1. W skardze konstytucyjnej skarżący podniósł, że kwestionowany przez niego przepis art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego
2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, ze zm.; dalej: prawo upadłościowe) jest niezgodny
z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji, w zakresie, w jakim dotyczy osób fizycznych nieprowadzących działalności
gospodarczej, składających wniosek o ogłoszenie upadłości.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego:
W dniu 15 czerwca 2009 r. Mieczysław Jachymski – nie będący przedsiębiorcą – złożył do Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto
w Poznaniu, Wydział XI Gospodarczy do spraw upadłościowych i naprawczych wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej na
podstawie art. 4911 prawa upadłościowego, wraz z wnioskiem o zwolnienie z kosztów sądowych. Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu postanowieniem
z 10 sierpnia 2009 r. (sygn. akt. XI GU 180/09) na podstawie art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
zwolnił wnioskodawcę od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w całości.
Postanowieniem z 17 września 2009 r. Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu (sygn. akt. XI GU 180/09) na podstawie art.
13 ust. 1 prawa upadłościowego oddalił złożony wniosek. Jak wynika z ustaleń Sądu, dłużnik spełnił wskazane przepisami ustawy
przesłanki umożliwiające ogłoszenie upadłości, a mianowicie nie płacił swoich wymagalnych zobowiązań w stosunku do swoich
wierzycieli, których jest więcej niż jeden. Ponadto Sąd uznał, iż dłużnik w sposób dostateczny wykazał, że jego niewypłacalność
powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności – ciężkiej choroby skutkującej utratą pracy. Jednakże zdaniem
Sądu na podstawie art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego wniosek zasługiwał na oddalenie z powodu braku środków pieniężnych,
które można by przeznaczyć na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Sąd obliczył, że koszty postępowania upadłościowego
wyniosłyby łącznie co najmniej 8 800,00 zł, a dłużnik nie posiada żadnego majątku, który mógłby zostać spieniężony; ponadto
jego jedynym dochodem jest renta inwalidzka.
Na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącego złożył 29 września 2009 r. zażalenie domagając się uchylenia zaskarżonego
postanowienia i ponownego rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości, zarzucając sądowi pierwszej instancji błędną wykładnię
art. 13 ust. 1 w związku z art. 4912 ust. 1 i art. 32 ust. 1 prawa upadłościowego, polegającą na przyjęciu, że art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego znajduje zastosowanie
wobec dłużnika zwolnionego od obowiązku ponoszenia kosztów postępowania. Zdaniem skarżącego, stosowanie art. 13 ust. 1 prawa
upadłościowego wobec konsumenta jest sprzeczne z ogólnym założeniem postępowania, którego celem jest oddłużenie osoby fizycznej.
16 października 2009 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu, Wydział X Gospodarczy Odwoławczy postanowieniem w sprawie o sygn. akt X Gz
478/09 oddalił powyższe zażalenie skarżącego.
Orzeczenie Sądu Okręgowego ma charakter ostateczny, gdyż na podstawie art. 33 ust. 2 prawa upadłościowego od postanowienia
sądu drugiej instancji skarga kasacyjna nie przysługuje. Tym samym skarżący wyczerpał wszystkie przysługujące mu środki zaskarżenia.
Zdaniem skarżącego, oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez Sąd Rejonowy, podtrzymane przez Sąd Okręgowy, z powodu
braku majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, mimo wcześniejszego zwolnienia od kosztów sądowych
w całości, w istocie pozbawiło skarżącego prawa do sądu.
Pozbawienie skarżącego prawa do sądu przejawia się, jego zdaniem, w naruszeniu uprawnienia do odpowiedniego ukształtowania
procedury zgodnie z wymogami sprawiedliwości, gdyż nie została zachowana równowaga między przysługującymi uprawnieniami do
ogłoszenia upadłości a ich proceduralną realizacją. Skarżący podniósł, że w przypadku przedsiębiorców taki rygoryzm proceduralny
jest zasadny, ponieważ są to podmioty nastawione na osiąganie zysku i w dużej części podmioty prawa w formie spółek kapitałowych
zobowiązane do posiadania majątku założycielskiego. Jednakże konsumenci, jako osoby fizyczne, mogą nie posiadać majątku. Wprawdzie
zgodnie z art. 2 prawa upadłościowego głównym celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak
najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostanie zachowane.
Jednakże odpowiednie stosowanie tego przepisu we fragmencie odnoszącym się do „zachowania dotychczasowego przedsiębiorstwa
dłużnika” winno sprowadzać się – według skarżącego – do przyjęcia, iż odpowiednikiem tego celu w stosunku do konsumentów jest
brak wykluczenia ich z oficjalnego obrotu prawnego poprzez umożliwienie skorzystania z dobrodziejstwa ogłoszenia upadłości.
Skarżący wskazuje, że procedura ustawy prawo upadłościowe i naprawcze rozróżnia dwa rodzaje kosztów. Zdaniem skarżącego, z
jednej strony mamy do czynienia z kosztami sądowymi w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, a z drugiej, z kosztami
przeprowadzenia postępowania upadłościowego (postępowania właściwego). W efekcie ustawodawca umożliwił zwolnienie konsumenta
od kosztów sądowych postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, tj. kosztów dużo mniejszych, bo w wysokości stałej 200
zł (do czego nie ma prawa przedsiębiorca), natomiast uniemożliwił to w przypadku kosztów dużo większych.
W opinii skarżącego, uprawnienie przyznane dłużnikowi do żądania ochrony sądowej w sytuacji wystąpienia stanu niewypłacalności
nie może być, na skutek zastosowania przez sądy art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, skutecznie realizowane, pozostając jedynie
uprawnieniem potencjalnym. Zdaniem skarżącego – regulacja art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego w stosunku do konsumentów stanowi
naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim pozbawia konsumentów prawnie skutecznej ochrony prawa do ogłoszenia
upadłości, przyznanego w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b prawa upadłościowego. Naruszenie to ma w stosunku do skarżącego swój dodatkowy
ciężar z uwagi na stwierdzone przez sąd pierwszej instancji spełnienie przezeń przesłanek ogłoszenia upadłości.
