W skardze konstytucyjnej Aleksandry Mazgaj złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 5 marca 2002 r. zarzucono, iż art. 426 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) jest niezgodny z art. 45 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem skarżącej zakwestionowana regulacja prawna, uniemożliwiająca jej złożenie zażalenia na postanowienie sądu rejonowego utrzymujące w mocy postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania, sprzeczna jest z zasadą co najmniej dwuinstancyjnego rozpoznania sprawy przez niezawisły sąd.

Skarżąca wskazała, iż postanowieniem Komendy Miejskiej Policji w Jaworznie z 13 marca 2001 r., zatwierdzonym przez prokuratora Prokuratury Rejonowej w Jaworznie umorzono postępowanie w sprawie zarzutu popełnienia przestępstwa na szkodę skarżącej. Postanowienie to zostało utrzymane w mocy przez Sąd Rejonowy w Jaworznie postanowieniem z 23 maja 2001 r. (sygn. akt II Ko1 59/01). Z kolei Prezes Sądu Rejonowego w Jaworznie zarządzeniem z 5 czerwca 2001 r. o odmówił przyjęcia zażalenia skarżącej na postanowienie sądu, zaś Sąd Okręgowy w Katowicach utrzymał w mocy to rozstrzygnięcie postanowieniem z dnia 7 listopada 2001 r. (sygn. akt VII Kz 697/01).

Skarżąca zarzuciła, iż Sąd Okręgowy w Katowicach, odmawiając rozpoznania złożonego przez nią zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego w Jaworznie, naruszył przysługujące jej prawo do rozpoznania sprawy w dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym. Zdaniem skarżącej zasada dwuinstancyjności nie jest spełniona w przypadku, gdy od postanowienia prokuratora przysługuje odwołanie do sądu rejonowego, którego rozstrzygnięcia nie podlegają już dalszej kontroli sądu wyższej instancji. Skarżąca wskazała, iż w postępowaniu administracyjnym, realizując zasadę wyrażoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP przyjęto dwuinstancyjny model sądowej kontroli decyzji administracyjnych, brak jest natomiast powodów, dla których zasada ta nie miałaby mieć zastosowania w postępowaniu karnym. Skoro przyjęto, iż postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w zakresie kontroli decyzji administracyjnych ma charakter postępowania sądowego, to tym bardziej jest nim postępowanie przed sądem rejonowym, którego przedmiotem jest kontrola rozstrzygnięć prokuratury w postępowaniu karnym.

Skarżąca podniosła ponadto, iż dwuinstancyjna kontrola sądowa konieczna jest z uwagi na ochronę praw pokrzywdzonego na etapie postępowania przygotowawczego.

Postanowieniem z 15 kwietnia 2002 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu uznając, iż przedstawione w niej zarzuty mają oczywiście bezzasadny charakter. W szczególności Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż brak jest konstytucyjnych gwarancji dla dwuinstancyjnego postępowania sądowego w zakresie kontroli decyzji prokuratora wydawanych w trakcie postępowania przygotowawczego.

Na powyższe postanowienie Trybunału Konstytucyjnego pełnomocnik skarżącej wniósł zażalenie, w którym zarzucił przyjęcie przez Trybunał błędnej interpretacji art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) przesłanką odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej jest oczywista bezzasadność przedstawionych w tej skardze zarzutów. Trybunał Konstytucyjny w składzie rozpoznającym zażalenie uznał, iż w związku z wątpliwościami co do interpretacji art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz jego relacji do art. 78 Konstytucji RP nie zachodzi sytuacja, pozwalająca na stwierdzenie oczywistego braku podstaw sformułowanych w skardze konstytucyjnej zarzutów, co w żadnym razie nie przesądza ich merytorycznej zasadności.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.

W skardze konstytucyjnej Aleksandry Mazgaj złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 5 marca 2002 r. zarzucono, iż art. 426 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) jest niezgodny z art. 45 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem skarżącej zakwestionowana regulacja prawna, uniemożliwiając jej złożenie zażalenia na postanowienie sądu rejonowego utrzymujące w mocy postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania, sprzeczna jest z zasadą co najmniej dwuinstancyjnego rozpoznania sprawy przez niezawisły sąd.

Skarżąca wskazała, iż postanowieniem Komendy Miejskiej Policji w Jaworznie z 13 marca 2001 r., zatwierdzonym przez prokuratora Prokuratury Rejonowej w Jaworznie umorzono postępowanie w sprawie zarzutu popełnienia przestępstwa na szkodę skarżącej. Postanowienie to zostało utrzymane w mocy przez Sąd Rejonowy w Jaworznie postanowieniem z 23 maja 2001 r. (sygn. akt II Ko1 59/01). Z kolei Prezes Sądu Rejonowego w Jaworznie zarządzeniem z 5 czerwca 2001 r. o odmówił przyjęcia zażalenia skarżącej na postanowienie sądu, zaś Sąd Okręgowy w Katowicach utrzymał w mocy to rozstrzygnięcie postanowieniem z 7 listopada 2001 r. (sygn. akt VII Kz 697/01).

