1. W skardze konstytucyjnej z 20 października 2021 r., uzupełnionej pismem procesowym z 16 lutego 2022 r., E.A.P. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie niezgodności art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, ze zm.; obecnie: Dz. U. z 2023 r. poz. 1327, ze zm.; dalej: ustawa COVID-19), w brzmieniu obowiązującym od 16 maja 2020 r. i ustalonym ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 875; dalej: ustawa zmieniająca), z art. 45 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą:

1.1. Skarżąca wniosła pozew o ustalenie prawa do lokalu zamiennego. Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z 9 października 2019 r. uwzględnił powództwo. Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana. Wyrokiem z 10 maja 2021 r. Sąd Okręgowy w W. zmienił wyrok sądu rejonowego w ten sposób, że powództwo skarżącej oddalił. Wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym i był ostatecznym orzeczeniem o konstytucyjnych prawach skarżącej. W dołączonym do skargi odpisie tego orzeczenia nie została wskazana podstawa proceduralna rozpoznania apelacji i wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym. Skarżąca nie wskazała zaś żadnych dodatkowych okoliczności towarzyszących rozpoznaniu sprawy, z których mogłaby ona wynikać.

1.2. Zdaniem skarżącej natomiast, proceduralną podstawą wydania wyroku przez Sąd Okręgowy w W. był art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19, który „upoważnił sędziego-przewodniczącego do uznaniowego zarządzenia, aby przeprowadzenie merytorycznego rozpoznania apelacji strony pozwanej odbyło się (…) bez stworzenia warunków do wysłuchania strony powodowej i niejawnie” (pismo procesowe z 16 lutego 2022 r., s. 2). Wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym naruszyło konstytucyjną gwarancję jawnego rozpatrzenia sprawy, wynikającą z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ogłoszenie publiczne wyroku, jak podniosła skarżąca, jest zaś „bezwzględnym obowiązkiem wynikającym z art. 45 ust. 2 zd. 2 Konstytucji nawet w sytuacji wyłączenia jawności rozprawy” (skarga konstytucyjna, s. 2). Skarżąca zarzuciła, że kryteria zarządzenia rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym wynikające z zaskarżonego przepisu są niejednoznaczne i prowadzą do dyskrecjonalnego, a w istocie arbitralnego rozstrzygania o konstytucyjnym prawie do jawnego postępowania sądowego. Wskazane w kwestionowanym przepisie przesłanki, takie jak wywołanie nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób uczestniczących w rozprawie lub posiedzeniu jawnym, a także brak możliwości przeprowadzenia rozprawy w sposób zdalny nie mieszczą się w katalogu okoliczności pozwalających na ograniczenie lub wyłączenie prawa wynikającego z art. 45 ust. 2 Konstytucji.

2. Postanowieniem z 17 marca 2022 r., sygn. Ts 259/21 (OTK ZU B/2022, poz. 126), Trybunał Konstytucyjny nadał skardze konstytucyjnej dalszy bieg.

3. W piśmie z 27 kwietnia 2022 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował, że zgłasza udział w postępowaniu i wniósł o stwierdzenie, że „art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t. jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 2095 ze zmian.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 16 maja 2020 r. do dnia 3 lipca 2021 r., jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 45 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

Do dnia wydania niniejszego orzeczenia Rzecznik Praw Obywatelskich nie przesłał Trybunałowi uzasadnienia swego stanowiska.

4. W piśmie z 6 czerwca 2022 r. Prokurator Generalny wniósł o orzeczenie, że art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19, w brzmieniu obowiązującym od 16 maja 2020 r., nadanym ustawą zmieniającą, w zakresie, w jakim dotyczy rozpoznania apelacji, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz o umorzenie postępowania w pozostałej części na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) wobec niedopuszczalności orzekania.

