1. W postanowieniu z 7 maja 2014 r. (sygn. akt II C 388/11) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie przedstawił pytanie prawne, czy: 1) art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych) w zakresie, w jakim nie przewiduje zwrotu połowy opłaty od pozwu o rozwód w razie orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron z winy pozwanego, jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji; 2) art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji; 3) art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji; 4) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie) jest zgodne z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji; 5) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U poz. 1476; dalej: rozporządzenie w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów) jest zgodne z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji; ewentualnie – na wypadek stwierdzenia braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytanie prawne zawarte w punktach 1, 4 i 5, czy: 6) art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) w zakresie, w jakim wykracza poza obowiązek wykazania przez sąd, iż akt normatywny poddany konstytucyjnej kontroli stanowi podstawę rozstrzygnięcia sprawy, jest zgodny z art. 193 w związku z art. 2, art. 10 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji; 7) § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji; 8) § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów jest zgodny z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Przed pytającym sądem zawisła sprawa o rozwód; wyrokiem z 4 lutego 2013 r. sąd orzekł rozwód z winy pozwanego, rozstrzygnął o wykonywaniu władzy rodzicielskiej nad małoletnim, kosztach jego utrzymania i zasadach kontaktów ojca z dzieckiem oraz zasądził od pozwanego zwrot kosztów procesu. 11 lutego 2013 r. kurator nieznanego z miejsca pobytu pozwanego w sprawie o rozwód wniósł o uzupełnienie orzeczenia z 4 lutego 2013 r., w zakresie dotyczącym kosztów, w tym o przyznanie mu wynagrodzenia z tytułu czynności wykonywanych w sprawie.

Na tle tej samej sprawy o rozwód sąd wystąpił z kilkoma pytaniami prawnymi. W szczególności: postanowieniem z 13 lutego 2013 r. pytający sąd (rozpoznając sprawę z powództwa o rozwód „w przedmiocie wniosku o uzupełnienie wyroku”) przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne dotyczące konstytucyjności art. 148 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych, art. 42 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych z 1967 r.) oraz § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów (Dz. U. Nr 27, poz. 197, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 1982 r.) oraz postanowieniem z 8 marca 2013 r. pytający sąd (rozpoznając sprawę z powództwa o rozwód „w przedmiocie zwrotu z urzędu kosztów sądowych”) przedstawił kolejne pytanie prawne, tym razem dotyczące konstytucyjności art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych w zakresie, w jakim nie przewiduje zwrotu połowy opłaty od pozwu o rozwód w razie orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron. W odrębnym pytaniu prawnym sąd kwestionował również § 24 ust. 2 Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego stanowiącego załącznik do uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720).

Postanowieniem z 7 maja 2014 r. na tle tej samej sprawy z powództwa o rozwód „w przedmiocie wniosku kuratora o przyznanie wynagrodzenia i zwrotu części opłaty od pozwu” sąd przedstawił pytanie prawne, na podstawie którego wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie.

Odnosząc się do dwóch postanowień Trybunału Konstytucyjnego, w których Trybunał rozpoznawał wcześniejsze pytania prawne tego sądu (z 14 stycznia 2014 r., sygn. P 12/12 – Trybunał rozpoznał w nim między innymi wyżej wymienione pytanie prawne, przedstawione w postanowieniu Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z 13 lutego 2013 r. o sygn. akt II C 388/11 i z 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13 – Trybunał rozpoznał w nim pytanie prawne tego samego sądu, przedstawione na tle innej sprawy o sygn. akt II C 652/11, dotyczące art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c ustawy o kosztach sądowych w zakresie, w jakim nie przewiduje zwrotu połowy opłaty od pisma zawierającego zarzuty od nakazu zapłaty wniesione w postępowaniu, w którym sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej), sąd stwierdził po pierwsze, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeśli rozstrzyga o wniosku kuratora dotyczącym jego wynagrodzenia, jest obowiązany wydać postanowienie, ale takie rozstrzygnięcie nie musi być zawarte w wyroku. Po drugie, zdaniem pytającego sądu, zgodnie z treścią art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych postanowienie o zwrocie opłaty od pozwu w sprawie o rozwód wydawane jest po uprawomocnieniu się wyroku, a zatem nie jest wydawane wraz z wyrokiem; nadto nie jest konieczne, aby z wnioskiem o zwrot opłaty wystąpiła któraś ze stron, gdyż sąd proceduje w tym zakresie z urzędu. Sąd uznał, że okoliczności te przesądzają o spełnieniu przesłanek dopuszczalności pytania prawnego, określonych w art. 193 Konstytucji.

Jeśli chodzi o zarzut niekonstytucyjności art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych, sąd przyjął, że pominięcie w wymienionym przepisie możliwości zwrotu połowy opłaty od pozwu w sprawie, w której strony zajęły zgodne stanowiska co do ustalenia winy za rozkład pożycia, nie ma racjonalnego uzasadnienia i prowadzi „do obowiązywania niesprawiedliwie ukształtowanej procedury sądowej i dyskryminacji stron formułujących w sprawie zgodne stanowiska”. Intencją ustawodawcy było wprowadzenie do ustawy o kosztach sądowych przepisu „stwarzającego dobrodziejstwo zwrotu połowy opłaty od pozwu w sprawach o rozwód, w których strony – poprzez przedstawienie zgodnych stanowisk co do winy za rozkład pożycia – powodują skrócenie czasu postępowania sądowego”. Zdaniem sądu, intencja taka nie została w pełni zrealizowana, skoro uprawnienie do zwrotu opłaty nie dotyczy wszystkich spraw, w których strony reprezentują zgodne stanowiska co do winy za rozkład pożycia. Wyłączenia możliwości zwrotu opłaty we wskazanej wyżej sytuacji nie można nadto uzasadnić treścią art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Kwestionując przepisy wskazane w punktach 2-5 oraz 7 i 8 petitum pytania, sąd przyjął, że skoro § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ma charakter przepisu odsyłającego, to przedmiotem pytania prawnego mogą być też przepisy, których to odesłanie dotyczy; nadto że w sytuacji, w której kwestionowane są przepisy aktów wykonawczych, istnieją podstawy do zaskarżenia przepisów upoważniających.

