1. W skardze konstytucyjnej z 15 maja 2011 r. skarżąca Iwona Nowak (dalej: skarżąca) wniosła o stwierdzenie niezgodności art.
74 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.)
z art. 180 ust. 1, art. 180 ust. 1 w związku z art. 32, art. 65 ust. 1 w związku z art. 32, art. 180 ust. 1 w związku z art.
2, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2, art. 180 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust.
3 Konstytucji. Zaskarżony przepis ma następujące brzmienie: „Sędzia przeniesiony w stan spoczynku z przyczyn, o których mowa
w art. 71 § 3 ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio albo otrzymać stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu,
jeżeli ustały przyczyny będące podstawą przeniesienia w stan spoczynku”. Przyczyny wymienione w art. 71 § 3 u.s.p., do którego
odsyła zaskarżona regulacja, to zmiana ustroju sądów lub zmiana granic okręgów sądowych.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego: Skarżąca będąca sędzią sądu rejonowego uległa
w 1996 r. wypadkowi drogowemu podczas przejazdu na miejsce czynności sądowych. Po leczeniu wróciła do pracy w sądzie, jednak
nasilające się dolegliwości bólowe zmusiły ją do zaprzestania pracy i wystąpienia o przeniesienie w stan spoczynku, co stwierdziła
Krajowa Rada Sądownictwa (dalej: KRS) w uchwale nr 4/2004 z 14 stycznia 2004 r. W związku z podjętym leczeniem nastąpiła poprawa
stanu zdrowia skarżącej, która 16 maja 2010 r. zwróciła się z wnioskiem do KRS o przywrócenie na dotychczas zajmowane stanowisko
sędziego sądu rejonowego. KRS podjęła 28 lipca 2010 r. uchwałę odmowną (nr 1050/2010), uzasadniając, że wniosek nie ma podstaw
prawnych, bo u.s.p. nie przewiduje możliwości przywrócenia na poprzednio zajmowane stanowisko sędziego przeniesionego w stan
spoczynku z powodu trwałej niezdolności do pełnienia urzędu sędziego stwierdzonej orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS. Od tej
uchwały skarżąca wniosła odwołanie do Sądu Najwyższego, które zostało oddalone wyrokiem z 20 stycznia 2011 r., sygn. akt III
KRS 19/10. Wyrok SN, doręczony skarżącej 15 lutego 2011 r., jest prawomocny i nie służy od niego żaden środek odwoławczy.
Skarżąca, uzasadniając zarzuty niekonstytucyjności art. 74 § 1 u.s.p., wskazała, że przepis ten ogranicza konstytucyjne prawo
powrotu do czynnej służby sędziów, wobec których ustały inne (konkretnie chodzi o ustanie przyczyn przeniesienia w stan spoczynku
sędziów uznanych za trwale niezdolnych do pełnienia obowiązków sędziego) niż organizacyjne przyczyny przeniesienia ich w stan
spoczynku. Tym samym narusza on art. 180 ust. 1 Konstytucji, gwarantujący nieusuwalność sędziów. Przepis ten różnicuje także
sytuację prawną sędziów przeniesionych w stan spoczynku z powodu uznania ich za trwale niezdolnych do pełnienia obowiązków
sędziego i sędziów przeniesionych w stan spoczynku z powodu zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych, przez
co narusza art. 180 ust. 1 w związku z art. 32 Konstytucji. Została ograniczona, zdaniem skarżącej, ponad dopuszczalne ramy
określone w art. 31 ust. 3 Konstytucji, wolność wykonywania zawodu sędziego przez osoby, wobec których ustały przyczyny przeniesienia
w stan spoczynku z powodu trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego, przez co naruszono art. 65 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem skarżącej, art. 74 § 1 u.s.p. jednocześnie pozbawia sędziego instrumentu prawnego do egzekwowania prawa nieusuwalności
w razie ustania przyczyn niezdolności do pracy, a to uzasadnia jego niezgodność z art. 180 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
2. W piśmie z 18 listopada 2011 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował, że nie zgłasza udziału w toczącym się postępowaniu.
3. W piśmie z 26 stycznia 2012 r. stanowisko w sprawie w imieniu Sejmu zajął jego Marszałek. Wniósł on o umorzenie postępowania
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze
zm.; dalej: ustawa o TK) z uwagi na utratę mocy obowiązującej przepisu w zakwestionowanym zakresie przed wydaniem orzeczenia
przez Trybunał.
