1. Postanowieniem z 16 grudnia 2014 r. (sygn. akt I VU 306/14) Sąd Okręgowy IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie (dalej: pytający sąd lub Sąd Okręgowy) zwrócił się z pytaniem prawnym „w przedmiocie zgodności § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998 roku (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późniejszymi zmianami) z art. 18 w związku z art. 21 (…) ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późniejszymi zmianami)”.

Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 20 stycznia 2015 r. pytający sąd został wezwany do usunięcia braków pytania prawnego przez precyzyjne określenie kwestionowanego aktu normatywnego oraz wskazanie, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie prawne może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem, w związku z którą pytanie zostało postawione.

W postanowieniu z 30 stycznia 2015 r., pytający sąd wskazał, że: „1. pytanie prawne dotyczy zgodności z art. 18 w związku z art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 roku (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późniejszymi zmianami) § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z (…) § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998 roku (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późniejszymi zmianami) w zakresie w jakim ustala minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne”; „2. przedstawiona kwestia ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Sądem Okręgowym w Koszalinie, bowiem determinuje zasadność odwołania od decyzji ustalającej wysokość składek należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych od ubezpieczonego (…)”.

Postanowieniem z 16 czerwca 2015 r. pytający sąd sprostował „oczywiste pomyłki” zawarte w punkcie 1 postanowienia z 30 stycznia 2015 r., zastępując zawartą tam treść następująco: „pytanie prawne dotyczy zgodności art. 18 (…) ust. 3 w związku z art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późniejszymi zmianami) z § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z (…) § 5 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 roku (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późniejszymi zmianami) w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w zakresie w jakim ustala minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne”.

W postanowieniu z 14 lipca 2015 r. pytający sąd wyjaśnił, że w związku ze sprostowaniem w postanowieniu z 16 czerwca 2015 r. oczywistych omyłek nie doszło do zmiany przedmiotu zaskarżenia określonego w postanowieniu z 16 grudnia 2014 r. Istotą pytania prawnego jest ocena zgodności § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z § 5 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 1998 r.) w zakresie, w jakim ustala minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, z art. 18 ust. 3 w związku z art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.; dalej: ustawa o systemie ubezpieczeń).

1.1. Pytanie prawne zostało sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym.

Przed pytającym sądem toczy się postępowanie wszczęte na skutek odwołania osoby prowadzącej działalność gospodarczą (dalej: płatnik składek) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) w sprawie ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia, wykonujących swoje obowiązki poza granicami Polski. Zleceniobiorcy otrzymywali wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy określonej w umowie oraz zwrot kosztów związanych z pobytem za granicą (równowartość diet) w wysokości określonej w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991, ze zm.).

ZUS wyliczył podstawę wymiaru składek od poszczególnych zleceniobiorców na podstawie § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r., przyjmując, że minimalna wysokość podstawy wymiaru składek nie może być niższa od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń. Płatnik składek nie zgodził się z takim rozstrzygnięciem, dowodząc, że w świetle wyroku Sądu Najwyższego z 2 października 2013 r., sygn. akt II UK 78/13 (OSNP nr 8/2014, poz. 120), podwyższona w ten sposób podstawa wymiaru składek „wychodzi nie tylko poza upoważnienie ustawowe (do określenia wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów), ale i poza treść § 2 ust. 1 rozporządzenia, które zawiera wyliczenie składników niestanowiących podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, czyli obniżających tę podstawę, nie zaś prowadzących do ustalenia tej podstawy w wymiarze wyższym niż przychód rzeczywiście uzyskany przez pracownika”. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 14 listopada 2013 r., sygn. akt II UK 204/13 (Lex nr 1385953).

1.2. Zdaniem pytającego sądu powołane orzeczenia Sądu Najwyższego „wskazują wprost na niezgodność pomiędzy rozporządzeniem a ustawą systemową”. Jednak w ocenie Sądu Okręgowego, istnieją wątpliwości co do generalnego wniosku, który wynika z tych orzeczeń.

Pytający sąd podkreślił, że właściwe ustalenie podstawy wymiaru składki ma zasadnicze znaczenie dla wysokości potencjalnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W myśl art. 18 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy (m.in. osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia), stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż kwota minimalnego wynagrodzenia, z zastrzeżeniem ust. 3, 9 i 10. Nie ulega więc wątpliwości, że zleceniobiorcy wykonujący pracę na terenie kraju mają ustawowo zagwarantowany minimalny wymiar składki.

Zdaniem pytającego sądu, przyjęcie stanowiska Sądu Najwyższego, że zastrzeżenie wyrażone w § 2 ust. 1 pkt 16 in fine rozporządzenia z 1998 r. jest niezgodne z ustawą o systemie ubezpieczeń, powodowałoby, iż wymiar składki dla osób wykonujących umowę zlecenia za granicą mógłby być niższy od określonego w art. 18 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń. Tym samym doszłoby do zróżnicowania sytuacji prawnej i faktycznej zleceniobiorców ze względu na miejsce wykonywania umowy zlecenia. Zleceniobiorcy pracujący w kraju byliby w lepszej sytuacji ze względu na określenie w art. 18 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń minimalnego progu podstawy wymiaru składki (nie niższej niż minimalne wynagrodzenie), natomiast zleceniobiorcy pracujący za granicą byliby tej ochrony pozbawieni (może się zdarzyć, że po odjęciu równowartości diet w pełnej wysokości podstawa wymiaru składki byłaby niższa niż minimalne wynagrodzenie). Jak dodał pytający sąd w postanowieniu z 14 lipca 2015 r., sam fakt wykonywania zlecenia poza obszarem Polski nie powinien uzasadniać zróżnicowania w zakresie ustalania podstawy wymiaru składki, gdyż stanowi to naruszenie zasady równości wobec prawa (art. 2 i art. 32 Konstytucji).