Uzasadniając zarzuty niekonstytucyjności art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze. sąd stwierdził, że nie spełnia on wymagań określonych w art. 92 ust. 1 Konstytucji. Użyte w tym przepisie wyrażenia „rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata” mają charakter „wyjątkowo ogólnikowy”. Tak określonych warunków nie można zweryfikować. Powoduje to, że przepis upoważniający nie zawiera wymaganych przez Konstytucję szczegółowych wytycznych. Sąd wskazał, że jakakolwiek dowolna zmiana obowiązujących stawek nie doprowadzi do sprzeczności normy określającej tę stawkę z wytycznymi. W ocenie pytającego sądu takie same zastrzeżenia budzi treść art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych.

Pytający sąd stwierdził, że blankietowy charakter przepisów upoważniających pociąga za sobą niezgodność wydanych na ich podstawie rozporządzeń z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Nadto kwestionowane akty wykonawcze są niezgodne z wynikającymi z art. 2 Konstytucji zasadami należytego stanowienia prawa. Uchybiono tu § 119 Zasad techniki prawodawczej, nie zachowując spójności między tytułami poszczególnych rozdziałów i przedmiotem zawartej w nich regulacji.

Pytający sąd wskazał, że rozporządzenie w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów przewiduje, że wynagrodzenie nie może przekraczać stawki minimalnego wynagrodzenia adwokata. To znaczy (co sąd odniósł do zawisłej przed nim sprawy), że wynagrodzenie kuratora w sprawie o rozwód nie może przekraczać 360 zł. Rozporządzenie nie określa zatem stawki wynagrodzenia, ale jedynie zakresy, w ramach których to sąd ma ustalić jego wysokość, a ponadto nie określa dolnej jego stawki, co powoduje, że wynagrodzenie może być ustalone w dowolnej wysokości w zakresie od 1 zł do 360 zł.

Jeśli chodzi o zarzuty niezgodności § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie z art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji (punkty 7 i 8 pytania prawnego) sąd zaznaczył, że mają one charakter ewentualny – na wypadek, gdyby Trybunał przyjął, że niedopuszczalne jest zakwestionowanie w pytaniu prawnym całego rozporządzenia.

Uzasadniając zarzut niekonstytucyjności art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK, sąd stwierdził, że ich „prawidłowa wykładnia (…) powinna prowadzić do wniosku, iż na sądzie pytającym spoczywa jedynie formalny obowiązek przedstawienia pytania prawnego co do hierarchicznej zgodności norm i wykazania, iż akt prawny (norma) znajduje zastosowanie w postępowaniu sądowym w ramach którego wydano postanowienie zawierające to pytanie”. Tymczasem – zdaniem sądu, na podstawie wadliwej wykładni dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny – pytający sąd podlega dalszym ograniczeniom i warunkom. Sąd podjął polemikę z postanowieniem Trybunału o sygn. P 23/13 (Trybunał ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku umorzył wówczas postępowanie wszczęte na podstawie pytania prawnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, przedstawione w tej samej sprawie co obecnie, o sygn. akt II C 388/11). W ocenie sądu, Trybunał nie wypracował spójnego stanowiska w kwestii przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego.

2. Sejm, w piśmie swego Marszałka z 4 września 2014 r., wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku; Sejm zaznaczył przy tym, że zgodnie z treścią art. 27 pkt 2 ustawy o TK jego stanowisko dotyczy zakwestionowanych w pytaniu prawnym przepisów ustaw.

Sejm wskazał, że w części dotyczącej art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych sąd powtórzył swe wcześniejsze pytanie prawne, przedstawione na tle tej samej sprawy rozwodowej. Postanowieniem z 12 listopada 2013 r. (sygn. P 23/13) Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie. Zważywszy, że pytający sąd od momentu wniosku kuratora dwukrotnie zwrócił się do Trybunału z pytaniem prawnym, zaś wszczęte w tym trybie postępowania zakończyły się umorzeniem postępowania (postanowienia TK w sprawach o sygn. P 12/12 i P 23/13), Sejm wyraził wątpliwość, czy pytanie prawne Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie realizuje podstawy cel, dla którego ustanowiono ten instrument, a mianowicie czy służy ochronie praw obywatelskich. W ocenie Sejmu, pytający sąd dąży do przeprowadzenia abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności, „dopasowując do tez prezentowanych już niejednokrotnie przed Trybunałem stan faktyczny odpowiedni jedynie prima facie”.

Po pierwsze, Sejm stwierdził, że w odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych z art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, pytający sąd nie spełnił wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. Sąd poddał analizie jedynie przedmiot kontroli, nie odnosząc się dostatecznie do treści wzorców. Sąd wskazał szczegółowe zasady (zakazu dyskryminacji oraz sprawiedliwości proceduralnej) wyrażone w przywołanych przepisach Konstytucji, natomiast nie uzasadnił zarzutu ich naruszenia. Nie przeprowadził podstawowych z punktu widzenia art. 32 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji testu równości i testu proporcjonalności. Także omówienie przez sąd ratio legis kwestionowanej regulacji nie może być traktowane jako samodzielna okoliczność uzasadniająca niezgodność art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Nadto, w ocenie Sejmu, we wskazanym powyżej zakresie, pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej. W toczącej się przed pytającym sądem sprawie o rozwód wydany został wyrok, w którym sąd orzekł o kosztach procesu; nie zawarto w nim natomiast rozstrzygnięcia o zwrocie opłaty sądowej. Kurator sądowy złożył wniosek o uzupełnienie wyroku o kosztach, w tym o przyznanie mu wynagrodzenia. Sejm uznał, że nie ma podstaw, żeby przedmiot wniosku kuratora rozszerzać na kwestię zwrotu połowy opłaty od pozwu, zwracając uwagę, że wniosku o uzupełnienie wyroku w tym zakresie nie wniosła także strona powodowa. Przywołując dodatkowo treść art. 351 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.), Sejm skonkludował, że jeśli chodzi o zwrot połowy opłaty od pozwu, sprawa rozwodowa zawisła przed sądem pytającym została rozstrzygnięta. Ze względu na brak podstawy prawnej żadne postępowanie w sprawie zwrotu opłaty od pozwu nie toczy się i nie może zostać wszczęte. Sejm dodał, że przeprowadzona przez sąd wykładnia art. 1081 k.p.c. nie znajduje oparcia w doktrynie i orzecznictwie. Przepis ten nie daje możliwości wydania, po orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, postanowienia rozstrzygającego merytorycznie o zwrocie części opłaty od pozwu.