Skarżący podniósł w uzasadnieniu skargi, że do zasad konstytuujących demokratyczne państwo prawne w Polsce – uznawanych jako samodzielna podstawa kontroli ustaw – dekodowanych
z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego, Trybunał Konstytucyjny zaliczył m.in. zasadę praworządności. Materialne
rozumienie praworządności obejmuje wymogi dotyczące treści obowiązujących norm prawnych. Swoboda prawodawcy w kreowaniu treści
norm jest ograniczona przez katalog wartości. W takim ujęciu – wskazał skarżący – państwo prawne to takie, którego działalność
opiera się na następujących wartościach wspólnych dla wszystkich kierunków tworzących katalog wartości obowiązujących prawodawcę:
zasada równości praw i równości wobec prawa, ochrona praw i wolności jednostki, sprawiedliwość (w tym sprawiedliwość społeczna),
demokratyzm. Inną zasadą zawierającą się w zasadzie demokratycznego państwa prawnego jest zasada zaufania obywateli do państwa
oraz zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli. W przekonaniu skarżącego, zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli, sprecyzowana
poprzez prawo do ochrony sądowej, zasada sprawiedliwości społecznej oraz zasada zaufania obywateli do państwa, zostały naruszone
przez art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego.
Skarżący podkreślił, że sprawiedliwość społeczna jest czynnikiem budującym równowagę w relacjach społecznych między grupami
interesu oraz dobrem ogółu a interesami jednostki. Jego zdaniem, regulacja art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego doprowadza,
w konsekwencji stosowania tego przepisu przez sądy, do istotnych zaburzeń równowagi pomiędzy wierzycielami – podmiotami dysponującymi
przewagą prawną, ekonomiczną i instytucjonalną a dłużnikami pozostającymi w stanie niewypłacalności, powstałej na skutek okoliczności
od nich niezależnych i wyjątkowych. Zarówno brak instytucji upadłości dla konsumentów, jak i praktyczna jej niefunkcjonalność
z uwagi na stosowanie art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego prowadzi do legalnego wykluczenia, alienacji i desocjalizacji dłużników.
Ponadto – jak wskazał skarżący – to właśnie wymogi sprawiedliwości społecznej nakazują, aby takie osoby korzystały z dobrodziejstwa
pełnego i realnego zwolnienia od kosztów postępowania upadłościowego. W opinii skarżącego, koszty te winny być poniesione
przez Skarb Państwa, a więc resztę społeczeństwa. Skarżący stwierdza, że tylko w ten sposób można rozwiązać problem społeczny,
jakim jest niewypłacalność konsumentów.
Zdaniem skarżącego, zaufanie obywateli do państwa i jego działań doznaje uszczerbku na skutek stosowania przez sądy art. 13
ust. 1 prawa upadłościowego, ponieważ przyznanie konsumentom uprawnienia do żądania ochrony sądowej w postaci ogłoszenia upadłości
okazało się całkowicie iluzoryczne, na skutek określonej, niekoniecznej i nie wynikającej z istoty postępowania regulacji
procesowej. Przesłanką ogłoszenia upadłości jest stan niewypłacalności powstały na skutek okoliczności wyjątkowych i niezależnych
od dłużnika. Regulacja art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego powoduje istotną zmianę tych przesłanek, wprowadzając do nich okoliczność,
od której nie powinno być uzależnione skorzystanie z przyznanego uprawnienia do sądowego stwierdzenia upadłości – stanu majątkowego
dłużnika. To właśnie ten stan majątkowy (zarówno w postaci biernej – aktywów, jak i czynnej – dochodów) jest przecież przyczyną
niewypłacalności. Natomiast średnie koszty właściwego postępowania upadłościowego nie stanowią bariery dostępu wyłącznie dla
zamożniejszej, coraz mniej licznej części dłużników. Zatem – jak wskazał skarżący – realny dostęp do skutecznej procedury
ogłoszenia upadłości jest uzależniony nie tylko od spełnienia przesłanek wyraźnie określonych przez ustawodawcę, ale również
od stanu zamożności wnioskodawcy, co jest sprzeczne z celami postępowania upadłościowego dla konsumentów.
2. Pismem z 18 lutego 2011 r. Marszałek Sejmu wniósł o umorzenie postępowania w sprawie ze względu na niedopuszczalność wydania
wyroku, a w wypadku nieuwzględnienia wniosku, o stwierdzenie, że kwestionowany w skardze przepis jest zgodny z art. 45 ust.
1 w związku z art. 2 Konstytucji.
Zdaniem Marszałka Sejmu, trzeba rozważyć przede wszystkim to, czy zarzuty skarżącego kierują się przeciwko pozytywnej regulacji
zawartej w art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, czy też kwestionuje on w gruncie rzeczy brak określonej regulacji, która pozwalałaby
ogłosić upadłość osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej i przeprowadzić postępowanie upadłościowe, mimo
braku majątku wystarczającego na pokrycie kosztów tego postępowania. W razie opowiedzenia się za drugim ze wskazanych rozwiązań
należy ponadto ustalić, czy mamy do czynienia z podlegającym kognicji Trybunału Konstytucyjnego pominięciem ustawodawczym,
czy też z wykraczającym poza tę kognicję zaniechaniem ustawodawczym.