Dokonując analizy formalnoprawnej skargi konstytucyjnej, Marszałek zaczął od kwestii, czy w rozpatrywanej sprawie mamy do
czynienia z zaniechaniem, czy z pominięciem ustawodawczym. W konkluzji stwierdził, że z zarysowanego kontekstu normatywnego
wynika, że w ocenie skarżącej, został za wąsko ukształtowany zakres podmiotowy przepisu wskazanego jako przedmiot kontroli,
co jest typowym przykładem zarzutu pominięcia ustawodawczego, którego ocena mieści się w kognicji Trybunału.
Marszałek zwrócił jednak uwagę, że zasadnicze znaczenie dla oceny dopuszczalności merytorycznego orzeczenia w rozpatrywanej
sprawie ma zmiana stanu prawnego zaistniała po złożeniu skargi konstytucyjnej do Trybunału. W dniu 18 sierpnia 2011 r. Sejm
uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192,
ze zm.; dalej: ustawa zmieniająca), która między innymi zmodyfikowała art. 74 u.s.p. Nowelizacja weszła w życie 12 października
2011 r. Zmiany w zakresie mającym znaczenie w rozpatrywanej sprawie polegają na dodaniu do art. 74 u.s.p. nowej jednostki
redakcyjnej (§ 1a), zgodnie z którą prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio albo stanowisko równorzędne poprzednio
zajmowanemu ma także sędzia przeniesiony w stan spoczynku z powodu choroby lub utraty sił, jeżeli przedstawi zaświadczenie
stwierdzające, że jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, wydane przez lekarza orzecznika
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zmodyfikowany został ponadto art. 74 § 2 u.s.p. w ten sposób, że ujętą w nim procedurę podejmowania
decyzji o przywróceniu na stanowisko odniesiono także do sędziów będących w stanie spoczynku ze względów zdrowotnych. Tym
samym nowelizacja spełniła oczekiwania skarżącej wyartykułowane w skardze. W zaistniałej sytuacji, zdaniem Marszałka, rozważenia
wymaga zatem kwestia celowości i zasadności podejmowania merytorycznego rozstrzygnięcia przez Trybunał. Biorąc pod uwagę dwie
konkurencyjne przesłanki umorzenia postępowania: zbędność oraz utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego w zakwestionowanym
zakresie, w ocenie Marszałka, należy wziąć pod uwagę drugą z wymienionych. Marszałek przywołał poglądy Trybunału dotyczące
pojęcia utraty mocy obowiązującej przepisu. Odnosząc je do rozpatrywanej sprawy, zwrócił uwagę, że zmiana w tym wypadku nie
polegała na uchyleniu czy zmianie brzmienia zakwestionowanego przepisu, jednakże interwencja ustawodawcy spełniła oczekiwania
skarżącej. Uwzględniając praktykę orzeczniczą Trybunału, należy zatem przyjąć, że art. 74 § 1 u.s.p. w zaskarżonym zakresie
utracił moc obowiązującą. Marszałek zwrócił uwagę, że nowelizacja nie określiła w przepisach przejściowych, w jaki sposób
powinny być rozstrzygane kwestie intertemporalne, co przesądza o bezpośrednim stosowaniu ustawy nowej. Tym samym prawo powrotu
zostało zagwarantowane sędziom niezależnie od tego, kiedy zostali przeniesieni w stan spoczynku ze względów zdrowotnych, i
niezależnie od tego, kiedy nastąpiła taka poprawa ich stanu zdrowia, która uczyniła ich ponownie zdolnymi do wykonywania obowiązków
sędziego. Skarżąca może zatem ponownie zgłosić KRS zamiar powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko. Wydanie wyroku przez
Trybunał Konstytucyjny nie jest zatem konieczne dla ochrony jej konstytucyjnych wolności i praw.
4. W piśmie z 30 stycznia 2012 r. stanowisko zajął Prokurator Generalny, który wniósł o umorzenie postępowania ze względu
na utratę mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.
W uzasadnieniu Prokurator wskazał, że na mocy art. 1 pkt 48 lit. a ustawy zmieniającej do art. 74 u.s.p. dodano § 1a, na podstawie
którego sędzia przeniesiony w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia ma prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio
albo stanowisko równorzędne, jeżeli przedstawi zaświadczenie o zdolności do pełnienia obowiązków sędziego. W znowelizowanym
art. 74 § 2 u.s.p. odniesiono ujętą w nim procedurę podejmowania decyzji o przywróceniu na stanowisko także do sędziów będących
w stanie spoczynku z przyczyn zdrowotnych. Regulacje te weszły w życie 12 października 2011 r. Tym samym przepis będący przedmiotem
zaskarżenia stracił moc obowiązującą. Stanowi to podstawę umorzenia postępowania przez Trybunał na podstawie art. 39 ust.