4.1. W pierwszej kolejności Prokurator Generalny podał w wątpliwość, czy zakwestionowany w skardze przepis rzeczywiście był zastosowany w sprawie skarżącej (był podstawą ostatecznego orzeczenia o jej konstytucyjnych prawach i wolnościach), a tym samym, czy skarga spełnia przesłankę, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 1 u.o.t.p.TK. Pomimo wątpliwości w tym zakresie uznał jednak, mając na względzie zasadę in dubio pro actione, że wspomniana przesłanka została spełniona.

4.2. Następnie Prokurator Generalny rozważył wpływ utraty mocy obowiązującej przez zakwestionowaną regulację na dopuszczalność wydania wyroku przez Trybunał. Doszedł do wniosku, że w sprawie problemem konstytucyjnym jest przyznanie przewodniczącemu uprawnienia do zarządzenia przeprowadzenia – zamiast rozprawy – posiedzenia niejawnego i problem ten – pomimo nowelizacji art. 15 zzs1 ustawy COVID-19 – nie uległ dezaktualizacji (kwestionowana norma zawarta jest obecnie w innym przepisie ustawy COVID-19). Analizując zaś przesłankę konieczności wydania orzeczenia dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącej, wyjaśnił, że zaskarżony przepis dotyczy sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych oraz że nie istnieje żaden alternatywny instrument prawny – poza ewentualnym uznaniem przepisu za niezgodny z Konstytucją – który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej definitywnie przed utratą mocy obowiązującej przez ten przepis. W ocenie Prokuratora Generalnego zatem, w niniejszej sprawie nie zachodzi przesłanka umorzenia postępowania z powodu utraty mocy obowiązującej przepisu w zakwestionowanym zakresie przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał.

4.3. Precyzując przedmiot kontroli, Prokurator zwrócił uwagę, że merytoryczną kontrolę art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19 należy ograniczyć tylko do zakresu, w jakim przepis ten dotyczy rozpoznania apelacji, ponieważ tylko do tego etapu postępowania odnosi się skarga konstytucyjna.

4.4. Przechodząc do merytorycznej analizy zarzutów skarżącej, Prokurator Generalny omówił szczegółowo treść powołanego w skardze wzorca kontroli i wynikającej z niego zasady jawnego rozpatrzenia sprawy. W ocenie Prokuratora, twierdzenia skarżącej, że art. 45 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji ma charakter bezwzględny, tj. nie dopuszcza jakichkolwiek wyjątków od zasady publicznego ogłoszenia wyroku, nie mogą być zaakceptowane. Nie można bowiem wykluczyć, że przesłanki określone w art. 45 ust. 2 zdanie pierwsze Konstytucji mogą w konkretnych okolicznościach nie tylko usprawiedliwiać wyłączenie jawności rozpatrzenia sprawy poprzedzającej wydanie wyroku, lecz przemawiać także za tym, aby wyłączyć publiczne ogłoszenie wyroku. Zdaniem Prokuratora, „to przesądza o rozminięciu się zakresu zaskarżenia i przedstawionego wzorca kontroli z art. 45 ust. 2 Konstytucji, co winno skutkować umorzeniem postępowania w odniesieniu do tego wzorca (…) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku” (pismo, s. 30).

Prokurator Generalny wskazał, że ocena zgodności zakwestionowanego unormowania z art. 45 ust. 1 Konstytucji musi uwzględniać art. 31 ust. 3 Konstytucji, który ustanawia ogólne warunki dopuszczalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności.