Marszałek Sejmu wskazał, że żądanie skarżącego jest skierowane na uzupełnienie obowiązującej regulacji prawnej o nowe unormowania,
które w istocie umożliwiałyby skuteczne wystąpienie przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej z wnioskiem
o ogłoszenie upadłości, wydanie przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości oraz kontynuowanie postępowania mimo braku
majątku wystarczającego na zaspokojenie jego kosztów. W takim wypadku, ustawodawca musiałby określić również zasady, wedle
których koszty te miałby pokrywać – docelowo lub przejściowo – Skarb Państwa, treść, adresata i kolejność zaspokajania roszczeń
przysługujących organom lub uczestnikom postępowania (syndykowi, zarządcy, biegłym etc.), reguły repartycji i zwrotu kosztów
wyłożonych przez Skarb Państwa w toku podziału funduszy masy upadłości, wykonywania planu spłaty zobowiązań, być może także
po zakończeniu postępowania upadłościowego. Wbrew literalnemu żądaniu skargi konstytucyjnej, problem nie dotyczy więc wyłącznie
art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, ale także szeregu innych przepisów tej ustawy: art. 231 ust. 1 i 2 zdanie pierwsze, art.
361 pkt 1 i 2 oraz innych.
Marszałek Sejmu podniósł, że w świetle obowiązujących przepisów zwolnienie wnioskodawcy – dłużnika będącego osobą fizyczną
nieprowadzącą działalności gospodarczej – od obowiązku poniesienia kosztów sądowych na etapie postępowania w przedmiocie ogłoszenia
upadłości jest zasadne, o ile osoba ta nie może ponieść ww. kosztów bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny,
ale równocześnie dysponuje majątkiem wystarczającym dla pokrycia kosztów właściwego postępowania upadłościowego.
W opinii Marszałka Sejmu, ocena konstytucyjności przepisów normujących zasady pokrywania kosztów postępowania powinna następować
ad casum, z uwzględnieniem m.in. celu i charakteru postępowania, rodzaju interesów podlegających ochronie, pozycji strony (stron),
istnienia lub braku obowiązku wszczęcia postępowania, sankcji związanych z jego naruszeniem. Gwarancje prawa do sądu muszą
być realizowane ze szczególną intensywnością tam, gdzie postępowanie sądowe jest ukierunkowane na ochronę praw i wolności
inicjatora postępowania. Wynikająca z art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego i sankcjonowana oddaleniem wniosku o ogłoszenie
upadłości konieczność dysponowania przez dłużnika majątkiem wystarczającym na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego,
także w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, jest konstytucyjnie
usprawiedliwiona. Regulacja ta jest uzasadniona: a) ścisłym związkiem z celem postępowania upadłościowego, b) koniecznością
ochrony interesów wierzycieli dłużnika, c) brakiem tzw. prawa do oddłużenia (roszczenia o oddłużenie), przynajmniej w ujęciu
sugerowanym przez skarżącego, d) zasadą ekonomiki postępowania, e) charakterem kosztów pokrywanych w ten sposób oraz f) fakultatywnym
charakterem wniosku o ogłoszenie upadłości składanego przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej.
Zdaniem Marszałka Sejmu, nie sposób zgodzić się z twierdzeniem skarżącego, jakoby niewypłacalnemu konsumentowi przysługiwało
prawo do oddłużenia (roszczenie o oddłużenie), którego procesową realizację powinny zapewnić – w jak najszerszym zakresie
– przepisy prawa upadłościowego. Możliwość ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej,
a zwłaszcza wydania postanowienia o umorzeniu długów pozostałych po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, stanowią swoisty przywilej
przyznany przez ustawodawcę, który jednocześnie może określić zakres jego potencjalnych adresatów, w ramach przysługującej
mu swobody normodawczej i kierując się określonymi założeniami polityczno-prawnymi, wyrażonymi zwłaszcza przez przepisy określające
cele tej procedury. W przeciwnym razie można byłoby twierdzić, że niekonstytucyjny był poprzednio (do 2009 r.) obowiązujący
stan prawny, w którym ustawodawca w ogóle nie przewidział instytucji upadłości konsumenckiej.
Marszałek Sejmu stwierdził, że nie sposób także zgodzić się z poglądem skarżącego, jakoby niektóre przesłanki ogłoszenia upadłości
(zwłaszcza ujęte w formule pozytywnej, np. niewypłacalność) miały znaczenie zasadnicze, tworząc sui generis materialnoprawne ramy ogłoszenia upadłości, natomiast inne (ujęte w formule negatywnej, np. konieczność pokrycia kosztów
postępowania), miały, jako przesłanki czysto procesowe, znaczenie drugorzędne. Zgodnie z podstawowymi zasadami interpretacji
tekstów prawnych, przy określaniu realnych (rzeczywistych) możliwości ogłoszenia upadłości w konkretnym wypadku należy uwzględniać
wszystkie relewantne przesłanki, niezależnie od miejsca lub sposobu ich unormowania – podkreślił Marszałek Sejmu.
W przekonaniu Marszałka Sejmu rozwiązania normatywne, przyjęte w art. 13 ust. 1 czy też art. 361 pkt 1 i 2 prawa upadłościowego,
są bezpośrednio związane z dążeniem do osiągnięcia celów postępowania upadłościowego oraz koniecznością ochrony nadrzędnego
interesu, jakim jest interes wierzycieli. Jest to niewątpliwie wartość mieszcząca się w katalogu z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zdaniem Sejmu, spełnione są też pozostałe warunki, jakie przepis ten stawia regulacji ograniczającej prawa lub wolności konstytucyjnie
chronione w imię ochrony stojącego z nimi w kolizji dobra.
Marszałek Sejmu przypomniał, że w uzasadnieniu wyroku z 16 czerwca 2008 r. o sygn. akt P 37/07 Trybunał Konstytucyjny stwierdził,
że istnienie ograniczeń w zwalnianiu od kosztów lub w uzyskiwaniu bezpłatnej pomocy prawnej nie jest równoznaczne z przekreśleniem
samego prawa do sądu, jeśli te ograniczenia mieszczą się w granicach określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Granice regulacyjnej
swobody ustawodawcy w tym zakresie są wyznaczone przez zasadę proporcjonalności, wyrażoną w tym przepisie. Konieczne jest
– zarówno przy stanowieniu zasad ponoszenia kosztów procesu, jak i przy określaniu ich poziomu – wyważenie wielu sprzecznych
interesów różnych podmiotów, a także udzielenie ochrony interesowi publicznemu – stwierdził Marszałek Sejmu.