1 pkt 3 ustawy o TK. Prokurator zwrócił jednocześnie uwagę, że nie zachodzi sytuacja, o której mowa w art. 39 ust. 3 ustawy
o TK, a więc wydanie orzeczenia nie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, jako że w jej sytuacji
może zostać zastosowana nowa regulacja.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Przedmiotem kontroli w rozpatrywanej sprawie jest art. 74 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.), który wyłącza możliwość powrotu sędziego na stanowisko zajmowane poprzednio
albo otrzymania stanowiska równorzędnego poprzednio zajmowanemu z przyczyn innych niż zmiana ustroju sądów lub zmiana granic
okręgów sądowych. W ocenie skarżącej, przepis ten, jako nieobejmujący wypadku powrotu na stanowisko sędziego przeniesionego
w stan spoczynku z przyczyn zdrowotnych, jest niezgodny z art. 180 ust. 1, art. 180 ust. 1 w związku z art. 32, art. 65 ust.
1 w związku z art. 32, art. 180 ust. 1 w związku z art. 2, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2, art. 180 ust. 1 w związku z
art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2. Aby ocenić dopuszczalność merytorycznego orzeczenia w rozpatrywanej sprawie, przede wszystkim trzeba wskazać zaistniałą
już po wniesieniu skargi konstytucyjnej zmianę stanu prawnego. Mianowicie 18 sierpnia 2011 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie
ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192; dalej: ustawa zmieniająca),
na mocy której do art. 74 u.s.p. został dodany § 1a w następującym brzmieniu: „Sędzia przeniesiony w stan spoczynku z przyczyn,
o których mowa w art. 70 § 1 i art. 71 § 1, ma prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio albo stanowisko równorzędne
poprzednio zajmowanemu, jeżeli przedstawi zaświadczenie stwierdzające, że jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia
obowiązków sędziego, wydane przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych”. Ustawą zmieniającą znowelizowano także
art. 74 § 2 u.s.p. w ten sposób, że dostosowano procedurę powrotu sędziego na dotychczas zajmowane stanowisko albo stanowisko
równorzędne także do sytuacji, w której sędzia przeszedł w stan spoczynku z przyczyn zdrowotnych. Zmiany weszły w życie 12
października 2011 r. W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy zmieniającej (Sejm VI kadencji, druk nr 3655) wskazano, że „projekt
przewiduje wprowadzenie przepisów umożliwiających powrót do służby sędziego przeniesionego w stan spoczynku ze względu na
stan zdrowia, która to możliwość do tej pory była wyłączona nawet w przypadku całkowitego odzyskania przez sędziego zdolności
do pełnienia służby sędziowskiej. Taka regulacja jest niezbędna z uwagi na postęp medycyny, która obecnie pozwala na osiągnięcie
efektu całkowitego wyleczenia również w przypadku najcięższych schorzeń. Pozostawanie sędziów w pełni zdolnych do pełnienia
służby sędziowskiej, i pragnących tę służbę pełnić, w stanie spoczynku, nie znajduje żadnego uzasadnienia”.
3. Należy zatem stwierdzić, że dokonana nowelizacja spełniła oczekiwania skarżącej, która źródła naruszenia jej konstytucyjnych
praw upatrywała w braku stosownego unormowania wynikającego z dotychczasowego brzmienia art. 74 § 1 u.s.p. Jednocześnie brak
przepisów intertemporalnych towarzyszących przyznaniu prawa powrotu na stanowisko sędziowskie sędziom przeniesionym w stan
spoczynku ze względów zdrowotnych przesądza o bezpośrednim skutku ustawy nowej. To znaczy, że zmienione przepisy są stosowane
także do spraw w toku. Innymi słowy, prawo powrotu na stanowisko sędziowskie zostało przyznane sędziom bez względu na to,
kiedy zostali przeniesieni w stan spoczynku ze względów zdrowotnych i kiedy nastąpiła poprawa ich stanu zdrowia, umożliwiająca
powrót do wykonywania obowiązków sędziego. W obecnej sytuacji prawnej nie istnieją zatem żadne przeszkody, aby skarżąca mogła
ponownie złożyć Krajowej Radzie Sądownictwa wniosek o przywrócenie jej na poprzednio zajmowane stanowisko.
Okoliczność ta powoduje, że wydanie wyroku w sprawie zakwestionowanego przepisu stało się zbędne. Biorąc pod uwagę wskazane
wyżej argumenty Trybunał postanowił umorzyć postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r.
o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.