Zdaniem Sejmu, pytanie prawne nie spełnia także warunków określonych w art. 32 ust. 3 ustawy o TK. Pytający sąd nie wskazał mianowicie, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie prawne może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą zostało zadane; wydane przed wystąpieniem z pytaniem prawnym do TK rozstrzygnięcie per se uniemożliwia spełnienie takiego warunku przez Sąd Okręgowy Warszawa-Praga. Sejm zaznaczył, że w sprawie rozwodowej toczącej się przed pytającym sądem strony nie wnosiły zgodnie o orzeczenie rozwodu z winy pozwanego. Dodatkowo dowodzi to, że celem pytania prawnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga nie było zainicjowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym konkretnej kontroli norm.

Po drugie, jeśli chodzi o zarzut niezgodności art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych z art. 92 ust. 1 Konstytucji, Sejm stwierdził, że pytanie prawne i w tym zakresie nie czyni zadość wymaganiom art. 32 ust. 3 ustawy o TK. Sejm podkreślił, że stwierdzenie przez sąd, iż zaskarżenie rozporządzenia uzasadnia objęcie przedmiotem kontroli także delegacji ustawowej, prowadzi in casu do nietrafnego wniosku, że uznanie rozporządzenia za niekonstytucyjne determinuje derogację upoważnienia do jego wydania.

Po trzecie, Sejm uznał, że przesłanka funkcjonalna nie została spełniona także w zakresie zarzutu niekonstytucyjności art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. Sejm zwrócił uwagę na trzy okoliczności. Art. 3 ustawy o TK, podany tu jako przepis podstawowy, powtarza treść powołanego przez sąd jako wzorzec kontroli art. 193 Konstytucji – powoduje to, że brak hierarchii norm stanowiących przedmiot i wzorzec kontroli. Art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK nie może stanowić podstawy rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym w przedmiocie wniosku kuratora o przyznanie wynagrodzenia i zwrotu części opłaty od pozwu o rozwód, a poza tym sąd nie wskazał, w jaki sposób orzeczenie o niekonstytucyjności tej regulacji wpływałoby na wynik toczącego się przed nim postępowania. Nadto sąd nie uzasadnił zarzutu.

3. Minister Sprawiedliwości, w piśmie z 10 października 2014 r., zajął stanowisko w odniesieniu do zakwestionowanych w pytaniu prawnym aktów wykonawczych. Wniósł o umorzenie postępowania, a w przypadku nieuwzględnienia przez Trybunał tego wniosku, wniósł o orzeczenie, że przepisy rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, w tym § 7 ust. 1 pkt 1, oraz przepisy rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów, w tym § 1 ust. 1, są zgodne z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Uzasadniając wniosek o umorzenie postępowania, Minister Sprawiedliwości stwierdził, że pytający sąd nie spełnił wymagania, w postaci wskazania, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie prawne może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą zostało postawione.

Zajmując stanowisko odnośnie zarzutów niekonstytucyjności przepisów wykonawczych, Minister Sprawiedliwości podniósł przede wszystkim, że przepisy określające wysokość stawek minimalnych były już przedmiotem kontroli konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 29 maja 2002 r., sygn. P 1/01, orzekł, że wówczas obowiązujące rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Nr 154, poz. 1013, ze zm.) było niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, ponieważ upoważnienie ustawowe, na podstawie którego zostało wydane, nie odpowiadało wymogom art. 92 ust. 1 Konstytucji. Co istotne, na skutek tego orzeczenia znowelizowano art. 16 prawa o adwokaturze, poprzez uszczegółowienie wytycznych dla określenia stawek, wskazując, że mają one odpowiadać rodzajowi, zawiłości sprawy oraz nakładowi pracy adwokata.

Ponadto Minister Sprawiedliwości wskazał, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 29 sierpnia 2006 r., sygn. SK 23/05, orzekł, iż stawki określone w § 11 ust. 1 pkt 1 oraz § 15 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349, ze zm.), są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji. Rozporządzenie to miało treść analogiczną do treści rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie. Trybunał stwierdził w uzasadnieniu powołanego wyroku, że usprawiedliwione wydaje się pozostawienie sądom pewnej swobody oceny w zakresie ustalania kosztów, gdyż bez względu na rodzaj spraw, wkład pracy pełnomocnika, ze względu na przebieg postępowania, może być różny. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, zapatrywania przedstawione w wymienionym wyroku można odnieść również do oceny konstytucyjności rozwiązań zawartych w kwestionowanym rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, stopień szczegółowości wytycznych zawartych w art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz w art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych jest dostosowany do rodzaju spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniach. Przepisy te nie powinny być nazbyt kazuistyczne; można poszukiwać coraz bardziej szczegółowych kryteriów determinujących te należności, trzeba mieć jednak na uwadze, że nawet w podobnych rodzajowo sprawach nakład pracy adwokata (kuratora) może być bardzo różny. Dlatego posłużenie się przez prawodawcę kryterium rodzaju sprawy nie jest wytyczną nadmiernie ogólną, gdyż rodzaje spraw określa się na podstawie obowiązujących przepisów prawa materialnego i procesowego. Minister Sprawiedliwości podkreślił, że różnorodność stosunków prawnych w zasadzie uniemożliwia ich całościową i pełną identyfikację, a tym samym wyłączona jest możliwość ich kompletnego stypizowania. Jeśli chodzi o zawiłość sprawy, to Minister zaznaczył, że można ją ocenić na podstawie dodatkowych kryteriów, jakimi są np. w sprawach o zapłatę – wartość przedmiotu sporu, a w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku – istnienie testamentu i deklarowana próba jego podważenia. Minister Sprawiedliwości dodał przy tym, że czym innym jest rodzaj sprawy (np. o zapłatę czy też o stwierdzenie nabycia spadku lub stwierdzenie nabycia własności nieruchomości na podstawie zasiedzenia), czym innym jest zawiłość sprawy danego rodzaju, a jeszcze czym innym nakład pracy pełnomocnika, który może być różny w sprawie tego samego rodzaju i o zbliżonej zawiłości.

