W ocenie Trybunału, zarzut niezgodności art. 196 § 3 k.p.k. z art. 45 ust. 1 Konstytucji nie został uzasadniony. Skarżący
uznali, że naruszone zostało ich prawo do sprawiedliwej procedury sądowej. Należy w związku z tym wskazać, że po pierwsze,
biegły (Laboratorium Celne) został powołany na etapie postępowania przygotowawczego. Z tym etapem wiąże się kwestia instytucjonalnej
podległości. Do tego etapu nie można odnosić wprost gwarancji zawartych w art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdyż nie jest to postępowanie
sądowe. Dlatego też na wstępie należałoby rozważyć, w jakim zakresie Konstytucja kształtuje standardy postępowania pozasądowego
oraz czy źródłem tych standardów jest art. 45 ust. 1, czy art. 42 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka, „ponieważ postępowanie karne stanowi pewien zamknięty i celowy proces, konieczne jest, aby gwarancje wynikające
z art. 6 EKPC miały zastosowanie do wszystkich stadiów postępowania karnego kończącego się wyrokiem, począwszy od postępowania
przygotowawczego, oczywiście poprzez postępowanie przed sądem I instancji, do fazy wyrokowania” (C. Nowak, Prawo do rzetelnego procesu sądowego w świetle EKPC i orzecznictwa ETPC, [w:] Rzetelny proces karny w orzecznictwie sądów polskich i międzynarodowych, red. P. Wiliński, A. Błachnio-Parzych, J. Kosonoga, H. Kuczyńska, C. Nowak, Warszawa 2009, s. 101).
Po drugie, w odniesieniu do samego postępowania sądowego należałoby rozważyć możliwość dokonania wykładni art. 196 § 3 k.p.k.
w zgodzie z Konstytucją. W szczególności ustalić, czy na płaszczyźnie stosowania prawa dopuszczalna jest tego rodzaju wykładnia
w odniesieniu do biegłych zatrudnionych w instytucjach związanych organizacyjnie z podmiotami prowadzącymi postępowanie przygotowawcze.
Dopiero brak możliwości dokonania takiej wykładni oznaczałby, że źródłem naruszenia praw skarżących jest przepis, a nie sposób
jego stosowania przez sąd. Przede wszystkim należałoby rozważyć, czy wykładnia art. 196 § 3 k.p.k. w zgodzie z art. 42 ust. 2
i art. 45 ust. 1 Konstytucji stwarza podstawy do wyłączenia biegłego powiązanego instytucjonalnie z organem prowadzącym postępowanie
przygotowawcze. Bez rozważenia tego rodzaju zarzutów nie jest możliwe ustalenie, czy w sprawie mamy do czynienia z pominięciem
prawodawczym i obowiązkiem jego ustawowego uzupełnienia.
Trybunał, związany zakresem skargi konstytucyjnej, nie może powyższych zrzutów formułować z urzędu, choć dostrzega konstytucyjną
wagę stawianego przez skarżących problemu.
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał umorzył postępowanie w zakresie badania zgodności art. 196 § 3 k.p.k. w związku z art. 113
§ 1 k.k.s. z art. 45 ust. 1 w związku art. 2 Konstytucji, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
5. Zarzut niekonstytucyjności art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s.
5.1. Katalog środków reakcji prawnej na przestępstwa skarbowe określa art. 22 k.k.s. (w odniesieniu do wykroczeń skarbowych
– art. 47 k.k.s.). Na system ten składają się kary, środki karne i środki zabezpieczające. Przepadek przedmiotów, na gruncie
kodeksu karnego skarbowego, stanowi jeden ze środków karnych (zob. art. 22 § 2 pkt 2 k.k.s.) bądź jeden ze środków zabezpieczających
(zob. art. 22 § 3 pkt 5 k.k.s.).
Zgodnie z art. 30 § 1 k.k.s., sąd może orzec przepadek przedmiotów tylko w wypadkach przewidzianych w kodeksie, a orzeka,
jeżeli kodeks tak stanowi.
Na podstawie art. 30 § 5 k.k.s.: „W wypadkach określonych w art. 107 § 1-3 orzeka się przepadek dokumentu lub urządzenia do
gry losowej, gry na automacie lub zakładu wzajemnego, a także znajdujących się w nich środków pieniężnych oraz wygranych,
które na podstawie tego dokumentu przypadają grającemu, a także środków uzyskanych ze sprzedaży udziału w grze lub wpłaconych
stawek. Przepis stosuje się odpowiednio także w wypadkach określonych w art. 107a § 1, art. 108 § 1, art. 109 i art. 110”.
Nawiązując do okoliczności faktycznych i prawnych, będących kanwą skarg konstytucyjnych, należy zauważyć, że w jednej sprawie
(skarga o pierwotnej sygn. SK 20/15) sąd rejonowy orzekł, na podstawie art. 30 § 5 k.k.s., przepadek na rzecz Skarbu Państwa
„urządzenia do gier losowych w postaci automatu HOT SPOT wraz z 3 kluczykami”, zaś w drugiej sprawie (pierwotna sygn. SK 22/15),
także na podstawie art. 30 § 5 k.k.s., sąd orzekł przepadek „urządzenia o nazwie Multi Gaminator”; w uzasadnieniu wyroku sąd
używa określenia „urządzenie do gry na automacie”. Nie budziło wątpliwości sądu, że przepadkowi podlega urządzenie (automat),
na którym prowadzone są gry.
Należy zauważyć, że ilekroć w ustawie o grach hazardowych jest mowa o urządzeniu do gier – rozumie się przez to wszelkie urządzenia,
z wykorzystaniem których możliwe jest prowadzenie gry hazardowej, oraz urządzenia, których działanie wpływa na prowadzenie
gier (zob. art. 4 ust. 1 pkt 3 dodany przez art. 1 pkt 4 lit. a tiret drugie ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy
o grach hazardowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r. poz. 88); przepis wszedł w życie 1 kwietnia 2017 r., a
zatem nie obowiązywał w czasie, gdy toczyły się postępowania w sprawach skarżących.
5.2. Zdaniem skarżących, sankcja przepadku „urządzenia do gry na automacie” została wymierzona w ich sprawie na podstawie
art. 30 § 5 zdanie pierwsze k.k.s., który to przepis sformułowany jest w sposób wadliwy, a w szczególności posługuje się pojęciem
„urządzenia do gry losowej, gry na automacie lub zakładu wzajemnego”, które to pojęcie nie występuje w systemie prawa i nie
wiadomo, jakie ma znaczenie.
Objaśnienie wyrażeń ustawowych zawiera art. 53 k.k.s.
Powołany „związkowo” art. 53 § 35 k.k.s. stanowi, że użyte w rozdziale 9 k.k.s określenia, a w szczególności: „gra bingo fantowe”
„gra losowa”, „gra na automacie”, „loteria audioteksowa”, „loteria fantowa”, „loteria promocyjna”, „zakłady wzajemne”, „koncesja”,
„zezwolenie”, mają znaczenie nadane im w ustawie o grach hazardowych.
Z kolei art. 53 § 35a przewiduje, że ilekroć w ustawie jest mowa o „automacie” lub „grze na automacie” rozumie się przez to
także odpowiednio „automat o niskich wygranych” lub „grę na automacie o niskich wygranych” w rozumieniu ustawy o grach hazardowych.
W komentarzu do art. 53 k.k.s. zwraca się uwagę, że „przyjęta na gruncie § 35a art. 53 k.k.s. formuła zakresowa odpowiedniego
stosowania («ilekroć w ustawie jest mowa»), odmienna – co łatwo zauważyć – od formuły z § 35 art. 53 k.k.s. («użyte w rozdziale
9 kodeksu»), nakazuje przyjmować, że znajduje ona zastosowanie – rzecz to banalna – na gruncie całego kodeksu. Okoliczność
ta ma znaczenie dla art. 30 § 5 i 5a oraz art. 49 § 2 k.k.s. – przepisów oznaczających zakres przepadku przedmiotów” (G. Łabuda,
T. Razowski, komentarz do art. 53 k.k.s., [w:] P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski, op. cit.).
Zdaniem skarżących, sformułowane w art. 53 § 35 k.k.s. odesłanie, przewidujące, że użyte tylko w rozdziale 9 k.k.s. określenia,
a w szczególności: „gra losowa”, „gra na automacie”, „zakład wzajemny”, mają znaczenie nadane im w ustawie o grach hazardowych,
przesądza, że nie ma podstaw do przyjmowania analogicznego rozumienia tych pojęć na gruncie innych przepisów kodeksu karnego
skarbowego, w tym na tle art. 30 § 5 zdanie pierwsze, pomieszczonego w rozdziale 3 k.k.s. Poza tym pozostaje problem, czym
jest „urządzenie”, o którym mowa w art. 30 § 5 k.k.s.
W ocenie skarżących, art. 30 § 5 k.k.s. „narusza zasadę nullum crimen sine lege certa w części, w jakiej wymaga dostatecznej określoności sankcji karnej w przepisie ustawy sformułowanym z zachowaniem zasad prawidłowej
legislacji (art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2 Konstytucji). Po pierwsze, w świetle literalnego brzmienia art.
30 § 5 k.k.s., zasadnicze wątpliwości budzi to, czy na podstawie tego przepisu przepadkowi podlegają „urządzenie do gry losowej”,
„urządzenie do gry na automacie” oraz „urządzenie do zakładu wzajemnego”, czy też podlegają mu „urządzenie do gry losowej”,
„gra na automacie” oraz „zakład wzajemny”. Po drugie, ustawodawca ograniczył zawarte w art. 53 § 35 k.k.s. odesłanie do przepisów
ustawy o grach hazardowych do rozdziału 9 k.k.s., a tym samym nie ma ono zastosowania do art. 30 § 5 k.k.s. O ile zatem użyte
w art. 107 § 1 k.k.s. (pomieszczonym w rozdziale 9 k.k.s.) pojęcia gry losowej i gry na automacie są zdefiniowane przez odesłanie
odpowiednio do art. 2 ust. 1 oraz art. 2 ust. 3-5 u.g.h., to pojęcia te, użyte w art. 30 § 5 k.k.s., nie są zdefiniowane za
pomocą tych odesłań. W konsekwencji pole zastosowania art. 30 § 5 zdanie pierwsze k.k.s. nie zostało z dostateczną precyzją
zdefiniowane, co narusza prawo skarżących do tego, by grożąca sankcja karna była dostatecznie precyzyjnie określona.
5.3. Z uzasadnienia skarg konstytucyjnych wynika, że istota zarzutu dotyczy naruszenia przez art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku
z art. 53 § 35 i 35a k.k.s. wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady przyzwoitej legislacji, a w szczególności wynikającego z tej
zasady wymogu dostatecznej określoności przepisów prawa, co w konsekwencji prowadzić ma do niezgodności zaskarżonej regulacji
z art. 42 ust. 1, art. 46 i art. 64 Konstytucji.
Uzasadnienie powyższych zarzutów jest lakoniczne. Skarżący ograniczyli się w zasadzie do wyrażenia własnego przekonania o
nieprawidłowym zredagowaniu przepisów i wynikających stąd trudnościach ustalenia ich znaczenia. Trybunał zauważa, że zarzut
uchybienia standardom określoności prawa wymaga szerszej argumentacji. Tymczasem zarzuty skarżących nie zostały poparte analizą
orzecznictwa, która ilustrowałaby ewentualne problemy interpretacyjne występujące na tle zakwestionowanej regulacji. Skarżący
nie wykazali też, że ewentualne wątpliwości związane z rekonstrukcją norm zawartych w art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku
z art. 53 § 35 i 35a k.k.s., sygnalizowano w doktrynie.
Skarżący nie uzasadnili ponadto, dlaczego – ich zdaniem – art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s.
nie spełnia wymogu dostatecznej określoności. Przede wszystkim nie wykazali, że rozstrzygnięcie występujących wątpliwości
nie jest możliwe na podstawie reguł wykładni tekstu prawnego przyjętych w kulturze prawnej, nie dowiedli, że organy władzy
publicznej podejmują na podstawie tych przepisów decyzje w istocie arbitralne, a trudności w usunięciu wątpliwości, szczególnie
z punktu widzenia adresatów, są rażąco nadmierne. Pominęli rolę art. 29 pkt 1 i 2 k.k.s., zgodnie z którym: „Przepadek przedmiotów
obejmuje: 1) przedmiot pochodzący bezpośrednio z przestępstwa skarbowego; 2) narzędzie lub inny przedmiot stanowiący mienie
ruchome, które służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego; (…)”. W istocie także ten przepis może
stanowić podstawę orzeczenia przepadku (tak w wyroku w sprawie, będącej podstawą skargi konstytucyjnej o pierwotnej sygn.
SK 21/15). Art. 30 § 5 k.k.s. przesądza o obligatoryjnym orzeczeniu przepadku w wypadkach określonych w art. 107 § 1-3 k.k.s.
Zdaniem skarżących, brak definicji pojęć użytych w art. 30 § 5 k.k.s. „zmusza” sądy do stosowania analogii w prawie karnym;
nie wyjaśnili przy tym, na czym ta analogia miałaby polegać. Poprzestając na tym stwierdzeniu, skarżący nie wykazali, że art.
30 § 5 k.k.s., przewidujący, zgodnie z wymogiem konstytucyjnym, przepadek w ustawie, uniemożliwia ustalenie, co może stanowić
przedmiot przepadku.
Poza ogólnym stwierdzeniem, że art. 30 § 5 k.k.s. „nie spełnia wymogów wynikających z art. 42 ust. 1 i art. 46 Konstytucji
w związku z art. 2 Konstytucji, oraz że przewidziane w nim naruszenie prawa własności nie jest także dopuszczalne w świetle
art. 64 Konstytucji w związku z art. 2 Konstytucji”, skarżący nie rozbudowali swojej argumentacji. W szczególności nie wykazali,
że ze względu na przedmiot zaskarżenia i charakter przedstawionych zarzutów właściwym kryterium oceny art. 30 § 5 k.k.s. jest
zasada maksymalnie dokładnego opisania znamion czynu zabronionego (nullum crimen sine lege certa), będąca jedną z zasad szczegółowych wywiedzionych z zasady nullum crimen, nulla poena sine lege. Należy zauważyć, że zakwestionowany przepis nie określa znamion czynu zabronionego; normuje przesłanki ustalania, kiedy
przepadek przedmiotów ma charakter obligatoryjny, a kiedy fakultatywny (§ 1), określa w stosunku do poszczególnych przestępstw
skarbowych ten charakter (§ 2, 3, 4, 5, 6), a także taksatywnie wymienia te przedmioty, które przepadkowi podlegają (§ 2,
3, 4, 5, 6) – (zob. G. Łabuda, komentarz do art. 30, [w:] P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski, op. cit.).
5.4. Nawiązując do powyższych ustaleń, Trybunał przypomina, że skarga konstytucyjna w sprawie zbadania konstytucyjności określonej
regulacji musi spełniać – poza ogólnymi wymaganiami dotyczącymi pism procesowych – również szereg innych warunków formalnych
właściwych w postępowaniu przed Trybunałem, takich jak precyzyjne oznaczenie przedmiotu zaskarżenia, wskazanie, które konstytucyjna
wolność lub prawo i w jaki sposób zostały, zdaniem skarżącego, naruszone, uzasadnienie zarzutu niezgodności kwestionowanego
przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ze wskazaną konstytucyjną wolnością lub prawem skarżącego, z powołaniem argumentów
lub dowodów na jego poparcie (zob. art. 53 ust. 1 otpTK). Zgodnie z zasadą związania Trybunału granicami zaskarżenia (art.
67 otpTK), sposób oznaczenia przez skarżącego przedmiotu zaskarżenia i wzorców oraz treść zarzutów wyznaczają ramy orzekania
Trybunału w konkretnej sprawie. Uchybienie przez skarżącego wymaganiom formalnym skutkuje obligatoryjnym umorzeniem postępowania
z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku (art. 59 ust. 1 pkt 2 otpTK). W szczególności o konieczności umorzenia postępowania
przesądzić może nazbyt ogólnikowe uzasadnienie skargi konstytucyjnej w sytuacji, gdy zarzut dotyczy naruszenia zasady określoności.
Trybunał uznał, że uzasadnienie zarzutu nie spełnia ustawowych wymagań, i umorzył postępowanie w zakresie badania zgodności
art. 30 § 5 zdanie pierwsze w związku z art. 53 § 35 i 35a k.k.s. z art. 42 ust. 1, art. 46 i art. 64 ust. 1-3 w związku z art. 2
Konstytucji.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.