Ze wskazanych względów, zdaniem pytającego sądu, stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w powołanych wyrokach z 2 października 2013 r., sygn. akt II UK 78/13 oraz z 14 listopada 2013 r., sygn. akt II UK 204/13, „nie wydaje się być do końca jasne i klarowne”, zwłaszcza że wcześniej judykatura preferowała odmienny pogląd; pytający sąd wskazał wyroki SN z 18 kwietnia 2007 r., sygn. akt I UK 339/06 (OSNP nr 9-10/2008, poz. 148) i z 29 września 2009 r., sygn. akt I UK 122/09 (OSNP nr 9-10/2011, poz. 136). Zdaniem pytającego sądu, orzeczenia te zapoczątkowały linię orzeczniczą, „zgodnie z którą pracodawcy wypłacający swoim pracownikom wysokie wynagrodzenia za pracę mogą skorzystać z dobrodziejstwa odliczenia od podstawy wymiaru takiej części wynagrodzenia, która odpowiada pełnej diecie z tytułu podróży służbowej. Jeśli jednak suma wynagrodzenia pracownika jest tak ustalona, że po odliczeniu części wynagrodzenia w wysokości równowartości diety do oskładkowania pozostanie mniej niż kwota przeciętnego wynagrodzenia, to pracodawca nie może odliczyć równowartości całej diety, a jedynie taką jej część, aby do oskładkowania pozostała kwota nie niższa niż przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy systemowej”.

Pytający sąd odwołał się też do wyroku SN z 28 kwietnia 2008 r., sygn. akt II UK 342/08, z którego wynika, że na podstawie art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń zostało wydane rozporządzenie z 1998 r., zaś w jego § 2 został wprowadzony szereg wyłączeń określonych składników przychodu z podstawy wymiaru składek, które nie są sprzeczne ani z ustawą, na podstawie której zostały wydane, ani z żadnymi obowiązującymi ustawami, które w sposób bezpośredni lub pośredni regulują materię będącą przedmiotem rozporządzenia.

Przytoczone rozstrzygnięcia sądowe, zdaniem pytającego sądu, wskazują na trudności w interpretacji § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r., wymagające jednoznacznego rozstrzygnięcia. Jednocześnie pytający sąd stwierdził, że sformułowanie przepisu jest „jasne i klarowne i jako takie nie poddaje się wykładni (clara non sunt interpretanda)” (pytanie prawne z 14 lipca 2015 r.). Ponadto, w ocenie Sądu Okręgowego, przyjęcie wykładni Sądu Najwyższego, wyrażonej w wyrokach z 2 października 2013 r. i 14 listopada 2013 r., „ewidentnie różnicuje sytuację prawną zleceniobiorców i stąd wymaga niebudzącego wątpliwości rozstrzygnięcia” (pytanie prawne z 16 grudnia 2014 r.). Zważywszy na wagę problemu, który dotyka coraz większej liczby ubezpieczonych, zachodzi potrzeba jednoznacznego przesądzenia, czy określenie minimalnej podstawy wymiaru składek w § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z § 5 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia z 1998 r. jest zgodne z art. 18 ust. 3 w związku z art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń.

2. Minister Pracy i Polityki Społecznej (dalej: Minister), na wstępie stanowiska zajętego w piśmie z 24 marca 2015 r. zwrócił uwagę, że zasadniczym problemem, występującym w związku ze stosowaniem § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r., jest ocena dotycząca praktyki w zakresie interpretacji tego przepisu, a nie jego treść. Zasada, zgodnie z którą podstawa wymiaru składek za pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców nie może być niższa od kwoty przeciętnego wynagrodzenia (aktualnie od kwoty wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń), na przestrzeni minionych ponad 20 lat jej obowiązywania nie była zasadniczo kwestionowana. Zasada ta, w nieznacznie zmodyfikowanej formie, od 1 stycznia 1999 r. znalazła potwierdzenie i kontynuację w § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r., i poza drobnymi zmianami redakcyjnymi z 2004 r. (o charakterze pozamerytorycznym), przepis ten obowiązuje w niezmienionym zakresie od 16 lat. Również sądy powszechne prezentują linię orzecznictwa, z której wynika, że podstawa wymiaru składek za pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców nie może być niższa od kwoty przeciętnego wynagrodzenia (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6 grudnia 2011 r., sygn. akt III AUa 580/11).