W konkluzji swojego stanowiska Marszałek Sejmu uznał art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, w zakresie, w jakim dotyczy osób
fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, za zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
3. Pismem z 16 czerwca 2011 r. Prokurator Generalny wniósł o stwierdzenie, że kwestionowany przepis jest zgodny z Konstytucją.
Prokurator Generalny wskazał, że zgodnie z art. 4912 ust. 1 prawa upadłościowego, postępowanie upadłościowe w sprawach osób nieprowadzących działalności gospodarczej prowadzi
się według przepisów o postępowaniu upadłościowym, obejmującym likwidację majątku upadłego. Prawo upadłościowe i naprawcze
przewiduje jednak szereg modyfikacji, zarówno w zakresie postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, jak i co do właściwego
postępowania upadłościowego, co jest uzasadnione istotą i celem postępowania upadłościowego wobec osób nieprowadzących działalności
gospodarczej. Z natury rzeczy postępowanie to umożliwia oddłużenie upadłego, które odbywa się zawsze kosztem wierzycieli.
Dlatego też, przy regulacji prawnej postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej,
istotne jest stworzenie mechanizmów, aby oddłużenie to odbyło się z jak najmniejszą szkodą dla wierzycieli i zarazem umożliwiało
zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Samo zaś oddłużenie upadłego winno być dokonane tylko w zakresie, w jakim
jest to niezbędne do umożliwienia mu nowego startu życiowego. Wychodząc więc z założenia, że postępowanie upadłościowe ma
służyć również wierzycielom, ustawodawca postanowił, że sąd powinien oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek
niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego.
Kluczowe znaczenie dla stanowiska Prokuratora Generalnego w niniejszej sprawie ma stwierdzenie, że w przedmiotowej skardze
konstytucyjnej w istocie zakwestionowano przyjęty przez ustawodawcę polskiego model upadłości konsumenckiej – jako postępowania
odrębnego – w ustawie – Prawo upadłościowe i naprawcze. Procedura upadłości konsumenckiej jest więc częścią ogólnego postępowania
upadłościowego, opartego na wspólnych zasadach, i realizującego tożsame cele, które w pewnym tylko zakresie zmodyfikowano
w odniesieniu do upadłości dłużników, będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej.
Prokurator Generalny podkreślił, że zaskarżony przepis art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego wyraża jedną z naczelnych funkcji
postępowania upadłościowego i naprawczego, które powinno prowadzić do – choćby niepełnego – zaspokojenia wierzycieli upadłego
dłużnika. Jeżeli więc nie jest możliwe osiągnięcie tego celu, czego dobitnym świadectwem jest brak środków na pokrycie kosztów
postępowania, w ogóle nie powinno się go wszczynać, a będące już w toku – powinno się umorzyć. Decyzją ustawodawcy, założenia
te pozostają aktualne również w przypadku ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Z
tego punktu widzenia przedmiotowa skarga konstytucyjna, formalnie obejmująca swym zakresem normę zawartą w art. 13 ust. 1
prawa upadłościowego, w rzeczywistości kwestionuje zasadę, że nie prowadzi się postępowania upadłościowego, jeśli majątek
dłużnika (upadłego) nie wystarcza nawet na pokrycie kosztów postępowania (art. 361 pkt 1 prawa upadłościowego) oraz związaną
z tym zasadę, że koszty postępowania upadłościowego pokrywane są z masy upadłości (art. 231 ust. 1 prawa upadłościowego).
Oznacza to, że istota zarzutów, jakie sformułowano w przedmiotowej skardze konstytucyjnej, nie odnosi się tylko do zaskarżonego
przepisu art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, lecz ma szerszy wymiar i dotyczy w ogóle przyjętej przez ustawodawcę koncepcji
upadłości „konsumenckiej”. Tym samym nawet ewentualne stwierdzenie niekonstytucyjności kwestionowanego unormowania nie doprowadziłoby
do oczekiwanego przez skarżącego skutku (czyli oddłużenia, rozumianego jako finalny efekt wszczętego postępowania upadłościowego),
bowiem sąd, nie stosując przepisu art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, byłby zobligowany – przy niezmienionej sytuacji faktycznej
– do umorzenia postępowania na zasadzie art. 361 pkt 1 prawa upadłościowego.
W opinii Prokuratora Generalnego, przepis art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego traktować należy – z jednej strony – jako przejaw
ekonomii procesowej, z której wynika, że nie należy prowadzić postępowania upadłościowego, które – co wiadomo już w chwili
złożenia wniosku w tym przedmiocie – nie jest w stanie doprowadzić do minimalnego choćby zaspokojenia wierzycieli, z drugiej
zaś – jako przepis współkształtujący zespół przesłanek określających dopuszczalność ogłoszenia upadłości konsumenckiej.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, skarżący nie dostrzega, że za przedmiot ochrony, objęty dyspozycją art. 45 ust. 1 Konstytucji,
może być uznane nie „prawo do ogłoszenia upadłości” lecz „prawo do rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości”. Samo oddalenie
wniosku o ogłoszenie upadłości jest rozstrzygnięciem wydanym stosownie do wyników postępowania dowodowego i zgodnie z treścią
prawa materialnego. Oceniając skargę konstytucyjną w tej płaszczyźnie, nie można zatem podzielić stanowiska, że art. 13 ust.