Co do sposobu regulacji wysokości wynagrodzeń kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej, Minister Sprawiedliwości stwierdził, że przyjęta technika prawodawcza, polegająca na odesłaniu w § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów do innego aktu prawnego, jest dopuszczalna i nie pozostaje w sprzeczności z upoważnieniem ustawowym oraz wytycznymi w nim określonymi. Dopuszczalność takiego rozwiązania przewiduje § 156 ust. 1 Zasad techniki prawodawczej.

Podsumowując, Minister Sprawiedliwości stwierdził, że: „(…) kwestionowane upoważnienia znajdują się w ustawie i służą jej wykonaniu, odpowiadają one także wymogom określonym w art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, a wydane na ich podstawie rozporządzenia w pełni je realizują”. Minister dodatkowo zaznaczył, że obowiązujące zasady ustalania wymienionych wynagrodzeń uwzględniają zarówno interes osób wykonujących zawód adwokata (albo pełniących funkcję kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej), jak i interes obywateli, co pozostaje w zgodzie z ogólną zasadą proporcjonalności, wywodzoną z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Rozwiązania tego rodzaju muszą uwzględniać adekwatność wynagrodzeń do świadczonej jakości i ilości pracy, a także powinny brać pod uwagę możliwości majątkowe członków społeczeństwa oraz interes społeczny.

4. Prokurator Generalny w piśmie z 21 listopada 2014 r. wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Omówiwszy orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące przesłanek pytania prawnego, Prokurator Generalny odniósł się kolejno do zakwestionowanych przez pytający sąd przepisów i sformułowanych wobec nich zarzutów.

Jeśli chodzi o art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych, Prokurator Generalny odniósł się do postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 12 listopada 2013 r. (sygn. P 23/13) i polemicznego wobec tego postanowienia stanowiska pytającego sądu. Prokurator Generalny stwierdził, że nawet gdyby zaproponowaną przez sąd wykładnię wskazanego przepisu ustawy o kosztach sądowych uznać za dopuszczalną (a ma ona wsparcie w niektórych wypowiedziach doktrynalnych), to nie można pominąć okoliczności, że w sprawie, w związku z którą przedstawiono pytanie prawne, sąd zasądził już od pozwanego na rzecz powódki określoną kwotę tytułem zwrotu kosztów procesu, nie uwzględniając w tym rozstrzygnięciu korekty wynikającej z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych. Zwrot połowy uiszczonej opłaty od pozwu wymagałby w takiej sytuacji zmiany wyroku w zakresie kwoty zasądzonej na rzecz powódki od pozwanego, a tego – zdaniem Prokuratora Generalnego – sąd nie może uczynić z urzędu bez szczególnej podstawy prawnej. To znaczy, że sąd nie wykazał, że w zakresie dotyczącym kwestionowanego art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych istnieje przesłanka funkcjonalna.

Prokurator Generalny uznał, że pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej także w odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. W opinii Prokuratora Generalnego, w tym zakresie aktualne jest stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w postanowieniu z 16 kwietnia 2014 r. (sygn. P 37/13).

Jeśli chodzi o przepisy zakwestionowane w punktach 2 i 8 petitum pytania prawnego, to Prokurator Generalny wskazał, że kwestia przesłanki funkcjonalnej była wcześniej przedmiotem rozważań w postanowieniu o sygn. P 12/12. Wobec identyczności stanu faktycznego, wynikającego z tożsamości postępowań cywilnych, na tle których przedstawiono pytania prawne, dokonane wówczas ustalenia dotyczące przesłanki funkcjonalnej zachowują aktualność w niniejszej sprawie, z pewnym jednak zastrzeżeniem. Prokurator Generalny zaznaczył, że przedmiotem kontroli w sprawie o sygn. P 12/12 były art. 42 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. oraz § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 1982 r., które utraciły moc obowiązującą; ich obecnymi odpowiednikami są zakwestionowane przez pytający sąd art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych i § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów. Zdaniem Prokuratora Generalnego, w tym jedynie zakresie można przyjąć aktualność ustaleń zawartych w postanowieniu o sygn. P 12/12.

Jeśli chodzi o przepisy zakwestionowane w punktach 3, 4, 5 i 7 petitum pytania prawnego, Prokurator Generalny w pierwszej kolejności zauważył, że pytający sąd nie uzasadnił, iż inne niż § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz inne niż § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów przepisy tych aktów wykonawczych będą miały (i w jaki sposób) wpływ na rozstrzygnięcie toczącej się przed nim sprawy, co stanowi niezbędny warunek rozpoznania pytania prawnego. Prokurator Generalny podkreślił, że pytający sąd nie będzie orzekał na podstawie obu wskazanych rozporządzeń in toto, lecz jedynie niektórych ich przepisów, wskazanych zresztą jako odrębne, „ewentualne” przedmioty kontroli konstytucyjności w punktach 7 i 8 petitum pytania prawnego. Z tego względu postępowanie w zakresie kontroli zgodności obydwu rozporządzeń także podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Prokurator Generalny stwierdził, że pytanie prawne spełnia przesłankę podmiotową, przedmiotową i funkcjonalną w zakresie art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych, art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze oraz § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, a także § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów. Jeśli chodzi o upoważnienie ustawowe zawarte w art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze, to – w ocenie Prokuratora Generalnego – akcentowana w uzasadnieniu pytania prawnego relacja między określeniem stawek minimalnych opłat za czynności adwokackie oraz określeniem opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości ma charakter jednokierunkowy. W sprawie, na tle której przedstawiono pytanie prawne, podobna relacja istnieje, lecz pomiędzy przepisami określającymi stawki minimalne opłat za czynności adwokackie a przepisami regulującymi wynagrodzenie adwokata ustanowionego kuratorem procesowym. Z tego względu Prokurator Generalny uznał, że w zakresie zakwestionowanego art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze brak jest przesłanki funkcjonalnej. W tej części swego stanowiska Prokurator Generalny rozważył też kwestię generalnej dopuszczalności pytania prawnego, kwestionującego przepis zawierający upoważnienie do wydania aktu wykonawczego. W jego opinii, można mówić o istnieniu związku funkcjonalnego co do przepisu zawierającego upoważnienie ustawowe również wtedy, gdy podstawą rozstrzygnięcia jest wydany na podstawie zakwestionowanego w pytaniu prawnym upoważnienia ustawowego akt rangi podustawowej.