2.1. Minister podkreślił, że wskazanie minimalnej podstawy wymiaru składek jest formą ochrony ubezpieczonych i ich przyszłych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Konieczne jest zachowanie pewnego rodzaju równowagi pomiędzy, z jednej strony, istnieniem ulgi dla polskich pracodawców zatrudniających polskich pracowników za granicą – w postaci możliwości odliczania od podstawy wymiaru składek równowartości diet za dni pobytu pracowników za granicą a z drugiej strony, potrzebą ochrony pracowników zatrudnionych za granicą – co jest realizowane przez ochronę wysokości przyszłych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zdaniem Ministra, sposób ustalania podstawy wymiaru składek jest korzystny dla pracowników, których faktyczny przychód jest niższy od kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, ponieważ podstawę wymiaru przyznawanych im świadczeń (np. zasiłku chorobowego) będzie stanowić ta właśnie kwota.

2.2. Minister wskazał, że ZUS stosuje § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. zgodnie z jego brzmieniem, uznając, że od uzyskanego miesięcznego przychodu należy odjąć równowartość diet za dni pobytu pracownika za granicą i tak obliczoną kwotę porównać z prognozowanym przeciętnym wynagrodzeniem. Jeżeli przychód pracownika pomniejszony o równowartość diet stanowi kwotę wyższą od prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, wówczas ta właśnie kwota stanowi podstawę wymiaru składek. Jeżeli natomiast przychód pomniejszony o równowartość diet stanowi kwotę niższą od prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, wówczas podstawę wymiaru stanowi kwota prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Kwota prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia stanowi więc minimum, od którego powinny zostać opłacone składki na ubezpieczenia społeczne za pracownika delegowanego.

W 2013 r. Sąd Najwyższy wydał wyroki podające w wątpliwość prawidłowość stosowania § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. przez ZUS.

Z wyroku SN z 10 października 2013 r., sygn. akt II UK 104/13, wynika, że odliczenie równowartości diet jest uzasadnione tylko w tym miesiącu, w którym po tej operacji miesięczny przychód stanowiący podstawę wymiaru będzie wynosił co najmniej równowartość kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Zastosowanie § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. nie jest tym samym uzasadnione, gdy uzyskany przez pracownika w danym miesiącu przychód jest niższy od kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia.

Minister przytoczył również późniejszy wyrok SN z 14 listopada 2013 r., sygn. akt II UK 204/13. W świetle tego wyroku, zdaniem Ministra, „wydaje się zatem wynikać zasada, w świetle której w przypadku, gdy po odjęciu od przychodu pracownika równowartości diet uzyskana zostanie kwota niższa od prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, to podstawę wymiaru stanowić powinna właśnie ta kwota”.

2.3. Minister zaznaczył, że w wyroku z 29 września 2009 r., sygn. akt I UK 122/09, Sąd Najwyższy uznał, iż nie zachodzi sprzeczność § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. z ustawą o systemie ubezpieczeń, w tym z wyrażoną w art. 2a tej ustawy zasadą równego traktowania ubezpieczonych. Sąd Najwyższy uznał również, że nie zachodzi naruszenie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń. Analogiczny pogląd został wyrażony w orzecznictwie sądów powszechnych (np. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 29 czerwca 2012 r., sygn. akt III AUa 1412/11).

3. Prokurator Generalny w piśmie z 9 czerwca 2015 r. zajął stanowisko, że na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.) postępowanie podlega umorzeniu z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.

3.1. Prokurator Generalny wskazał, że art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK z 1997 r. stanowi, iż pytanie prawne winno zawierać uzasadnienie postawionego zarzutu niezgodności konkretnego przepisu z Konstytucją. Konsekwencją braku uzasadnienia naruszenia określonego wzorca kontroli jest umorzenie postępowania.

Prokurator Generalny podniósł, że pytający sąd wskazał jako wzorzec kontroli m.in. art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń, który składa się z 24 jednostek redakcyjnych. W petitum pytania prawnego Sąd Okręgowy nie określił, z którą z jednostek redakcyjnych art. 18 tej ustawy ma być niezgodny kwestionowany przepis rozporządzenia z 1998 r. W uzasadnieniu pytania prawnego pytający sąd nawiązał jedynie do treści art. 18 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń, ale nie wyjaśnił, dlaczego § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. miałby być niezgodny z tym przepisem. Innych własnych rozważań, co do jakiejkolwiek jednostki redakcyjnej art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń, pytający sąd nie przedstawił.

Prokurator Generalny stwierdził ponadto, że Sąd Okręgowy nie wypowiedział się w ogóle o normie wynikającej z § 5 ust. 1 rozporządzenia z 1998 r., którą powołał w petitum pytania prawnego (prawdopodobnie na skutek omyłki) „w związku” z § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r.; zastosowanie § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia przewiduje § 5 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia z 1998 r. Tym samym § 5 ust. 1 rozporządzenia z 1998 r. nie będzie stanowił podstawy rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Sądem Okręgowym. W stosunku do tego przepisu, oprócz braku uzasadnienia, nie została zatem spełniona przesłanka funkcjonalna.

W ocenie Prokuratora Generalnego, wymagań formalnych nie spełnia także uzasadnienie pytania prawnego w zakresie dotyczącym zgodności § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. z art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń (drugi wzorzec kontroli). Sąd Okręgowy przedstawił jedynie dwie, odmienne linie orzecznicze Sądu Najwyższego, nie wypowiadając się przy tym, które ze stanowisk podziela i dlaczego. Pytający sąd nie przedstawił wreszcie jakichkolwiek własnych argumentów, dlaczego § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. jest niezgodny z art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń.