Przeprowadzając test proporcjonalności, Prokurator Generalny wyraził pogląd, że dopuszczenie możliwości rozpoznawania apelacji na posiedzeniu niejawnym jest rozwiązaniem przydatnym i koniecznym w sytuacji stanu epidemii czy stanu zagrożenia epidemicznego, ponieważ ograniczenie kontaktów społecznych jest jednym z podstawowych środków zapobiegających transmisji wirusa. W tym kontekście ograniczenie jawności rozpoznania sprawy (przy zachowaniu pewnych elementów jawności zewnętrznej, np. możliwości zapoznania się ze stanowiskami uczestników postępowania i ustosunkowania się do tych stanowisk) należy uznać, zdaniem Prokuratora Generalnego, za środek konieczny dla zachowania ciągłości sprawowania wymiaru sprawiedliwości w warunkach epidemii (stanu zagrożenia epidemicznego). Zakwestionowana norma nie narusza również zasady proporcjonalności sensu stricto, ma ona bowiem charakter fakultatywny, a jej dopuszczalność warunkowana jest zgodą stron postępowania (które mogą wyrazić sprzeciw wobec zarządzenia rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym). Kwestionowane rozwiązanie nie odbiega także od obowiązujących zwykłych, tj. określonych w art. 374 k.p.c., reguł rozpoznawania apelacji na posiedzeniu niejawnym.

5. W piśmie z 31 sierpnia 2023 r. reprezentujący Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Marszałek Sejmu wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

W ocenie Marszałka Sejmu, skarżąca nie wykazała spełnienia wynikającej z art. 79 ust. 1 Konstytucji przesłanki orzeczenia na podstawie kwestionowanego przepisu o jej konstytucyjnych wolnościach lub prawach.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Postanowieniem z 17 marca 2022 r., sygn. Ts 259/21 (OTK ZU B/2022, poz. 126), Trybunał Konstytucyjny nadał skardze konstytucyjnej dalszy bieg.

Skład orzekający merytorycznie nie jest związany postanowieniem o nadaniu skardze konstytucyjnej dalszego biegu, wydanym na etapie kontroli wstępnej. Na każdym etapie postępowania – aż do wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie – istnieje bowiem konieczność badania, czy nie zachodzi którakolwiek z ujemnych przesłanek procesowych, pociągająca za sobą obligatoryjne umorzenie postępowania (zob. wyrok pełnego składu TK z 25 września 2019 r., sygn. SK 31/16, OTK ZU A/2019, poz. 53 oraz liczne postanowienia TK, np. z: 20 lutego 2019 r., sygn. SK 30/17, OTK ZU A/2019, poz. 8; 27 listopada 2019 r., sygn. SK 17/19, OTK ZU A/2019, poz. 65; 13 lipca 2022 r., sygn. SK 33/19, OTK ZU A/2022, poz. 50; 28 czerwca 2022 r., sygn. SK 2/21, OTK ZU A/2022, poz. 44; 23 czerwca 2022 r., sygn. SK 7/21, OTK ZU A/2022, poz. 47).

W związku z powyższym Trybunał w obecnym składzie dokonał najpierw analizy formalnej skargi konstytucyjnej.

2. Przedmiotem kontroli skarżąca uczyniła art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, ze zm.; obecnie: Dz. U. z 2023 r. poz. 1327, ze zm.; dalej: ustawa COVID-19), w brzmieniu obowiązującym od 16 maja 2020 r. i ustalonym ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 875; dalej: ustawa zmieniająca), zgodnie z którym „[w] okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-l9 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej «Kodeksem postępowania cywilnego»:

(...)

2) przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, zaś przeprowadzenie wymaganych przez ustawę rozprawy lub posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nich uczestniczących i nie można przeprowadzić ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia ich o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne; w przesyłanym zawiadomieniu należy pouczyć stronę niezastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej o prawie i terminie do złożenia sprzeciwu; (...)”.