1 prawa upadłościowego uniemożliwia rozpoznanie sprawy skarżącego. Trudno również uznać, że rozstrzygnięcie sądowe, determinowane
treścią art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, nie spełnia warunku rozstrzygnięcia sprawiedliwego. Wyłączenie możliwości ogłoszenia
upadłości, wobec osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej, w sytuacji, gdy jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie
kosztów postępowania, znajduje bowiem konstytucyjne usprawiedliwienie. Jak już wskazano, jednym z zasadniczych celów postępowania
upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli z masy upadłości. Cel ten jest aktualny również w odniesieniu do upadłości konsumenckiej,
nawet jeśli uwzględni się jej szczególną naturę, bowiem oddłużenie, jako finalny efekt postępowania upadłościowego wobec osoby
nieprowadzącej działalności gospodarczej, jest zawsze jedynie częściowe i połączone – jako zasada – z zobowiązaniem dłużnika
(upadłego) do pokrycia określonej części jego zobowiązań. Upadłość konsumencka, choć jest przywilejem dłużnika i ma charakter
fakultatywny, nie może być realizowana nadmiernym kosztem wierzycieli. Unormowanie art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego zdaje
się być oczywistą konsekwencją ogólnych założeń instytucji upadłości konsumenckiej w kształcie, jaki został jej nadany przez
ustawodawcę. Jest ono także racjonalne, bowiem dopuszczenie możliwości ogłoszenia upadłości osoby nieprowadzącej działalności
gospodarczej, mimo braku majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, prowadziłoby jedynie
do generowania tych kosztów i – w efekcie – do pogłębienia zadłużenia upadłego, przy braku, choćby częściowego, zaspokojenia
wierzycieli. W tym kontekście uwidacznia się także procesowa rola zaskarżonego przepisu art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego,
który, nie zezwalając na ogłoszenie upadłości osoby, której majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego,
realizuje postulat ekonomii procesowej.
Należy zatem uznać, iż zaskarżony przepis art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji – stwierdził
Prokurator Generalny.
Prokurator Generalny wskazuje, że przedstawione w doktrynie i omówione w jego stanowisku zastrzeżenia co do słuszności przyjętej
przez polskiego ustawodawcę koncepcji upadłości konsumenckiej, jako prowadzącej w efekcie do pozbawienia przywileju upadłości
konsumenckiej osób zadłużonych, nieposiadających żadnego majątku, wskazują na konieczność rozważenia tej koncepcji, zarówno
w kategoriach aksjologicznych, jak i pragmatycznych. Jednakże de lege lata należy uznać, że przepis art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego nie narusza prawa do sądu, jest więc zgodny z art. 45 ust. 1
w związku z art. 2 Konstytucji.
4. Pismem z 20 września 2010 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował, że nie zgłasza udziału w postępowaniu w niniejszej
sprawie.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Przedmiot zaskarżenia w świetle przepisów prawa upadłościowego.
Przedmiotem skargi w niniejszej sprawie jest art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze
(Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, ze zm.; dalej: prawo upadłościowe), który stanowi: „Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości,
jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania”. Skarżący kwestionuje konstytucyjność
art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego „w zakresie, w jakim dotyczy osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej
składających wniosek o ogłoszenie upadłości (art. 4911-49112 prawa upadłościowego)”. Wskazany zakres zaskarżenia jest związany ze zmianami w prawie upadłościowym, dokonanymi ustawą z
dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz. U. Nr 234, poz. 1572; dalej: ustawa nowelizująca), w wyniku których modyfikacji uległ m.in. art. 1 prawa upadłościowego,
a do części trzeciej tej ustawy dodano nowy tytuł V „Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności
gospodarczej” (art. 4911-49112). W rezultacie, do prawa upadłościowego wprowadzona została nowa instytucja, dotycząca postępowania upadłościowego wobec
osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, określana potocznie jako „upadłość konsumencka”. Do upadłości konsumenckiej
stosuje się przepisy wspomnianego tytułu V, dodanego ustawą nowelizującą. Jednakże, zgodnie z art. 4912 prawa upadłościowego, w sprawach objętych przepisami tytułu V, postępowanie upadłościowe prowadzi się według stosowanych
odpowiednio przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, z tym że nie stosuje się przepisów
art. 20, art. 21, art. 28 ust. 1, art. 32 ust. 1, art. 44-50, art. 53, art. 55-56 i art. 307 ust. 1 prawa upadłościowego.
Oznacza to, że dodane przez ustawę nowelizującą przepisy tytułu V stanowią lex specialis wobec przepisów o postępowaniu upadłościowym, obejmującym likwidację majątku upadłego, które stosuje się odpowiednio. Nie
stosuje się natomiast przepisów postępowania upadłościowego, stanowiących lex generalis wobec przepisów zamieszczonych w tytule V, które zostały wskazane w art. 4912 prawa upadłościowego. Przepisy wprowadzone w tytule V prawa upadłościowego oraz przepisy wskazane w art. 4912 określają odrębność postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, na tle przepisów
ogólnych o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach, które, zgodnie z art. 5 ust. 1 prawa upadłościowego, stosuje się do
przedsiębiorców w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), jeżeli ustawa
nie stanowi inaczej, a także do:
1) spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej;
2) wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim
majątkiem;
3) wspólników spółki partnerskiej.
Warto zwrócić uwagę na odrębne uregulowanie kilku kwestii dotyczących „upadłości konsumenckiej”. Zgodnie z art. 4912 ust. 2 prawa upadłościowego wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić tylko dłużnik (wynika to również z wyłączenia stosowania
art. 20 do „upadłości konsumenckiej”), nie są więc do tego uprawnieni wierzyciele; dłużnik nie ma obowiązku zgłoszenia wniosku
o ogłoszenie upadłości, o którym mowa w art. 21 prawa upadłościowego; nie ma zastosowania art. 28 ust. 1 prawa upadłościowego,
w którym jest mowa o zwrocie wniosku nieodpowiadającego wymogom określonym w ustawie lub nienależycie opłaconego; nie ma też
zastosowania art. 32 ust. 1 prawa upadłościowego, zgodnie z którym w stosunku do dłużnika nie stosuje się przepisów o zwolnieniu
od kosztów sądowych. Trybunał nadmienia, że w wyroku z 15 maja 2012 r. sygn. P 11/10 (niepublikowany) orzekł, że art. 32 ust.