Reasumując, Prokurator Generalny stwierdził, że pytanie prawne nie zawiera właściwego uzasadnienia zarzutu naruszenia wskazanych wzorców kontroli, nie spełniając tym samym warunków formalnych umożliwiających rozpoznanie sprawy przez Trybunał.

3.2. Ponadto, zdaniem Prokuratora Generalnego, pytanie prawne nie spełnia przesłanki przedmiotowej. Z uzasadnienia pytania prawnego zdaje się wynikać, że pytający sąd oczekuje od Trybunału wskazania, która z linii orzeczniczych Sądu Najwyższego jest prawidłowa i powinna być zastosowana w rozpoznawanej sprawie. Sąd Okręgowy pyta zatem Trybunał o wykładnię § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r., co jest niedopuszczalne. Zgodnie z art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK z 1997 r., pytanie może dotyczyć zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami. Analiza uzasadnienia pytania prawnego Sądu Okręgowego prowadzi do wniosku, że nie dotyczy ono hierarchicznej kontroli norm prawnych, a co za tym idzie, nie spełnia przesłanki przedmiotowej.

3.3. Prokurator Generalny wyraził także wątpliwość, czy została spełniona przesłanka funkcjonalna pytania prawnego. Sąd Okręgowy, uznając, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. jest niezgodny z art. 21 ustawy o ubezpieczeniu społecznym, ma możliwość zdekodowania zawartej w nim normy w sposób, który – w ocenie sądu – jest zgodny z ustawą o systemie ubezpieczeń, i nie potrzebuje do tego stanowiska Trybunału. Przesłanka funkcjonalna obejmuje m.in. konieczność wykazania, że zastrzeżenia zgłoszone wobec kwestionowanego przepisu są obiektywnie uzasadnione oraz na tyle istotne, że zachodzi potrzeba ich wyjaśnienia w ramach procedury pytania prawnego. Sąd pytający poprzestał na stwierdzeniu, że przedstawiona kwestia ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Sądem Okręgowym w Koszalinie, gdyż „determinuje zasadność odwołania od decyzji ustalającej wysokość składek należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych od ubezpieczonego (…)”.

3.4. Konkludując, Prokurator Generalny stwierdził, że pytanie prawne Sądu Okręgowego nie kwalifikuje się do merytorycznego rozpoznania przez Trybunał, gdyż nie zostały spełnione przesłanki przedmiotowa i funkcjonalna oraz nie został uzasadniony zarzut naruszenia przez kwestionowany przepis wskazanego wzorca kontroli.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Analiza czterech postanowień Sądu Okręgowego w Koszalinie (z 16 grudnia 2014 r., 30 stycznia 2015 r., 16 czerwca 2015 r. i 14 lipca 2015 r., sygn. akt I VU 306/14) pozwala stwierdzić, że intencją pytającego sądu było pytanie o zgodność § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z § 5 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 1998 r.) w zakresie, w jakim ustala minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, z art. 18 ust. 3 w związku z art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, ze zm.; dalej: ustawa o systemie ubezpieczeń).

Sąd Okręgowy wskazał, że przedstawiona kwestia ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Sądem Okręgowym w Koszalinie, gdyż „determinuje zasadność odwołania od decyzji ustalającej wysokość składek należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych od ubezpieczonego”.

Na marginesie, z nadesłanych przez pytający sąd akt sprawy (sygn. IV U 306/14, tom I, k-141) wynika, że w piśmie procesowym (z 14 października 2014 r.) skierowanym do Sądu Okręgowego pełnomocnik płatnika wystąpił z ewentualnym wnioskiem o skierowanie do Trybunału pytania prawnego o następującej treści: „Czy przepis § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. z dnia 29 grudnia 1998 r. ze zm.) rozumiany w ten sposób, iż kwota przeciętnego wynagrodzenia, o której mowa we wskazanym przepisie, jest progiem, od jakiego podstawa wymiaru składek nie może być niższa niezależnie od wysokości rzeczywistego przychodu pracownika, zgodny jest z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 18 i art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2013.1442 j.t. ze zm.)”.

1.1. Zakwestionowany § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. przewiduje, że podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie stanowi część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców – z wyłączeniem osób wymienionych w art. 18 ust. 12 ustawy o systemie ubezpieczeń (chodzi o członków służby zagranicznej) – w wysokości równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, za każdy dzień pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń.

Na mocy § 5 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia z 1998 r. powyższa regulacja ma odpowiednie zastosowanie przy ustalaniu podstawy wymiaru składek osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: kodeks cywilny) stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Jako wzorzec kontroli § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. został wskazany art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń. Zgodnie z tym przepisem podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców ustala się zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy, jeżeli w umowie agencyjnej lub umowie zlecenia albo w innej umowie o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, określono odpłatność za jej wykonanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.

W świetle art. 18 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe m.in. w odniesieniu do osób pozostających w stosunku pracy stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, uzyskiwany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Na podstawie art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń powyższy sposób ustalania podstawy wymiaru składek ma zastosowanie także w stosunku do zleceniobiorców, o ile odpłatność z tytułu wykonania umowy zlecenia określono kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. Pytający sąd, wskazując ostatecznie art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń jako wzorzec kontroli, przyjął, że postępowanie toczące się przed tym sądem dotyczy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia, których wynagrodzenie zostało określone kwotowo.