Kwestionowany przepis został zmieniony przez art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1090) i od 3 lipca 2021 r. treść wyrażona w art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19 zasadniczo (choć z istotną modyfikacją merytoryczną) zawarta jest w art. 15 zzs1 ust. 1 pkt 3 ustawy COVID-19. W związku z tym Trybunał zwrócił uwagę, że skarga w dniu jej wniesienia, tj. 20 października 2021 r., była skierowana przeciwko regulacji formalnie już nieobowiązującej. Analiza dopuszczalności orzekania o przepisie, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, jest jednak w niniejszej sprawie na tym etapie przedwczesna, ponieważ pierwszorzędną kwestią, którą należy rozstrzygnąć, jest to, czy zakwestionowany w skardze przepis był podstawą ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącej. Na marginesie jedynie Trybunał zwrócił uwagę, że skarżąca w uzasadnieniu skargi w ogóle nie odniosła się do kwestii utraty mocy obowiązującej przez art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19 i nie przedstawiła żadnej argumentacji przemawiającej za dopuszczalnością orzekania przez Trybunał w takiej sytuacji, pomimo ciążącego na niej w tym zakresie obowiązku, wynikającego z zasady skargowości.

2.1. W ocenie skarżącej, powołany wyżej przepis stanowił podstawę normatywną orzeczenia, z którego wydaniem wiąże ona naruszenie swoich konstytucyjnych praw i wolności, tj. wyroku Sądu Okręgowego w W. z 10 maja 2021 r., sygn. akt […] (dalej: wyrok SO w W.). W odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 19 stycznia 2022 r., wzywające do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej m.in. przez wykazanie, że zakwestionowany przepis był podstawą wydania ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącej, skarżąca wyjaśniła, że wynika to „z komparycji [wyroku SO w W.] (cyt. «po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2021 r. w W. na posiedzeniu niejawnym»)” (pismo procesowe skarżącej z 16 lutego 2022 r., s. 2). Skarżąca przyznała, że „uzasadnienie zaskarżonego wyroku jest niepełne i nie przytacza żadnego przepisu ustawy procesowej, z którego wynikałoby uprawnienie dla sądu rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym i nieogłaszania publicznie wyroku, co utrudnia wskazanie podstawy prawnej w skardze konstytucyjnej” (ibidem). Podkreśliła jednak, że „milczenie” nie może pozbawiać jej realizacji prawa do skargi konstytucyjnej i wskazała, że ustalenie podstawy prawnej ostatecznego orzeczenia jest możliwe. Jej sprawa była bowiem sprawą cywilną rozpoznawaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (obecnie: Dz. U. z 2023 r. poz. 1550, ze zm.; dalej: k.p.c.). „Czas postępowania apelacyjnego zbiegł się z czasem obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 i wejściem w życie [ustawy COVID-19] (…) w sposób szczególny [lex specialis] normującej rozpatrywanie apelacji w postępowaniu cywilnym” (ibidem). Zdaniem skarżącej zatem, „[d]o wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym i z wyłączeniem jego publicznego ogłoszenia nie mogło dojść inaczej niż na podstawie zarządzenia przewodniczącego, o którym mowa w art. 15 zzs1 pkt 2) [ustawy COVID-19]” (ibidem).

2.2. Nadając dalszy bieg skardze konstytucyjnej, Trybunał nie odniósł się do przytoczonych wyżej wyjaśnień skarżącej. Tymczasem założenie, że jedynie zakwestionowany art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19 mógł stanowić podstawę rozpoznania apelacji w sprawie skarżącej na posiedzeniu niejawnym, nie ma dostatecznego oparcia zarówno w stanie prawnym, jak i faktycznym, na których tle została sformułowana skarga. Wykazanie w sposób niewątpliwy, że zakwestionowany w skardze przepis był podstawą prawną ostatecznego orzeczenia, jest bezwzględnym warunkiem formalnym, którego niespełnienie przez skarżącego pociąga za sobą obligatoryjne umorzenie postępowania przed Trybunałem. W związku z tym Trybunał w pierwszej kolejności zbadał, czy skarga spełnia warunek formalny, o którym stanowi art. 53 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK).

3. W sprawie skarżącej istniała potencjalna możliwość zastosowania jeszcze innych przepisów proceduralnych pozwalających na rozpoznanie apelacji na posiedzeniu niejawnym.