1 prawa upadłościowego w zakresie, w jakim dotyczy dłużników będących spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością, jest niezgodny
z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Wskazane wyżej odrębności postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, na
tle ogólnych przepisów postępowania upadłościowego pokazują, że sytuacja dłużnika w upadłości konsumenckiej jest bardziej
korzystna niż sytuacja dłużnika przedsiębiorcy.
Warto również zwrócić uwagę na szczególną przesłankę orzekania przez sąd w postępowaniu upadłościowym wobec osób fizycznych
nieprowadzących działalności gospodarczej, określoną w art. 4913 prawa upadłościowego. Mianowicie, zgodnie z ust. 1 tego artykułu: „Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli niewypłacalność
dłużnika nie powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności, w szczególności w przypadku gdy dłużnik zaciągnął
zobowiązanie będąc niewypłacalnym, albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika
lub za jego zgodą”. A zgodnie z ust. 2 tego artykułu „Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w stosunku do dłużnika
w okresie dziesięciu lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości:
1) prowadzono postępowanie upadłościowe lub inne postępowanie, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań albo w którym
zawarto układ, lub
2) prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym nie zaspokojono wszystkich wierzycieli, a dłużnik po zakończeniu lub umorzeniu
postępowania zobowiązań swych nie wykonał, lub
3) prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów tytułu niniejszego, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych
przyczyn niż na wniosek wszystkich wierzycieli, lub
4) czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli”.
2. Dopuszczalność rozpoznania merytorycznego niniejszej skargi.
2.1. Zgodnie z art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.;
dalej: ustawa o Trybunale) skarga konstytucyjna, poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zwierać: dokładne
określenie aktu normatywnego stanowiącego przedmiot zaskarżenia, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej
ostatecznie orzekł o wolnościach, prawach lub obowiązkach określonych w Konstytucji; wskazanie naruszonej, zdaniem skarżącego,
wolności lub prawa oraz wskazanie sposobu naruszenia; uzasadnienie skargi wraz z podaniem stanu faktycznego. Trybunał pragnie
podkreślić, że powyższe wymogi skargi konstytucyjnej, stanowiące powtórzenie wymogów konstytucyjnych wyrażonych w art. 79
ust. 1 Konstytucji uzupełnionych przez wymogi stanowiące konsekwencję tych, które zostały określone w powyższym przepisie
Konstytucji (sposób naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, uzasadnienie skargi) – winny stanowić spójną całość wynikającą
z uzasadnienia skargi. Chodzi nie tylko o spójność i adekwatność wymogów wskazaną wyraźnie w przepisie konstytucyjnym i ustawowym;
zaskarżenie winno dotyczyć tego przepisu, na podstawie którego orzeczono ostatecznie o prawach lub wolnościach konstytucyjnych,
które skarżący wskazuje jako naruszone przez przepis prawny.
Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej, stanowiącej integralną jej część, winno również wynikać w sposób jednoznaczny, że dotyczy
ono sposobu naruszenia prawa lub wolności konstytucyjnej, przez zaskarżony przepis, który był podstawą ostatecznego orzeczenia,
o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz w art. 47 ust. 1 ustawy o Trybunale.
Uzasadnienie skargi konstytucyjnej winno więc stanowić koherentną całość, z której wynikałoby, że spełnione wszystkie formalne
wymogi konstytucyjne i ustawowe, dotyczące przedstawionego stanu faktycznego, są z nim związane, a także, że materialnie są
ze sobą związane.
Niniejsza skarga wymogów takich nie spełnia, mimo że skarżący zaskarżył przepis art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, który
był, co Trybunał ustalił, podstawą prawną orzeczenia Sądu Okręgowego w Poznaniu z 16 października 2009 r., będącego ostatecznym
orzeczeniem w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 ustawy o Trybunale oraz że formalnie wskazał w petitum skargi konstytucyjnej prawo konstytucyjne, które, jego zdaniem, zostało naruszone przez zaskarżony przepis, a mianowicie
określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do sądu w związku z art. 2 Konstytucji.
2.2. Trybunał ustalił jednak, że przytoczone w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej argumenty dotyczące naruszenia art. 45 ust.
1 w związku z art. 2 Konstytucji, przez zaskarżony formalnie przepis art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, nie dotyczą tego
przepisu, ale całego modelu postępowania upadłościowego, którego istota wyraża się w innych przepisach prawa upadłościowego.
Zaskarżony formalnie przepis art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, odnoszący się także do dłużnika – osoby fizycznej nieprowadzącej
działalności gospodarczej, jest w gruncie rzeczy konsekwencją innych przepisów prawa upadłościowego, które określają istotę
modelu postępowania upadłościowego. Zdaniem skarżącego, „pozbawienie skarżącego prawa do sądu przejawia się w naruszeniu uprawnienia
do odpowiedniego ukształtowania procedury zgodnie z wymogami sprawiedliwości, gdzie zachowana zostanie równowaga między przysługującymi
uprawnieniami do ogłoszenia upadłości a ich proceduralną realizacją”. Skarżący uważa, że wynikający z art. 13 ust. 1 prawa
upadłościowego „rygoryzm proceduralny” w stosunku do przedsiębiorców, którzy nastawieni są na osiągnięcie zysku, jest uzasadniony;
jednakże nie w stosunku do „konsumentów”, gdyż „konsumenci, jako osoby fizyczne, mają prawo żadnego majątku nie posiadać.
Godzi się zauważyć, że pojęcie majątku w rozumieniu art. 13 ust. 1 p.u.i.n. znajduje swoje desygnaty wyłącznie w aktywach
posiadanych w danym momencie, a w praktyce chodzi o majątek o wysokiej wartości i wysokiej płynności bądź o gotówkę. I tak
zaiste wygląda w przeważającej mierze sytuacja większości konsumentów w Polsce” – wyjaśnia skarżący.