W art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń ustawodawca zawarł upoważnienie dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia, w drodze rozporządzenia, szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek, z uwzględnieniem ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 oraz wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów; art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń przewiduje, że roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób, o których mowa w art. 6 i art. 7 ustawy, w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone.

Na podstawie art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń, który został wskazany jako drugi wzorzec kontroli, zostało wydane rozporządzenie z 1998 r.

2. Zgodnie z art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Unormowanie to znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 3 oraz w art. 32 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.). Wskazane przepisy ustawy o TK z 1997 r., obowiązujące w dacie składania pytania prawnego do Trybunału, określały przesłanki warunkujące skuteczność przedstawienia i merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.

W kontekście niniejszej sprawy należy zaznaczyć, że 30 sierpnia 2015 r. ustawa o TK z 1997 r. utraciła moc obowiązującą na podstawie art. 138 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064; dalej: ustawa o TK z 2015 r.). Jednak zgodnie z art. 134 pkt 3 tej ustawy, w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach wszczętych i niezakończonych przed wejściem w życie ustawy, jeżeli zachodzą przesłanki umorzenia postępowania, stosuje się przepisy dotychczasowe.

W niniejszej sprawie postępowanie przed Trybunałem zostało wszczęte przed 30 sierpnia 2015 r. Do przesłanek umorzenia postępowania mają więc zastosowanie przepisy ustawy o TK z 1997 r.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie szczegółowo omawiał przesłanki dotyczące pytania prawnego (zob. np. postanowienia TK z: 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40; 30 czerwca 2009 r., sygn. P 34/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 101; 14 lipca 2015 r., sygn. P 47/13, OTK ZU nr 7/A/2015, poz. 107).

Dopuszczalność przedstawienia pytania prawnego jest uwarunkowana trzema przesłankami: 1) podmiotową – wedle której może to uczynić jedynie sąd jako państwowy organ władzy sądowniczej, oddzielony i niezależny od legislatywy i egzekutywy, 2) przedmiotową – w myśl której przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie zarzut niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą oraz 3) funkcjonalną, która ogranicza możliwość wystąpienia z pytaniem prawnym tylko do sytuacji, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem.

Jednocześnie warunkiem skutecznego wniesienia pytania prawnego było spełnienie warunków formalnych określonych w art. 32 ustawy o TK z 1997 r. Zgodnie z tym przepisem pytanie prawne musi odpowiadać wymaganiom dotyczącym pism procesowych, a ponadto zawierać: 1) wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt normatywny, 2) określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części, 3) sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestionowanego aktu normatywnego, 4) uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie.

Niespełnienie którejkolwiek z przesłanek kontroli w trybie pytania prawnego stanowi przeszkodę formalną w prowadzeniu merytorycznego badania konstytucyjności zaskarżonych norm. Powstaje wtedy konieczność umorzenia postępowania z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku (zob. np. postanowienia TK z: 3 marca 2009 r., sygn. P 63/08, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 31; 30 czerwca 2009 r., sygn. P 34/07 i powołane tam orzecznictwo).

Pytanie prawne Sądu Okręgowego wymaga zatem oceny przede wszystkim z punktu widzenia przesłanek określonych w art. 193 Konstytucji i art. 32 ustawy o TK z 1997 r. Ocena taka jest również niezbędna wobec stanowiska Prokuratora Generalnego, który opowiedział się za umorzeniem postępowania w sprawie ze względu na to, że pytanie prawne Sądu Okręgowego nie spełnia przesłanek przedmiotowej i funkcjonalnej.

3. Zdaniem Trybunału, argumenty Prokuratora Generalnego (przedstawione w piśmie z 9 czerwca 2015 r.) przemawiające za umorzeniem postępowania są trafne i w znacznej mierze zachowują swoją aktualność, pomimo przedłożenia przez pytający sąd (już po wpłynięciu stanowiska Prokuratora Generalnego do Trybunału) kolejnych postanowień.

W postanowieniu z 16 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy sprostował „oczywiste pomyłki”; m.in. wskazał, jako „przepis związkowy”, zamiast § 5 ust. 1 rozporządzenia z 1998 r. – § 5 ust. 2 pkt 2 tego rozporządzenia oraz doprecyzował wzorzec kontroli przez wskazanie ust. 3 w art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń.

W postanowieniu z 14 lipca 2015 r. pytający sąd wyjaśnił, że problem przedstawiony w pytaniu prawnym sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy ustalenie minimalnego progu składki w § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. jest zgodne z art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń, który takiego unormowania nie zawiera. Sąd Okręgowy, jako uzasadnienie konieczności zajęcia stanowiska przez Trybunał, wskazał rozbieżności w orzecznictwie sądowym, występujące na tle zakwestionowanego przepisu.

W wymienionych postanowieniach z 16 czerwca 2015 r. i z 14 lipca 2015 r. pytający sąd, poprzestając na stwierdzeniu o „rozbieżności w orzecznictwie”, nie wskazał żadnych argumentów, które miałyby świadczyć o niezgodności § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z § 5 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia z 1998 r. w zakresie, w jakim ustala minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, z art. 18 ust. 3 w związku z art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń.

4. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie doszło do kumulacji ujemnych przesłanek procesowych uzasadniających umorzenie niniejszego postępowania.

4.1. Przede wszystkim, pytający sąd, kwestionując zgodność § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. w zakresie, w jakim ustala minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, z art. 18 ust. 3 w związku z art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń, nie sprecyzował jednoznacznie i nie uzasadnił zarzutu niekonstytucyjności. W przedstawionych Trybunałowi postanowieniach pytający sąd poruszył kilka wątków związanych ze stosowaniem zakwestionowanej regulacji, pominął zaś argumentację natury konstytucyjnej. Obowiązkiem pytającego sądu było sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestionowanego aktu normatywnego oraz uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie (art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK z 1997 r.). Pytanie prawne nie odpowiada tym wymaganiom.

Petitum pytania prawnego zasadza się na zarzucie niezgodności § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z § 5 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia z 1998 r. w zakresie, w jakim ustala minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, z art. 18 ust. 3 w związku z art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń (zob. postanowienie z 30 stycznia 2015 r.). Pytający sąd nie uzasadnił jednak, co jest przyczyną ewentualnej niezgodności § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. ze wskazanymi ustawowymi wzorcami. Prowadzone rozważania pytającego sądu nie pozwalają jednoznacznie ustalić, czy wadliwość przepisu, według pytającego sądu, wynika z samego określenia „minimalnej podstawy wymiaru składki” (której to podstawy nie określa art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń), czy za niedopuszczalne pytający sąd uważa określenie „minimalnej podstawy” w akcie wykonawczym (pytający sąd nie zarzucił wprost wykroczenia poza upoważnienie ustawowe z art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń, ale wskazuje ten przepis jako wzorzec kontroli), czy też wreszcie zastrzeżenia pytającego sądu dotyczą niejasności przepisu i jego rozbieżnej interpretacji w orzecznictwie sądowym. Ten ostatni „zarzut” jest najwyraźniej eksponowany w pytaniu prawnym, aczkolwiek pytający sąd, poza przedstawieniem rozstrzygnięć sądowych nie przeprowadził ich analizy, pozwalającej na stwierdzenie, że istnieje utrwalona, jednolita wykładnia § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r., co uzasadniałoby merytoryczne rozpoznanie pytania.

W uzasadnieniu postanowień z 16 grudnia 2014 r. i z 14 lipca 2015 r. pytający sąd sformułował zarzut zróżnicowania (przy określonej interpretacji § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r.) sytuacji zleceniobiorców w zakresie określenia minimalnej wysokości podstawy wymiaru składek ze względu na to, czy wykonują pracę w kraju, czy za granicą. Jak stwierdza pytający sąd: „Sam fakt wykonywania zlecenia poza obszarem Polski nie powinien uzasadniać zróżnicowania w zakresie wyliczania podstawy wymiaru składki i zdaniem Sądu stanowi naruszenie zasady równości wobec prawa (art. 2 i 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej)”. Powyższe twierdzenie pytający sąd oparł na porównaniu treści zakwestionowanego § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. oraz wskazanego jako wzorzec – art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń (w pierwszym postanowieniu pytający sąd odwołał się do treści nieadekwatnego w niniejszej sprawie art. 18 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń). Stwierdzenia o „zróżnicowaniu sytuacji prawnej zleceniobiorców ze względu na miejsce wykonywania umowy zlecenia” pytający sąd nie skonfrontował jednak z konstytucyjnym rozumieniem zasady równości, natomiast sam zarzut nie znalazł odzwierciedlenia w petitum pytania prawnego.

Reasumując, pytający sąd, poruszając powyższe wątki, nie sprecyzował konkretnego zarzutu, a w uzasadnieniu postanowień pytający sąd podjął rozważania, które odbiegały od przedmiotu pytania prawnego wskazanego w petitum postanowienia z 16 grudnia 2014 r. i 16 czerwca 2015 r.

4.2. Pytanie prawne, zdaniem Trybunału, wywołało także wątpliwość, czy została spełniona przesłanka przedmiotowa, w myśl której przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie zarzut niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą.

Sąd Okręgowy wskazał, „jako uzasadnienie dla konieczności zajęcia stanowiska przez Trybunał Konstytucyjny”, rozbieżności w zakresie orzecznictwa sądowego (postanowienie z 14 lipca 2015 r.) występujące na tle § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. Brak pogłębionej analizy orzecznictwa i wykazania, że istnieje utrwalona wykładnia przepisu, prowadzi do wniosku, że przedmiotem pytania prawnego nie jest hierarchiczna kontrola norm prawnych, ale pytanie o wykładnię § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. Zgodnie zaś z art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK z 1997 r., pytanie może dotyczyć zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami. Pytający sąd może zakwestionować określone rozumienie przepisu, jeśli wykaże, że na skutek utrwalonego sposobu stosowania prawa bezspornie została ustalona jednolita wykładnia zakwestionowanego przepisu. W razie stwierdzenia jednolitej wykładni danego przepisu w procesie stosowania prawa Trybunał przyjmuje, że przepis będący przedmiotem jego kontroli ma takie znaczenie, jakie wynika z owej wykładni (zob. wyroki TK z: 8 maja 2000 r., sygn. SK 22/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 107; 27 listopada 2007 r., sygn. SK 18/05, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 128).