Prokurator Generalny rozważył następnie, czy pytanie prawne w zakresie wyżej wskazanych przepisów spełnia warunek określony w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. Wskazał tu, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego podmiot inicjujący postępowanie jest obowiązany dostarczyć argumentów pozwalających obalić domniemanie konstytucyjności, a przesłanka odpowiedniego uzasadnienia zarzutów nie powinna być traktowana powierzchownie i instrumentalnie, gdyż Trybunał jest związany treścią oraz granicami rozpatrywanego wniosku (czy pytania prawnego, art. 66 ustawy o TK). Tymczasem uzasadnienie zarzutów sformułowanych w pytaniu prawnym wobec art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych oraz art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze sprowadza się wyłącznie do tezy, że wytyczne dla Ministra Sprawiedliwości co do sposobu regulacji powierzonej materii oparte są na ogólnikowych pojęciach, które nie wprowadzają żadnych weryfikowalnych warunków. Prokurator Generalny uznał, że ów brak stosownego uzasadnienia odnosi się również do zaskarżonych przepisów aktów wykonawczych. Pytający sąd poprzestał na sformułowaniu wniosku o ich niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji jako konsekwencji niezgodności z tym wzorcem upoważnień ustawowych. Postawił powołanym przepisom rozporządzeń zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji (nie wskazując, która z zasad, wyrażanych przez ten przepis Konstytucji, została naruszona) przez niezachowanie „spójności między tytułami poszczególnych rozdziałów i przedmiotem zawartej w nich regulacji”, nie wyjaśniając jednak ani istoty tego zarzutu, ani jego aplikacji w odniesieniu do poszczególnych, zakwestionowanych przepisów rozporządzeń. Według Prokuratora Generalnego uzasadnienie pytania prawnego ma wyłącznie charakter deskryptywny i zawiera głównie twierdzenia aprioryczne, brak w nim natomiast elementu analitycznego i argumentacyjnego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie przedstawił pytanie prawne, w którym zakwestionował zgodność:

1) art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych) w zakresie, w jakim nie przewiduje zwrotu połowy opłaty od pozwu o rozwód w razie orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron z winy pozwanego, z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,

2) art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

3) art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze) z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

4) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie) z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji,

5) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz. 1476; dalej: rozporządzenie w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów) z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Ponadto, na wypadek stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny braku formalnych podstaw do udzielenia odpowiedzi na pytanie prawne zawarte w punktach 1, 4 i 5, sąd zapytał ewentualnie, czy:

1) art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) w zakresie, w jakim wykracza poza obowiązek wykazania przez sąd, iż akt normatywny poddany konstytucyjnej kontroli stanowi podstawę rozstrzygnięcia sprawy, jest zgodny z art. 193 w związku z art. 2, art. 10 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji,

2) § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

3) § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów jest zgodny z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Sąd przedstawił pytanie w związku ze sprawą o sygn. akt II C 388/11; wyrokiem z 4 lutego 2013 r. sąd orzekł rozwód z winy pozwanego, rozstrzygnął o wykonywaniu władzy rodzicielskiej nad małoletnim, kosztach jego utrzymania i zasadach kontaktów ojca z dzieckiem oraz zasądził od pozwanego zwrot kosztów procesu. 11 lutego 2013 r. kurator nieznanego z miejsca pobytu pozwanego w sprawie o rozwód wniósł o uzupełnienie orzeczenia z 4 lutego 2013 r., w zakresie dotyczącym kosztów, w tym o przyznanie mu wynagrodzenia z tytułu czynności wykonywanych w sprawie. Postanowieniem z 7 maja 2014 r. po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa o rozwód „w przedmiocie wniosku kuratora o przyznanie wynagrodzenia i zwrotu części opłaty od pozwu” sąd przedstawił pytanie prawne, na podstawie którego wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie.

Rozpatrywane pytanie prawne nie jest pierwszym pytaniem Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie: po pierwsze, przedstawionym na tle tej samej sprawy toczącej się przed sądem, po drugie, przedstawionym wprawdzie na tle innej sprawy toczącej się przed pytającym sądem, ale dotyczącym tych samych przepisów. We wszystkich tych – dotychczas rozpoznanych – pytaniach Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie spełniają one przesłanki funkcjonalnej, a także innych przesłanek warunkujących dopuszczalność rozpoznania merytorycznego. Jakkolwiek spełnienie przesłanek podmiotowej i przedmiotowej nie budzi w niniejszym wypadku wątpliwości, to Trybunał podzielił pogląd Sejmu i Prokuratora Generalnego, że szczegółowego wyjaśnienia wymaga spełnienie pozostałych przesłanek warunkujących dopuszczalność przedstawienia i merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził nadto, że ustalenie, czy Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie ma w niniejszej sprawie legitymację do zadania pytania prawnego na podstawie art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK wymaga uwzględnienia okoliczności, które Trybunał brał pod uwagę, umarzając postępowania wszczęte na podstawie pytań prawnych tego samego sądu i dotyczących tych samych przepisów co zakwestionowane w pytaniu prawnym rozpoznawanym w niniejszym postępowaniu.

2. Pytający sąd zakwestionował art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych w zakresie, w jakim nie przewiduje zwrotu połowy opłaty od pozwu o rozwód w razie orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron z winy pozwanego.

Już dwukrotnie Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał pytanie prawne tego samego sądu dotyczące art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych w zakresie wyżej wskazanym.