3.1. Zakwestionowany w skardze przepis stanowi lex generali – dotyczy ogólnie wszystkich spraw – zatem nie tylko apelacji – rozpoznawanych według przepisów k.p.c. (por. art. 15 zzs1 ustawy COVID-19 in principio). Należy jednak zauważyć, że w dniu orzekania przez SO w W. obowiązywał także art. 15 zzs3 ustawy COVID-19, wprowadzony, podobnie jak zakwestionowany art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19, ustawą zmieniającą. Przepis ten odnosił się wyłącznie do apelacji i stanowił: „1. Jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, w której apelację wniesiono przed dniem 7 listopada 2019 r., sąd drugiej instancji uzna, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, może skierować sprawę na posiedzenie niejawne, chyba że strona wniesie o przeprowadzenie rozprawy lub wnosiła o przeprowadzenie niepodlegającego pominięciu dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania stron. Sąd rozpoznaje jednak sprawę na posiedzeniu niejawnym w razie cofnięcia pozwu, cofnięcia apelacji albo jeżeli zachodzi nieważność postępowania. 2. Wniosek o przeprowadzenie rozprawy składa się w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne. W przesyłanym zawiadomieniu należy pouczyć stronę niezastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej o prawie i terminie do złożenia wniosku”.

W sprawie skarżącej nie mógł on jednak być podstawą prawną rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym, gdyż została ona wniesiona 18 grudnia 2019 r., a zatem po dacie wskazanej w powołanym przepisie (po 7 listopada 2019 r.), która wyznaczała zakres stosowania art. 15 zzs3 ustawy COVID-19.

3.2. Powyższa konkluzja nie przesądza, że skoro sąd nie mógł zastosować art. 15 zzs3 ustawy COVID-19, to uczynił podstawą proceduralną rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19.

Sprawa skarżącej mogła być także rozpoznana na podstawie przepisów k.p.c. dotyczących apelacji (art. 367 i n. k.p.c.). Należy bowiem pamiętać, że wprowadzenie szczególnych rozwiązań proceduralnych w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 nie wyłączyło stosowania obowiązujących przepisów procesowych, w tym przypadku zawartych w k.p.c. Co więcej, w orzecznictwie sądowym podkreśla się, że przepisy ustawy COVID-19 – jako regulacja szczególna – miały uzupełnić stosowanie przepisów k.p.c. (zob. np. wyrok SN z 23 czerwca 2022 r., sygn. akt I USKP 121/21, Legalis nr 2853778).

Zgodnie z art. 374 k.p.c. „[s]ąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że cofnięto pozew lub apelację albo zachodzi nieważność postępowania”. Przepis w takim brzmieniu został wprowadzony do procesu cywilnego ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1469, ze zm.; dalej: ustawa z 4 lipca 2019 r.), która weszła w życie 7 listopada 2019 r. Nowelizacja art. 374 k.p.c. w sposób znaczący – względem poprzedniego stanu prawnego – rozszerzyła możliwości rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym, prowadząc de facto do zniesienia dotychczasowej zasady rozpoznawania apelacji na rozprawie. Zgodnie z art. 9 ust. 4 ustawy z 4 lipca 2019 r. do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy k.p.c. w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy. W związku z tym – a contrario – w postępowaniu wszczętym przed wejściem w życie ustawy z 4 lipca 2019 r., jeżeli środek odwoławczy został wniesiony po 7 listopada 2019 r., stosuje się przepisy znowelizowane. W sprawie skarżącej apelacja została złożona 18 grudnia 2019 r., a zatem już po wejściu w życie ustawy z 4 lipca 2019 r. Nie było zatem żadnych przeszkód formalnych do zastosowania przez sąd – jako podstawy proceduralnej rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym – art. 374 k.p.c. w znowelizowanym brzmieniu.