Z uzasadnienia pytania prawnego wynika, że pytający sąd oczekuje od Trybunału wskazania, która z linii orzeczniczych Sądu Najwyższego jest prawidłowa i winna zostać zastosowana w rozpoznawanej przez pytający sąd sprawie, chociaż jednocześnie Sąd Okręgowy stwierdza, że sformułowanie § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. „jest jasne i klarowne i jako takie nie poddaje się wykładni”.

Trybunał Konstytucyjny w swym dotychczasowym orzecznictwie wielokrotnie zaznaczał, że do jego kompetencji nie należy dokonywanie wiążącej wykładni ustaw. Wykładnia przepisów należy do sądów jako organów powołanych do stosowania prawa. Trybunał wskazywał też, że nie leży w jego kompetencjach określanie, który – z kilku uznanych przez sądy za dopuszczalne – rezultatów interpretacji określonego przepisu jest właściwy. Działalność Trybunału ma na celu wyeliminowanie z porządku prawnego normy niezgodnej z Konstytucją, a nie przesądzenie, który z możliwych wariantów interpretacyjnych wyrażającego tę normę przepisu powinien być przyjęty przez sądy (zob. postanowienie z 14 lipca 2015 r., sygn. P 47/13).

4.3. Reasumując, pytanie prawne Sądu Okręgowego nie spełnia wymagań określonych w art. 193 Konstytucji oraz w art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK z 1997 r., polegających na sformułowaniu i uzasadnieniu zarzutu niekonstytucyjności z powołaniem dowodów na jego poparcie. W świetle utrwalonej praktyki orzeczniczej Trybunału wymóg ten należy rozumieć jako nakaz odpowiedniego udowodnienia zarzutów stawianych w kontekście każdego wskazanego wzorca kontroli. Samo sformułowanie zarzutu niekonstytucyjności przez zestawienie przedmiotu i wzorca kontroli jest niewystraczające (zob. postanowienie TK z 11 lutego 2015 r., sygn. P 8/14, OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 20).

Pytanie prawne, w którym przedstawiający je sąd ograniczyłby się do wyrażenia przekonania o niezgodności zaskarżonego przepisu z Konstytucją, a tym bardziej tylko ogólnie powołał się na istniejące w tej kwestii wątpliwości, nie mogłoby być rozpoznane przez Trybunał (zob. wyrok TK z 8 września 2005 r., sygn. P 17/04, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 90). Trybunał jest zobowiązany do zbadania wszystkich okoliczności sprawy w celu wszechstronnego wyjaśnienia, nie będąc zarazem związanym wnioskami dowodowymi uczestników postępowania (zob. art. 19 ustawy o TK z 1997 r.). Nie oznacza to w żadnym wypadku przerzucenia ciężaru dowodzenia na Trybunał przez podmiot inicjujący postępowanie w sprawie. Powyższa reguła postępowania może bowiem znaleźć zastosowanie dopiero wówczas, gdy ten podmiot wykazał należytą staranność, spełniając wszystkie ustawowe wymagania wynikające m.in. z art. 32 ustawy o TK z 1997 r. (zob. postanowienia TK z 26 czerwca 2013 r., sygn. P 13/12, OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 72; 13 maja 2015 r., sygn. P 58/15, OTK ZU nr 5/A/2015, poz. 69).

4.4. W ocenie Trybunału, pytanie prawne Sądu Okręgowego nie spełnia także przesłanki funkcjonalnej. Okoliczność ta, wobec stwierdzenia niespełnienia wcześniej omówionych warunków, nie ma zasadniczego wpływu na przyjęte rozstrzygnięcie Trybunału, niemniej jednak należy stwierdzić, że pytający sąd nie wykazał w istocie, że od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem.

Z art. 193 Konstytucji wynika, że w trybie pytań prawnych mogą być kwestionowane tylko te przepisy, których ocena przez Trybunał może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem stawiającym pytanie. Dlatego też z art. 32 ust. 3 ustawy o TK z 1997 r. wynika zobowiązanie pytającego sądu do wskazania, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione.

Pytający sąd, wskazując w postanowieniu z 30 stycznia 2015 r. przedmiot pytania prawnego, zaznaczył, że dotyczy ono zgodności § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. w zakresie, „w jakim ustala minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne”. Jednocześnie w punkcie 2 postanowienia wskazał, że „przedstawiona kwestia ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Sądem Okręgowym w Koszalinie, bowiem determinuje zasadność odwołania od decyzji ustalającej wysokość składek należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych od ubezpieczonego”.