Podkreślając, że wystarczającą przesłanką ogłoszenia upadłości „jest stan niewypłacalności powstały na skutek okoliczności
wyjątkowych i niezależnych od dłużnika”, skarżący uzasadnia, że przepis art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego „powoduje istotną
zmianę tych przesłanek wprowadzając doń okoliczność, od której nie powinno być uzależnione skorzystanie z przyznanego uprawnienia
do sądowego stwierdzenia upadłości – stanu majątkowego dłużnika. To właśnie ten stan majątkowy (zarówno w postaci biernej
– aktywów, jak i czynnej – dochodów) jest przecież przyczyną niewypłacalności”.
Zdaniem skarżącego, art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego narusza nie tylko art. 45 ust. 1 Konstytucji, ale także zasadę ochrony
zaufania obywateli do państwa i zasadę sprawiedliwości społecznej, wynikające z art. 2 Konstytucji. Uzasadniając to, skarżący
proponuje inne rozwiązanie, zaznaczając, że „przyznanie konsumentom uprawnienia do żądania ochrony sądowej w postaci ogłoszenia
upadłości okazało się całkowicie iluzoryczne na skutek określonej, niekoniecznej i nie wynikającej z istoty postępowania regulacji
procesowej”. Proponując inne rozwiązanie problemu zadłużenia osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, skarżący
uzasadnia to w sposób następujący: „regulacja art. 13 ust. 1 p.u.i.n. doprowadza, w konsekwencji jego stosowania przez sądy,
do istotnych zaburzeń równowagi pomiędzy wierzycielami – podmiotami dysponującymi przewagą prawną, ekonomiczną i instytucjonalną
a dłużnikami pozostającymi w stanie niewypłacalności powstałej na skutek okoliczności od nich niezależnych i wyjątkowych.
Zarówno brak instytucji upadłości dla konsumentów, jak i praktyczna jej niefunkcjonalność z uwagi na stosowanie art. 13 ust.
1 p.u.i.n. prowadzi do legalnego wykluczenia, alienacji i desocjalizacji dłużników. Ponadto właśnie wymogi sprawiedliwości
społecznej nakazują, aby takie osoby korzystały z dobrodziejstwa pełnego i realnego zwolnienia od kosztów postępowania upadłościowego
w całej jego rozciągłości. Winny one być poniesione przez Skarb Państwa, a więc resztę społeczeństwa. Tylko w ten sposób można
rozwiązywać problem społeczny jakim jest niewątpliwie niewypłacalność konsumentów”.
2.3. Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wynika, że skarżący, kierując się zasadą sprawiedliwości społecznej, uważa, że konieczny
jest inny sposób oddłużenia „konsumentów”. Wskazane wyżej rozwiązanie, proponowane przez skarżącego, przekonuje, że skarżący
kwestionuje nie tyle przepis będący jednym z elementów systemu prawa upadłościowego, co samą konstrukcję prawną upadłości,
co podnoszą trafnie Marszałek Sejmu i Prokurator Generalny. Proponując własne rozwiązanie problemu zadłużenia konsumentów,
skarżący błędnie rozumie instytucję upadłości, której celem jest nie tylko rozwiązanie problemu zadłużenia konsumentów.
Tym samym skarżący faktycznie kwestionuje art. 1 ust. 1 i art. 2 prawa upadłościowego. Przepis art. 1 ust. 1 stanowi: „Ustawa
reguluje:
1) zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników będących:
b) osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej, których niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych
od nich okoliczności;
2) skutki ogłoszenia upadłości;
3) zasady postępowania naprawczego wobec przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością”.
Z kolei art. 2 prawa upadłościowego brzmi: „Postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli
mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo
dłużnika zostało zachowane”. Z powyższego wynika, że istota postępowania upadłościowego nie polega tylko na ochronie niewypłacalnych
dłużników, ale przede wszystkim na stworzeniu procedury dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników oraz
uregulowania skutków ogłoszenia upadłości. Skarżący dostrzega art. 2 prawa upadłościowego, ale proponuje własną interpretację
tego przepisu, wyjaśniając, że „odpowiednie stosowanie tego przepisu we fragmencie odnoszącym się do «zachowania dotychczasowego
przedsiębiorstwa dłużnika» winno sprowadzać się do przyjęcia, iż odpowiednikiem tegoż celu w stosunku do konsumentów jest
brak wykluczenia ich z oficjalnego obrotu prawnego poprzez umożliwienie skorzystania z dobrodziejstwa ogłoszenia upadłości.
Brak tej możliwości skutkuje wszak zepchnięciem dłużnika w sferę relacji nieformalnych tzw. szarej strefy, która stanowi zarówno
obciążenie dla samego dłużnika, Państwa Polskiego, a dla wierzycieli staje się nieprzekraczalną barierą w egzekwowaniu ich
roszczeń”.
Krytykując model postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej skarżący faktycznie
kwestionuje również art. 231 ust. 1 i 2 oraz art. 361 pkt 1 prawa upadłościowego, co trafnie podnosi Marszałek Sejmu. Skarżący
nie wnosi formalnie o kontrolę konstytucyjną tych przepisów. Przepisy art. 231 ust. 1 i ust. 2 mają następujące brzmienie:
„1. Koszty postępowania upadłościowego pokrywane są z masy upadłości.
2. Niepokryte z masy upadłości koszty postępowania upadłościowego po zakończeniu postępowania upadłościowego ponosi upadły.
W razie uchylenia postępowania upadłościowego sędzia-komisarz może zwolnić upadłego od ponoszenia kosztów sądowych”.
Z kolei przepis art. 361 pkt 1 prawa upadłościowego stanowi: „Sąd umorzy postępowanie upadłościowe, jeżeli:
1) majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym,
zastawem skarbowym lub hipoteką morską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania”.
Analiza argumentów skarżącego, dotyczących rozwiązania problemu zadłużenia konsumentów wskazuje, że kwestionuje on także inne
przepisy tytułu V postępowania upadłościowego. W sytuacji skarżącego, który (co stwierdzono w skardze) nie posiada żadnego
majątku, w uzasadnieniu skarżącego kwestionuje się faktycznie między innymi art. 4914, a w konsekwencji także przepisy art. 4915-49112 prawa upadłościowego, które stają się bezprzedmiotowe, gdyż dotyczą realizacji planu spłaty wierzycieli.
Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć w niniejszej sprawie postępowanie z powodu niedopuszczalności wydania wyroku, ponieważ
skarżący wnosi formalnie o poddanie kontroli konstytucyjnej przepisu art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego, który jest istotnie
podstawą prawną ostatecznego orzeczenia w jego sprawie przed Sądem Okręgowym, ale uzasadnienie odnosi się do modelu postępowania
upadłościowego dotyczącego osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, co oznacza, że odnosi się do szeregu
innych przepisów postępowania upadłościowego, określających model tego postępowania. Tym samym niniejsza skarga narusza wymogi
formalne określone w art. 47 ustawy o Trybunale, z których wynika, że uzasadnienie skargi konstytucyjnej winno stanowić wspomnianą
spójną całość.
Można też stwierdzić inaczej, jak czyni to Marszałek Sejmu, że „w gruncie rzeczy, żądanie skarżącego jest skierowane na uzupełnienie
obowiązującej regulacji prawnej o nowe – treściowo i jakościowo – unormowania, które umożliwiłyby skuteczne wystąpienie przez
osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, wydanie przez sąd postanowienia
o ogłoszeniu upadłości oraz kontynuowanie postępowania mimo braku majątku wystarczającego na zaspokojenie jego kosztów”.
Powyższe ustalenia stanowią, co Trybunał pragnie przypomnieć, przesłankę umorzenia postępowania, gdyż uzasadnienie skargi
nie odnosi się do formalnie zaskarżonego przepisu, posiadającego określone brzmienie, lecz jest skargą na tzw. zaniechanie
ustawodawcy. Świadczą o tym zresztą liczne argumenty skarżącego, który, powołując się na zasadę sprawiedliwości społecznej,
proponuje własne rozwiązanie problemu zadłużenia „konsumentów” nieposiadających żadnego majątku, w zakresie kosztów postępowania
upadłościowego, które miałby ponosić Skarb Państwa. Takie propozycje odmiennego uregulowania „upadłości konsumenckiej” nie
mogą być przedmiotem oceny konstytucyjnej.
Trybunał zwraca uwagę, że argumenty skarżącego koncentrują się również na uzasadnieniu błędnego (jego zdaniem) stosowania
art. 13 ust. 1 przez sądy. W konkluzji uzasadnienia skargi, skarżący, nawiązując do własnej interpretacji art. 2 prawa upadłościowego
stwierdza między innymi: „Stosowanie przez sądy upadłościowe art. 13 ust. 1 p.u.i.n. prowadzi skutecznie do oczywistego zaprzeczenia
celom postępowania. Oprócz jak najwyższego zaspokojenia wierzycieli ustawodawca każe bowiem dążyć do opartego na racjonalnych
przesłankach zachowania przedsiębiorstwa dłużnika (w rozumieniu przyjętym powyżej, a więc trosce o zachowanie dłużnika w sferze
obrotu oficjalnego). W przypadku konsumentów natomiast, przedsiębiorców indywidualnych skądinąd także, należy uznać, że właśnie
realizacja celu wtórnego, a więc zachowania przedsiębiorstwa dłużnika warunkuje i gwarantuje realizację celu podstawowego
– zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Ponieważ tylko konsument pozostający w sferze oficjalnego obrotu prawnego mający szczerą
wolę spłacania zadłużenia według swoich możliwości majątkowych jest w stanie realizować interes wierzycieli”. Skarżący podnosi
ponadto, że „stosowanie art. 13 ust. 1 p.u.i.n. opiera się również na nieprawidłowym uwzględnieniu majątku na chwilę złożenia
wniosku o ogłoszenie upadłości, a więc pomija całkowicie element dynamiczny tzn. dochodowy dłużnika, który jest kluczowy dla
zaspokajania wierzycieli przez konsumentów uzyskujących środki pieniężne zasadniczo z pracy najemnej. To właśnie z tych dochodów
uzyskanych w sferze oficjalnej dłużnik może spłacać swoje zadłużenie zgodnie z harmonogramem ustalonym w postanowieniu sądu
o ustaleniu planu spłaty”.
Trybunał przypomina, w związku z powyższymi argumentami skarżącego, że nie jest przedmiotem kognicji Trybunału rozstrzyganie
o prawidłowości wykładni prawa dokonywanej przez sądy. Nie jest również przedmiotem jego kognicji ocena trafności lub skuteczności
rozwiązań prawnych przyjętych przez ustawodawcę.
Na koniec Trybunał nadmienia, że art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego nie pozbawia dłużnika konsumenta prawa dostępu do sądu.
W odniesieniu do dłużników będących osobami fizycznymi, lecz nie będących przedsiębiorcami, nie stosuje się art. 32 ust. 1
prawa upadłościowego. W sprawie skarżącego Sąd Rejonowy, a następnie Sąd Okręgowy, rozstrzygnęły wniosek skarżącego merytorycznie,
oddalając go na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 prawa upadłościowego. Co się zaś tyczy zarzutów skarżącego dotyczących naruszenia
zasady sprawiedliwej procedury jako elementu prawa do sądu, Trybunał ustalił, że zarzuty te odnoszą się do naruszenia zasady
sprawiedliwości społecznej, wywodzonej z art. 2 Konstytucji, a nie do naruszenia prawa do sądu.
Trybunał nadmienia też, podzielając stanowisko prokuratora Generalnego, że nawet gdyby, hipotetycznie, Trybunał orzekł, iż
art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego jest niezgodny z Konstytucją, nie doprowadziłoby to do oczekiwanego przez skarżącego skutku,
tzn. oddłużenia skarżącego w wyniku zakończonego postępowania upadłościowego. Bowiem sąd byłby zobowiązany do umorzenia postępowania
na podstawie art. 361 ust. 1 prawa upadłościowego (przy założeniu tego samego stanu faktycznego).
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.