Po pierwsze, w postanowieniu z 12 listopada 2013 r. (sygn. P 23/13, OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 131) Trybunał umorzył postępowanie wszczęte na podstawie pytania prawnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, przedstawionego na tle tej samej sprawy o rozwód o sygn. akt II C 388/11 i na tym samym jej etapie – już po wydaniu przez sąd pytający wyroku rozwodowego i złożeniu wniosku kuratora nieznanego z miejsca pobytu pozwanego. Trybunał, przeanalizowawszy wówczas akta sprawy sądowej i treść przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) dotyczących kosztów procesu (m.in. art. 79, art. 108, art. 1081, art. 109, art. 351 k.p.c.), uznał, że sprawa, w związku z którą zadano pytanie prawne została już prawomocnie rozstrzygnięta, także w kwestii kosztów postępowania. Trybunał stwierdził, że pytający sąd nie spełnił przesłanki funkcjonalnej, która „wiąże się z koniecznością wykazania (…), że rozwiązanie problemu konstytucyjnego dotyczącego kwestionowanych przepisów jest niezbędne do późniejszego rozstrzygnięcia toczącej się przed nim sprawy indywidulanej”. Nadto Trybunał zaznaczył, że pytanie prawne nie spełniało formalnego wymagania uzasadnienia zarzutów niekonstytucyjności z powołaniem dowodów na jego poparcie (art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK).

Po drugie, w postanowieniu z 10 grudnia 2014 r. (sygn. P 27/14) Trybunał umorzył postępowanie wszczęte na podstawie pytania prawnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, przedstawione także na tle sprawy o rozwód (sygn. akt II C 1012/13) już po wydaniu wyroku orzekającego rozwód i zawierającego rozstrzygnięcie o kosztach. Trybunał i w tym postanowieniu, biorąc m.in. pod uwagę treść art. 108 k.p.c. oraz odwoławszy się do postanowienia o sygn. P 23/13, stwierdził, że rozpoznawane pytanie prawne zmierza w istocie do abstrakcyjnej kontroli art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych, a tym samym nie spełnia przesłanki funkcjonalnej.

W postanowieniu o sygn. P 27/14 Trybunał po raz kolejny przypomniał, że pytanie prawne jest środkiem tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności, inicjowanej przez sąd w związku z toczącą się przed nim sprawą. W orzecznictwie Trybunału na podstawie art. 193 Konstytucji (i powtarzającego jego treść art. 3 ustawy o TK) wypracowano trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność postawienia pytania prawnego. Ze względu na obowiązek spełnienia jednej z nich, a mianowicie przesłanki funkcjonalnej, art. 32 ust. 3 ustawy o TK przewiduje, że sąd zwracający się z pytaniem prawnym do Trybunału zobowiązany jest do wskazania, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione. Na sądzie stawiającym pytanie prawne ciąży tym samym powinność stosownego do charakteru sprawy odrębnego wskazania, w jaki sposób zmieniłoby się rozstrzygnięcie sądu w zawisłej przed nim sprawie, gdyby określony przepis prawny utracił moc obowiązującą wskutek orzeczenia przez Trybunał o jego niezgodności z Konstytucją. W orzecznictwie TK podkreśla się, że wymaganie określone w art. 32 ust. 3 ustawy o TK ma charakter bezwzględnie wiążący zarówno dla sądu stawiającego pytanie prawne, jak i dla Trybunału. Zarazem TK, jako organ działający na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji), ma kompetencję, by ocenić, czy sąd wykazał spełnienie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego.

Polemizując z rozstrzygnięciem Trybunału zawartym w postanowieniu o sygn. P 23/13, Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, opierając się na językowej wykładni art. 79 ustawy o kosztach sądowych, w rezultacie przyjął, że: „Fakt wydania wyroku i niewystąpienie przez żadną ze stron o uzupełnienie wyroku nie jest okolicznością, która pozbawia strony możliwości skorzystania z dobrodziejstwa zwrotu części opłaty od pozwu, skoro postanowienie Sądu w tym przedmiocie nie mogło być w ogóle zawarte w wyroku i może być nadal wydane, gdyż wyrok stał się prawomocny, a strony przedstawiły w sprawie zgodne stanowiska co do przedmiotu sprawy. Niedokonanie zwrotu części opłaty wynika zatem jedynie z istniejącego pominięcia (…)”. Wydaje się zatem, że sąd przyjął, iż możliwe byłoby – w sprawie o sygn. akt II C 388/11 – dokonanie przez sąd zwrotu połowy opłaty od pozwu o rozwód (warunek uprawomocnienia się wyroku byłby spełniony), o ile stwierdzona zostałaby niekonstytucyjność zaskarżonego art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych w zakresie określonym w pytaniu prawnym. Sąd jednak nadal nie wyjaśnił jeszcze jednej okoliczności, którą Trybunał wskazywał we wcześniejszym postanowieniu – w sprawie o rozwód, na tle której przedstawiono pytanie prawne, sąd w wyroku rozstrzygnął już o kosztach procesu. Sąd, przyjmując określony rezultat interpretacyjny art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kosztach sądowych, nie odniósł się do konsekwencji swojej konkluzji: nie wyjaśnił, na jakiej podstawie przyjął, że mimo zasądzenia na rzecz powódki określonej kwoty tytułem kosztów procesu, jest nadal upoważniony do dokonania zwrotu połowy uiszczonej opłaty od pozwu. Jak zauważył to w swym stanowisku Prokurator Generalny, zwrot połowy uiszczonej opłaty od pozwu „wymagałby w takiej sytuacji zmiany wyroku w zakresie kwoty zasądzonej na rzecz powódki od pozwanego, czego sąd – jak się wydaje – nie mógłby z urzędu i bez szczególnej podstawy prawnej uczynić”.

W świetle powyższego Trybunał uznał, że pytający sąd nie konwalidował wymagań dopuszczalności pytania prawnego, których brak Trybunał stwierdził, rozpoznając wcześniejsze pytanie tego sądu przedstawione w związku z tą samą sprawą i w takiej samej sytuacji procesowej. Sąd w istocie nadal dostatecznie nie wyjaśnił, w jaki sposób odpowiedź na postawione pytanie wpłynie na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą wystąpił do Trybunału. Trybunał po raz kolejny podkreśla, że na sądzie spoczywa szczególny obowiązek uprawdopodobnienia, w jaki sposób odpowiedź na pytanie prawne wpłynie na rozstrzygnięcie sądu w sprawie, która została już zakończona prawomocnym wyrokiem. Art. 193 Konstytucji wyklucza inicjowanie przez sądy abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności lub przedstawiania pytań prawnych zmierzających w istocie do uzyskania wykładni zakwestionowanego przepisu (por. postanowienie TK o sygn. P 27/14).

3. W kolejnej części pytania prawnego pytający sąd zakwestionował art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze jako niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji, a także rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz rozporządzenie w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów jako niezgodne z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Sąd wskazał, że przyznanie wynagrodzenia ustanowionemu przez sąd kuratorowi procesowemu następuje na podstawie rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów, które odsyła do rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie; zdaniem pytającego sądu, upoważnia to sąd do zakwestionowania obydwu rozporządzeń, a także przepisów, na podstawie których te akty wykonawcze wydano.

Zakwestionowane w pytaniu prawnym przepisy upoważniające mają następujące brzmienie:

– art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych: „Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia: wysokość wynagrodzenia i zwrot wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie, mając na względzie rodzaj sprawy, stopień jej zawiłości i nakład pracy kuratorów”;

– art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze: „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości, stanowiących podstawę do zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich, mając na względzie, że ustalenie opłaty wyższej niż stawka minimalna, o której mowa w ust. 3, lecz nieprzekraczającej sześciokrotności tej stawki, może być uzasadnione rodzajem i zawiłością sprawy oraz niezbędnym nakładem pracy adwokata”;

– art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze: „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych określi, w drodze rozporządzenia, stawki minimalne za czynności adwokackie, o których mowa w ust. 1, mając na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata”.

Rozporządzenie w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów wydane na podstawie art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych składa się z trzech przepisów: w § 1 zawiera regulację dotyczącą wysokości wynagrodzenia kuratora, w paragrafie 2 – zwrotu wydatków, § 3 jest przepisem o wejściu w życie. Zgodnie z § 1 ust. 1 tego rozporządzenia wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej nie może przekraczać stawek minimalnych przewidzianych przepisami określającymi opłaty za czynności adwokackie, a w przypadku gdy kuratorem jest radca prawny, przepisami określającymi opłaty za czynności radców prawnych.

Rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie, wydane na podstawie art. 16 ust. 2 i 3 oraz art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze określa: 1) opłaty za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości, 2) stawki minimalne opłat za czynności adwokackie oraz 3) szczegółowe zasady ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Formułując zarzuty wobec przepisów upoważniających i wydanych na ich podstawie rozporządzeń (lub konkretnych przepisów w nich zamieszczonych), sąd stwierdza, że przepisy upoważniające mają charakter blankietowy, a to oznacza także niekonstytucyjność opartych na nich przepisów wykonawczych. Zdaniem sądu, użyte w przepisach upoważniających określenia „rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy” mają charakter „ogólnikowy”, a wykładnia każdej z tych wytycznych „nie wprowadza żadnych dodatkowych, weryfikowalnych warunków”. Sąd dodatkowo uznał, że wymienione rozporządzenia są niezgodne z art. 2 Konstytucji, „co jest konsekwencją nie tylko skali naruszeń dyspozycji art. 92 ust. 1 Konstytucji, ale także uchybienia zasadom dotyczącym należytego stanowienia prawa. Minister Sprawiedliwości uchybił bowiem § 119 Zasad techniki prawodawczej i nie zachował przy tym spójności między tytułami poszczególnych rozdziałów i przedmiotem zawartej w nich regulacji”. W ocenie sądu, rozporządzenie w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów nie powinno posługiwać się techniką odesłania; tego rodzaju odesłanie powinno bowiem wynikać z ustawy o kosztach sądowych.

Jak wynika z analizy uzasadnienia pytania prawnego, sąd kwestionuje przede wszystkim przepisy upoważniające jako blankietowe; akty wykonawcze mają być dotknięte niekonstytucyjnością jako oparte na wadliwej podstawie ustawowej.

Badając dopuszczalność pytania prawnego w tej części, należy zauważyć, że sąd rozpoznaje wniosek kuratora o przyznanie mu wynagrodzenia. Wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej określono w § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów. Ze względu na zastosowaną w tym przepisie technikę odesłania, do odtworzenia miarodajnej normy prawnej konieczne jest uwzględnienie treści przepisów rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie dotyczących stawek minimalnych – ponieważ sprawa, na tle której sąd przedstawił pytanie prawne, to sprawa o rozwód, odpowiednim przepisem jest § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, zgodnie z którym stawki minimalne w sprawach o rozwód i unieważnienie małżeństwa wynoszą 360 zł. Mając na uwadze przesłankę funkcjonalną, należy stwierdzić, że co do zasady sąd był uprawniony do przedstawienia pytania prawnego o konstytucyjność (legalność) tych właśnie przepisów aktów wykonawczych (jako przepisów związkowych w tym sensie, że treść każdego z nich jest niezbędna do odtworzenia miarodajnej normy prawnej). Powstaje zatem pytanie, czy sąd posiada legitymację do zakwestionowania obu rozporządzeń w całości. W uzasadnieniu pytania prawnego sąd nie formułuje żadnych zarzutów wobec treści innych przepisów aktów wykonawczych niż § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów oraz § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie. Tym bardziej sąd nie wykazał, że rozstrzygnięcie Trybunału dotyczące konstytucyjności tych pozostałych przepisów wykonawczych miałoby wpływ na rozstrzygnięcie sprawy „w przedmiocie wniosku kuratora o przyznanie wynagrodzenia i zwrotu części opłaty od pozwu”. Trybunał dodatkowo zaznacza, że założenie, z którego wyszedł sąd, iż zarzut blankietowego upoważnienia „rozciąga się” na wydane na jego podstawie akty wykonawcze, w istocie dotyczy skutków stwierdzenia niekonstytucyjności upoważnienia ustawowego, a nie jest odrębnym zarzutem niekonstytucyjności (nielegalności) aktów wykonawczych. Dlatego Trybunał stwierdził, że w zakresie dotyczącym obydwu rozporządzeń pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej, a nadto wymagania określonego w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK – sąd nie sformułował i nie uzasadnił zarzutów niekonstytucyjności z powołaniem dowodów na ich poparcie.

Jeśli chodzi o przepisy upoważniające, tj. art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze oraz art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych, zarzut ich niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji sąd oparł na stwierdzeniu, że mają one charakter blankietowy, zawierając ogólnikowe pojęcia. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał już pytanie prawne Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie dotyczące m.in. art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, w którym sformułowano taki sam zarzut blankietowości upoważnienia oparty na tożsamym uzasadnieniu. Uznał wówczas, że sąd nie wypełnił, między innymi, wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. W uzasadnieniu postanowienia z 18 grudnia 2014 r. (sygn. P 26/14) Trybunał wskazał, jak powinien być skonstruowany – z punktu widzenia wymagań art. 193 Konstytucji oraz art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK – zarzut naruszenia art. 92 ust. 1 Konstytucji. Zaznaczył przy tym, że poprzestanie przez pytający sąd na stwierdzeniu „ogólnikowości wytycznych”, nawet z wyjaśnieniem, dlaczego sąd uznaje je za „ogólnikowe”, jest niewystarczające do obalenia domniemania konstytucyjności zaskarżonych przepisów. Trybunał wskazał, że skoro zakwestionowane przepisy zawierają wytyczne, rolą pytającego sądu, w kontekście tak postawionego zarzutu, powinno być przynajmniej uprawdopodobnienie, z jakich konstytucyjnych powodów (np. związanych z urzeczywistnianiem wolności i praw jednostek) owe wytyczne (tj. rodzaj sprawy, zawiłość sprawy, niezbędny lub wymagany nakład pracy) są niedostatecznie szczegółowe, a przez to niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Innymi słowy, sąd powinien wskazać, które konstytucyjne normy, zasady lub wartości przemawiają za większą precyzją unormowania ustawowego, ewentualnie, że materia dotycząca stawek minimalnych i opłat za czynności adwokatów i radców prawnych jest materią ustawową, która nie może być przekazana do rozporządzenia w takim zakresie, jak to uczynił ustawodawca w art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze. Jak zauważył Trybunał, wobec takiego sformułowania zarzutu i argumentacji, mającej uzasadniać niekonstytucyjność przepisów upoważniających, nie sposób stwierdzić, jak szczegółowe miałyby być wytyczne, by – zgodnie z oczekiwaniem pytającego sądu – spełniały wymagania wynikające z art. 92 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie stwierdził, że powyższe ustalenia Trybunału są aktualne także w odniesieniu do obecnie rozpatrywanego pytania prawnego. Ponieważ zarzut niezgodności art. 9 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych z art. 92 ust. 1 Konstytucji jest identyczny, także jeśli chodzi o uzasadnienie, z zarzutem sformułowanym wobec art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze, należy stwierdzić, że sąd nie spełnił wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK w zakresie dotyczącym wszystkich zakwestionowanych przepisów upoważniających.

Podobnie pytanie prawne nie spełnia wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK w zakresie dotyczącym § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz § 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów. Pytający sąd uzasadnia zarzuty wobec aktów wykonawczych jedynie tym, że oparto je na niekonstytucyjnych – zdaniem sądu – przepisach upoważniających oraz że nie zachowano „spójności między tytułami poszczególnych rozdziałów i przedmiotem zawartej w nich regulacji”, nie rozwijając tej argumentacji i nie odnosząc jej do treści poszczególnych kwestionowanych przepisów. Ponadto także ta część pytania prawnego, w której sąd stwierdza w odniesieniu do § 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów, że: „Wprowadzenie do obrotu prawnego rozwiązania, które nie gwarantuje jakiejkolwiek pewności co do wysokości wynagrodzenia możliwego do uzyskania przez kuratora, niewątpliwie nie jest wyrazem należytego stanowienia prawa”, nie ma charakteru analitycznego i argumentacyjnego.

4. W pytaniu prawnym, na podstawie którego wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie, sąd zakwestionował jeszcze zgodność art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK w zakresie, w jakim wykracza poza obowiązek wykazania przez sąd, że akt normatywny poddany konstytucyjnej kontroli stanowi podstawę rozstrzygnięcia sprawy, z art. 193 w związku z art. 2, art. 10 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny już dwukrotnie rozpoznawał pytanie prawne Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, w którym sformułowano taki sam zarzut (zob. postanowienie TK z 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13 oraz postanowienie TK z 10 grudnia 2014 r., sygn. P 27/14). Za każdym razem Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że pytanie prawne dotyczące wskazanej regulacji zawartej w ustawie o TK nie spełnia przesłanki funkcjonalnej. W postanowieniu o sygn. P 27/14 (Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie także wówczas przedstawił pytanie prawne na tle sprawy o rozwód) Trybunał stwierdził, że: „(…) w przypadku zarzutu dotyczącego art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK, skierowane przez sąd pytanie prawne zmierza do abstrakcyjnej kontroli zaskarżonych przepisów. Sąd kwestionuje normę, która upoważnia sąd do wystąpienia z pytaniem prawnym, oraz normę o charakterze procesowym nakazującą w postępowaniu przed Trybunałem uzasadnienie zarzutu i powołanie odpowiednich dowodów na jego poparcie. Wskazane normy nie znajdują zastosowania w postępowaniu toczącym się przed sądem okręgowym dotyczącym zwrotu połowy opłaty od pozwu w przypadku orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron z winy pozwanego. Utrata mocy obowiązującej kwestionowanych przepisów wskutek orzeczenia przez Trybunał o ich niezgodności z Konstytucją nie wywrze wpływu na rozstrzygnięcie sądu dotyczące zwrotu opłaty od pozwu (por. postanowienie TK z 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13)”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że także i to rozpoznawane pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej. Odpowiedź Trybunału nie wywrze wpływu ani na rozstrzygnięcie sądu dotyczące zwrotu połowy opłaty od pozwu o rozwód, ani na rozstrzygnięcie „w przedmiocie wniosku kuratora o przyznanie wynagrodzenia i zwrotu części opłaty od pozwu”. Nadto – podobnie jak we wcześniejszych pytaniach Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie – uzasadnienie pytania prawnego w części dotyczącej art. 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK ogranicza się w istocie do przedstawienia prawidłowej, zdaniem sądu, wykładni kwestionowanych przepisów oddającej określone przez ten sąd intencje ustawodawcy, a nie zawiera argumentacji uzasadniającej ich niekonstytucyjność.

5. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, że pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej lub wymagań określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK, skutkuje koniecznością umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.