Tak lakoniczne stwierdzenie jest niewystarczające. „Na sądzie stawiającym pytanie prawne ciąży (…) powinność stosownego do charakteru sprawy odrębnego wskazania, w jaki sposób zmieniłoby się rozstrzygnięcie sądu w zawisłej przed nim sprawie, gdyby określony przepis prawny utracił moc obowiązującą wskutek orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny o jego niezgodności z Konstytucją. W orzecznictwie Trybunału podkreśla się, że wymaganie określone w art. 32 ust. 3 ustawy o TK ma charakter bezwzględnie wiążący (zob. postanowienie TK z 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40 oraz wyrok z 7 listopada 2005 r., sygn. P 20/04, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 111). (…) W razie niespełnienia tej przesłanki postępowanie ulega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku” (postanowienie TK z 26 lipca 2012 r., sygn. P 17/12, OTK ZU nr 7/A/2012, poz. 95; zob. również postanowienie z 6 listopada 2013 r., sygn. P 24/13, OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 129).

Ponadto, w ocenie Trybunału, Sąd Okręgowy ma możliwość zdekodowania normy § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. w sposób, który – w jego ocenie – jest zgodny z ustawą o systemie ubezpieczeń (pytający sąd zaprezentował kierunek wykładni jaki przyjął Sąd Najwyższy w wyrokach z: 2 października 2013 r., sygn. akt II UK 78/13, OSNP nr 8/2014, poz. 120; 14 listopada 2013 r., sygn. akt II UK 204/13, OSNP nr 8/2014, poz. 121).

Stosownie do utrwalonego orzecznictwa Trybunału wymaganie przesłanki funkcjonalnej nie jest spełnione, jeśli rozstrzygnięcie sprawy jest możliwe bez uruchamiania instytucji pytań prawnych. Sytuacja taka występuje w szczególności wówczas, gdy istnieje możliwość usunięcia nasuwających się wątpliwości prawnych sądu przez wykładnię budzącego zastrzeżenia aktu prawnego (zob. wyrok TK z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14, OTK ZU nr 3/A/2015, poz. 30). Relewantność pytania prawnego oznacza, że brak będzie podstaw do przyjęcia wystąpienia przesłanki funkcjonalnej wtedy, gdy rozstrzygnięcie sprawy jest możliwe bez uruchamiania instytucji pytań prawnych. Tym samym wątpliwości co do zgodności określonego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą muszą być obiektywnie uzasadnione i na tyle istotne, że zachodzi potrzeba ich wyjaśnienia w ramach procedury pytań prawnych przez Trybunał Konstytucyjny (zob. postanowienia TK z: 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57; 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 52; 19 października 2011 r., sygn. P 42/10, OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 92; 8 stycznia 2014 r., sygn. P 4/13, OTK ZU nr 1/A/2014, poz. 5).

4.5. Dodatkowo należy wskazać, że istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy rozpoznawanej przez pytający sąd ma wyrok Trybunału z 28 października 2015 r., sygn. SK 9/14 (OTK ZU nr 9/A/2015, poz. 153), w którym Trybunał orzekł, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. w zakresie, w jakim dotyczy pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Jednocześnie Trybunał stwierdził, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. we wskazanym zakresie traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

W skardze konstytucyjnej o sygn. SK 9/14 § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. został zakwestionowany w zakresie, w jakim dotyczy pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Trybunał rozważył przede wszystkim, czy zastrzeżenie zawarte w § 2 ust. 1 pkt 16 in fine rozporządzenia z 1998 r. mieści się w granicach ustawowego upoważnienia zawartego w art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń (wzorcem kontroli był art. 92 ust. 1 Konstytucji). Negatywna odpowiedź na powyższe pytanie zdeterminowała ocenę zgodności § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji.

Trybunał uznał w powyższym wyroku, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. – w sytuacji gdy, przekraczając upoważnienie ustawowe, wprowadza taką modyfikację podstawy wymiaru składek, że będzie ona wyższa niż określona w art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń – prowadzi do obciążenia pracowników i pracodawców kosztami podwyższonej składki na ubezpieczenie społeczne i z tego względu stanowi ingerencję w prawo własności. Taka ingerencja w konstytucyjnie chronioną sferę prawa własności nie spełnia formalnych wymogów ograniczenia prawa własności, nie została bowiem dokonana w ustawie, ale wynika z przepisów rozporządzenia wydanych z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego. Z powyższych względów Trybunał uznał, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 1998 r. oznacza niedopuszczalne ograniczenie prawa własności chronionego w art. 64 Konstytucji.

4.6. Na marginesie należy zauważyć, że wyrok z 28 października 2015 r., sygn. SK 9/14, miałby wpływ na ocenę dopuszczalności rozpoznania przedstawionego pytania prawnego, gdyby spełniało ono omówione wcześniej przesłanki. W świetle orzecznictwa Trybunału, w razie wystąpienia przesłanki ne bis in idem, czyli rozpoznawania problemu konstytucyjnego, który został już rozstrzygnięty przez Trybunał, zachodzi zbędność wydania wyroku (zob. postanowienie TK z 24 lutego 2015 r., sygn. P 34/13, OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 26). W wypadku przesłanki ne bis in idem Trybunał ocenia sytuację w kategoriach pragmatycznych, badając celowość prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta przez ten organ (zob. postanowienie TK z 29 października 2013 r., sygn. P 48/12, OTK ZU nr 7/A/2013, poz. 118).

Ustalenie, że pytanie prawne Sądu Okręgowego nie spełnia przesłanek formalnych i materialnych, zwalnia Trybunał z analizowania jeszcze jednej ewentualnej podstawy umorzenia postępowania.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.