3.3. W tym kontekście Trybunał zwrócił uwagę na podobieństwo omawianego już art. 15 zzs3 ustawy COVID-19 i art. 374 k.p.c. Wskazana w art. 15 zzs3 ustawy COVID-19 data 7 listopada 2019 r. – jako wyznaczająca granice jego stosowania – nie jest przypadkowa i pozwala na sformułowanie konkluzji, że intencją ustawodawcy było w istocie zmodyfikowanie reguły intertemporalnej wyrażonej w art. 9 ust. 4 ustawy z 4 lipca 2019 r. i objęcie zasadą rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym także apelacji wniesionych przed dniem wejścia w życie znowelizowanego art. 374 k.p.c. To zaś prowadzi do wniosku, że skoro ustawodawca ograniczył stosowanie art. 15 zzs3 ustawy COVID-19 tylko do apelacji wniesionych przed 7 listopada 2019 r. i nie wprowadził szczególnego unormowania w stosunku do apelacji wniesionych 7 listopada 2019 r. i po tym dniu, to uznał, że do tych apelacji stosuje się reguły wynikające z art. 374 k.p.c. i że są one wystarczające także w kontekście działań państwa związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał uznał za uprawnioną konkluzję, że w sprawie skarżącej nie było w ogóle podstaw do stosowania zaskarżonego przez nią art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19. W stanie prawnym obowiązującym w dniu rozpoznawania apelacji w jej sprawie potencjalnie mogła być ona rozpatrzona albo na podstawie art. 15 zzs3 ustawy COVID-19 (jeśli apelacja została wniesiona przed 7 listopada 2019 r.), albo na podstawie art. 374 k.p.c. Jak już Trybunał wyjaśnił, w związku z tym, że apelacja w sprawie skarżącej została wniesiona 18 grudnia 2019 r., niemożliwe było zastosowanie art. 15 zzs3 ustawy COVID-19. Wobec braku jakiegokolwiek dowodu, że sąd orzekał na posiedzeniu niejawnym na podstawie zaskarżonego art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19 (o czym więcej w punkcie 4 tej części uzasadnienia), w ocenie Trybunału, uzasadnione jest przyjęcie, iż proceduralną podstawą rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym był niezaskarżony w niniejszej sprawie art. 374 k.p.c.

4. Skarżąca, twierdząc, że do rozpoznania apelacji w jej sprawie, pomimo braku wskazania przez sąd podstawy proceduralnej rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, „nie mogło dojść inaczej niż na podstawie zarządzenia przewodniczącego, o którym mowa w art. 15 zzs1 pkt 2) [ustawy COVID-19]” (pismo procesowe skarżącej z 16 lutego 2022 r., s. 2), nie załączyła do skargi (ani uzupełniającego ją pisma procesowego z 16 lutego 2022 r.) jakiegokolwiek dowodu, że takie zarządzenie rzeczywiście zostało wydane. Tymczasem w świetle zakwestionowanego przepisu doręczenie stronom zawiadomienia o takim zarządzeniu przewodniczącego jest obligatoryjne, gdyż warunkuje skuteczne zgłoszenie przez strony sprzeciwu wobec przeprowadzenia posiedzenia niejawnego. Co więcej, stronę niezastępowaną przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego, sąd w zawiadomieniu winien pouczyć o prawie i terminie złożenia sprzeciwu. Skarżąca powinna zatem dysponować takim zarządzeniem, gdyby rzeczywiście było ono podstawą wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym. W doktrynie podkreśla się, że wydanie zarządzenia, o którym mowa w art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19 jest obligatoryjne i powinno ono zawierać szczegółowe uzasadnienie motywów, dla których sąd zdecydował o rozpoznaniu apelacji w sposób niejawny. Zarządzenie takie może zostać doręczone wraz z innymi zarządzeniami (np. zobowiązującym do wniesienia odpowiedzi na pozew). Wskazuje się także, że zawiadomienie o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne jest skuteczne pod następującymi warunkami, spełnionymi łącznie: zostało ono skutecznie doręczone stronie (uczestnikowi) przez sąd, żadna ze stron nie zgłosiła sprzeciwu (co oznacza, że sprzeciw choćby jednej z nich wyklucza możliwość rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym), jeśli strona nie jest zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika, o którym mowa w przepisie – zarządzenie (zawiadomienie) powinno zawierać pouczenie o prawie do wniesienia sprzeciwu i terminie jego wniesienia (zob. Ł. Wydra, komentarz do art. 15 zzs1, [w:] Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Komentarz, red. K. Szmid, Warszawa 2020, dostęp: Legalis).

W celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, zgodnie z treścią art. 69 ust. 1 u.o.t.p.TK, Trybunał z urzędu zwrócił się do Sądu Rejonowego w W. o przesłanie akt postępowania sądowego w sprawie skarżącej. Po ich analizie, Trybunał stwierdził, że w aktach nie ma zarządzenia, o którym mowa w zaskarżonym art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19. Jest jedynie zarządzenie sędziego o doręczeniu skarżącej odpisu apelacji oraz pisma procesowego pozwanej i zakreśleniu 14-dniowego terminu do ewentualnego ustosunkowania się do tych pism (k. akt 138-139). Nie ma zatem w aktach sądowych żadnego dowodu wykazującego, że zakwestionowany art. 15 zzs1 pkt 2 ustawy COVID-19 był podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia o prawach i wolnościach skarżącej.

5. Trybunał w swoim orzecznictwie, odnosząc się do zagadnienia rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu skargowym, wielokrotnie wyjaśniał, że to na skarżącym ciąży obowiązek uprawdopodobnienia zarzucanego naruszenia prawa lub wolności konstytucyjnej, w tym także wykazania, że źródłem ich naruszenia są zaskarżone przepisy (zob. np. wyrok TK z 9 października 2001 r., sygn. SK 8/00, OTK ZU nr 7/2001, poz. 211 oraz postanowienia TK z: 9 lipca 2012 r., sygn. SK 19/10, OTK ZU nr 7/A/2012, poz. 87; 25 stycznia 2011 r., sygn. Ts 193/10, OTK ZU nr 1/B/2011, poz. 118; 28 stycznia 2016 r., sygn. Ts 117/15, OTK ZU B/2016, poz. 78). W postępowaniu przed Trybunałem nie istnieje zatem ani domniemanie naruszenia praw skarżącej, ani domniemanie zastosowania w jej sprawie wskazanego w skardze przepisu. Analiza formalna skargi przeprowadzona przez Trybunał wykazała, że skarżąca nie uprawdopodobniła, iż zakwestionowany przepis był podstawą ostatecznego orzeczenia o jej konstytucyjnych prawach i wolnościach (przesłanka wynikająca z art. 53 ust. 1 pkt 1 u.o.t.p.TK). Jest to brak formalny skargi, który pociąga za sobą obligatoryjne umorzenie postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK z powodu niedopuszczalności wydania wyroku. Trybunał podkreślił, że w sprawie niemożliwe było zastosowanie zasady falsa demonstratio non nocet. Zasada ta nie służy bowiem sanowaniu braków formalnych skargi konstytucyjnej, lecz jedynie korygowaniu pewnych błędów, np. przy powołaniu jednostki redakcyjnej aktu prawnego, który ma być przedmiotem kontroli, w sytuacji, gdy na podstawie całości wywodów skarżącego można jednoznacznie ustalić, że sformułowanemu przez niego problemowi konstytucyjnemu odpowiada w istocie inny przepis zastosowany w jego sprawie. Skarżąca w niniejszej sprawie jednoznacznie określiła przedmiot kontroli i precyzyjnie sformułowała problem konstytucyjny, odnosząc go do zaskarżonego przepisu. Nie wykazała jednak, że przepis ten był podstawą ostatecznego orzeczenia w sprawie, w związku z którą sformułowała skargę, i to było przeszkodą do jej merytorycznego rozpoznania.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji.