W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 2 grudnia 2005 r. skarżąca zarzuciła art. 57 ust. 1 i 2 w zw. z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.; dalej: ustawa) sprzeczność z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 32, art. 2 oraz z art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji.

Postanowieniem z 22 lutego 2006 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej w zakresie art. 57 ust. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 (mylnie oznaczonym w sentencji postanowienia jako art. 65 ust. 2 ustawy) ze względu na oczywistą bezzasadność wysuniętego w stosunku do tego przepisu zarzutu. W uzasadnieniu stwierdzono, że uchylenie zawartego w zaskarżonym art. 57 ust. 1 wymogu uzależnienia prawa do renty od momentu powstania niezdolności do pracy w sytuacji, w której ubezpieczony może wykazać się dostatecznie długim okresem składkowym i nieskładkowym, pozostaje w racjonalnym związku z istotą prawa do renty stanowiącego realizację prawa do zabezpieczenia społecznego.

W zażaleniu wniesionym na powyższe postanowienie 7 marca 2006 r. skarżąca wskazuje na niesprawiedliwość, jaka powstaje w sytuacji, w której de facto zmusza się osoby opłacające składkę na ubezpieczenie społeczne do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej, która skierowana jest – w ocenie skarżącej – przede wszystkim do osób najuboższych, takich które niekiedy nie opłaciły ani jednej składki na ubezpieczenie społeczne. Ponadto skarżąca raz jeszcze kwestionuje zasadność uzależnienia prawa do renty od momentu powstania niezdolności do pracy. Konkludując skarżąca stwierdza, że samo „zwolnienie osoby ubezpieczonej po 20 (kobiety) lub 25 (mężczyźni) latach płacenia składek z obowiązku spełnienia dodatkowego wymogu krótszej niż 18-miesięcznej przerwy w płaceniu składek jest zgodne z Konstytucją. Nie można jednak z tego przepisu wyprowadzać niezgodnego z Konstytucją wniosku, iż osoby o niższym stażu pracy można rygorem 18-miesięcznym pozbawić jakiejkolwiek renty. W tym świetle przepis art. 57 ust. 2 ustawy w zw. z art. 65 ust. 1 – o ile jest rozumiany z pomocą wykładni a contrario w ten sposób, że potwierdza stan prawny, w którym osoby ubezpieczone o stażu pracy poniżej 20/25 lat, a które stały się niezdolne do pracy po upływie 18 miesięcy od ustania płacenia składek na ubezpieczenie społeczne nie mają prawa do jakiejkolwiek renty, winien zostać uznany za niezgodny z Konstytucją”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią zaskarżonego art. 57 ust. 2 ustawy przewidzianych w art. 57 ust. 1 pkt 3 wymogów nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny, oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. Jak wynika jednoznacznie z wniesionego zażalenia skarżąca nie kwestionuje zasadności samego zwolnienia tej kategorii osób od spełnienia wskazanych wymogów, tylko podważa zasadność wprowadzenia tych wymogów w stosunku do osób, które nie przynależą do tej kategorii.

Nie budzi wątpliwości Trybunału, iż kwestionowany przez skarżącą wymóg uzależnienia prawa do renty od momentu powstania niezdolności do pracy wynika bezpośrednio z art. 57 ust. 1 pkt 3, nie zaś – a contrario – z art. 57 ust. 2 zaskarżonej ustawy. Uznanie za niekonstytucyjny tego ostatniego przepisu rozszerzyłoby tylko zakres osób, których prawo do renty uzależnione zostało od spełnienia określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3 wymogu, nie prowadząc w żaden sposób do uchylenia naruszenia przysługującego skarżącej prawa do zabezpieczenia społecznego, stanowiącego podstawę do wniesienia niniejszej skargi konstytucyjnej. Podkreślić także należy, że w zakresie art. 57 ust. 1 pkt 3 zaskarżonej ustawy skarga konstytucyjna przekazana została do merytorycznego rozpoznania.

Reasumując stwierdzić należy, iż skarżąca we wniesionym zażaleniu faktycznie podzieliła stanowisko Trybunału wyrażone w zaskarżonym postanowieniu w zakresie konstytucyjności zwolnienia określonej kategorii osób z konieczności spełnienia części przewidzianych ustawą warunków uzyskania renty, swoje wątpliwości łącząc jedynie z faktem obowiązywania tych przesłanek w stosunku do pozostałej części ubezpieczonych – który to zarzut będzie przedmiotem merytorycznej kontroli Trybunału w trybie wniesionej skargi. Mając powyższe na względzie Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia złożonego na postanowienie TK z 22 lutego 2006 r.

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 2 grudnia 2005 r. skarżąca zarzuciła art. 57 ust. 1 i 2 w zw. z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.; dalej: ustawa) sprzeczność z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 32, art. 2 oraz z art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji.

Działając w oparciu o zaskarżony przepis ZUS w Olsztynie decyzją z 28 listopada 2003 r. (nr: DIn5/1856503/R) odmówił skarżącej prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu. W uzasadnieniu decyzji ZUS stwierdził, że śmierć męża po upływie 18 miesięcy od ostatniego okresu ubezpieczenia oznacza, iż w momencie zgonu nie spełniał on warunków do uzyskania renty, co tym samym uniemożliwia przyznanie jej członkom jego rodziny. Wniesione od powyższej decyzji odwołanie Sąd Okręgowy w Olsztynie – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił wyrokiem z 16 czerwca 2004 r. (sygn. akt IV U 260/04). Od powyższego rozstrzygnięcia skarżąca wniosła apelację, która została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z 2 grudnia 2004 r. (sygn. akt III AUa 1367/02). Postanowieniem z 27 czerwca 2005 r. (sygn. akt I UK 47/05), doręczonym skarżącej 2 września 2005 r., Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia kasacji do rozpoznania.

Z wydanymi w sprawie rozstrzygnięciami wiąże skarżąca naruszenie zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo (art. 67 ust. 1 w zw. z art. 32 Konstytucji), a także postulatu szczególnej ochrony i opieki rodziny ze strony państwa (art. 18 Konstytucji) i postulatu uwzględniania dobra rodziny w polityce społecznej i gospodarczej państwa (art. 71 Konstytucji).

Zgodnie z zaskarżonymi przepisami prawo do renty przysługuje osobom niezdolnym do pracy i posiadającym wymagany okres składkowy i nieskładkowy, u których niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą okresach lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów, chyba że osoby te udowodniły odpowiednio 20 (kobieta) lub 25 (mężczyzna) lat okresów składkowych i nieskładkowych. Odmowa przyznania skarżącej renty rodzinnej (która na mocy art. 65 ust. 1 ustawy przysługuje jej tylko w tym przypadku, w którym jej zmarły mąż spełniałby warunki wymagane do uzyskania renty) uzasadniona była faktem, że przekroczony został okres 18 miesięcy, o którym mowa w zaskarżonym przepisie. Zdaniem skarżącej oderwanie prawa do renty od faktycznego okresu uiszczania obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne stanowi rażące naruszenie wskazanych powyżej praw, a także zasady równości (art. 32 Konstytucji) i sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). Dopuszcza bowiem do sytuacji, w której renta rodzinna przysługuje osobom, których współmałżonkowie pracowali stosunkowo krótko (5 lat) i uiścili niewielkie składki na ubezpieczenie społeczne, ale zmarli w przewidzianym w ustawie okresie, a nie przysługuje skarżącej, której mąż pracował prawie 22 lata, ale zmarł po upływie 18 miesięcy od ostatniego okresu składkowego. Uzależnienie losu rodzin osób ubezpieczonych od momentu śmierci tych osób, nie zaś od okresu, przez jaki płacili oni składki na ubezpieczenie społeczne jest, w ocenie skarżącej, niczym nieuzasadnione i prowadzi do naruszenia zasady równości wobec prawa.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi nadzwyczajny środek ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, którego rozpatrzenie uwarunkowane zostało spełnieniem szeregu przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z przepisów ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Na etapie wstępnej kontroli skargi Trybunał Konstytucyjny bada, czy wniesiony środek prawny spełnia wszystkie przewidziane prawem wymogi oraz czy wysunięte w nim zarzuty nie są oczywiście bezzasadne. Zgodnie bowiem z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, który na mocy art. 49 tej ustawy znajduje zastosowanie w sprawach skargi konstytucyjnej, oczywista bezzasadność stanowi podstawę odmowy nadania dalszego biegu wniesionej skardze.

Zgodnie z art. 57 ust. 2 zaskarżonej ustawy, przesłanki wynikającej z art. 57 ust. 1 pkt 3, warunkującej przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. Oznacza to, że w wypadku osób, których okres ubezpieczeniowy jest krótszy niż 20 względnie 25 lat przyznanie renty warunkowane jest spełnieniem dodatkowego wymogu: odpowiednim momentem powstania niezdolności do pracy. Skarżąca kwestionuje przyjęte kryterium różnicowania podmiotów podobnych – długość okresu ubezpieczeniowego – nie wykazując jednak, na czym polega jego niezasadność.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego uchylenie wymogu uzależnienia prawa do renty od momentu powstania niezdolności do pracy (w omawianym przypadku: śmierci osoby uprawnionej) w sytuacji, w której ubezpieczony może wykazać się dostatecznie długim okresem składkowym i nieskładkowym, pozostaje w racjonalnym związku z istotą prawa do renty stanowiącego realizację prawa do zabezpieczenia społecznego. Stanowisko to znajduje poparcie w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału, w którym zróżnicowanie zakresu uprawnień w zależności od posiadanego okresu objęcia ubezpieczeniem traktowane jest jako zgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej i powiązaną z nią zasadą równości wobec prawa (zob. wyrok TK z 7 września 2004 r., sygn. SK 30/03, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 82). Z tego względu należy przyjąć, że wysunięty w skardze zarzut niekonstytucyjności art. 57 ust. 2 zaskarżonej ustawy uznać należy za oczywiście bezzasadny.

Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak na wstępie.