Skarżąca zarzuciła, iż Sąd Okręgowy w Katowicach, odmawiając rozpoznania złożonego przez nią zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego w Katowicach, naruszył przysługujące jej prawo do rozpoznania sprawy w dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym. Zdaniem skarżącej zasada dwuinstancyjności nie jest spełniona w przypadku, gdy od postanowienia prokuratora przysługuje odwołanie do sądu rejonowego, którego rozstrzygnięcia nie podlegają już dalszej kontroli sądu wyższej instancji. Skarżąca wskazała, iż w postępowaniu administracyjnym, realizując zasadę wyrażoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP przyjęto dwuinstancyjny model sądowej kontroli decyzji administracyjnych, brak jest natomiast powodów, dla których zasada ta nie miałaby zastosowania w postępowaniu karnym. Skoro przyjęto, iż postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w zakresie kontroli decyzji administracyjnych ma charakter postępowania sądowego, to tym bardziej jest nim postępowanie przed sądem rejonowym, którego przedmiotem jest kontrola rozstrzygnięć prokuratury w postępowaniu karnym.

Skarżąca podniosła ponadto, iż dwuinstancyjna kontrola sądowa konieczna jest z uwagi na ochronę praw pokrzywdzonego na etapie postępowania przygotowawczego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), Trybunał wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, jeżeli sformułowane w niej zarzuty mają oczywiście bezzasadny charakter.

Takie właśnie przymioty charakteryzują zarzuty podniesione w skardze konstytucyjnej będącej przedmiotem rozpoznania wstępnego. Zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Regulacja ta ze swojej istoty nie dotyczy więc przypadków, gdy rozpoznanie sprawy przez sąd ma charakter wyłącznie kontrolny stanowiąc w rzeczywistości element innego postępowania, w szczególności prowadzonego przez organa prokuratury.

Wykonywane przez sąd w postępowaniu przygotowawczym rozpoznawanie zażaleń na decyzję prokuratora o umorzeniu (lub odmowie wszczęcia) postępowania przygotowawczego nie ma charakteru merytorycznego orzekania w sprawie. Sądowa kontrola nad niektórymi czynnościami tego postępowania przewidziana została na zasadzie wyjątku i pełni wyłącznie funkcje kasacyjne. Nie ma więc do takich przypadków zastosowania art. 176 ust. 1 Konstytucji RP (por. W. Daszkiewicz, Konstytucyjne prawo do sądu a nowy Kodeks postępowania karnego. Nowa kodyfikacja karna. Kodeks postępowania karnego. Zagadnienia węzłowe. Warszawa 1997, s. 49-50). Prowadzi to do wniosku, iż należy uznać za bezpodstawny zarzut skarżącej o naruszeniu przysługującego jej na mocy tego przepisu prawa do zaskarżania postanowień sądu rozpoznającego zażalenie na umorzenie postępowania przygotowawczego. Taki sam pogląd odnoszący się do postanowienia prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego Trybunał Konstytucyjny wyraził w wyroku z 2 kwietnia 2001 r. (sygn. SK 10/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 52) oraz w postanowieniu z 7 września 1999 r. (sygn. Ts 35/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 134).

Dla wyżej wyrażonej oceny nie ma znaczenia fakt, iż w sprawach administracyjnych art. 236 ust. 2 Konstytucji RP przewiduje wprowadzenie dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego. Istota sądowej kontroli decyzji administracyjnych znacznie odbiega od charakteru rozstrzygnięć podejmowanych przez sąd w postępowaniu przygotowawczym, a dotyczących zasadności odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania karnego. Stosowne orzeczenia organów prokuratury dotyczą bowiem przesłanek wszczęcia procesu karnego, nie mają natomiast charakteru rozstrzygania o określonych prawach lub wolnościach podmiotowych. W szczególności zaś, ani odmowa wszczęcia, ani też umorzenie postępowania karnego nie zamyka pokrzywdzonej dochodzenia swoich praw na drodze postępowania cywilnego lub w trybie administracyjnym. Z tych też powodów konstruowana przez skarżącą analogia pomiędzy funkcjami spełnianymi przez sąd w postępowaniu administracyjnym oraz w postępowaniu przygotowawczym w sprawie o przestępstwo nie jest uprawniona.

Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż art. 78 Konstytucji RP, określając konstytucyjne gwarancje przestrzegania praw i wolności podmiotowych, przewiduje prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, nie przesądzając wszakże dwuinstancyjnego rozpoznawania środków zaskarżenia. Przepisy kodeksu postępowania karnego, przyznając pokrzywdzonemu prawo do zaskarżania do sądu postanowienia prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania czynią w ten sposób zadość gwarancjom konstytucyjnym.

W tym stanie rzeczy, uznając za oczywiście bezzasadny zarzut naruszenia konstytucyjnych praw skarżącej wywodzonych przez nią z treści art. 45 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, należało na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.